Научная статья на тему 'ИЖТИМОИЙ ХИЗМАТЛАР БОЗОРИ РИВОЖЛАНИШИНИНГ АҲАМИЯТИ, МОҲИЯТИ ВА ХУСУСИЯТЛАРИ'

ИЖТИМОИЙ ХИЗМАТЛАР БОЗОРИ РИВОЖЛАНИШИНИНГ АҲАМИЯТИ, МОҲИЯТИ ВА ХУСУСИЯТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
238
25
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ижтимоий хизмат кўрсатиш / ижтимоий соҳа / хизмат кўрсатиш жараёни / меҳнат жараёни / тамойил / ижтимоий соҳа тармоқлари / истеъмолчилар. / социальная услуга / социальная сфера / процесс обслуживания / трудовой про­ цесс / принцип / сети социальной сферы / потребители.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Усманов Илёс Арзикулович

Ушбу мақолада «ижтимоий хизмат» ва «ижтимоий хизматлар бозори» тушунчаларининг ижтимоий­ иқтисодий моҳияти, мазмуни ва ўзига хос хусусиятлари, ижтимоий соҳанинг амал қилиш йўналишлари, ижтимоий хизматларни кўрсатиш бўйича турлича назарий ёндашувлар, ижтимоий хизматлар бозори ривожланишининг шарт­шароитлари ва тамойиллари тадқиқ қилинган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ЗНАЧЕНИЕ, СУЩНОСТЬ И ОСОБЕННОСТИ РАЗВИТИЯ РЫНКА СОЦИАЛЬНЫХ УСЛУГ

В данной статье раскрываются социально­экономическая сущность, содержание и особенности понятий «социальная услуга» и «рынок социальных услуг», направления социальной сферы, раз­ личные теоретические подходы к оказанию социальных услуг, условия и принципы развития рынка социальных услуг.

Текст научной работы на тему «ИЖТИМОИЙ ХИЗМАТЛАР БОЗОРИ РИВОЖЛАНИШИНИНГ АҲАМИЯТИ, МОҲИЯТИ ВА ХУСУСИЯТЛАРИ»

Усманов Илёс Арзикулович,

Шароф Рашидов номидаги Самарканд давлат университети тадкикотчиси

ИЖТИМОИЙ ХИЗМАТЛАР БОЗОРИ РИВОЖЛАНИШИНИНГ А^АМИЯТИ, МО^ИЯТИ ВА ХУСУСИЯТЛАРИ

УДК: 338.46.331.1 DOI: 10.34920/EIF/VOL_2022_ISSUE_9_5

УСМАНОВ И.А. ИЖТИМОИЙ ХИЗМАТЛАР БОЗОРИ РИВОЖЛАНИШИНИНГ АЦАМИЯТИ, МОЦИЯТИ ВА ХУСУСИЯТЛАРИ

Ушбу мак,олада «ижтимоий хизмат» ва «ижтимоий хизматлар бозори» тушунчаларининг ижтимоий-иктисодий мох,ияти, мазмуни ва узига хос хусусиятлари, ижтимоий сох,анинг амал килиш йуналишлари, ижтимоий хизматларни курсатиш буйича турлича назарий ёндашувлар, ижтимоий хизматлар бозори ривожланишининг шарт-шароитлари ва тамойиллари тадкик килинган.

Калит сузлар: ижтимоий хизмат курсатиш, ижтимоий сох,а, хизмат курсатиш жараёни, мех,нат жараёни, тамойил, ижтимоий сох,а тармоклари, истеъмолчилар.

УСМАНОВ И.А. ЗНАЧЕНИЕ, СУЩНОСТЬ И ОСОБЕННОСТИ РАЗВИТИЯ РЫНКА СОЦИАЛЬНЫХ УСЛУГ

В данной статье раскрываются социально-экономическая сущность, содержание и особенности понятий «социальная услуга» и «рынок социальных услуг», направления социальной сферы, различные теоретические подходы к оказанию социальных услуг, условия и принципы развития рынка социальных услуг.

Ключевые слова: социальная услуга, социальная сфера, процесс обслуживания, трудовой процесс, принцип, сети социальной сферы, потребители.

