КОРРЕКЦИОННАЯ ПОМОЩЬ СЕМЬЯМ ДЕТЕЙ С ОГРАНИЧЕННЫМИ ВОЗМОЖНОСТЯМИ РАННЕГО ВОЗРАСТА Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

ГТАХР14.29.21

ЕРЕКШЕ Б1Л1МД1 ЦАЖЕТ ЕТЕТ1Н БАЛАЛЫ ОТБАСЫНДАГЫ АТА-АНА МЕН БАЛА ЦАРЫМ-ЦАТЫНАСЫНА ЦАЖЕТТ1 ЕРТЕ ТУЗЕТЕ-ДАМЫТА КвМЕК БЕРУ

Л.Т. Исаева1 'магистр, оцытушы, Казац мемлекеттiк цыздар педагогикалыц университетi, Казацстан, Алматы ц., e-mail: [email protected]

Мацалада ерекше KeMeKTi цажет eTeTiH балаларга ерте жастан кемек берудi уйымдастыру, жануяныц тузету жумыстарында алатын орны мен мiндеттерi жэне жумыс журпзудщ кезецдер^ жануяга кецес жYргiзу ережелерi царастырылган.

Тушн свздер: ерекше бiлiмдi цажет ететiн бала, ерте жастагы бала, абилитация, реабилитация, интеграция, зиятында бузылысы бар бала.

Казацстан Республикасында арнайы бiлiм беру Yшiн басты жэне тарихи мацызды болып 2002 ж. "МYмкшдiri шектеулi балаларга элеуметпк дэр^ерлш-педагогикалыц жэне тYзету квмегiн керсету туралы" зацын цабылдауы болып табылады. Бул зац акнсшщ цабылдануы мемлекет пен цогамныц дамуында бузылысы бар балаларга оц квзiмен царай бастаганын кврсетедi. 49 бап. Ата-аналар жэне басца да зацды вкiлдерi:

• Баланыц ерекшелiгiн жэне жеке цабшетш, цалауын ескере бiлiм беру мекемелерш тацдауга;

• Психологиялыц- дэрiгерлiк -педагогикалыц кецесте вз балаларын тэрбиелеу жэне оцыту мэселесi бойынша кецестiк квмек алуга цуцылы [1].

Соцгы жылдары бYкiл дYние жYзiнде мYмкiндiгi шектеулi балалардыц ата-аналарымен ерте психологиялыц-педагогикалыц квмек берудщ жаца уйымдастырылган формалары мен багдарламаларын iздестiруге багытталган гылыми зеттеулер жYргiзуге ден цойылды. Ерте жастан араласудыц барлыц Yлгiлерi эр тYрлi теориялыц негiзде болуына царамастан, квпсалалы сараптама мен балалардыц жэне оныц жануясыныц медициналыц, бiлiм беру, элеуметпк цажеттiлiктерiне цолдау кврсету, жекелей квмек беру багдарламаларын цурастыру жэне жYзеге асыру негiзiнде болады. Ата-аналар барлыц багдарламаларда дерлiк жеке тулгалыц багдарлама дамуын багалаудагы, бацылаудагы жэне вндеудеп iшiнара цатысушы болып табылады.

Ерекше бiлiмдi цажет ететiн балаларга ерте тYзете-дамыта квмек беру эртYрлi арнайы бшм беру уйымдарында жYзеге асады: психологиялыц-педагогикалыц тYзету кабинеттерi, оцалту орталыцтары, жалпы типтегi жэне арнайы мектепке дешнп мекемелерi, сонымен бiрге осы бершген топ балаларына бiлiм беру жэне элеуметпк цызметтер атцаратын Yкiметтiк емес мекемелер. Бiлiм берудегi тузету педагогикалыц жумыстыц осы багытыныц мацсаты - мYмкiндiгi шектеулi ерте жастагы баланыц жогары децгейде дамып, бшм беру Yдерiсi мен элеуметке енуi Yшiн жагдайлар жасау жэне де ата-аналарды осы iске тарту. Бшм берудеп тYзету педагогикалыц жумысы келесщей мiндеттердi шешуге багытталган:

- мYмкiндiгi шектеулi балалардыц мэселелерiн, мYмкiндiктерiн жэне цажеттшктерш мамандардыц пэнаралыц тобымен кешендi зерттеу (топтыц багалау);

