Научная статья на тему '“ЛОГИСТИК СЕРВИС” ВА “ЛОГИСТИК ХИЗМАТ” ТУШУНЧАЛАРИНИНГ ЗАМОНАВИЙ КОГНИТИВ ТАҲЛИЛИ'

“ЛОГИСТИК СЕРВИС” ВА “ЛОГИСТИК ХИЗМАТ” ТУШУНЧАЛАРИНИНГ ЗАМОНАВИЙ КОГНИТИВ ТАҲЛИЛИ Текст научной статьи по специальности «Искусствоведение»

CC BY
216
27
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Область наук
Ключевые слова
ЛОГИСТИКА / ЛОГИСТИК СЕРВИС / ЛОГИСТИК ХИЗМАТЛАР

Аннотация научной статьи по искусствоведению, автор научной работы — Бабаев Н.

Мазкур мақолада логистика сервис ва логистика хизмат тушунчаларининг замонавий тушунчалари, когнитив таҳлили ва имкониятлари ифодалаб берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

MODERN COGNITIVE ANALYSIS OF THE CONCEPTS "LOGISTICS SERVICE" AND "LOGISTICS SERVICE"

This article describes modern concepts, cognitive analysis and the possibilities of logistics services and logistics services.

Текст научной работы на тему «“ЛОГИСТИК СЕРВИС” ВА “ЛОГИСТИК ХИЗМАТ” ТУШУНЧАЛАРИНИНГ ЗАМОНАВИЙ КОГНИТИВ ТАҲЛИЛИ»

Бабаев Н.

Сам ИСИ Маркетинг кафедраси катта уцитувчиси, и.ф.н.

"ЛОГИСТИК СЕРВИС" ВА "ЛОГИСТИК ХИЗМАТ" ТУШУНЧАЛАРИНИНГ ЗАМОНАВИЙ КОГНИТИВ ТА^ЛИЛИ

Аннотация: Мазкур мацолада логистика сервис ва логистика хизмат тушунчаларининг замонавий тушунчалари, когнитив таулили ва имкониятлари ифодалаб берилган.

Калит сузлар: логистика, логистик сервис, логистик хизматлар.

Babaev N., candidate of economics

senior lecturer department of marketing SamIES

MODERN COGNITIVE ANALYSIS OF THE CONCEPTS «LOGISTICS SERVICE» AND «LOGISTICS SERVICE»

Abstract: This article describes modern concepts, cognitive analysis and the possibilities of logistics services and logistics services.

Key words: logistics, logistics service, logistics services.

Укув ва илмий адабиётларда "логистика хизмати" ёки "логистик сервис" тушунчаси етарлича батафсил куриб чикилмаган, бу тушунча билан боFлик масалалар хал этилмаганлигича колмокда. Шу туфайли ханузгача бу тушунча бир маъноли талкинга эга эмас ва асослашни талаб килади. Шуни таъкидлаш керакки, ушбу концепция товарларни бозорга олиб чикиш тизимида асосий хисобланади, уни сотиш самарадорлиги ва умуман корхонанинг ракобатбардошлиги бевосита логистика хизмати даражасига боFлик.

Харидор узига етказиб берилган товарлар учун хак тулаб, "хизмат" деган умумий тушунча билан бирлаштирилган етказиб бериш жараёнида унга курсатиладиган зарур кушимча хизматларнинг кенг доирасига ишониш хукукига эга. Ушбу концепция жуда кенг талкинга эга. Умуман олганда, "хизмат" атамасининг бир нечта талкинлари мавжуд. Хусусан, у хизмат курсатувчилар ва истеъмолчилар (тор маънода) уртасида туFридан-туFри алокани талаб киладиган хизматларнинг бир кисмини ёки шахсга хизмат курсатишга каратилган хизмат курсатиш сохасининг алохида таркибий кисмини белгилаш сифатида ишлатилади.

