CC BY
144
УДК 82/821.0 ББК 83,3/5Т)
НАШРИ ДЕРИНТИЗОР Такриз ба китоби: Сайфуддини Исфаранги. Осори мунтахаб. Тауиягар ва муаллифи пешгуфтор, лугот ва тавзеуот Субуони Аъзамзод. - Хуцанд: Хуросон, 2017. - 710 с.
ДОЛГОЖДАННОЕ ИЗДАНИЕ Рецензия на книгу Сайфуддина Исфаранги. Избранные произведения. Подготовка текста, предисловие, словарь и комментарии Субхона Аъзамзода. - Худжанд: Хуросон, 2017. - 710 с.
LONG-EXPECTED EDITION
Review to Sayfuddin Isfaranghi 's Book. Selected Works. Preparation of the text, introduction, glossary and commentaries by Subhon Azamzoda. -Khujand: Khuroson, 2017. - 710 pp.
Самеев Абдумавлон, рузноманигор, котиби масъули мацаллаи илмии "Ахбори ДДХрСТ" (Тоцикистон, Хуцанд)
Самеев Абдумавлон, журналист, ответственный секретарь научного журнала «Вестник ТГУПБП» (Таджикистан,Худжанд)
Sameev Abdumavlon, journalist, secretary-in-charge of the scientific journal "Bulletin of TSULBP" (Tajikistan, Khujand) E-MAIL: sameev_51@mail.ru
Вожа^ои калиди: таърихи адабиёти форсу тоцик дар карнуои ХП-ХШ, эцодиёти Сайфуддини Исфарангй, нацди адабй, матншиносй Такриз ба нашри тозаи «Осори мунтахаб»-и шоири нимаи дувуми асри XII ва огози царни XIII Сайфуддини Исфарангй, ки дар асоси чопи интикодии адабиётшиноси покистонй Зубайдаи Сиддицй сурат гирифтааст. Таъкид шудааст, ки то нашри мазкур хонандагони Тоцикистон аз имкони ошноии бояду шояд бо ашъори яке аз шоирони барцастаи адабиёти форсу тоцик, ки зикраш дар аксари тазкираю сарчашмауои адабй омадааст, маурум буданд. Муаллиф дар баробари мустаусанот камию костй ва норасоиуои чопи мавриди назарро бо мисолуои мушаххас ба риштаи таулил кашидааст.
Ключевые слова: история персидско-таджикской литературы ХП-ХШ вв., творчество Сайфуддина Исфаранги, литературная критика, текстология Рецензия на издание «Избранных произведений» поэта второй половины XII и начала XIII веков Сайфуддина Исфаранги, осуществлена на основе критического текста подготовленного пакистанским литературоведом Зубайдой Сиддики. Отмечается, что до настоящего издания любители поэзии Таджикистана были лишены возможности ознакомиться в полном объеме с творчеством одного из выдающихся поэтов персидско-таджикской литературы, сведения о котором приводятся практически во всех тезкире и литературных источниках. Наравне с достижениями в статье на основе конкретных примеров проанализированы недостатки и упущения, прокравшиеся в рецензируемый сборник.
Key words: history of Persian-Tajik literature referring to the XII-th - the XIII-th centuries,
Sayfuddin IsfaranhgVs creation, literary criticism, textology
The article presents a review of "Selected Productions" belonging to Sayfuddin Isfaranghi, the poet who lived in the second half of the XII-th and the beginning of the XIII-th centuries and is carried out on the basis of the critical text which was prepared by Pakistani literary critic Zubayda Siddiqi. It is underscored that beforehand Tajik admirers of poetry were deprived of any opportunity to familiarize themselves with complete volume of the creation of one of the outstanding poets of Persian-Tajik literature, information concerned with the material is adduced in all anthologies and literary sources. Alongside with the theoretical and scientific achievements, designing on the premise of concrete examples, the reviewer analyzes drawbacks and omissions of compilers which sneaked into the collection under review.
Дар остони тачлили чашни наврузи соли 2017 ба дасти хонандагон расидани ду китоби арзишманд - "Девон"-и Сайфи Исфарангй бо хати сириллик ва "Мунтахаби ашъор"-и Сайфи Исфарангй бо ду хат- форсй ва сиррилик, ки дар умум бо сайъ ва эхтимоми адабиётшинос ва мунаккид Субхони Аъзамзод чараён гирифт, вокеан руйдоди фарахбахш дар хаёти адабии кишвар ба шумор меравад. Зеро харчанд тахкик ва баррасии никоти мухими марбут ба рузгору осор ва вежагихои ашъори Сайфиддини Исфарангй дар Точикистон собикаи зиёда аз садсола дошта, ба номи Абдуррауфи Фитрат рабт мегирад, аммо нашру тасхехи куллии "Девон"-и шоир то кунун ба сурати мукаммал анчом напазируфтааст. Ин нукта дар мукаддимаи муфассале, ки худи адабиётшинос Субхони Аъзамзод хам бар матни "Девон" ва хам "Мунтахаби ашъор"- нигоштааст, сарехан кайд гардида, ба таври ичмолй таърихчаи нашри осори Сайфи Исфарангй шарху тафсир ёфтааст. Тавре муаллиф дар ин мукаддима таъкид менамояд, танхо дар соли 1978 бо хати сиррилик ба кушиши адабиётшиносии номии точик Лола Сулаймонова (3), ки пажухишоти судманде дар арсаи тахкики рузгор ва мероси адабии ин суханвар низ ба сомон расонидааст, китоби "Мунтахаби ашъор"-и Сайфи Исфарангй дар шакли китоб ба чоп расидааст. Бокии дигар намунахои нашршудаи осори Сайфи Исфарангй дар сахифахои мачаллаи «Садои Шарк» (1966, №6) ва мачмуаи «Гулшани адаб» (Намунахои назми форсу точик дар асрхои Х-ХХ, чилди 2, Душанбе: Ирфон, 1975) руи чопро дидаанду халос. Дар канори ин, бояд афзуд, ки агарчй адабпажухи дигари точик Саидумари Султон матне аз "Девон"-и Сайфро тахия ва баргардон намудааст, аммо то кунун он китоб ба чоп нарасидааст.
Бо такя бар хамин мурури кутох ва ишороти тахиякунандаи китоби мазкур дар мукаддимаи он метавон изхор дошт, ки нашри "Девон"-и комили Сайфи Исфарангй бар асоси матни тахиянамудаи мухаккики покистонй Зубайда Сиддик (2), ки аз чониби адабиётшинос ва мунаккид Субхони Аъзамзод тахия ва нашр гардид, вокеан икдомест, ки ба интишори матни нисбатан мукаммали мероси адабии суханвар ба ахли илму адаби точик таъкид меварзад. Ба ибораи дигар, кори анчомдодаи тахиягари матни "Девон"-и Сайфи Исфарангиро метавонем хамчун нахустин нашри комили мероси адабии ин шоир ном бубарем, ки дар баробари ин аз чанд ахамияти дигар низ бархурдор мебошад.