- мшез-цулцында циындыгы бар, оцуында циындыгы бар, царым- цатынасында циындыгы бар, эмоционалдыц-ерш-ж^ер сферасы бузылган, тiрек-цимыл аппараты бузылган, естуiнде кемiстiгi бар, свйлеуiнде кемстш бар, квруiнде кемiстiгi бар, тагы басца ерте жастагы балаларды абилитациялау, реабилитациялау жэне интеграциялау мацсатында медициналыц-педагогикалыц жэне элеуметпк-психологиялыц тYзету тYрiнде кешендi квмек беру;

- мYмкiндiгi шектеулi ерте жастагы балалардыц жеке тулгалыц оцалту багдарламасын жYзеге асыру;

- тYзете-дамыта оцытуда жекелей, топiшiлiк жэне топтыц сабацтардыц тYрлерiн вткiзу;

- жануя жагдайында мYмкiндiгi шектеулi балаларды оцыту мен тэрбиелеу сурацтары бойынша ата-аналарга кецес беру жэне оцыту;

- бершген категория балаларымен ж^мыс жасайтын, олардьщ психикасы жэне дене дамуы кушнщ ерекшелiктерi жвнiнде, даму мYмкiндiктерi жвнiнде, о^ыту мэселелерi жайында с^ракгары туындайтын жалпы бiлiм беретiн мекемелер педагогтарына кецес беру жэне эдютемелш бас^ару.

Зерттеу ж^мысыныц мацсаты: ерекше бiлiмдi ^ажет ететiн балалы отбасындагы ата-ана мен бала ^арым-^атынасына ^ажетп ерте тYзете-дамыта квмек кврсету жолдарын аныщтау жэне экперимент жYргiзу ар^ылы нэтижесiн кврсету.

Алдыга ^ойган ма^сатты жYзеге асыру Yшiн, «ерекше бiлiмдi ^ажет ететiн бала» терминшщ мазм^нын аныщтау; ерекше бiлiмдi ^ажет ететш балалар тобында ата-аналар мен ^арым ^атынас ерекшелiгiн ай^ындау; ерте тYзете-дамыту квмек кврсету жолдарын ^арастыру; ^арастырылган ерте тYзете-дамыту квмек кврсету жолдарына экперимент жYргiзу, нэтижесiн вндеу.

Зерттеудщ нэтижелерi жэне оны сараптау: Арнайы педагогика — квру, есту, свйлеу ^абшетшде жэне а^ыл-ойында ауыт^ушылыгы бар балаларды о^ыту мен тэрбиелеу мэселелерш зерттейтiн гылым. Педагогика гылымында дефектология (лат. defectus — жетiмсiздiк жэне грек. logos — свйлеу, о^у) деп те аталады. Ол тврт салага бвлшедк сурдопедагогика — есту кабшет толыщ дамымаган балаларга, тифлопедагогика — квру кабшет толыщ дамымаган балаларга, олигофренопедагогика — зияты за^ымдалган балаларга, логопедия — свйлеу тш за^ымдалган балаларга бiлiм жэне тэрбие беру мэселелерш зерттейд^Туылганын бастап дамуында ауыт^ушылыгы балалар мемлекет есебiнен арнайы мектептерде тегiн о^ытылады. Алгашында, арнайы педагогиканыц взiндiк терминдерi болмагандыщтан кемтар балалардыц патологиялыщ, анатомиялыщ-физиологиялыщ ерекшелiтерiн бiлдiретiн медициналыщ терминдер пайдаланылды. Арнайы гылыми терминдердщ пайда болуы медицинадан туындаган олар: диагностика, а^ау, со^ыр, тYзету, а^ыл-ес кемтар,керендiк, мыл^ау т.с.с. Арнайы педагогика ^азiргi уа^ытта ерекше ^ажеттшш бар , ал бiлiм алушылар Yшiн - бiлiм алуда ерекше ^ажеттiлiктерi бар деген аныщтаманы пайдаланады, сол ерекше ^ажеттiлiктердi арнайы жагдайды ^амтамасыз ету ар^ылы ^анагаттандыруга болады. Шетелдегi ^азiргi зац жэне элеуметпк саласында ецбек ету мYмкiндiктерi шектеулi т^лга деген ^гымдар жиi пайдаланады, ол б^рынгы 'мртедек" терминнщ орнын басады, вйткенi 'мртедек" деген адамныц ештецеге жарамайды, ягни ^абштшздшт бiлдiредi [2].

Ерекше бiлiмдi ^ажет ететiн бала - б^л Казахстан Республикасыныц зацнамаларында белгiленген тэртiпте т^ым ^уалаушылыгына, туылганына, жYре пайда болуына байланысты вмiр эрекетiнде белгiлi бiр шектеулiгi бар психикалыщ жэне дене дамуында ауыт^ушылыгы бар балалар.

