CC BY
7ЭОЖ 376.37
ЛОГОПЕД ПЕН АТА-АНАЛАРЫМЕН 0ЗАРА ЭРЕКЕТТЕСУ НЕГ1З1НДЕ ЛОГОПЕДИЯЛЫЩ Ж¥МЫСТЫ ¥ЙЫМДАСТЫРУДЬЩ БАСТАМАСЫ
МОВКЕБАЕВА ЗУЛЬФИЯ АХМЕТВАЛИЕВНА
Профессор, п.г.д., Абай атындагы ^аз¥ПУ, Алматы к, ^азакстан
БЕРДИБАЕВА САГИРА АРМАНОВНА
^азак улттык кыздар педагогикалык университетi арнайы педагогика мамандыгыныц
магистранты, Алматы к, ^азакстан
Аннотация. Макалада авторлар логопед пен ата-аналардыц езара эрекеттесу сурактарына ерекше мэн береди Авторлардыц пiкiрiнше ол казiргi тацда тYзету процессiндегi елеулi орын алатын езект мэселелердщ бiрi болып белгiленедi. Авторлар эдебиеттердi шолу барысында мэселенщ кекейкестiлiгiн дэлелдей отырып, тэж1рибелш жумыстыц бастамасын керсеттi. Жумыстыц перспективасы ез жалгасын элi де табуда, ал оныц нэтижелерi логопедиялык жумыстыц тиiмдiлiгiне оцтайлы эсер етедi деген ой айтылады.
ТYйiндi свздер: езара эрекеттесу, бакылау, тузету процессi, колдау, сейлеу бузылыстары.
НАЧАЛО ОРГАНИЗАЦИИ ЛОГОПЕДИЧЕСКОЙ РАБОТЫ НА ОСНОВЕ ВЗАИМОДЕЙСТВИЯ С ЛОГОПЕДОМ И РОДИТЕЛЯМИ
Аннотация. В статье авторы уделяют особое внимание вопросам взаимодействия логопеда и родителей. По мнению авторов, это одна из наиболее актуальных проблем, которая в настоящее время занимает значительное место в коррекционном процессе. В ходе обзора литературы авторы проявили инициативу практической работы, доказав актуальность проблемы. Идея заключается в том, что работа все еще продолжается, и ее результаты оптимально влияют на эффективность логопедической работы.
Ключевые слова: взаимодействие, контроль, родовой процесс, поддержка, речевые нарушения.
Юркпе
Ерте жастан бастап сейлеудi калыптастыруда киындыктарга тап болган балалардыц саны Yнемi артып келед^ бул осы санаттагы балалардыц дамуын диагностикалау мен тYзетудiц жаца тиiмдi тэсшдерш одан эрi iздеудi кажет етедi. Тш бузылыстары бар балалардыц психикалык дамуы, эсiресе коммуникативтiк саласы зардап шегуде. Мектепке дейiнгi жаста баланыц барлык психикалык танымдык процестерi каркынды дамиды жэне бул кезецде ойлау мен сейлеудщ дамуы ерекше орын алады. ^арым-катынас баска процестерден бурын пайда болады жэне ол барлык эрекеттерде iзiн калдырады.
Мектепке дейiнгi тэрбие мен окытудыц, бастауыш, негiзгi орта, жалпы орта, техникалык жэне кэсттик, орта бiлiмнен кейiнгi бiлiм берудщ мемлекеттiк жалпыга мiндеттi стандарттарына [1] сэйкес тшдщ дамуы мектеп жасына дейiнгi балаларды тэрбиелеу процессiнде мацызды орын алып отыр. Коммуникативтiк дагдыларды дамыту балалардыц жеке ерекшелiктерi мен кажеттшктерш ескере отырып, ауызекi сейлеуд^ сездiк корды калыптастыруды, емiрде эртYрлi жагдайлардагы карым-катынас дагдыларын мецгертуд^ колдыц усак моторикасын жэне командада жумыс iстеу дагдыларын дамытуды карастырады. Коммуникативтiк дагдыларды дамыту тэрбиеленушiлердiц тYрлi iс-эрекетiнде ^азакстан халкыныц мэдениетiмен, салт-дэстYрлерiмен, балалар керкем эдебиетiмен таныстыру аркылы ауызекi байланыстырып сейлеу, шыгарманы бiрге оку мен айтып беру, талдау, сейлеудщ дыбыстык мэдениетiн калыптастыру, белсендi сездiк корын байыту, тiлдiк нормаларды, карым-катынас мэдениетiн мецгерту мiндеттерiн шешедь Демек, балабакша жагдайларында сейлеудiц дамуына жэне балалардыц тiл кемшiлiктерiне ерекше назар
аударылуы кажет. Логопедиялык сабактардыц кешендi жэне терец мазмунымен уйымдастырылуы осы мшдетп шешедi. Эз жумысында логопед эртYрлi дэстYрлi жэне инновациялык эдiстердi колдана отырып, эр баланыц сейлеу кабiлеттерiмен жумыс iстейдi. Соныц iшiнде логопед пен ата-аналардыц езара ынтымактастыгы ерекше орын алады, ейткенi Yздiксiз жYретiн тiл мен танымныц даму процесс екi жакты болуы керек. Сонда гана оныц тиiмдiлiгi артады.
