Научная статья на тему 'Ўлжас Сулаймонов шеърларини тахлил килиш оркали ёш авлодни ватанпарвалик рухида шакллантириш'

Ўлжас Сулаймонов шеърларини тахлил килиш оркали ёш авлодни ватанпарвалик рухида шакллантириш Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
1396
62
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Ўлжас Сулаймонов / шеър / “Арғумоқ” / ”Мамбет ботирнинг қатл олдидан айтганлари” / қиёқ / алаф / нортуя / шунқор / Uljas Sulaymonov / poem / ”Argumok” / ” The last words of Mambet the brave before death” / grass / enemy / camel / brave

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Ғофурова Муҳайё Абитджановна

Ушбу мақолада Ўлжас Сулаймонов иккита улкан маданият туркий ва рус маданияти ўртасида туриб, икковида ҳам тенг озиқ олаётган шоирнинг шеърлари таҳлил қилинган. Кенгроқ айтганда, унинг шеърлари ўқувчи ёшларни ватанпарварликка, мардликка, жасурликка ундайди. Шоир шеърлари оркали туркий халкларнинг тарихини, урф-одатларини, ўша давр қаҳрамонларини ёрқин бўёқлар билан тасвирлаб кўрсатиб берган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

FORMATION OF THE YOUNG GENERATION IN THE SPIRIT OF PATRIOTISM THROUGH ANALYSIS OF OLJAS SULAYMANOV'S POEMS

This article discusses poetry of Uljas Sulaymonov, who is standing between two great cultures Turkish and Russian and taking benefit from both of them. Widely speaking, his poems encourage the youth to be patriotic, brave, and stong. Poet describes the Turkish nations’ history, traditions and heroes with bright colours.

Текст научной работы на тему «Ўлжас Сулаймонов шеърларини тахлил килиш оркали ёш авлодни ватанпарвалик рухида шакллантириш»

'Oriental Art and Culture" Scientific-Methodical Journal - (3) III/2020

ISSN 2181-063X

УЛЖАС СУЛАЙМОНОВ ШЕЪРЛАРИНИ ТАХЛИЛ КИЛИШ ОРКАЛИ

ЁШ АВЛОДНИ ВАТАНПАРВАЛИК РУХИДА ШАКЛЛАНТИРИШ

Гофурова Мухайё Абитджановна Андижон вилояти Хужаобод туман № 40-ДИМИ

Аннотация: Ушбу мацолада Улжас Сулаймонов иккита улкан маданият туркий ва рус маданияти уртасида туриб, икковида уам тенг озиц олаётган шоирнинг шеърлари таулил цилинган. Кенгроц айтганда, унинг шеърлари уцувчи ёшларни ватанпарварликка, мардликка, жасурликка ундайди. Шоир шеърлари оркали туркий халкларнинг тарихини, урф-одатларини, уша давр цаурамонларини ёрцин буёцлар билан тасвирлаб курсатиб берган.

Калит сузлар: Улжас Сулаймонов, шеър, “Аргумоц”, ”Мамбет

ботирнинг цатл олдидан айтганлари”, циёц, алаф, нортуя, шунцор.

FORMATION OF THE YOUNG GENERATION IN THE SPIRIT OF

PATRIOTISM THROUGH ANALYSIS OF OLJAS SULAYMANOV’S

POEMS

Gofurova Muhayyo Abitjanovna Andijan region, Xujaobod district, SSBS №40

Abstract: This article discusses poetry of Uljas Sulaymonov, who is standing between two great cultures Turkish and Russian and taking benefit from both of them. Widely speaking, his poems encourage the youth to be patriotic, brave, and stong. Poet describes the Turkish nations ’ history, traditions and heroes with bright colours.

Keywords: Uljas Sulaymonov, poem, ”Argumok”, ” The last words of Mambet the brave before death”, grass, enemy, camel, brave.

Улжас Сулаймонов рус тилида ижод килади, лекин козок халкига хос миллий урф- одатларини, унинг тарихини, туркий халкнинг шонли ва OFрикли нукталарини яхши билади. Шу боис унинг асарлари козок халкининг миллий рухини теран ифодалаши билан диккатга сазовордир. Унинг бадиий асарларида козок халкининг узига хос турмуш тарзи, уй-фикрлари, хис-туЙFулари акс эттирилган. Илмий асарларида эса туркий халкларнинг дунё маданияти тараккиётидаги улкан урни тарихий далиллар асосида курсатиб берилган.