Ерекше бiлiмдi ^ажет ететiн балаларды квп жыл бойы ^алыптасып дэстYрлi жштеу бойынша келесi топтарын ажыратуга болады:

- есту ^абшет за^ымдалган: оларга естiмейтiндер, кейiннен естiмей калган, нашар еститiн балалар;

- квру кабшет за^ымдалган: оларга кврмейтiндер, кейiннен кврмей ^алгандар, нашар квретiндер;

- свйлеу тш толыщ дамымаган немесе б^зыган: оларга афазия, алалия, дизартрия, дисфония (афония), тахилалия, тугыщпа, ринолалия;

- зияты за^ымдалган: оларга деменция жэне олигофрения;

- психикалыщ дамуы тежелген (шет елдерде о^уында ^иыналатын балалар);

- прек-^имыл-^озгалысында ауыт^уы бар

- сезiм-ерiк аясында ауыт^уы бар: оларга аутизмi бар балар жатады [3].

Ерте тYзете квмек беру туганнан 3 жас^а дейiнгi балаларга кврсетшедь ТYзете-дамыта о^ыту курсыныц соцында бала 3 жас^а келгенде ^ызмет кврсетудщ келесi кезещ мектепке дейiнгi бвлiмге ауыстырылады.

Сонымен, жеке тYзете-дамыту багдарламасына сэйкес топ мYшелерi келесi iс-шаралар кешенш орындайды:

- емдш-сауыщтыру iс-шаралары (дэрi-дэрмектiк жэне физиотерапиялыщ ем, емдiк дене шыныщтыру, массаж, тагы бас^а.);

- тYзете-дамыту саба^тары;

- элеуметтiк-к¥^ьщтьщ жYЙелер туралы, мYмкiндiгi шектеулi балалардыц дамуы, оган жагдай жасау мен емдеу туралы с^ра^тары бойынша ата-аналарга кецес берiледi [4].

Зиятында б^зылысы бар баламен ата-анасыныц взара ^арым-^атынас ерекшелштерше мэн беру вте мацызды. Зерттеулер кврсеткендей ата-аналар баласыныц даму мYмкiндiктерiн ескере отырып,

туындап отырган мэселенщ езектшшн тYсiнулерi керек. Ф.Ф.Рау жэне Н.Ф.Слезина зерттеулерi мынаны керсетедi: дамуында киыншылыгы бар балаларды жануяда дурыс тэрбиелеудщ бiрнеше тYрлерiн ажыратты [5]:

- ата-ана баласына кеп уакыт кецш белмей, баланы ез еркiне кеп калдырады. Бул баланыц дамуына кедергi келтiрiп, жагымсыз реакцияларын тудырады;

- ата-ананыц шамадан тыс баланы еркелетуi. Баланы аяп, еркелетш, киындыктарга жолатпай, ол Yшiн бэрiн ездерi жасауга тырысулары. Муныц бэрi баланы элсiз, бос етш жэне дамуына Yлкен кедергiлер экеледь

Ерте кемек берудщ кептеген тэжiрибелерiшц басты мiндетi ана мен баланыц бiр-бiрiн жаксы керуiне кемек беру. Балага деген ана махаббатыныц жеткшказдт жас аналарда жэне ассоциалды аналарда (нашакор, iшiмдiкке салынган, жезекшелер, тагы баска) кеп керiнедi. Тэжiрибелiк кYштiц багыты осы аналарды окытуга жэне оларда аналык сезiмдi оятуга жумсалады. Дэрiстер жYргiзiледi, бейнефильмдер керсетiледi, топтык жумыстар жэне анага баласыныц каншалыкты жаксы екенi туралы тYсiндiрулер жYргiзiледi. Психолог анасына баласыныц мшез-кулкындагы кателштерш гана керсетпей, баласыныц кылыктарына кандай сезiмталдыкпен карау жэне оларга дурыс жауап кайтару керектiгiне кемектеседi.

Балада калыпты жYЙкелiк-психикалык даму жагдайын куру максатында анамен жYктiлiк кезецiнен бастап мамандар максатты багытталган жумыстар жYргiзу керек. Ана ез киялында баламен бiртутастыFын сезiнуi керек. Сонымен катар катер тобындагы жYктi эйелдер санатына ез баласын бетен деп кабылдайтындар кiредi[6].