Дар навбати аввал бояд ба арзиши мухими илмии мукаддимаи ба "Девон" нигоштаи мухаккик ишорат намуд, ки аз чанд чихат кобили ахамият мебошад. Нуктаи аввал он аст, ки муаллифи пешгуфтор кушидааст, ки аксари матолиби
тазкирахо ва сарчашмахои адабиву нигоштахои китобхои таърихи адабиётро роцеъ ба Сайфиддини Исфарангй фарохам оварда, бар асоси онхо зиндагинома, никоти мухими марбут ба рузгори суханвар, вежагихои ашъори уро шарху тафсир намояд. Сайри таърихии таваццухи ахли тахкик ба баррасй ва шинохти рузгору осори шоир аз нигоштахои Абдуррауфи Фитрат то имруз, инчунин пешинаи тахия ва нашри осори шоир дар Тоцикистон ва дигар кишвархои форсизабон, инчунин масоили нусхашиносии осори ин адиби номвар ба таври амик тахлилу баррасй шудаанд, ки хамагй мукаддимаи китобро хамчун як рисолаи хурди шархихолй ва фарогири бахсхои мухим дар бораи нусхашиносй, тахия ва тахкику нашри мероси адабии шоир муаррифй менамоянд.
Мутолиаи мукаддимаи "Девон" ва кори тасхеху тахияи матни он баёнгари ин матлаб аст, ки Субхони Аъзамзод харчанд асосан ба матни тахия ва нашрнамудаи мухаккики покистонй Зубайда Сиддикй такя намудааст, аммо дар мавридхои муайян аз нусхахои хаттии "Девон"-и Сайфиддини Ифарангиро, ки дар китобхонахои Ганцбахши Покистон ва Китобхонаи миллии Тоцикистон махфузанд, низ ба кор гирифтааст. Ин дар холест, ки дар навбати аввал тахияи матни мукаммали худи "Девон"-и Сайфи Исфарангй бар асоси як нашр, ки фарогири хацми афзуни касидаву газалхо буда, яке аз навоварони касидасаройй дар адабиёти форсу тоцик шинохта шудааст, худ кори сангине буда, масъулият ва захмати зиёдеро аз мураттиб ва тахиягари он такозо менамояд. Кори тасхеху нашри осори Сайфуддини Исфарангй бар асари афзунии шумораи ашъори шоир дар колиби касоиду газалиёт ва китъаву рубоиёт, ки дар умум бештар аз дувоздах хазор байтро фаро мегирад, аслан фурсат ва замони зиёдеро такозо дорад. Х,аройина дар як фосилаи кутох тахия намудани чунин як матни оммавии "Девон"-и Сайфиддини Исфарангй бар асоси нашри анцомдодаи Зубайдаи Сиддикй дар баробари кори сахлу осон набудан, кобили тахсин аст. Дар канори ин, шевахои хосаи корбурди мафохим ва истилохоти улуми мухталиф, ки аз цумлаи вежагихои мухими касидасаройии ахди мазкур ба шумор меравад, мушкилот ва мураккабихое дар кори тахияи матни "Девон"-и шоир ба вуцуд меоварад, ки ин амр, албатта, боис ба сар задани гунанокихо дар мутолеа ва бозхонии чунин матнхо мегардад. Шояд хамин сабаб боис гардида, ки мухаккикон дар мавриди мавцудияти чунин сахву иштибохот дар худи матни тахиянамудаи Зубайда Сиддикй изхори назар намудаанд. Боварии комил дорем, ки минбаъд бар асоси он нашру нусхахои хаттии дар ихтиёрдошта ва дар хамкорй бо хамкорону шогирдони хеш адабиётшинос Субхони Аъзамзод барои тахияи як нашри илмй -интикодии "Девон"-и ин шоири сохибном дар касидасаройй икдом хохад намуд.
Дар ин навишта мо тасмим гирифтем, роцеъ ба камию костии «Осори мунтахаб»-и Сайфуддини Исфарангй, ки бо ду хат - кириллй ва форсй ба нашр расидааст, изхори андеша намоем.
Китоб сарсухан, ду бахш, луготу тавзехот ва фехристи маъхазхоро дарбар меги-рад. Бахши аввал тамоми газалиёту рубоиёт ва гулчини таркиббанду тарцеъбандхои шоирро фаро гирифтааст.
Дар бахши дуюм касидаю китъахои Сайфи Исфарангй ба тарики интихоб омада-аст. Роцеъ ба фасли «Луготу тавзехот» каме поёнтар муфассалан изхори акида мекунем. Дар фехристи маохиз, ки 35 номгуйро дарбар мегирад, номи осори тадкикй, тазкирахо ва китобхои дигаре мазкур аст, ки дар бораи хаёт ва эцодиёти Сайфи Исфарангй маълумот медиханд.
Eo Ha3apgomTH oh, kh ocopu CaH^u Hc^apaHrä gap Эрону A^ohhctoh 6a non HapacugaacT, to ^oe kh 6aHga xa6ap gopaM, Hampu «,0,eBoH» Ba MaxcycaH «Ocopu MyHTaxa6» 6a gy xaT ca3oBopu Tax,cuHy Ta6puK acT. X,ap Kace, kh 6o Taxuaro 6aprapgoHH ocopu ry3amTaroH a3 xaTTH ^opcK 6a KupumH capyKop gopag, caHruHHH 3ax,MaTH Taxuarappo 6a xy6K Me$ax,Mag Ba Kagp MeKyHag.
^ap noeH aK KaTop KaMuro KocTue, kh x,aHroMH MyramaH «Ocopu Mymaxa6» 6a namM pacHg, ^H^ara 6e^6ygH nonu oaHgau hh ocop cygMaHg xo^aHg 6yg, 3epo oh^o upoa Merapgag.
^ap 6at3e MaBpugxo Taxuarapu MaTH xaHroMH 6aprapgoH 6a Kupu^^H 6a
MatHou u6oparo Boxaxou amtop TaaMMyK HaKapgaacT, kh gap HaTH^a MaHTHKy MyHgapu^au a6eT xa^a^gop ramTaacT. TaMoMH a6eTe, kh 6a Ha3apu hh xaKup Tac^e^Ta^a6 6yg, 6o «,0,eBoH»-H CaH^u Hc^apaHrä gap Taxuau C.At3aM3og MyKouca Kapga myg. ^ap geBoH hh3 metpxo 6eTarHup oMagaaHg.
Can^H Hc^apaHrä gap aK 6aHTH H^THxopuam Meryag: «^acT myrypryp6ax,o gap cyxaHH MaH Ba.ieK / rypöan y meprup, ymTypn y nn^co». MypaTTu6y Mycaxx,ex,oHH khto6 xaM 6a MaTHH Kupu^^H Ba x,aM 6a MaTHH $opcK myrypryp6ax,oH 3uegepo goxra KapgaaHg kh, Myraaccu^oHa, «ryp6ax,oam meprupy ymTypx,oam nraco" HecTaHg.