USMANOV 1.А. THE SIGNIFICANCE, ESSENCE AND CHARACTERISTICS OF THE SOCIAL SERVICES MARKET DEVELOPMENT

In the article, the socio-economic nature, content and specific features of the concepts of «social service» and «social services market», the directions of the social sphere, various theoretical approaches to the social services providing, the conditions and principles of the social services market development are discussed.

Key words: social service, social sphere, service process, labor process, principle, social sphere networks, consumers.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2022, 9(157)

Кириш (Introduction).

Бозор иктисодиёти шароитида ижтимоий хиз-матлар - инсонларнинг таълим, кликни саклаш, маданият ва бошка сохалардаги ортиб бораёт-ган эхтиёжларини кондиришга каратилади. Уз навбатида, инсонларнинг турмуш тарзини яхши-ланиши курсатилаётган ижтимоий хизматларни яхшиланишини талаб килади. Ижтимоий хизматларни инсонлар томонидан бахоланиши асосан уларнинг сифат хусусиятига эътибор каратишдан бошланади.

Жамият тараккиётининг хозирги боскичида ижтимоий хизматларни ташкил этиш давлат-нинг харажатларини доимий ортишига сабаб булади. Бу эса, уз навбатида, хозирги кенг куламли ислохотларни амалга оширишда дав-лат маблаFларидан самарали фойдаланишни такозо этади. Курсатилаётган ижтимоий хизматларни ислох килиш оркалигина, давлат томонидан айни шу масалаларга йуналтирилаётган моли-явий маблаFлар ишлатиш самарадорлигини оши-ришга эришиш мумкин.

Ижтимоий хизматлар курсатиш тизимини ислох килиш инновацион ёндашув асосида хорижий тажрибалардан мак,бул фойдаланишни такозо этади. Бу вазифаларни бажариш ижтимоий хизматларни такдим этишни янги шакл ва усул-ларини урганишни ва амалиётга жорий этишда, уларни иктисодий секторга киритиш учун назарий ва амалий ишланмаларни яратишни такозо этади. Ривожланаётган бозор иктисодиёти шароитида ижтимоий хизматларни ишлаб чикариш ва такдим этиш сифатини ошириш хамда бу тизимга давлат томонидан маблаFларни йуналтиришда самара-дорликка эришиш масалаларининг назарий асос-ларини тадкик этиш зарурати мазкур мавзунинг долзарблигидан далолат беради.

Бугунги кунда (ижтимоий иш) ижтимоий хиз-мат сохаси замонавий фукаролик жамиятининг узига хос институти сифатида намоён булмокда. Ижтимоий хизматлар сохасининг институционал-лашуви масаласи хорижий давлатлар ижтимоий-иктисодий ривожланиш концепцияларида хам уз аксини топмокда. Жамиятда ижтимоий муноса-батларнинг такомиллашиб боргани сари олимлар томонидан уни тадкик килишга, урганишга инти-лишлар купаймокда. Шунинг учун ижтимоий хизматлар бозори ривожланишини тартибга солиш-нинг ташкилий-иктисодий механизмини такомил-лаштиришнинг узига хос жихатларини хисобга

олган холда, ушбу сохада самарадорликка эришиш алохида ахамиятга эга.

Илмий муаммонинг цуйилиши (Scientific problem statement).

Илмий адабиётларда сервис тизимида ижтимоий хизмат курсатишнинг мохияти ва мазмуни, ижтимоий хизматлар сохасининг ривожланиши ва ахолига курсатилаётган ижтимоий хизматлар сифатини ошириш ва ракобатбардошлигини таъ-минлаш, ижтимоий хизматлар сохасининг тар-киби, ижтимоий хизмат курсатиш жараёнларини ташкил этиш ва истеъмолчиларнинг хизматларга булган турли хил талабларини кондиришнинг айрим жихатлари илмий-назарий хамда услу-бий жихатдан урганилган.

Таникли иктисодчи олим Ж.М.Кейнснинг машхур асари «Бандлик, фоиз ва пулнинг уму-мий назарияси» асарида [11] сервис иктисодиёти, иктисодий усиш, хизмат курсатиш сохасининг ривожланиши, ижтимоий хизматлар сохасида ракобатбардошликни таъминлаш, ишлаб чикариш омилларидан хизмат курсатиш жараёнида самарали фойдаланиш, ижтимоий ва иктисодий сама-радорликни ошириш, мехнат унумдорлигини ошириш билан боFл и к муаммоларнинг фунда-ментал тадкикоти амалга оширилган.