Зиятында бузылысы бар баламен ата-ана карым-катынасыныц тYрлерi келесiдей:

- ата-ана баласыныц кемюнгше катты кутнш, уайымдайды. Оны аяп, тым катты кецiл беледi. Бул баланы ез бетшше эрекет етуiне, емiрдiц киын жактарына тезе бiлуiне керi эсер етедц

- баланыц зиятында бузылысы бар екенш ескермейдi, ата-анасы оныц кемiстiгiн байкамайды;

- ата-ана баласыныц кемюнгшен уялып, намыстанып, адамдарга керсетпейд^ когамдык орындарга апармайды. Сондыктан бала баяу дамиды, туйык, енжар болады;

- бала жануяда «егей бала» тэрiздi белектетiледi жэне оныц кемюнгш бетiне басып, оны мазактап, келемеждеп, ренжiтедi. Бала ызакор, тiк мшез болып еседi;

- ата-ана баласына мYлдем кецiл белмей, тэрбиелеудi мектепке итерш кояды [7].

ЖYктiлiк жэне туу кезiндегi патологиялык жагдайлар, алгашкы емiр жылдарында созылмалы аурулармен ауыруы, тукымкуалаушылык себептер, тэрбиенiц терю эсерлерi баланыц зиятыныц бузылуына экелетш себептер болып табылады. Кептеген ата-аналар баланыц дамуындагы ауыткушылыкты медицина тургысынан, ягни дэрi-дэрмектердi колдана отырып емдеуге гана болады деп, балага дурыс тэрбие аркылы жэне арнайы жаттыгулар кемепмен де кемiстiктi тYзетуге, жоюга болатынын ескере бермейдi. Ерте жастагы зиятында бузылысы бар баланыц элеуметпк бейiмделуi ата-ананыц тэрбиесiне байланысты болатыны белгiлi. Мундай баланыц дYниеге келуi ата-анасыныц эмоциясына кYштi эсер етш, жагымсыз карым-катынас туындатады. Жагымсыз карым-катынас тэрбиесi балада тYрлi екiншiлiк кемюнк тудыруы мYмкiн.

Зиятында бузылысы бар бала тэрбиелеп отырган жануяга психологиялык мiнездеме беруге болады. Зиятында бузылысы бар бала дYниеге келген жануя психотравмалык жагдайда болады. Мысалы: анасына зиятында бузылысы бар бала туылганы жешнде хабарлаганда 65,7% аналарда ете катты эмоционалдык бузылыстар, щоктiк, истерикалык бузылыстар керiнiс бередi. Зиятында бузылысы бар баланыц дртиеге келуi ата-ананыц дагдарысын тугызып, осыган байланысты болатын каркынныц 4 негiзгi фазасымен ажыратылады, фаза туцгиыкка тYсу, коркыныш, кемекшз сезiнуiмен сипатталады. Ата-ана алдында мынадай сурак туындайды: «бул жагдай неге дэл мешмен болды?» Болган жагдайды кабылдауга дайын болмау керiнiстерi жи кездеседi. Крйылган диагнозга келiспеу, карсылык керсету 2-фазаны сипаттайды. Кейбiр ата-аналар диагнозбен келюкешмен, баланыц даму мYмкiндiгiн емдеу аркылы тез арада жоюга болады деп тусшедг Бул тусшкт^ уакытша болады, кейiннен ата-ана баласыныц диагнозын терецнен тYсiнгеннен кейiн, олар одан эрi катты кайгырады. Ата-ананыц жабыгуы мен камыгулары шынайылылыкпен сипатталып, 3-фазага уласады. Бул синдром «элеуметпк бешмделмеуЬ> оныц психикалык жэне дене кемюнп екенiн ата-ана тYсiне бастайды.

Ата-ананыц ез еркiмен баласына алгаш диагноз койган жерiне кецес сурап баруы 4-фазаны жалгайды. Бул барлык жануя мYшелерiнiц элеуметтiк-психологиялык бейiмделулерiнiц бастауы.

Туындаган жагдайга дурыс ^арап, баласыныц кемютшн тузету, жою ма^сатында арнайы мамандармен кецесш, кемек сурайды. Бастащыда бала дуниеге Kenin, оныц зиятында бузылыстары бар eкeнiн бiлгeннeн кeйiн жануяда урыс-кeрiс белец алады.

Зиятында бузылысы бар бала тэрбиелеп отырган жануяда анасы баласыныц тэрбиeсiнe ете ^атты араласуы, ал экeсi бул жагдайдан физикалыщ жэне эмоционалдыщ тургыдан ^ашуы жиi кeздeсeдi.