XaToro umTu6o^oTepo, kh x,aHroMH 6aprapgoHH MaTH pyx gogaaHg, MeTaBoH nyHHH rypyx6aHgn Kapg:
I. Ea hh gacra, kh TaKpu6aH 60-70 gap cagu a6eTH xa^a^goppo gap6ap Merupag, KupoaTH HogypycTH Ka^HMaxp Bopug MemaBag. rap paeaM dap Kyu y, deeoHae xyd ¿yndaM B-ap öyöumM pyu y dundoHau ^h xoHaMaw (c.160) ^ap Mucpau aKyM arap Bosau «geBoHae»-po «geBoHau» (geBoHaHH) xoHeM, MaHTHKH 6aHT xy6Tap Merapgag. 3uMHaH gap Ma^Myau Taxuau Ho^a Cy^aÄMoHoBa (3, 79) hh Mucpat nyHHH oMagaacT:
HyH paeaM dap Kyu my, deeoHau xyd xohuhm. ***
ry$mü Mapo, ku эü 6a eynucmom umq dap, Mypzu %aeo 6upacm dunaMpo Haeo 3u MaH (1, 210). Mucpau gyByM gap hh maKj MatHo Hagopag. ^ap MaTHH $opcK hh Mucpat nyHHH HaBumTa mygaacT:
Mypzu %aeonapacm dunampo Haeo 3u MaH (1, 211) ^ap «MyHTaxa6u amtop» Mucpat nyHHH ca6T mygaacT: Mypzu %aeonapacm dunaMpo Haeo3u (?) MaH (3, 90) ^ap aKnaHg 6aHT MypaTTu6 Boxax,ou pa\R (6a MatHou ryroM, kh 3HMHaH gap «HyroT Ba TaB3ex,oT»-H khto6 HaoMagaacT) Ba pox,e (pax,e)-po 6o «e»-H HaKapa, atHe apTHKm HoMyaHaHHH «-e» oMexTa KapgaacT.
а) ^oh cumoHda a3 pa%eey uwea doda dap uea3, B-aHdap uh dody cumad umqu my Maz6yH oMada (1, 296).
ffloup ry^TaH Mexox,ag, kh a3 hh ryroM- pa^K (Ha gap pax,e! -A.C.) MatmyKa ^oh cuToHHga, gap HBa3am umBae gogaacT Ba x,aHy3 xaM umKH y gap hh gogy cuTag (^oh 6a 6ax,ou umBa) Tapa^H 3apapguga acT. nac, Mucpat 6oag nyHHH HaBumTa maBag:
^oh cumoHda a3 pa%uey umea doda dap uea3 ***
б) Эü capeu pa%ü, qaddu 6a aHdoMu mypo B^ü mo% zynoM pyu ¿yn^oMu mypo (1, 392).
Мисраи якум дар шакли пешниходкардаи тахиягар маъно надорад. Агар дар ин мисраъ вожаи «сарв»-ро бе изофа хонем, маънои байт равшан мешавад: Эй сарв рауй цадди баандоми туро
Яъне, сарв гуломи кадди мавзуни ту аст. Дар мисраи дувум бошад, шоир мегуяд, ки мох руи гулфоми туро гулом аст. Ва дар хар ду мисраъ мухотаб ба кор рафтааст. в) Шокири неъмати ту буда ра^е, зишт бувад,
Дар ин шакл мисраъ куллан фокиди маъност. Он бояд чунин тасхех шавад: Шокири неъмати ту буда рауй, зишт бувад, Ки забонро ба шикоят пас аз ин боз кунад (1, 668).
Шоир гуфтанист, ки то ин замон гуломат (рахй) шокир - сипосгузори неъмати ту буд ва пас аз ин хуб нест, ки рахй забони шикоят кушояд. Шохи шакари раста барорад ба табиат, Гар найшакар аз гармии гуфтори ту хезад (1, 307).
Дар бораи фарки масдархои рустан (ба маънои сар задан, руидан) ва растан (нацот ёфтан) борхо гуфтаанд ва хоцат ба такрор нест. Дар мисраи аввал ба цои раста-руста бояд бошад.
Аз он савдои мулки у нагардад дар сари душман,
Ки магзи шабраве гурзаш бурун бурд аз сари савдо (1, 527).
Ба назари банда, дар мисраи дувум артикли номуайянии «-е» бояд бо пасванди калимасозй -й иваз шавад.
Маънои байт: барои он дар сари душман хаёли ба мулки шох дасти таарруз дароз кардан пайдо намешавад, ки гурзи у (шох) аз сари савдо магзи шабравиро зада берун кардааст.
Шоми субуорои муи ту шуда Соибони офтоби руи ту (1, 381).
Дар матни форсй дар мисраи дувум соибон бо син, на бо сод навишта шудааст. Ва хатто агар бо сод - соиб бошад хам, маъно баровардан аз ин мисраъ амрест мухол. Ба занни кавй, метавон гуфт, ки дар мисраи дувум ба цои соибон бояд соябон хонда шавад. Дар ин сурат маънои байт низ возеху равшан мешавад. Ман, ки надонам ба ицтиуоди табии Аз хубси обгина дурри саминро (1, 500).
Дар «Лугот ва тавзехот» тахиягар халалдор будани вазни мисраи дувумро таъкид кардааст (1, 676).
Чй тавре ки зикр шуд, тахиягар «Девон» ва «Осори мунтахаб»-и Сайфуддини Исфарангиро дар асоси нусхаи Зубайдаи Сиддикй ба чоп омода намудааст. Лозим ба кайд аст, ки дар баъзе мавридхо олими покистонй дар поварак нусхабадалхои цолиб овардааст. Дар повараки сахифаи 76-уми нашри Зубайдаи Сиддикй сабт шудааст, ки дар нусхаи «те» ба цои вожаи хубс - х,асад омадааст(2, 76). Ин нукта бояд дар тавзехи мисраи мазкур зикр мегардид, то хонанда ин вариантхоро мукоиса бикунад. Гузашта аз ин, дар хатти форсй мисраи якум дар шакли зайл омадааст: Ман, ки бидонам ба ицтщоди табии
Ба назари рокими сутур хамин шакл сахех ва бо байти баъдй созгор аст.
Дар байти зерин дар калимасозй тахиягар як ихтирои ациб кардааст: Дурри сухан ба ройгон пешкаши ту мекунам Вирдгаре ба цон харад, бештараш кунам бауо (1, 563).