Истеъмолчилар (кенг маънода), хизматни алохида хизматлар сектори сифатида курадилар. Чет эл амалиётида "хизмат" тушунчасининг иккинчи талкини "сервис" ибораси купрок ишлатилади. Шуни таъкидлаш керакки, инглиз тилида "сервис" ва "хизмат" сузларидан синоним сифатида фойдаланилади (инглизча service - сервис, хизмат). Аммо рус тилида хизмат жараён ёки жараён натижаси сифатида талкин килинади. Гарчи жараён хакида гапирадиган булсак, "хизмат" атамасини ишлатиш туFрирок булади. Р.В. Шеховцов сервиснинг куйидаги умумий талкинини таклиф килган: "Харидорларга(истеъмолчиларга) уларнинг эхтиёжларини самарали кондириш учун хизмат курсатиш жараёнида курсатиладиган ягона саноатлашган, институтсионал ёки ижтимоий хусусиятга эга булган хизматлар туплами" [8, п. 110].

Адабиётларда "логистик сервис" тушунчаси куплаб олимлар томонидан куриб чикилган булсада, аммо хозиргача ягона талкини мавжуд эмас. А.М. Гаджинскийга кура логистик сервис "таркатиш жараёни билан узвий боFлик булиб, товарларни етказиб бериш жараёнида курсатиладиган хизматлар тупламидир" [216]. А.И. Дрожжин хам шунга ухшаш фикрга эга булиб, ушбу хизматлар нафакат етказиб бериш жараёнида, балки махсулотларга буюртма бериш, сотиб олиш ва ундан кейинги хизмат курсатиш жараёнида хам такдим этилишини таъкидлайди [4, п. 56]. "Тижорат логистикаси" дарслиги муаллифлари логистик сервисни "моддий ва маълумотлар окимини бошкариш жараёнида истеъмолчилар талабини максимал даражада кондиришни таъминлайдиган номоддий логистик операциялар туплами" деб таърифлайдилар. Т.Н. Скоробогатова ушбу тушунчага "логистик сервис-бу хизмат окимларини бошкаришдир"деб таъриф беради.[6, п. 86]. В.И. Сергеевнинг таъкидлашича, логистик сервис"хар бир махсулотни уз вактида, жойига етказиб бериш оркали, улардан самарали фойдаланишни таъминлай оладиган логистик тизим фаолиятинниг натижасидир" [5, п. 270].

Биз логистик сервисни моддий, молиявий ва ахборот окими жараёнида корхона ва истеъмолчи уртасидаги алокани таъминловчи логистик операциялар ва функциялар мажмуи сифатида тушунишни таклиф киламиз.

Логистик сервис турларини таснифлаш уни ташкил этиш ва бошкариш жараёнларида мухим амалий ахамиятга эга. Логистик сервисни таснифлашда турлича ёндашувлар мавжуд. Таснифлашда [2, 4, 7] манбаъларнинг муаллифлари бир хил фикрдалар ва улар логистик сервиснинг куйидаги турларини ажратиб курсатишади. Аммо муаллифлар ишларида таснифлаш тамойилларини келтиришмаган:

1. Истеъмолчи талабини кондириш сервиси - хизматлар курсатиш ва уни режалаштириш сохасида компания сиёсатини аниклаш. Бу сиёсат мижозларга хизмат курсатиш даражасининг барча характеристикасини камраб олади (етказиб бериш муддати, етказиб бериш учун доим дайёрлик

ва етказиб бериш частотаси, ишончлилиги ва уз вактидалиги, мураккаблиги, сифати, хажми, юклаш ва тушириш, буюртма бериш усули).

2. Саноат (ишлаб чикариш) талабини кондириш сервиси-яъни ишлаб чикарилаётган махсулотларга хом ашё ва моддий ресурсларни етказиб бериш буйича хизмат курсатишнинг таклиф этилаётган турларининг йотиндисини, яъни моддий ресурсларни сотиб олиш шартномаси тузилган пайтдан то махсулот етказиб берилгунга кадар истеъмолчига курсатиладиган хизматлар мажмуини камраб олади (кайта куриб чикиш ва узгартириш, урнатиш ва ишга тушириш, синов, носозликларни бартараф этиш, ходимларни укитиш, фойдаланишни ташкил этиш).