Зиятында бузылысы бар бала улкейсе де, юшкентай баланыц ^ылыщтарын жасауы жиi бащалады. Баланыц осындай кeйпi жануяга ^алыпты бала тэрiздi eнуiнe кeдeргi кeлтiрeдi. Жануяныц элeумeттiк жагдайы темен тусeдi, бул мэселе тек жануя iшiндeгi езара ^арым-^атынасты гана бузып поймай, туыстарынан, достарынан баланы тыгып, оныц кемютшнен уялып, езге адамдармен ^арым-^атынас^а тусуге шектеу ^оюы бай^алады [5].

Осындай психологияльщ ^айгыруларын, ездeрiн кiнэлi сeзiнулeрiн, уялуларын жецуге жэне балага дурыс ^арым-^атынас жасауларын орнатуга психологиялыщ кемек беру ^ажет.

Жануямен жумыс ЖYргiзудiц кезецдер1:

- жануяга психологиялыщ диагностика журпзу;

- жумыстыц басты нус^амаларын ^айта ендеу;

- кемек керсетуге багытталган психокоррекциялыщ жэне психотерапевт^ эдiстeрдi ^олдану;

- психокоррекциялыщ жэне психотерапевт^ жумыстыц басты тапсырмасы - ата-аналарга баласы ^андай сол ^алпында ^абылдауларына кемектесу;

- ата-аналарды турлi коммуникациялыщ тэсiлдeрмeн

^аруландыру;

- бiр-бiрiнe кемектесуге жэне ^олдауга ша^ыру.

Ерекше ^ажеттшп бар бала дуниеге келш, отбасы мушeлeрi мен жа^ындары орнывдан соц, тузете дамыту жумыстарын уйымдастыру жэне жузеге асыру басталады. Зерттеуде жумысымда баланыц ерте жастагы даму керсетюштерш багалау ушiн сенсомоторлы даму барысын ба^ылауга арналган тесттер, баланыц ^арапайым iс-эрeкeттeр мен ауызша нус^ауларды орындауын ба^ылауга арналган тесттер, багалау шкалалары (даму тeсттeрi), ата-аналарга арналган сауалнамалар, сухбат алу эдiстeрi ^олданылды. Экспериментке 20 отбасы (ерекше rçажeттiлiктeрi бар балалы отбасы) ^атысты.

Vineland Social Maturity Scale (АКЩ) эдю баланыц кундeлiктi емiрiндeгi мшез-^ул^ын ба^ылау немесе ата-анасы мен жа^ындарынан сухбат алу ар^ылы жузеге асады. Тапсырмалар жас eрeкшeлiктeрiнe жэне дагды турлерше (жалпы езiнe-езi ^ызмет eтуi, тама^тану барысындагы езше-езi ^ызмет ету^ киiм кию дагдысы, езiн-езi устауы, ^ызыгушылыгы, ^арым-^атынас, ю-^имыл, элеуметтену) ^арай топтастырылган. Бул шкаланы баланыц а^ыл-ой дамуындагы ауыт^уларды зерттеуде ^олдануга болады.

Психофизикалыщ даму ауыт^улары бойынша «^атер» тобына жататын балаларды (1 ай мен 6 жас аралыгы) аныщтауга Denver Developmental Screening Test хуралы кeцiнeн ^олданылады. Жастыщ нормаларды салыстыру ар^ылы кeлeсi даму салалары багаланады: iрi жэне уса^ моторика, тшдш жэне элeумeттiк дамуы.

Нэрeстeлeрдiц элеуметпк дамуыныц нeгiзгi аспeктiсi - олардыц ата-аналары мен жа^ындарына деген жа^ындыгы болып табылады. Баланыц жа^ындыгын зерттеу ата-ана ^атысуымен етeдi. Сeбeбi бул феномен баланыц езш ^оршаган адамдармен ^арым-^атынасы барысында зeрттeлeдi.

Ерте жастагы бала мшез-^ул^ын зерттеуде ата-анадан алынатын а^параттыц мацызы зор. Мысалы, A.Thomas пен S.Chess эр уш ай сайын ата-аналардан сухбат алу ар^ылы баланыц кундeлiктi эртурлi жагдаяттардагы (уй^ы, тама^тану, дэрiгeргe бару, бейтаныс жагдай, киiнiп-шeшiну, шомылу жэне т.б) мшез-кулк;ын ба^ылаган. Ал С.Миллер ерте жастагы бала темпераментш зерттеуде ата-аналарга арналган сауалнама кeцiнeн ^олданылатындыгын атап еткен.