Мисраи дувум бояд чунин тасхех шавад:
B-ap d^ape 6a you xapad, 6ewmapaw KyuaM 6ayo. ***
Cyxauouu manx 3ond 3U nabnu y 6a ou, mo ffunu owu^ou uy mymu 6a daMU waKap uaend (1, 128). ,0,ap MaTHH $opcn Mucpau HKyM maKjH 3epuH gopag:
Cyxauouu manx 3ouud 3U nabnu y 6a ou, mo ^ap Hycxau 3y6angau CugguKH 6omag (2, 623), 6a ^oh «3h» «a3» Ba «30ag» OMagaacT, kh HHc6aTaH MaB3yH acT: Cyxauouu manx 3ond a3nabnuy 6a ou, mo... B-a3 ey6ope, ku 6apaHee3od 6odu eaupam, rapdu uy^cou 6a caponapdau yoyam Mapacod (1, 140). ^ap MaTHH $opcn (1, 141) Ba Hycxau 3y6angau CugguKH (2, 627) 6a ^oh KaiHMau «6apaHre30g» - «6apaHre3ag» OMagaacT, kh KOMHiaH caxex acT. Ea Mayonomu ua$o3u my asap pyu opad, A3 yaeoyup 6a 3apypam waead a^po3 yydo (1, 495/678). ^ap «HyroT Ba TaB3ex0T»-u khto6 mapxu 3epuHH Boxau ;vbpo3 OMagaacT: «Abpo3 ^aMtu apa3 6a MatHOH nymT rapgoHgaH, pyn rapgoHgaH» (1, 678). Boxau Ma3Kyp gap MaTHH 6o aiH$6oH HueroH ca6Trapguga 6o xap^H «3OH xaBBa3» HaBHmTa mygaacT. ^ap 03T (1, 111) gap mapxu Boxau ;vbpo3 6a apa3 xaBOia mygaacT. Boxau apa3 6a MatHOH $aica$HH «aiOMaTH 3Oxupuu ame, kh 6a 30th xyg kohm HaMe6omag, MyKo6uiH raBxap» (1, 80) mapx mygaacT. ^ap «OapxaHru $opcK»-H MyuH (5, 1,304) Ba «OapxaHru 3a6oHH to^hkh» (2, 616) 6a MatHOH «xa3ap KapgaH, pyn rapgoHgaH, gypn ^ycTaH» Boxau эвpоз 60 xap^u 30g ca6T mygaacT. ^ap «Boibmon apa6cKO-pyccKHH h pyccKO-apa6cKHH ciOBapb» (6, 261) hh3 ^aMtu Boxau apa3-;vbpo3 OMagaacT. Bo Ha3apgomTH KaiHMau ^aBxap (^aBOxup), kh Myappa6u Boxau acuiu to^hkhh raBxap acT, gap xaMHH Mucpat Tap3H HaBumT Ba mapxu gap oxupu khto6 OBapgau MypaTTu6 po^et 6a MatHOH Boxau atpo3 ko6hih Ka6yi HecT.
IUond, ku sayu ^ucMamu a3po^u xanou^ Pu3^u wyapopo Ka$upodu my 3aMOH Kapd (1, 634). ^ap MaTHH $opcn Boxau 3aMOH 60 30H \aBBa3 HaBHmTa mygaacT. ^ap «OapxaHru 3a6oHH to^hkh» (4, 1, 434-435) ce MatHOH KaiHMau 3;imoh 60 3OH xaBBa3 OMagaacT: 1. BaKT 2. X,aMOHO, 6a Max,3H...; 3. KaTeropuHH rpaMMaTHKH. X,en hk a3 hh MatHHxo 6a MaHTHKu 6aHT co3rop HecT. Arap Boxau 3aM0Hp0 60 xap^u 30g 6a MatHOH Ka^o^aT, 3aMOHaT HaBuceM, MatHOH 6aHT paBmaH Merapgag. Ha Mayone, ku 6apaM 6epayaepo 6a K,adaM, Ha Mauone, ku xapaM nomaxypepo 6a 6ayo (1, 505). Boxau .romaxyp gap «OapxaHru Ta^cupuu 3a6oHH to^hkh» (7,1, 761) 60 xap^u bob 6atgu xap^H xoh MaHKyTa nyHHH mapx mygaacT: «1. Hpraape, kh rymTH xaHBOHOTH Mypgapo Mexypag, Mypgaxyp; 2. Ka^xoT; 3. TaxK-Ma^. oh kh TaMau HH3y nopau 0gaM0HH Mypgapo MeKyHag». Mucpau gyByM gap maKjiu 60^0 MatHOH ko6h^h Ka6y^ HaMeguxag. ^ap c. 509 6a xaTTH ^opcn 6a ^oh ^omaxyp - ^omaxap OMagaacT, kh MatHOH oh «xapu jorapy hhm^oh, kh 6a3yp pox Merapgag», acT (7, 1, 761). Arap 6a ^oh Boxau ^omaxyp KaiHMau ^omaxappo ry30peM, MatHOH Mucpat nyppa BO3exy paBmaH Merapgag: gopoue HagopaM, kh xapu HHM^OHe 6uxapaM. Ha3du douo 6a dun Kyyo wond PocuHy cep Mauuy caneopo (1, 568).
Дар «Фарханги забони точикй» росин дар гунаи росан ба маънои «гдахи бехмевадор, ки бехи он тyндмаза аст, занчабили шомй» омадааст (4, ч-1, 144). Дар хамин мисраъ калимаи ^р ба маънои сирпдаз бояд сир хонда шавад. Агар сатрхои болои байти мазкyрро орем, он гох маънои байти мавриди назар возех мегардад: Ба цаноби рафеи ту кй кунад Сухани Офтобу Шаъроро. Назди доно ба дил куцо шояд
Росину сир, манну салворо.
***
Майфурушанд уама ишвахарон дар рауи ишц Дар сарирастаи бозори ту сад цон ба ду цав (l, 250).
Мантики мисраи дувум, яъне «сад чонро ба ду чав фурухтани ишвахарони рохи иш^» (ошикон) такозо мекунад, ки вожаи аввали байт «мeфyрушанд» кироат карда шавад.
Нотица дар забони ман уар чй ниуад зи неку бад, Ацму ууруфи он шавад, вацти баён, дарееи ту (l, 254).
Дар аввали мисраи дувум вожаи «ачм» бояд «учм» кироат шавад, маънои аломат ва ишоратхоеро дорад, ки зеру болои харф гузошта мешаванд (4, ч- 2, 402). Бигзор цону дилро в-аз уар ду кун табарро, То розномаи ишц дар нури барц хонй (l, 273).
Дар мисраи якум дар хати форсй вожаи табарро бо ду харфи «ро» навишта шудааст, ки нодуруст аст. Вожаи мазкур ба маънои «безорй, дурй», ки зимнан мураттиб онро дар «Лугот ва тавзехот» наовардааст, бо ро-и мушаддад забт мешавад. Байни калимахои табарро ва табар (асбоби филизии хезумшиканй)+пасояди -ро фарк аз замин то осмон аст.
Ин ба ханда мар маро дандон намудан то чй вацт В-он ба сахра суи дигар лаб газидан то ба кай? (l, 276).
Агар вожаи «сахра»-и мисраи дувумро дар пайравии мураттибу баргардонанда бо харфи сод нависем, маънои мисраъ бисëр хандаовар мегардад, зеро сахра бо сод маънои харсангро дорад. Шоир сухра (бо сини мазмум)-ро ба маънои HOTex^ истифода бурдааст.
Булбулро чу мутрибе маст шумар, ки ареунун Мезанаду надонад, ки ин пешрав аст ё наво?! (l, 47l).