Шоирнинг шеъриятидаги кахрамонлар- Fурурли, уз кадрини биладиган, айни вактда, узганинг хам кадрига етадиган, феъли кенг, танти, фалсафий

ГМ

172

HTTP://OAC.DSMI-QF.UZ

'Oriental Art and Culture" Scientific-Methodical Journal - (3) III/2020

ISSN 2181-063X

мушохадаларга мойил, чапани ва жумард кишилар суратида ёркин буёклар, кучли шеърий тимсоллар воситасида жозибадор тасвирланган. К,озок халкининг утмиши таъсирли лавхаларда уз аксини топган. У шеърияти оркали туркийлар ёввойи ва маданиятсиз кавм эмас, балки дунёнинг энг кадимий миллатларидан эканини исботлади. Улжас Сулаймоновнинг “АрFумок” лирик шеърини тахлил килганимизда:

Йилциси билан машхур, Томиримда цайнар цон,

Кадим ципчоц ерида. Тулпоридан сайлаб бер.

Оциб боради уюр. Йелдирай мисли бурон

Куйган утлар селида Остин-устин булсин ер

Йеллар аланга олсин, Яшаш, кураш нимадир,

Арзумоцнинг цонида. Билиб цуйсин арзумоц.

Киёц, алафлар цолсин, Жасорат бизга тацдир,

Туёцлар тузонида. Гулдираб кетсин суцмоц!

Бу лирик шеърида шоир уз кахрамонининг томирларида ота-боболарининг жасорати, шижоати окаётгани ва уларнинг матонатини, жасоратини давом эттиришини айтмокда. Кейинги мисралардаги киёк, алаф сузлари уз маъносида ут-улан, хас-хашак, (киёк, алафлар)нинг купайиши маъноларида келса, шеърда шоир юртнинг душманларини ёки душманларнинг юртда колиши маъносида келган.

Шоирнинг “Мамбет ботирнинг катл олдидан айтганлари” шеъридаги баъзи сузларни изохлаб утсак, шункор сузи уз маъносида кучли йирткич куш булса, иккинчи яъни кучма маънода мард, жасур, ботир маъноларида келган. Видо сузи- сунгги хайрлашув, айрилиш маъносида келади. АЙFир-эркак от, сазойи-жазоланган, эл уртасида шарманда килинган маънода, нортуя - бу эркак туя, моя - урFOчи туя, соFушлар урхоси- жанглардаги тукнашувлар овозини тушунамиз. Шу сузларни маъносини билиб олганимизда шеърни тахлил килганимизда хеч кийланмаймиз.

Мамбет ботир ким? - К,озок халкининг миллий кахрамонларидан бири узининг жасорати, шижоати билан миллатпарварлиги билан, адолати билан бу халкда ном козонган, довруF козонган кахрамон.

Бисмиллох!

Узимни унутгайман олис йулга тушганда, мисраларида шоир олис йул деганда нимани назарда тутган ? Бу мисраларда олис йул туткунда булган ботирнинг, туткундан кейинги йули купрок улимга олиб борадиган йул назарда тутилади. Жангу- жадалдан туйганман, айтсам купдир озорим. Яна бизда савол туFилади довругли ботирнинг кандай озорлари бор? Бунда кахрамон узи жавоб беради. Эгарда туFилгандим, улмокдаман кишанда. Мана бу шоирдаги энг катта

ГМ

173

HTTP://OAC.DSMI-QF.UZ

'Oriental Art and Culture" Scientific-Methodical Journal - (3) III/2020

ISSN 2181-063X

озор, аслида халкда бир гап бор : “ Ботирлар отда туFилиб, эгарда жон беради”,-деган, лекин хозир Мамбет ботирнинг энг катта дилидаги бир каЙFу:

Мен улмокдаман кишанда, тонгда мени ит каби киладилар сазойи, чунки ботир учун туткунликда улиш , асирликда улиш бу факат каро кун дегани.

Хориб терлаган отнинг уидини унутгайман,

Сугушлар уруосини унутгайман зиндонда.

Яна эътибор берамиз зиндонда, бандиликда ётган ботир хориб, терлаган отларни хидини унутгайман, чунки яна жанглардаги тукнашувлар овозини, урхосини кайта эшитмайман, хатто унутгайман дейди.

Тонгда жисмим бурдалаб, алангага тутгайлар,

Шон-шууратин йуцотгай бошим бундай видода.

Унутгайман хотинларнинг титраб-цацшаб турганин,

Узим хамиша химоя килиб келган, уларга тиргак булган душман олдида какшаб турган хотинларнинг хатто овозини хам унутгайман дейди.

Ялангоч циличдайдим,

Занг босади тигимни.

Чалажон бир илондай томозимда юрагим.

Нимага ялаеточ киличдай демокчи, чунки ботирнинг киличи хамиша кинидан суFирилган холда у хаётиниям, умриниям,умрининг максадиниям жангга, жасоратга, халк учун, юрт учун курашга баFишлаган эди. Энди занг босади тигимни, яъни киличимни дейди. Чалажон... ухшатишларига эътибор беринг, бирон бир шоир ижодида учрамаган топилмаларга дуч келяпмиз.

Демак, юрагим мени буFЗимда турибди, чала жон илондек, йук илон бу ерда судралиб юради, мен ботирман( ташбехини давом эттирамиз)

Э йуц,

Менинг юрагим-пати юлинган шунцор.