Эрине, эдiс-тэсiлдeр ете кеп. ^осымша тек теория нeгiзiндe езгертшген М. Windle сауалнамасы ата-аналарга арналган сура^тардан турады. Бул сауалнама ар^ылы кeлeсiдeй темперамент eрeкшeлiктeрi аныщталады: жалпы белсендшк, уй^ы кeзiндeгi бeлсeндiлiк, икемдшк, кецiл-куй, уй^ы ^алыптылыгы, тама^тану ^алыптылыгы, эдет ^алыптылыгы, алацдаушылыщ пен зешн. Балалардыц соцгы eкi eрeкшeлiктiн аныщтауга багытталган тапсырмалар бiрiктiрiлгeн[8].

Ерте жастагы балалардыц дамуын багалауга арналган бас^ада кептеген эдiстeрдi атап етуге болады. Балалардыц к;абшетш аныщтауга арналган McCarthy Scales of Childrens шкалалар топтамасы алты шкаланы ^амтиды: вербальдыщ, моторлыщ, сандыщ, eстiлiм (пeрцeптивтi) iс-эрeкeт шкаласы,

жалпы танымдык кабшет шкаласы, есте сактау кабшет шкаласы. Шкалалар бiрiншi сынып оку жылыныц соцындагы бала бшмшдеп жетiстiктердi сипаттайды.

Жогарыда аталган эдiстердi уйымдастырып, жузеге асыру негiзiнде темендепдей нэтиже байкай аламыз Кесте 1.

Vineland Social Maturity Scale (АКШ) эдю бойынша, балалардыц жас ерекшелт мектеп жасындагы (8-9 жастагы) балалар:

1 - кесте. Ерекше бiлiмдi кажет ететiн балалардыц элеуметтенуi

№ Ерекше кажеттшп бар балалардыц тобы тамактануы ас н ы Й - -м ы ар И" ч ы м и " - о элеуметтену е - е я (D т ые Б s лз аы ж"

1 Нашар еститш + + - + - +

2 Сейлеу тш закымдалган + + - + - +

3 Сейлеу тш закымдалган + + + - - +

4 Зиялы закымдалган (жещл тур1) + + - - - -

5 Зияты закымдалган (жещл тур1) + + + - + -

6 Зияты закымдалган (жещл тур1) + + + - - +

7 Зияты закымдалган (жещл тур1) + + - - - -

8 Зияты закымдалган (жещл тур1) + + - + - +

9 Аутиз1м1 бар - - - - - -

10 Аутиз1м1 бар - - - - - -

Нэтижесiнде, ерекшелiктерiн ескере отырып кшм киюi мен тамактануы жогары, карым-катынаска тусуi белгiлiдей нашар еститш балаларда жэне сейлеу тiлi дамымаган балаларда, aутизiмi бар балаларда жок немесе нашар дамыгандыгы байкалады. Шындыгында бул тотагы балалардыц сейлеу тш толык дамымагандыщтан болып келедi.

Эрине карым катынаска тусе алмагандыщтан жэне ауыткуына байланысты элеуметтенуi де темен болып келедь

«Катер» тобына жататын балаларды (1 ай мен 6 жас аралыгы) аныщтауга Denver Developmental Screening Test аркылы iрi жэне усак моторика, тiлдiк жэне элеуметпк дамуын зерттеу нэтижесiн Кесте 2 кере аламыз:

2- кесте. «Катер» тобына жататын балаларды (1 ай мен 6 жас аралыгы) аныктау

№ Ерекше кажеттшп бар балалардыц тобы 1р1 моторика усак моторика . * я ^ 1 н ч элеуметп к дамуы

1 Даун синдромы бар + + - -

2 Даун синдромы бар + + - +

3 Даун синдромы бар + + - -

4 Трек кимыл аппараты закымдалган - - - -

5 Трек кимыл аппараты закымдалган - - - -

6 Трек кимыл аппараты закымдалган - + - -

7 Трек кимыл аппараты закымдалган - - - -

8 Трек кимыл аппараты закымдалган - - - -

9 Трек кимыл аппараты закымдалган - - - -

10 Трек кимыл аппараты закымдалган - - - -

«Катер» тобына жататын балалардыц iрi жэне усак моторика, т1лдш жэне элеуметтiк дамуын зерттеу нэтижесшде, кесте 2 де керш отыргандай даму зандылыгын есекере отырып прек кимыл аппараты закымдалган балаларда iрi жэне усак моторика, тшдш жэне элеуметтiк дамуы ете темен

келед^ ал Даун синдромы бар балаларда сейлеу тш кеш дамитындыгын ескеренн болсак, нэтиже соган сэйкес келедь Барлык балалар категориясын «катер» тобындагы балаларга жаткызамыз.