Халалдор будани вазни мисраи дувумро мураттиб эхсос накардааст. Сабаби сар задани хато дар баргардони нодуруст аст. Дар хати форсй мисраи дувум чунин омадааст:
Мезанаду бидон, ки ин пешрав асту бонаво. ***
Ба насими лутф цонро зи уавои мацлиси ту Гули шох беда дода асари дами Масеуо (l, 477).
Дар матни форсй дар мисраи дувум ба чои бeда бода омадааст. Ба назар чунин мерасад, ки дар ин маврид сахвулкалам шудааст.
II. Яке аз сабабхои маъмули рох додан ба хато нашинохтани чои бандаки изофй мебошад. Шодравон Абдулманнон Насриддинов дар бобати чунин иштибоххо гуфтааст: «Ба назари аввал чунин падидор мешавад, ки кайд ë хазфи изофат барои дарки маъно халали здаде пеш намеорад, аммо ин пиндори мо дуруст нест. Дар бисëр
маврид нашинохтани чои изофат маъноро ба таври чиддй осебпазир мегардонад ва бештари хонандагон риштаи матлабро аз даст дода, максади муаллифи осори хаттиро нахоханд фахмид» (8, 2, 435).
Дар идома чанд намунаи хазфи бечои изофа ва изофахои бемавридро меорем.
^азфи нодурусти изофа
Чилва кардан бар харидорони ноцид рузбайъ Чавуари серобро бар цавуарй осон бувад (1, 297).
Мантики мисраи якум заиф аст. Маънои вожаи ноцид «1. Саракунандаи пул, он ки пули сараро аз носара чудо мекунад; 2. Мач. он ки хубу бади чизеро чудо карда метавонад», аст (7, 1, 929), ки зимнан мураттиб дар фасли «Лугот ва тавзехот» наовардааст. Маънои байт дар ин навишт чунин аст: Ба чавхарфуруш намоиш додани гавхари сероб ба харидорони гавхаршинос кори осон аст. Чи тавре ки мебинем, вожаи рузбайъ, ки маънои «музддихй ё хисобгирии кор аз руи кори харруза»-ро дорад (7, 2, 177), дар ин байт тамоман бечою бемаврид мебошад. Агар хамин вожаро «рузи байъ», яъне рузи савдо, муомила хонем, маънои байт равшан мешавад. Эй зи адли ту халощ озод Аз ни? В-аз банди гаму гул ано (1, 485).
Маънои вожаи ано «1. Ранч, сахтй, машаккат, захмат; 2. Гам, андух» (7, 1, 70) аст. Бинобар ин, матлаби байт бояд чунин бошад: Адли мамдух халоикро аз банди гам ва гули андух озод кардааст. Ба ибораи дигар, вожаи гул бояд бо изофат навишта шавад.
Мандеш зи нестиву бебарги мо
К-аз булбули гулбарг навое дорем (1, 448).
Агар дар мисраи якуми байт калимаи бебаргиро бо изофа бебаргии хонем, маънои байт равшану возех мегардад. Ногуфта намонад, ки дар нашри Лола Сулаймонова мисраъ дар шакли зайл омадааст:
Мандеш зи нестиву бебаргии рох (2, 117).
III. Нодуруст гузоштани изофат
Гар сарви буни кишмар бар цой бимонди, Дар орзуи цуд ну борон-ш вай асти (1, 306).
Дар мисраи якум ба чои «сарви бун» бояд «сарвбун» хонд. Гайр аз ин, дар навишти форсии вожаи Кишмар (1, 312) баъди харфи коф харфи йо омадааст, ки нодуруст аст. Сируси Шамисо тарзи забти ин калимаро Кашмар овардааст (9, 307). Ин вожаро бо кофи максур низ (Кишмар) талаффуз мекунанд. Дар хар сурат вожаро бидуни харфи йо навиштан савоб аст. Хдмчунин дар хатти форсй калимаи чуд бе вов забт шудааст, хол он ки дар расмулхатти ниёкон ин вожа бо вов сабт мешавад. Лозим ба таъкид аст, ки дар нусхаи Зубайдаи Сиддикй чуд бо вов ва Кишмар / Кашмар бе йо омадааст.
Китоби «Осори мунтахаб»-и Сайфи Исфарангй, чи тавре ки зикраш рафт бо ду хат - кириллй ва форсй чоп шудааст. Масъули баргардони матн ба алифбои форсй бино ба маълумоти кафои унвонсахифа Н. Нуров мебошад. Бо кирилливу форсй нашр гардидани осори ниёкон асосан ба ду максад сурат мегирад. Аввалан, чун матни ашъор аз форсй, яъне, аз хатти форсй ба кириллй баргардон шудааст, эхтимоли рох ёфтани хатою иштибох хангоми баргардон вучуд дорад. Дар мавриди пайдо шудани шубхаю гумон дар сахехии баргардон хонанда хамеша имкони мукоисаи матнро бо асл дорад. Сониян, китобхои бо ду хат чопшуда то андозае ниёзу эхтиёчоти халкхои
уамзабону уамцавори моро низ конеъ мегардонанд. Аз ин ру, ба матни форсй набояд норасоию иштибоуот роу ëбанд, зеро дар акси уол матни мазкур таъиноти мустакими xyд - меъëри сиууатии матни баргардон буданро ицро карда наметавонад. Гузашта аз ин, матни xатои форсй xонандаеро, ки дар бобати сауеуии баргардони кириллй шубуа дорад, ба гумроуии бештар мувоцеу мекунад. Бо назардошти дар алифбои ниëгон мавцуд будани чауор уарф барои ифодаи овози зе, ду уарф барои сабти овози хе, ду уарф барои забти овози те содир кардани иштибоу дар матни форсй, яъне ба цои як уарф навиштани уарфи дигаре, ки талаффузи шабеу дорад, xонандаро на тануо дар дарки маънои шеър ба иштибоу дучор мекунад, балки ба сатуи саводи y низ xалал ворид менамояд. Одитар карда гуем, вакте xонанда дар матни форсии китоб вожаи расадро бо син ва шахнаро бо хои хавваз меxонад, тарзи галати навишти калимауо дар зеуни y накш мебандад.
Fайр аз ин, эутимоли ба дасти xонандагони уамзабонони мо, яъне форсизабонон расидани китобуои бо ду xат чопшуда здад аст ва, табиист, онуо мауз аз руи уамин матн ба сатуи саводи мо бауо медиуанд. Аз ин лиуоз, ба алифбои ндакон баргардондани матни кириллй ауамияти вижа касб мекунад ва масъулияту дониши баландро такозо менамояд.
Аз мутолиаи китоби «Осори мyнтаxаб»-и Сайфуддини Исфарангй ба назари аввал чунин менамояд, ки баргардони матни ашъор ба xатти форсй кори он кадар уам мушкилу дандоншикане набудааст, зеро масъулон пешоруи xyд матни илмию интикодии Зубайди Сиддикиро бо xатти матлуб доштаанд. Аммо, мутаассифона, мутолиаи матни форсии китоб нишон дод, ки дар баргардони матни кириллй ба форсй бемасъулиятию беауамиятии здад зоуир шудааст. Kамбyдиуои баргардони форсиро ба гуруууои зерин цудо кардан мумкин аст:
Аз руи мантик, вакте ки китоб ба ду алифбо чоп мешавад, матнуо бояд байни уаммутобикати пурра дошта бошанд, яъне, байни онуо набояд фарке мавцуд бошад. Дар китоби мавриди баус гайр аз ашъори шоир пешгуфтори мураттиб Субуони Аъзамзод (1, 5-33 кириллй ва 34-66 форсй) низ бо ду xат тауия гардидааст.