Бiлiм алудагы ерекше кажеттiлткерi бар баланыц отбасын тYзету-педагогикалык, накты логопедиялык процесiне косу мэселесi заманауи дефектологиядагы езектi мэселелердiц бiрi болып табылады. ^осу деп ата-аналардыц баланыц дамуындагы ерекшелiктердi тYзету жумыстарына белсендi катысуы тYсiндiрiледi. Эткенi баланыц жакындарыныц кемеп даму тецiрегiндегi жумыстыц тиiмдiлiгiн арттыратыны белгiлi. Тулганыц калыптасуы кYPделi жэне кеп кырлы процесс. Бул процесте ец мацызды орын отбасылык тэрбиеге жатады. Отбасы тэрбиесiнiц ерекшелiгi оныц туыстык сезiмдерге негiзделген эмоционалды табигатында, балага деген терец сYЙiспеншiлiк пен балалардыц ата-анасына деген езара сезiмiнен керiнедi.
Сейлеу тiлi баланыц психикалык дамуыныц басты индикаторы болып табылады. Сондьщтан тiл бузылыстары ец бiрiншiден баланыц акыл-ой кабiлетiнiц потенциалын керсетедь Мектепке дейiнгi шакта сейлеу тшн толык мецгеру, сейлеудiц барлык аспектшерш дамытудыц басты шарты болады: фонетикалык, лексикалык, грамматикалык. Сондыктан мектеп жасына дейiнгi балалардыц сейлеуi тэрбиешiлер мен осы жYЙедегi мамандардыц басты назарында болу керек.
^Р оку-агарту министрiнiц 2022 жылгы 31 тамыздагы № 385 [2] буйрыгына сэйкес тэрбиеленушiлердiц, оныц iшiнде ерекше бшм беру кажеттiлiктерi жэне жеке мYмкiндiктерi бар тэрбиеленушiлердiц дене, зияткерлш жэне жеке тулгалык дамуын камтамасыз ететiн оцтайлы жагдайлар жасалу тшс. Осы мiндеттiц орындалуын камтамасыз ету Yшiн сейлеу тiлi бузылган мектеп жасына дешнп балалардыц жан-жакты дамуы балабакша жагдайларында карастырылган. Алайда, осы балалардыц ата-аналарымен езара эрекеттесу жумысы кебiнесе кецiлден калып отыр. «¥яда не керсец, ушканда соны шерсщ» макалын ескере отырып, балалармен жасалынатын жумыстардыц дерлiк барлыгын ата-аналардыц катысуымен байланыстыру керек екендiгi абзал. ^аз1рп уакытта мектепке дейiнгi уйымдардыц педагогтары ата-аналармен карым-катынаска ерекше назар аударады. Мектепке дейiнгi бiлiм берудiц мiндеттерi отбасын психологиялык-педагогикалык колдауды камтамасыз етуге жэне ата-аналардыц (зацды екiлдердiц) даму жэне бшм беру, балалардыц денсаулыгын сактау жэне ныгайту мэселелерiндегi кузыреттшгш арттыруга багытталуы педагогикалык ужымныц тэрбиеленушшердщ отбасыларымен езара iс-кимыл ерекшелiктерiн сипаттауды талап етедi.
Мэселенi теориялык жэне практикалык аспектiлерде шешу кажеттiлiгi оныц казiргi жагдайын объективтi багалау кажеттшгш аныктайды. Осы жагдайды ескере отырып, зерттеу жYргiзiлдi, оныц максаты логопед пен ата-аналарымен езара эрекеттесу непзшде логопедиялык жумысты уйымдастырудыц бастамасын калыптастыру болып табылады.