С.Миллер ерте жастагы бала темпераментш зерттеуде ата-аналарFа арналFан сауалнама негiзiнде мынадай нэтижеге кол жет^здж:

1.Балацыздыц уйкысы канша сагат^а созылады? 8-i 7- сагат^а дешн, 12-сi 5-6 сагат^а дeйiн деп жауап бердь

2.Балацыз тамакты толык жeйдi ма? Барлыгыныц жауабы ^анагаттанарлы^.

3. Дэрiгeргe уакытылы керсeтiп турасыз ба? 2-нiц жауабы жок, 18 ата-ана ия деп жауап бердь

4.Баланы аптасына неше рет шомылдырасыз? 12 -сi аптасына 2 рет, 8-i аптасына 1 рет деп жауап бердь

Ата-аналардыц жауа беру кезвде жылдамдыгы да eскeрiлдi. Баланыц кунделшн эртурлi жагдаяттардагы (уйкы, тамактану, дэрiгeргe бару, бейтаныс жагдай, киiнiп-шeшiну, шомылу жэне т.б) мшез-кулкын ба^ылаган ^анагаттанарлы^ жэне ата-ананыц ез баласына жауакeршiлiкпeн карайды деп есептеймиз.

Жануяга кецес ЖYргiзу кезтде мамандар келеадей ережелерге CYйенулерi керек:

1. Бала кажеттшктерш ескеру. Маман ата-анага жэне жануя мушелерше бала дамуы жешндеп мэсeлeлeрi бойынша кецес бeрeдi. Кeйбiр ата-аналар эртурлi турткiлeргe байланысты бала дамуындагы ауыткуларды курдeлi санап, ауытку дeцгeйiн асыра багалайды. Тагы бiр ата-аналар кeрiсiншe, ПМПК мамандарыныц пiкiрiмeн санаспайды. Маман баланыц жануясына немесе жануя мушeлeрiнe ыцгайлы устанымдарды колданбай, бала дамуы ушiн кажеттшктер мен колайлы жагдайлар туралы кецестер бeруi шарт;

2. Кецес алушы тулгага курмет. Бул мамандар пiкiрiмeн санаспай, карсылык бiлдiрумeн байланысты. Кецес алушы тулгага бiрнeшe жагдайларды орындау непзшде жузеге асады:

а) диагнозды хабарлаганда аяушылык таныта отырып жeткiзу. Бала дамуындагы ауыткулар мен бузылыстар жайлы мэлiмeттeрдi кабылдау, ата-аналарда кептеген ^айгырулар тугызады. Диагнозды жэне корытындыны хабарлауда мамандар мeйiрiмдiлiк жэне тактикалык форманы устануы шарт, кэсiби терминологияга жугiнбeуi керек;

э) жануяныц элeумeттiк-мэдeни жэне психологиялык eрeкшeлiктeрiн есепке алу. Ата-аналар жэне жануя мушeлeрiмeн эцгiмeлeскeндe жасын, элeумeттiк бeдeлiн, бiлiмi, экономикалык жагдайы, жануяныц мэдени децгеш, балалар саны есепке алынуы тиiс;

б) барлык жануя мушeлeрiнiц пiкiрiн есепке алу. Маман ата-аналармен, туыскандарымен кeцeстi жекелей турде еткiзeдi. Кецес купиясын сактай отырып, бiрeуiнiц жагына етiп кетпей, тек гана баланыц дамуын, кажеттшктерш жeтeкшi орынга коюы керек. Барлык жактыц устанымдарын кабылдай отырып, бiрыцFай бэрiнe тиiмдi болатын жолды керсeтуi шарт[6].

3. Маманныц жеке жауапкершшп мен кецес бeрудeгi эдшеттшк. Эрбiр маман ез iс-эрeкeтi ушш жауапкeршiлiк сeзiнeдi. Осы жауапкeршiлiктi тушну мен кабылдау мамандарFа кецес етюзу жаFдайы eркiн жэне саналы тацдауына жол бeрeдi: ата-аналар пiкiрiмeн келюш, оларды колдау немесе карсылык бiлдiру, ездeрiнiц кэсiби iс-эрeкeтiнe сын тарапынан карау.«Бала кукыгеы женiндeгi конвенциясы» жэне «Балалардыц емiр суруiн, каушшздтн жэне дамуын камтамасыз ету туралы Букшэлемдш декларациясы» эрбiр баланыц жеке мумюндштерш ескере отырып, даму, бiлiм алу жэне тэрбиелену кукы^ына кeпiлдiк береди Бул кукыктар ерекше бiлiм алу кажeттiлiктeрi бар балалар ушiн де колданылады. Елiмiздe арнайы тузете бшм алу кызметтерш кажет eтeтiн балалар саны эртурлi себептерге байланысты кебеюде. Оныц iшiндe экологиялык себептерден басталып, элeумeттiк себептермен аякталады (Р.А.Сулейменова, Г.Д.Хакимжанова)[3].