Мукоисаи пешгуфторуои кирилливу форсй нишон дод, ки дар матни форсй афтодагию изофауои цузъй цой доранд. Маълум нест, ки чй тавр бо доштани матни кириллии сарсyxан ба матни форсии он тагйирот роу ëфтаанд. Барои намуна се мисол меорем:
Огози цумлаи оxири сарxатти аввали с. 5 дар матни кириллй чунин аст: «Дар ин замон тоxтyтозy моцарои...» Х,амин кисми цумла дар сарсyxани форсй чунин аст: «Дар ин замон чунон (?) тоxтyтозy моцарои.» (l, бб).
Аввали цумлаи якуми сарxатти чауорум дар с. 5 ба xатти кириллй чунин аст: «Мавлоно Сайфуддини Исфарангй дар силки. соуибфитрат карор ëфта, бо афзалияти...» Дар уамин цумлаи матни форсй ибораи «карор ёфта» уазф шудааст. Дар уамин цумлаи матни кириллй вожаи «рангин»-и матни форсиро уазф кардаанд.Дар с. 50 ибораи «аз муаллифони ахди кадим»-и матни кириллй дар матни форсй ба ибораи «аз муаллифони манобеи гузашта» табдил ëфтааст.
Чи тавре ки маълум аст, дар алифбои ндакон барои сабти санаю таъртауо тарзи маxсyси навишти ракамуои уиндиро ва гайра), ки онро маъмулан арабй
меноманд, истифода мебаранд. Баргардонкунанда бо сабаби номаълум дар байни матни форсй аркоми маъмул дар xатти кириллиро (l, 63, 62, 61. 60.) корбаст
KapgaaHg, xo^ oh kh ucra^ogau paKaMxou xoch a.m$6oH apa6uacoc xen Mymmme Hagopag.
^ap Tap3H HaBumTH ^opcuu HoMy Haca6u MyxappupoHy MycaxxexoH Ba O-mMOHy goHHmMaHgoHe, kh gap TagKHKH xaeT Ba э^оgнeтн CaH^u Hc^apaHrä caxM ry3omTaaHg, hh3 hxth^o^xo 6a Ha3ap MepacaHg. Maca^aH, Haca6u Mycaxxexu khto6 MupcaugoB gap Ka^OH yHBoHcaxu^a MnpcaHngoB 6o gy gaHgoHa 6atgu chh Ba 6o xaM3aro Ho HaBHmTa mygaacT. Xygu xaMHH Haca6 gap cax. 34 6o ho, atHe gypycT ca6T rapgugaacT. Homh mapKmHHocu Matpy$ X,epMOH Этe gap c. 51 6o a^H^y toh MaHKyTa Ba Ho -3th Ba gap c. 61 6o ara^y toh MaHKyraro xoh raHpHMa^$y3 - Этe ca6T rapgugaacT.
XaMHH gapxaM-6apxaMK gap HaBumTH nacBaHgxou Haca6co3H pycuu -ob, -eB hh3 6a Ha3ap Mepacag: gap Ka^ou yHBOHcaxu^a Haca6u MupcaugoB, Pa^a6oB, fflapu^OB 6o a^H^y bob Ba cunac Xp^ueB 6o a^H^y HaBHmTa mygaacT. OaMH^uau MupcaugoBpo gap c. 34 6o a.ra$y Ba gap xygu xaMHH ^o Haca6u fflapu^OBpo 6o a^u^y bob HaBumTaaHg. Xymacu Ka.roM, gap ca6TH Haca6xo 6a xaTTH $opcK agaMH komhbh xaMryHco3K Mymoxuga MemaBag.
Aga6ueTmHHocu HyKTacaH^, mogpaBOH A6gymaHHOHH HacpugguH gap TaKpu3am «Cax^aHropK e rupu^TopuH Mypru 3upaK» gap 6o6aTH xapxe^a HaBHmTaHH HOMy Haca6u Myxappupu Macty^H khto6 $HKpu ^o^h6 6aeH KapgaacT: «Acmh hh эpоg 6a Tacxexu umTu6oxoTH aorä... KaM hpth6ot gopag, gypycT HaBHmTaHH HOMy Haca6po 6apou OHxoe, kh hohh h^m MexypaHg, ^y3BH ax^OKH hjmh Ba xaMHaTy BHKopu naxyxumrap MegoHaM» (8, 6, 683).
EaprapgoHKyHaHgau Mara 6a xaTTH $opcK gap Tap3H 3a6TH Ka^HMaro u6opaxo 6a xaToro umTu6oxu cepmyMop pox gogaacT. ^hcmh 3uegu hh xaToxo gap Hara^au Max^yr KapgaHH xap^xou gap 3a6oHH to^hkh Ta^a$$y3amoH aKxe^a, a3 ^yM^a xap^xou com Myca^^aca, chh, cog, toh Mya^^a^y MaHKyTa, x,oh x^tthw x,aBBa3 6a By^yg OMagaacT. EapoH TacguKH uggaoaMOH aKnaHg mhco^ MeopeM:
- 6o aHH Ba cog HaBHmTaHH Boxau ap3eöH (1, 48,63,65), kh 6oag 6o Ba 3OH xaBBa3 ca6T rapgag.
- 6a ^oh aHH HaBHmTaHH iiiiiBa (1, 437)...
- 6a ^oh cog HaBHmTaHH chh: Ca$H (1, 64), MacyHHHT (1, 42), pacag (1, 332), caHg (1, 411, 548), cagon (1, 60), Hacc (1, 294)...
- 6a ^oh xoh xyTTK HaBHmTaHH xoh xaBBa3: max,Ha (1, 73, 76, 105, 165); h^x,oh (1, 161), Myxnm (Ha MaBx,am!)(1, 328), xa^aöö (1, 424)...
- 6a ^oh xoh xaBBa3 HaBHmTaHH xoh xyTTK: x£3oh (1, 235 )
- 6a ^oh toh Mya.ma$ HaBHmTaHH toh MaHKyTa: caMOTHH (1, 331)
- 6a ^oh toh MaHKyTa (htkk) HaBHmTaHH toh Mya.ma$ (htkk): cyTyp, TaB^et (1, 271, 294, 301, 439)...
- 6a ^oh coh Myca^^ac OMagaHH chh: cohh (1, 331)
- 6a ^oh 3O^ HaBHmTaHH 3OH xaBBa3: ra3o (1, 436).