3. Сотишдан кейинги сервис-махсулотнинг бутун хаётий даври давомида мавжуд иктисодий шароитларда товардан самарали фойдаланишни таъминлаш учун зарур булган хизматлар мажмуаси (ишлаш кафолати, мониторинг. таъмирлаш ишлари, таъмирлаш ходимларини укитиш, алмаштириб бериш).

4. Ахборот хизмати сервиси-ахборотни кайта ишлаш ва узатишнинг замонавий техник воситалари (реклама фаолияти, каталоглар ва нарх-наволар, техник хужжатлар, кабул килиш коидалари ва кафолатлари) ёрдамида истеъмолчига махсулот ва уларга техник хизмат курсатиш туFрисидаги маълумотларни такдим этиш.

5. Молия-кредит хизматлари сервиси-турли хил тулов вариантлари мажмуидан иборат, жумладан, товарни олгандан кейин, булиб-булиб тулаш, транзаксия вактида белгиланган нарх буйича туловнинг фючерс шакллари, мижозларга такдим этиладиган турли чегирмалар ва имтиёзлар, шунингдек, кредитлашнинг турли шаклларини таклиф килиш.

Т.Н.Скоробогатова логистик сервиснинг куйидаги таснифини таклиф килади [6, п. 88]:

1. Вакт параметрига кура логистик сервис куйидаги уч турга ажратилади:

а) сотишдан олдинги сервис-хизматлар курсатиш буйича компания сиёсатини аниклаш, шунингдек, сервис турлари буйича сотиш хажмини режалаштириш;

б) логистик сервис буйича режалаштирилган ишлар(мажбуриятлар)ни бажариш-буюртмаларни кабул килиш ва уларга ишлов бериш, ассортиментни шакллантириш, кадоклаш, юк бирликларини шакллантириш, товарларнинг харакати т^рисидаги маълумотларни такдим этиш ва бошкалар;

в) сотишдан кейинги сервис-кафолатли хизмат курсатиш, мижозларнинг даъволарини куриб чикиш мажбуриятлари, алмаштириб бериш ва бошкалар.

Сотишдан олдинги сервис куйидаги хизматларни уз ичига олади: махсулотни савдо нуктасигача етказиб бериш, юклаш-тушириш ва ташиш операциялари пайтида юзага келган нуксонларни бартараф этиш, урнатиш,

шунингдек, махсулотни ташиш, саклаш, ишлатиш хусусиятлари буйича истеъмолчиларга маслахатлар бериш; ва б. Сотиш жараёнидаги сервис тижорат битими контрагентларининг шартнома шартларида курсатилган мажбуриятларига боFлик булади. Савдодан кейинги сервис мохиятан савдо ва логистик операциялар иштирокчиларининг узаро боFликдигини кучайтириб, савдо жараёнининг узлуксизлигини таъминлайди.

2. Тулов шаклига кура логистик сервис пуллик ва бепул турларга булинади. Бепул сервис-бу муомала харажатлари(ни хисоблашда) калькуляциясида хисобга олинадиган хизматлар мажмуини акс эттириб, улар

етказиб бериш нархига киритилади. Одатда, буларга сотишдан кейинги кафолатли хизматлар киради. Пуллик логистик сервис-бу истеъмолчи алохида счёт-фактура асосида тулайдиган хизматлар тупламидир.

3. Хизмат мазмунига кура логистик сервис моддий ва номоддий турларга булинади. Моддий хизматлар туFридан-туFри товар-млддий бойликлар окимига йуналтирилади, яъни сервис хизмат окимга курсатилади. Номоддий хизматлар окимларни бошкариш(диспетчерлаш), маслахатлар бериш билан боFлик. Сунгги пайтларда уларнинг улуши кескин ошмокди.