Ерте балалык шак кeзeцiндe кемек беру мэселес бiрiншi орынFа койылFан. Балаларды ерте жастан бастап тузете-дамыта окыту жуйeсiнe eндiрсeк, олар балалык шактаFы енiмдi iс-эрeкeттeр eрeкшeлiгiн, карым-катынас тэсiлдeрiн, адамFа тэн мiнeз-кулык турлерш игеруге кабiлeттi болады. Ерте жэне мектепке дeйiнгi балалык шакта тузету кемегшщ ез уакытында жэне адекватты еткiзiлмeуi салдарынан мeктeптiк жэне элеуметпк бeйiмдeлe алмау сeбeптeрiнiц нэтижeсiндe пайда болатын дамудыц eкiншiлiк кeмiстiктeрiнiц туындауына алып кeлeдi.

Корытындылай келе, ерекше кемек кажет етенн балаларFа кемек бeрудi уйымдастыру психикалык жэне дене кeмiстiктeрi бар жэне осындай даму каушндеп балалар тобын аныктаудан басталады. НeFурлым мумкiндiгi шeктeулi бала кемюнгш, кeмiстiк курылымын, сeбeптeрiн ертеден, уакытында аныктап, ерте кезден бастап кажетп тузету жумыстары керсeтiлсe, соFурлым мумюндш

шектеулi баланьщ бойындагы кемютштер тYзетiлiп, бала коршаган, элеуметтiк ортага бейiмделiп, жогары децгейде eMip CYpe алады.

ПайдаланылFан эдебиеттер

1 Кемтар балаларды элеуметпк жэне медициналык-педагогикалык тYзeу аркылы колдау туралы 2002 жылгы 11 шшдедеп № 343-11 ^азакстан Республикасыныц Зацы

2 Специальная педагогика / Под ред. Н.М.Назаровой. В 3 т. - М.: Академия, 2008

3 Сулейменова Р.А. Система ранней коррекционной помощи детям с ограниченными возможностями в Казахстане: проблемы создания и развития, Алматы, 2001

4 Аксенова Л.И. Ранняя комплексная помощь детям с отклонениями в развитии как одно из приоритетных направлений современной специальной (коррекционной) педагогики. Дефектология. 2003. №3. С. 9-20

5 Жалмухамедова А.К. Организационно-методические основы раннего включения детей с ограниченными возможностями в образовательный процесс: автореферат дисс.канд.пед.н. Алматы, 2006

6 Жалмухамедова А.К. «Оказание ранней коррекционной помощи детям с ограниченными возможностями», Алматы, 2008

7 Дети с ограниченными возможностями: проблемы и инновационные тенденции в обучении и воспитании. Хрестоматия по курсу «Коррекционная педагогика и специальная психология». Сост. Н.Д. Соколова, Л.В. Калинникова. М., 2001

8 Мастюкова Е.М. Лечебная педагогика (ранний и дошкольный возраст): Советы педагогам и родителям по подготовке к обучению детей с особыми проблемами в развитии. М.,2006

9 Ранняя диагностика и технологии ранней помощи детям с ограниченными возможностями здоровья.Под ред. Л. Л. Редько, А.Ф. Золотухиной. Ставрополь,2010.

КОРРЕКЦИОННАЯ ПОМОЩЬ СЕМЬЯМ ДЕТЕЙ С ОГРАНИЧЕННЫМИ ВОЗМОЖНОСТЯМИ РАННЕГО ВОЗРАСТА

Л.Т. Исаева1 1магистр, преподаватель, Казахский государственный женский педагогический университет, Казахстан, г.Алматы, e-mail: [email protected]

В этой статье рассматривается важность ранней коррекционно-развивающей помощи, работы проводимой с детьми с особыми образовательными потребностями.

Ключевые слова: дети с особыми образовательными особенностями, ранний возраст, абилитация, реабилитация, интеграция, ребенок с нарушением интеллекта.

CORRECTION HELP TO FAMILIES OF CHILDREN WITH DISABILITIES OF EARLY AGE

L. Issaeyva1 1 MSc, Teacher Kazakh State Women's Teacher Training University, Almaty, Kazakhstan,e-mail: [email protected]

This article discusses the importance of early remedial and developmental care, work carried out with children with disabilities.

Key words: children with special educational features, early age, habilitation, rehabilitation, integration, a child with intellectual disabilities