Ca6a6u aK khcmh umra6oxxo 6a ^oh xapaKaT HaBHmTaHH xap$, atHe 6a ^oh Kacpa -ho Ba 6a ^oh 3aMMa - bob Me6omag. Maca^aH, gap khto6 K&raMaxou iiiiipK (1, 65), KnmMup (1, 312), Mapg$nraH (1, 310) 6o Ho HaBHmTa mygaaHg, kh HogypycT acT. E 6aptaKc, gap c. 50 Boxau 6hct 6e xap^u Ho OMagaacT. ^ap Ka^HMau cyx,y$ 6omag, 6atgu xoh xyTTK bob OMagaacT, kh 3HegaracT.
^ap HaBHmTH Ka^HMOTy u6opoTH a^oxuga gap MaTHH ^opcK xaTOH 3ueg pa^TaacT, kh 6a aK HH3OM gapoBapgaHH ohxo HOMyMKHH acT. Mo gap noeH 6o 3HKpu naHg mhco^
иктифо меварзем: «Сулмам-ус-самовот» ба цои «Суллам-ус-самовот» (1, 50); бо як харфи «ро»-и мушаддад навиштани вожаи даррабояд (1, 48), ба шакли гариб овардани унвони цудват-ул-машоих (1, 45), хошалиллох бо хазфи як алиф (1, 269); ситамрасидахгон ба цои ситамрасидагон (с. 127), бо ду вов навиштани вожаи кухул ба цои ибораи «тахнияти Аллох» (1, 138) дар мисраи «Он замоне, ки ба тахнияти Аллох зананд» дар матни форсй омадани «тахнияти Алаллох».
Нуктаи таммати беахамиятию хато навиштани калимахо дар матни форсй дар мундарицаи китоб, дар тарзи забти калимахои таркиббанду тарцеъбандхо ва рубоиёт зохир шудааст.
Ба назари рокими сутур ба ин ё он китоб замима сохтани таъликоту тавзехот ва фехристу лугот як максад дорад: ба хонанда осон сохтани фахмиши матни асар. Ба ибораи дигар, луготу тавзехоти китоб бояд хамаи маълумоти заруриро дар ихтиёри хонанда гузорад, то у бидуни муроциат ба фархангу маохизи дигар матнро хатталим-кон пурра идрок намояд.
Мутаассифона, дар аксари баргардонхои мероси ниёгон мураттибон бо овардани лугати мухтасари калимахое иктифо меварзанд, ки аксаран бисёр вожахои шарх-талабро фаро намегирад. Дар натица, замимахои китоб таъиноти бевоситаи худро ицро карда наметавонанд. Азбаски аксари хонандагони мо зери даст фархангхои зарурй, акаллан «Фарханги забони тоцикй»-ро надоранд, мацбур мешаванд, вожаю ибороти нофахмояшонро партофта гузаранд, яъне, матн пурра идрок намегардад.
Албатта, дар солхои истиклолият китобхое низ аз мероси ниёгон ба хуруфи кириллй ба чоп расидаанд, ки мураттибони онхо хадди аксари кушишро ба харц дода, ба матн тамоми фехристи заруриро замима кардаанд. Мисоли бехтарини чунин асархо китоби Мирхонд «Равзат-ус-сафо фи сирати-л-анбиё ва-л-мулуки ва-л-хулафо» (Душанбе: Эрграф, 2004) бо саъю эхтимоми Нурмухаммади Амиршохй ва «Гулис-тон»-и Саъдй бо кушиши Обиди Шукурзода (Душанбе: Бебок, 2017) мебошанд.
Мураттиби «Осори мунтахаб»-и Сайфи Исфарангй рохи аввалро пеш гирифтааст. Ба китоб фасле замима шудааст бо унвони «Лугот ва тавзехот» ва чун дар пешгуфтор роцеъ ба принсипхои тахияи фасли мазкур ишорае нест, банда меъёри интихоби вожаю таркиботи мавриди маънидоду шархро нафахмидам. Пеш аз хама таъкид кардан лозим аст, ки дар фасли мазкур тавзехот ба маънои томаш вуцуд надорад. Сониян, дар ашъори Сайф, ки худи мураттиб эцодиёти уро ба сабаби омезиши шеъраш ба анвои улум «... шеъри ом нест, шеъри хос аст» гуфтааст, бисёр вожаехое дучор меоянд, ки шархталабанд ва дар фасли «Луготу тавзехот» наомадаанд. Хонандаи мутавассит дар бисёр маврид бо луготу таркиботи душворфахм рубару омада, риштаи матлабро ёфта наметавонад. Чунин калимаю таркибхоро ба се кисм цудо кардан мумкин аст:
Ба кисми аввал вожаю таркиботе дохил мешаванд, ки маънои онхоро ёфтани хонандаи мутавассит хеле душвор аст, зеро онхо дар лугатхои дастрас ба ом ва баъзан дар лугатхои муътабар, аз кабили «Фарханги форсии» Муин, «Фарханги бузурги сухан»-и Х,асани Анварй, «Вожаёб»-и Абулкосими Партав, «Бурхони котеъ», «Гиёс-ул-лугот» наёмадаанд. Хушбахтона, чунин вожахо ангуштшуморанд. Барои мисол вожаи ватинро мегирем.
Хиради набзшиносаш ба уиял боз наёфт, Раги он об, ки дар цуи ватини у буд.
,0,ap «nyr0TH0Ma»-H ,0,exxygo (9, ^.49, 119) mapxu 3epuHH hh BO»a OMagaacT: «BaTHH pare, kh gra 6ag-OH OBexTa acT; paru gra, kh yap rox nopa rapgag, coxu6am MeMupag». TaÖHHCT, kh Ha yap hk xoHaHga gacTpacH 6a «nyraTHOMa»-po gopag.