Эр ужым ата-аналармен езара эрекеттесудщ тYрлерiн белiп керсетедь Бул негiзiнен ата-аналар жиналыстары, кецестер, стендтердеп акпарат, ата-аналар клубтарыныц жумысы. Ата-аналарга арналган акпарат балабакша сайттарында да усынылады. Бiрак кептеген мамандар белгiлi бiр отбасына осы колдаудыц кажеттiлiгi туралы ойлады ма? Егер кемек кажет болса, оны кандай формада керсету керек? Логопед усынган материалдыц кай белшн ата-ана тYсiнедi жэне кабылдайды, ал кайсысы «кулактыц жанынан» етедi. Демек, осы мэселенщ езектiлiгi оныц непзп курамымен, кец таралуымен, кажеттi бшмдердщ тапшылыгымен айкындалады.
Зерттеудщ нег1зг1 материалын усыну.
Кептеген авторлардыц пiкiрiнше, ата-аналардыц логопедиялык жумыска катысуы оны жаксы уйымдастыруга ыкпал етедi, жагымды эмоционалды кецiл-кYЙдi калыптастырады, балалардыц сабакка деген ынтасын арттырады, балалар мен ересектер арасындагы адекватты карым-катынас дагдыларын калыптастыруга эсер етедi [3]. Алайда, зерттеулер керсеткендей, барлык отбасылар балаларымен байланысты тYзету-педагогикалык жумыска катыса бермейдi
жэне балаларыньщ даму проблемаларын белсендi шешуге умтылмайды [4].
Тиiстi эдебиеттердi саралау нэтижес керсеткендей, кейбiр ата-аналардьщ танымы баланыц болашагына пессимистiк кезкараспен, оныц эмоционалдык бас тартуымен сипатталады, олар киындыктар мен кателiктерге назар аударады да, оларды шешу жолында адекватты тэсiлдерден бас тартады. Осындай ата-аналар мамандардыц усыныстарын елемейдi, ерекше бшм беру кажеттiлiгi бар балаларга катысты тэрбиелiк кузыреттшгш кецейтуге тырыспайды. Баскаларга Караганда, балалардыц емiрiне деген кызыгушылыгы бар, алайда тиiстi бшм мен бшктердщ жоктыгынан, ересектер «артык» нэрселерге кеп кецiл беледi, олардыц пайымдауынша бала дамуыныц сурактары тек сэйкесшше мамандардыц к¥зыретiнде гана болуы керек [5]. Мундай шеттетудiц себептерi психологиялык-педагогикалык бiлiмнiц жеткiлiксiздiгi жэне сейлеу бузылыстарыныц кYPделiлiгiн жете багаламау, сэттшкке деген сенiмсiздiк, баланыц дамуы Yшiн жауапкершiлiктi бiлiм беру мекемелерiне ауыстыруга деген умтылыс болуы мYмкiн.
Л.С.Выготский аномальды баланыц тулгалык ерекшелiктерi кебшесе оныц отбасындагы орнымен аныкталатынын атап керсетп. Отбасы тэрбиесiн дурыс уйымдастыру балалардыц сейлеу бузылыстарын жою жэне жалпы даму Yшiн барабар психологиялык-педагогикалык жагдайлар жасауга мYмкiндiк бередi. Сейлеу кабшет бузылган балалары бар отбасылар бала мен ата-ана карым-катынасыныц жалпы белгiлерiмен , отбасындагы тэрбиенiц стильдерiмен, ата-ана карым-катынасыныц тYрлерiмен, баланыц сейлеу тшн дамытуга катысты ерекшелiктермен сипатталады.
О.В. Югова [5, б.55] дамуында ауыткулары бар балаларды тэрбиелеуде пассивт позициясы бар ересектердi сипаттай отырып, мундай ата-аналар кебiнесе баласыныц ерекшелiктерi туралы бiлiмнiц болмауымен сипатталатынын атап етп. Сонымен катар, кейбiреулер диагнозды жэне оныц киындыктарыныц шынайы кершюш мойындамады, дефектологтардыц кабiлетсiздiгiне сiлтеме жасай отырып, баскалары эмоционалды салкындык пен бас тартуды, оцалту мен даму жауапкершшгш Медициналык жэне бiлiм беру уйымдарына ауыстыру эрекеттерiн керсете отырып, мамандардыц пiкiрiмен келiстi. Эрине, ата-аналык мiнез-кулыктыц аталган ерекшелiктерi тYзету-педагогикалык эсершщ тиiмдiлiгiн темендетедi жэне отбасы мYшелерiне олардыц косылуын арттыру Yшiн сараланган тэсiлдi кажет етедi, бул ез кезегшде ата-аналардыц катысуын диагностикалау кажеттшгш жэне оныц нускаларыныц сипаттамаларын аныктайды.