4. Йуналиш буйича туFридан-туFри ва билвосита логистика хизматлари фаркланади. ТуFридан-туFри хизмат шартнома буйича такдим этилади. Билвосита хизмат курсатиш хамкорлик учун шароит яратишга каратилган

5.Эхтиёжларга мослашиш даражасига кура логистик сервис стандартлаштирилган ва индивидуаллашган хизмат турларига булинади. Стандартлаштирилган хизмат мижозларга тез-тез керак буладиган хизматлар тупламини уз ичига олади. Унинг афзаллиги - ташкилотнинг нисбатан паст харажатлари. Индивидуал хизмат, бир томондан, мижоз ва унинг муаммоларини чукур билишни талаб килса, иккинчи томондан, мослашувчан хизмат курсатиш технологиялари, тегишли жихозлар ва ходимларнинг мавжудлигини назарда тутадиган эхтиёжларни кондиришнинг оптимал усулларини талаб килади.

6. Ташкил этиш шаклига кура логистик сервис марказлаштирилмаган (уз-узидан амалга ошириладиган) ва уз-узига хизмат курсатиш (истеъмолчи уз номидан ва уз хисобидан хизмат курсатишни ташкил килади) турларига булинади.

7. Кулами буйича логистик сервис махаллий ва минтакавий, миллий ва халкаро тоифаларга булинади. Бундай таснифлаш логистика хизматларининг ички ва халкаро бозорининг узига хос хусусиятлари, тадбиркорлик фаолиятини ташкил этиш ва амалга оширишни тартибга солувчи конунчилик базаси билан боFлик.

Юкорида айтилганларга асосланиб, логистик сервиснинг турлари турли мезонларга кура гурухларга бирлаштирилиши мумкин булган жуда катта курсаткичлар билан тавсифланади, деган хулосага келишимиз мумкин, масалан: хизмат курсатиш вактида такдим этиладиган хизматлар номенклатураси, хизматлар микдори, сифати, вакти, нархи, хизмат курсатиш ишончлилиги, хизматлар туFрисида маълумот ва х. Логистик сервис хизмат курсатиш сохасидаги фаолият тури сифатида мавжуд анъанавий товарларга жой, вакт, шакл ва боша параметрлар буйича кулайлик ва нафлилик каби янги хусусиятларни беради. Логистик сервис моддий ресурслар(окими)дан фойдаланиш самарадорлигини, товарларга берилган янги хусусият, яъни етказиб бериш жараёнида сервис даражасини ошириш эвазига мижозларнинг коникканлик даражасини ошириш имкониятини яратади.

Фойдаланилган адабиётлар руйхати:

1. Албеков, А.У. Логистика коммерции [Текст] / А.У. Альбеков, В. П. Федько, О. А. Митько. - Ростов н/Д: Феникс, 2001. - 511 с.

2. Аникин, Б.А. Логистика [Текст]: учебник/ Б.А. Аникин. - М.: Инфра-М, 2005. - 368 с.

3. Бауэрсокс Д., Клосс Д. Логистика: интегрированная цепь поставок / Пер. с англ. - М.: ЗАО "Олимп - Бизнес", 2001. - 640с.

4. Гаджинский, А.М. Логистика [Текст]: учебник для высших и средних специальных учебных заведений / А.М. Гаджинский. - М.: Дашков и Ко, 2010. - 484 с.

5. Дрожжин, А.И. Логистика [Текст]: учеб. курс (учебно-методический комплекс) / А.И. Дрожжин. - М.: Маркетинг, 2008. - 256 с.

6. Сергеев, В. И. Управление качеством логистического сервиса [Текст] / В.И. Сергеев // Логистика сегодня. - 2008. - № 5. - С. 270.

7. Скоробогатова, Т.Н. Логистика [Текст]: учеб. пособие / Т. Н. Скоробогатова. - Симферополь: ДиАйПи, 2005. - 116 с.

8. Хаксевер К., Рендер Б., Рассел Р., Мердик Р.. Управление и организация в сфере услуг, 2-е изд./ Пер. с англ. Под ред. В.В. Кулибановой. - СПб.: Питер, 2002., стр 43

9. Чудаков, А.Д. Логистика [Текст]: учебник / А.Д. Чудаков. - М.: Изд-во РДЛ, 2001. - 480 с. 8. Шеховцов, Р.В. Сервисная логистика [Текст] / Р.В. Шеховцов. - Ростов н/Д: АПСН СКНЦ ВШ, 2003. - 240 с.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.