Ea khcmh gyByM KaMMaro TapKu6oTe goxra MemaBaHg, kh gap ^yraTxoH gacTpac, a3 ^yM^a «OapxaHru 3a6oHH to^hkh», «OapxaHru Ta^cupuu 3a6oHH to^hkh» xacTaHg, Ba^e gap $ac.ra «HyroT Ba TaB3exoT»-H khto6 HaeMagaaHg. Eo Ha3apgomTH oh kh Ha xaMau xoHaHgaroHH mo ^apxaHrxou Ma3Kyppo gopaHg, MatHOH a6eTe, kh gap ohxo nyHHH Boxaxo gynop MemaBaHg, 6apou ohxo HO^axMO MeMoHag. A6eTH 3arä mhco.™ hh uggaoHHg:
Y^dau yaesayap wyMap eyu %a6ou 6edunoH, Ilaynapu ^aöpaun doH nappu Kynoyu owu^oH... A3 mapy xywKu KouHom oh hü xyw acm Ha3du my, ryü 6apad 6a HeKyü yonu ma6oyu owu^oH. ^ap «HyroT Ba TaB3exoT» Boxau ryö HaoMagaacT. Eo 3aHHH Ha3guK 6a hkhh MeTaBoH ry$T, kh «ryH»-H aBBa^po 6o MatHOH TyrMa Ha xaMau xoHaHgaroH MegoHaHg. ^ap noeH Boxaxou mapxTa^a6epo MeopeM, kh gap $ac.m «HyroT Ba TaB3exoT»-H khto6 HaeMagaaHg: poBaK (mapo6u co$), o3hh (opoum, c. 116), pox (c. 152, 6o «xo»-h xyrra, Man, mapo6), MygoM (c. 170, Man), aroHH (c. 176, cypyg), MyTOt (c. 198, Kace, kh MapgyM 6a Ban HToaT MeKyHaHg), cuaxKoca (c. 198, 6axra, cu^a), 6agacT (c. 198, Ba^a6), capra3ug (c. 204, capra3HT-^H3a), HKog (c. 222, Ha3guK, Kapu6), xraugaH/xumTaH (c. 226, napTO^TaH, TapK KapgaH), 6ecaHr (c. 228, 6eToKaT, 6eKapop),oBaHr (c. 228, OBe3OH), mhcok (c. 238, axgy naHMOH), xagg (c. 236, pyn), MacTa6a (c. 250, ManxoHa), naMOHa (c. 260, Kagaxu Man), TyTyK (c. 290 napga), (c. 291, paBmaH), Haccu (c. 291, Ka^OMH paBmaH), Ta6apxyH (c. 296. Ma^. paHru cypx), HOKug (c. 297, capaKyHaHgau ny^), gaMgaMa (c. 305, MaKp; Kaxp, xamM), MHKpaa (c. 305, TO3ueHa), mou6a (c. 306, ryMoH, my6xa), HOu6a (c. 307, HaBou6, Mycu6aT), TaBt (c. 383, moxpox), TamBup (c. 430, mapMcopH), Ma^ocra (c. 471, Ma^cra, naräaHgrox), na^ocoxyp (c. 495, Ty6pa), kh^o^ (c. 342, HKe a3 parxou 6agaHH ogaM, kh gap gacT HaMoeH acT).
Ho3hm 6a TatKug acT, kh Tetgogu nyHHH Boxaro TapKu6oT xe^e 3ueg acT Ba xa^MH MaKo^a hmkoh HaMeguxag, kh xaMau oHxopo 3HKp HaMoeM.
Ba hhxoht rypyxu ceroMpo Ka^HMaro u6opaxoe TamKHj MeKyHaHg, kh mapxu ohxo gap $ac^H «HyroT Ba TaB3exoT» hokhc e HogypycT oMagaacT. Can^H Hc^apaHrH Meryag: rap uw^u my eyHoy acm, uHaK, dmaM 6u$apMoü Eo Hamby mee xoyad, yspu eyHoy Kapda (1, 256). ^ap ^ac^H «HyroT Ba TaB3exoT» Boxau Harb nyHHH MatHHgog mygaacT: «HaTt -cy^pa, cy^pau napMHH; $apm, $apmu napMHH» (1, 690). Hh mapx 6a paBmaH KapgaHH MatHou 6aHT epH HaMepacoHag. MypaTTu6 a3 «OapxaHru Ta^cupuu 3a6oHH to^hkh» (7, 1, c. 944) MatHou aBBa^H Boxau HaTtpo rupu^TaacT, xo^ oh kh MatHou gyByMH gap xaMHH ^apxaHr oMaga mapxH 6aHTpo 6a nypparH komhj Meco3ag: «Tatp. ^aprne, kh ryHa^KopoHpo öa pyu oh HurnoHga cap Me3agaHg».
Eo By^ygu hh xaMa KaMuro kocth Hampu «^eBOH» Ba «Ocopu MyHTaxa6»-H Can^yg-gHHH Hc^apaHrH gap xaeTH ^apxaHruu KumBap BOKeau HumoTOBap acT Ba cunocry3opH 6a xHMMaTy Kymumxou Cy6xoHH At3aM3og Ba MyxappupoHy MycaxxexoH 6a xap xoHaHga $ap3 Me6omag. YMeg acT, kh Hopacouro kocthxoh 6aeHrapguga 6apou TaKMH^H cu^aTH Honu MHH6atgau ocopu Can^ygguHH Hc^apaHrH xH3MaT xoxaHg Kapg.
Пайнавишт:
1. Сайфуддини, Исфарангй. Осори мунтахаб/С.Исфаранги// Тауиягар ва муаллифи пешгуфтор, лугат ва тавзеуот Субуони Аъзамзод. - Хуцанд: Хуросон, 2017. - 710 с.
2. Девони Сайфуддини, Исфарангй. Бо эутимоми Зубайдаи Сиддщй /С.Исфаранги. -Мултон, 1354.-754 с.
3. Сайфи, Исфарангй. Мунтахаби ашъор/С.Исфаранги// Тартибдщанда ва муаллифи сарсуханЛола Сулаймонова.-Душанбе: Дониш, 1978.-128с.
4. Фаруанги забони тоцикй. Дар ду цилд.-М.: Советская энциклопедия, 1969.- Ц.1: 952 с.; 4.2: 950 с.
5. Муин, Мууаммад.Фаруанги форсй. Дар шаш муцаллад.-Теурон:Амири кабир, 1342
6. Большой арабско-русский и русско-арабский словарь. -М.,2011.- 957с.
7. Фаруанги тафсирии забони тоцикй. Дар ду муцаллад. -Душанбе, 2008. - с.-1ц.
8. Насриддинов, А. Куллиёт/А.Насриддинов. Дар уафт муцаллад. - Хуцанд,2013. - 2ц.
9. Сируси, Шамисо. Фаруанги талмеуот/С.Шамисо. - Теурон, 1371. - 654с.
10. Деухудо, А. Лугатнома. -Теурон, 1387 у. -4. 49: С. 119.
Reference Literature:
1. Sayfuddini Isfaranghi. Selected Works. Preparation, introduction, glossary and commentaries by Subhoni A 'zamzod. - Khujand: Khuroson, 2017. - 710 pp.
2. Divan by Sayfuddini Isfaranghi. Under the editorship of Zubaydai Siddiqi. - Multon, 1354. -754 pp.
3. Sayf Isfaranghi. Selected Poems. Compilation and introduction: Lola Sulaymonova. -Dushanbe: Knowledge, 1978. - 128pp.
4. Dictionary of the Tajik Language. In two volumes. - М. : Soviet Encyclopedia, 1969. - V.1: 952pp.; V.2: 950pp.
5. Muin, Muhammad. Persian Dictionary. In six volumes/ M. Muhammad. - Tehran: Great Amir. 1342hijra.
6. Great Arabic-Russian and Russian-Arabic Dictionary. - M., 2011. - 957pp.
7. Interpretation Dictionary of the Tajik Language. Dushanbe: Freedom of the Orient, 2008, volume 1. -949pp.; volume 2. -944pp.
8. Nasriddinov, A. Collection of Compositions. In seven volumes/ A.Nasriddinov - Khujand., 2013.
9. Sirusi, Shamiso. TalmehotDictionary. - Tehran, 1371hijra. - 654pp.
10. Dekhuda, A. Lugatnoma (dictionary). /A. Dekhuda. -Tehran, 1387 hijra. -Part 49, P. 119.