Иктисодчи олим Г.Э.Слезингернинг асарида [16] ижтимоий соханинг предмети, жамиятда ижтимоий муносабатларнинг такомиллашиб бориши, ижтимоий хизматлар сохасининг инсти-туционаллашуви, ижтимоий хизматлар бозори ривожланишини тартибга солиш, ижтимоий хизматлар сохасининг инновацион ривожланиши, ижтимоий хизматларни ташкил этиш давлатнинг харажатларини шаклланиши хамда ижтимоий хизматларни ишлаб чикариш ва такдим этиш сифатини ошириш йуналишларини урганилган.

К.Хаксевер, Б.Рендер, Р.Рассел, Р.Мердиклар узларининг асарида [14] хизмат курсатиш сохаси ривожланишининг ижтимоий-иктисодий ахамияти, хизматлар тавсифи ва таснифи, ижтимоий хизматлар самарадорлигини ошириш меха-низмлари, ижтимоий хизматлар курсатишнинг замонавий тармокларини ривожлантириш, ижтимоий хизматлар бозори ривожланишининг тамой-иллари, ижтимоий хизматлар сохасининг инновацион ривожланиш йуналишларини тадкик килганлар.

МДХ олимлари В.Г.Игнатов ва Л.А.Батуринлар [8] асарида ижтимоий соханинг иктисодий катего-

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2022, 9(157)

рия сифатидаги мох,ияти ва мазмуни, ушбу сох,ани ривожланишининг узига хос жих,атлари, ижти-моий сох,ани миллий иктисодиётда тутган урни, ижтимоий хизматлар сох,асида иш уринларини кенгайтириш, ижтимоий хизматлар курсатишнинг замонавий тармок,ларини ривожлантириш, ижтимоий хизматлар бозори ривожланиши, ижтимоий хизматлар сох,аси ривожланишининг инсон фао-лияти ва унинг турмуш тарзига таъсири билан боFл и к йуналишлар тадкик этилган.

Академик К,.Х.Абдурах,моновнинг дарслигида [1] ижтимоий сох,а тармокларининг бевосита инсон, унинг моддий, жисмоний ва маънавий эх,тиёжларини кондиришга йуналтирилганлиги, ижтимоий сох,ада инсон капиталини ривожлантириш, инсоннинг билими, малакаси ва куникмаларини шакллантириш, ижтимоий хиз-мат курсатиш тушунчасининг мох,ияти ва мазмуни, ижтимоий хизматлар сох,аси ривожланиши, ижтимоий х,имояга мух,тожларни моддий куллаб-кувватлаш билан боFлик масалалар ёри-тиб берилган.

П.З.Хашимовнинг асарида [17] ижтимоий сох,анинг ривожланиши, ижтимоий хизматлар курсатишнинг замонавий тармок,ларини ривожланиши, ижтимоий сох,ани баркарор ривожланиши, ижтимоий хизмaтлар самарадорлигини ошириш механизмлари, ижтимоий хизматлар сифати ва рак,обатбардошлигини ошириш муам-молари тадкик килинган.

Шунинг билан, эътироф этиш лозимки, «ижтимоий хизмат» ва «ижтимоий хизматлар бозори» тушунчаларининг ижтимоий-иктисодий мох,ияти, мазмуни ва узига хос хусусиятлари, ижтимоий сох,анинг амал килиш йуналишлари, ижтимоий хизматларни курсатиш буйича турлича назарий ёндашувлар тах,лили, ижтимоий хизматлар бозори ривожланишининг шарт-шароитлари ва тамойил-ларини тадкик этиш мух,им илмий-амалий ах,амият касб этади.

Тадцицот методологияси (Research Methodology).

Тадкикот жараёнида ижтимоий хизматлар бозори ривожланишининг назарий ва услубий асослари буйича иктисодий тизимлар ва нисбат-ларни урганишга диалектик ва тизимли ёндашув, киёсий бах,олаш, солиштирма ва омилли тах,лил, гурух,лаш усулларидан фойдаланилди. Шунинг-дек, ижтимоий хизматларнинг ривожланиш шарт-шароитлари услубий жих,атдан тадкик килинди.