Н.В.Рыжова[11]атап еткендей,бузылысы бар баланыц жеке басыныц дамуына жэне даралануына ец Yлкен эсер ететш отбасы, сондыктан ата-аналар мен мамандардыц тыгыз ынтымактастыгы карым-катынас мэселелерiн шешуге жэне киындыктарды жецуге мYмкiндiк береди Автор мектепке дейiнгi бiлiм беру уйымы мен отбасы арасындагы ашык эрекеттеспктщ ец Yлкен педагогикалык эсерi бiрлескен iс-шараларды жоспарлаумен жэне баланыц дамуын камтамасыз ететiн бiлiм беру ортасын уйымдастырумен байланысты деп тужырымдайды. Сонымен, отбасы баланыц жYЙке-психикалык, элеуметпк, физикалык, психологиялык, тулгалык, адамгершiлiк, сонымен катар сейлеу тэрбиесшдеп негiзгi буын болып табылады.
Баланыц сейлеу тiлiн дамытуга отбасы тэрбиесшщ эсерi зор. Отбасындагы тулгааралык карым-катынастыц ерекшелiктерi ерекше мацызга ие. Ата-ананыц кезкарасы немесе устанымдары ата-ана мен бала арасындагы карым-катынастыц ец кеп зерттелген аспектшершщ бiрi болып табылады.
Ата-ананыц кезкарасы немесе устанымдары ата-ана мен бала арасындагы карым-катынастыц ец кеп зерттелген аспектшершщ бiрi болып табылады. Бул ретте ата-ананыц нускауымен А.С. Спиваковская[55] ата-ананыц балага деген эмоционалдык катынасыныц жYЙесiн немесе жиынтыгын, ата-ананыц бала туралы кабылдауын жэне онымен мiнез-кулык тэсшдерш тусшедь Сонау 30-шы жылдары ата-ананыц терт кезкарасы жэне оларга сэйкес мшез-кулык тYрлерi аныкталды:
1. «кабылдау жэне CYЙiспеншiлiк»
2. «анык кабылдамау»
3. «артык талаптар»
4. «шамадан тыс камкорлык»
Ата-аналардыц мшез-кулкы мен балалардыц мшез-кулкы арасында белгiлi 6ip байланыс байкалды. Мысалы, «кабылдау жэне CYЙiспеншiлiк» балада кауштдш сезiмiн тудырады жэне жеке тулганыц калыпты дамуына ыкпал етедi, ал «ашык бас тарту» агрессивтiлiкке жэне эмоционалды дамымауына экеледЦ55]. Ата-аналармен жумыс белгiлi бiр багыттар бойынша жYргiзiледi :
1. кецес беру жэне агарту;
2. тYзеу жэне тэрбиелiк;
3. бакылау.
Ал Е.А. Щедрова, О.В. Бачина кептеген ата-аналардыц акпараттыц жетiспеуiне назар аударады жэне баланыц сейлеу кабшетшщ бузылуы туралы бшмейпш туралы зерттеулер жYргiздi. Демек, логопед пен ата - аналармен езара эрекеттесуьбул бiрнеше салада маманныц сапалы дайындыгын кажет ететiн ете кYрделi процесс, бiрак баланыц одан эрi сейлеу дамуы тек логопедтiц, ата-аналардыц бiрлескен жумысына байланысты. Логопедиялык бшмнщ нагыз насихаттаушысы болу Yшiн логопед жогары бiлiктi болуы керек жэне ез жумысында Yлгi болуы керек. Бул жагдайда ата-аналар олармен байланыс орнатуга дайын болады, ал педагогтер барлык усыныстарга сенiммен карайды.
Бiз мэселенiц езектiлiгiне орай ата-аналар мен логопедтщ езара эрекеттесуiне жагымды ыкпал ету Yшiн, гылыми жумыстыц багытын айкындадык. ДэстYрлi непзде бойынша отбасын психологиялык зерттеудiц негiзгi эдiстерiне бакылау, сауалнама жэне эксперимент жатады. Бакылау - ата-аналар мен балалар арасындагы карым-катынасыныц ету ретiн, езгермелiгiн, кубылмалыгын кадагалау Yшiн жоспараланган, жэне ол узак мерзiмдi сипатты алады. Эксперимент - гылыми жумыстыц непзп кезещнщ мазмунын ашады. Ал сауалнама - осы жумысты бастау Yшiн кажетп курылымдык негiз ретiнде карастырылады.
Сонымен, сауалнаманы бiз ата-аналардыц ыцгпйлыгына карай Google платформасы аркылы еткiзудi жен деп кердш. Бастапкы кезецде бiз 10 суракты камтыдык:
1. Отбасы туралы жалпы мэлiметтер.: отбасы курамы, ата-аналардыц бiлiмi.