Унутгайман,

Ягона нажоткорим -Худони,

Унутгайман ёгинлар, циргинлар уам дуони.

Шункор бу хали изохлаганимдек, кукларга парвоз килувчи йирткич куш. Демак, ботир айтади: Мен улсам хам, балки бир илондек юрагим буFЗимда турса хам, ерда судралиб колмайман, менинг рухим, менинг охим, факат кукларда булади. Мамбет ботир зиндонда, кафасда, катл олдида утган умрини уйлаб, халк дарди билан яшаяпти, лекин мана бу жойда хаётнинг бир оддий, лекин кескин шавкатсизлиги шеърда билиняпти.

Хайуот,

Даштда ой сузар Барханларни циялаб,

Мояларга илициб кетадир нортуялар.

174

HTTP://OAC.DSMI-QF.UZ

'Oriental Art and Culture" Scientific-Methodical Journal - (3) III/2020

ISSN 2181-063X

К^озоцнинг цозонида вишиллаб сут тошади,

Итлар зерикканидан бир-бирин цонга буяр,

Мамбет ботир зиндонда кукка цараб ётади,

Тулин ой уам ботирнинг цулига тушар нондай.

Мамбет ботир умр буйи халки учун курашди, лекин халк бир ботирини йукотганидан бехабар, халк балки бефаркдир, бугун уни козонида яна сут кайнаяпти, унинг уюрларида нортуялар йукдир ва итлар зерикканидан бир-бирини конга буяр, бу мисрада мажос хам бор. У факат итларни юришини эмас, факат узини кобиFига уралиб колган халкни хам назарда тутган. Шу пайт кафасда ётган ботирнинг кулига тулин ой нондай кунар, ойнинг нонга ухшаш ташбехи адабиётимизда бор, лекин бу шеърда ой , бундан хам OFиррок юкни ташайди. Ой- бу ёруFлик, кафасда булган, туткунликда булган ботир кулига кунган ёруFликни эртанги кунги умид деб билади.

Узбек адабиётида хам Мамбет ботирдек кахрамонлар учрайди. Аъзим Суюннинг бир шеърий мисрасида Баходирнинг киличи синди, Баходирнинг килич синди, лекин ёвники бутун, ёки Шавкат Рахмоннинг Жангда улган эмас бирон бир баходир, бари халок булган хиёнатлардан. Шу мисраларга таяниб айтишимиз мумкинки Мамбет ботир хам уз-узидан кулга тушмагандир, балки бир кабиладошининг хиёнатидан у хозир кафасдадир, катл олдидадир, лекин у халкининг бевафолигидан, бефарклигидан хафа эмас, чунки ботирларнинг хаёти факат халк учун булади.

Уйга толамиз, мушохада киламиз ва дархакикат узимизга ойна тутгандек буламиз.Чунки халк хамиша хам ёнида юрган дахоларни сезавермайди, халк хамиша хам узининг кахрамонларини ардокламайди. Биз факат уларни бу дунёдан утиб кетганидан кейингина, шеърда айтганидек, олис йулга тушганида эслаймиз.

Шоир Мамбет ботир оркали ёш авлодга Ватанига булган садокатни, мухаббатни, халки учун жон фидо килган, улимга тик боккан жасур, мард, шижоатли ботирни ватанпарварлик рухида шакллантирди.

Сунгги йилларда шоирнинг туркий дунё тарихига доир куплаб йирик тадкикотлари эълон килинди. Унинг фаолияти куплаб юксак мукофотларга, шунингдек,” Туркий дунёга кушган хиссаси учун” мукофотига сазовор булди. Унинг шеърлари жахоннинг турли тилларига таржима килинди.

Улжас Сулаймонов шундай дейди: “ Китобнинг кадрига етишимиз керак. Усиз на иктисод ва на сиёсат булиши мумкин. Китоб- бу маданият, маданиятсиз иктисодиёт, маданиятсиз сиёсат кандай булишини бугунги кунда куриб турибмиз. Билим халкларни якинлаштиради, нодонлик эса уларнинг орасига низо уруFини сочади”! Зеро, китобдан яхши дуст йук! Китоб бизни бирлаштиради.

ГМ

175

HTTP://OAC.DSMI-QF.UZ

'Oriental Art and Culture" Scientific-Methodical Journal - (3) III/2020

ISSN 2181-063X

Фойдаланган адабиётлар

1. 9-синф Адабиёт дарслиги (2014й. К. Йулдошев, В. Кодиров).

2. Улжас Сулаймонов “Айланайин” шеърий туплами. (Муаллиф Адиб: Муборак кун, Турк халклари тарихи, адабиёти, маданияти.12.04.2016.).

3. “Узбекистан Миллий энциклопедияси” Давлат илмий нашриёти (2006й).

176

HTTP://OAC.DSMI-QF.UZ

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.