2. Сiз сейлеудщ дамуы жайлы корытындысымен таныссыз ба? Онда не жазылган? Баланыц сейлеу дамуыныц барысы туралы мэлiметтердi хабарлацыз (пайда болган кезi: былдырлау, гушдеу, алгашкы сездер, карапайым сез тсркеа жэне т.б.).
3. Баланыц сейлеушдеп киындыктарга калай карайсыз? Сабак барысында логопедке баланыц кандай мiнез-кулык ерекшел^ерш ескеруi керек?
4. Баланыц сейлеу бузылыстарын тYзету мэселесi бойынша устанымыцыз кандай? (оптимизм, тiл езi шыгады, тек маман кемектесе алады жэне т.б.)
5. Оз балацызбен бiрге логопед сабактарына катыстыцыз ба?
6. ^аншалыкты жиi логопед сабактарына катыстыцыз?
7. Сабакта кергендерiцiздiц кайсысын есте сактадыцыз?
8. Сiз логопедтiц жумысына катысуга мYДделiсiз бе?
9. Логопедиялык сабактардан кандай нэтиже кYтесiз?
10. Логопедпен езара эрекеттесудщ кандай тYрлерi Сiздi кызыктырады? (сабакка катысу, кецес беру, жадынамалар,ата-аналар семинарлары, ез жауабыцыз).
Корытынды
Барлыгы осы сауалнама 50 ата-аналарга жiберiледi деп жоспарлануда. Сауалнама нэтижелерш талдау ата-аналарды езара логопедиялык эрекеттесуге нускасы туралы алгашкы болжам жасауга жэне модификацияланган Л.М. Зальцман классификациясына сэйкес топтарга белуге мYмкiндiк береди Топтарга белу касиетiне карай бiз шартты тYрде логопедиялык топка юретш балалардыц ата-аналарыныц устанымдарын бiле отырып, олармен тшсп жумысты уйымдастыруга багыт аламыз, ал белiну ерекшелiктерi осы жумыстыц кеп сатылыгын керсетедi. Сондыктан, аталмыш гылыми жумыстыц перпективалык шешiмi болжанган тYPде логопед маманныц жумыс тиiмдiлiгiн артады деп Yмiттенемiз.
Балалардыц аман калуы, коргалуы жэне дамуы туралы дYниежYзiлiк декларацияда:
«Элемдеп балалар кшэаз, осал жэне тэуелдь Олар сондай-ак iзденiмпаз, жiгерлi жэне Yмiттi. Олардыц болашагы келiсiм мен ынтымактастыкка негiзделуi керек...». Ересектер - ата-аналар мен устаздар - балалар алдындагы моральдык, этикалык, адами жэне азаматтык жауапкершiлiктi аркалай отырып, ез карым-катынастарын келiсiм мен ынтымактастыкка куруы керек.
Эдебиет:
1. ^азакстан Республикасы Оку-агарту министршщ 2022 жылгы 3 тамыздагы № 348 буйрыгы. Мектепке дейiнгi тэрбие мен окытудыц, бастауыш, негiзгi орта, жалпы орта, техникалык жэне кэсштш, орта бiлiмнен кейiнгi бiлiм берудщ мемлекеттiк жалпыга мiндеттi стандарты.
2. ^азакстан Республикасы Оку-агарту министрiнiц 2022 жылгы 31 тамыздагы № 385 Тшсп типтердеп жэне тYрлердегi мектепке дешнп, орта, техникалык жэне кэсiптiк, орта бшмнен кейiнгi, косымша бiлiм беру уйымдары кызметiнiц Yлгiлiк кагидалары туралы буйрыгы
2. Бондаренко Т.А. Опыт организации работы логопеда с родителями, воспитывающими ребёнка с нарушением речи // Сборники конференций НИЦ Социосфера. 2011. -№ 32- С. 128145.
3. Стребелева Е.А., Закрепина А.В. Современные формы помощи семье, воспитывающей ребёнка с отклонениями в развитии // Дефектология. 2005.- № 1- С. 3-10.
4. Югова О.В. Вариативная модель ранней коррекционно-развивающей помощи детям с ограниченными возможностями здоровья и их родителям // Специальное образование. 2017. -№ 1- С. 53-67.
5. Кирик, А.М. Консультативно-просветительская работа с родителями детей, имеющих недостатки речевого развития, в условиях дошкольного образовательного учреждения / А.М. Кирик // Молодой ученый. - 2010.- № 4 (15). - С. 335-337.