Тах,лил ва натижалар (Analysis and results).

Тарихга назар солсак, ижтимоий хизматлар -хизматлар бозорининг мух,им йуналиши сифатида моддий ишлаб чикариш сох,аси ривожланиши билан аста-секинлик билан пайдо булган, тор доирада мавжуд булган ва ушбу хизматлар тур-ларидан айрим кишиларгина фойдалана олганлар. Бунда ижтимоий хизматларга ах,олида талаб кам булган. Хозирги жах,он иктисодиётининг глобал-лашуви жараёнида ижтимоий хизматлар инсонни ривожлантиришнинг мустах,кам асосига айланган.

«Индустриал иктисодиётда ишлаб чикаришнинг ривожланиши билан ижтимоий хизматларнинг тури х,ам, х,ажми х,ам кенгайиб борди. Утган асрнинг иккинчи ярмидан бошлаб, «Ах,оли турмуш даражаси», «Инсон тараккиёти индекси», «Инсон капитали» назарияларининг пайдо булиши билан узвий боFликлик равишда ижтимоий хизматлар ихтисослашиб, алох,ида йуналиш сифатида урганила бошланди. Жумла-дан, ижтимоий сох,а иктисодиёти илмий йуналиш сифатида XX асрнинг 50-60 йиллардаги ижтимоий ва иктисодий жараёнларни боFлаш учун муваффакиятли х,аракат килган Т.Парсонс ва Н.Смелсер социолог олимлар номлари билан бевосита боFлик» [15].

Ижтимоий хизматлар, бир томондан, ах,олининг мех,натга лаёкатли бир кисми банд булган, иккинчи томондан, жамиятда барча ах,оли катламлари катнашадиган истеъмол сох,аси, учинчи томондан, ижтимоий мух,ит баркарорлигини таъминлаш ва иктисодиётнинг самарали ривожланишини ратбатлантирувчи сох,а х,исобланади.

Ижтимоий хизматлар иктисодий нуктаи назар-дан комплекс тавсифга эга иккиёклама натижа-ларга эришиш билан боFлик фаолиятни ифо-далайди: 1) ах,олининг ижтимоий, маънавий ва маданий эх,тиёжларини кондиради; 2) жамиятда номоддий бойлик ортиб боришини тавсиф-лайди. Ижтимоий хизматлар ижтимоий мах,сулот сифатида ижтимоий сох,а ходимлари томонидан курсатилади.

Ижтимоий мах,сулотлар номоддий бойли-клар таркибига киради ва уларга, фан, таълим, соFликни саклаш, маданият, спорт, санъат сох,а кабиларда яратилган ижтимоий неъматлар тегишли. Ушбу неъматларга тарихий ёдгорликлар, ноёб санъат асарлари, адабиёт, архитектура оби-далари кабилар тегишли булиб, республикамиз номоддий бойликларида ижтимоий хизматлар

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2022, 9(157)

сох,асининг ривожланиши ва улардан фойдала-ниш даражаси уз ифодасини топади.

Ижтимоий хизматлар сох,асини тадкик килишда, унинг узига хос жих,атлари ва ривож-ланиш хусусиятлари х,амда тенденцияла-рини урганиш мух,им ах,амиятга эга. Ижтимоий хизматлар сох,асига маълум бир микдорда тавсиф бериш ва ижтимоий сох,анинг ривожла-ниш ах,амиятини аниклашда «ижтимоий сох,а» ва «ижтимоий хизмат» категорияларини ёритиб бериш х,амда уларнинг мох,иятини аник ифода-лаш зарур. Чунки ижтимоий хизматлар сох,аси моддий ишлаб чикариш сох,аси ривожланишига бевосита боFлик булиб, муайян омиллар таъси-рини х,исобга олган х,олда мазкур сох,а ривож-ланишининг узига хос ривожланишини назарий жих,атдан ёритиб бериш долзарб х,исобланади.

Республикамизда ижтимоий хизматлар сох,аси тадкикот объекти сифатида атрофлича тадкик килинмаганлигини х,исобга олсак, х,озиргача «ижтимоий хизмат» тушунчасининг комплекс мазмунини ифодаловчи таърифи йук,. Уз мазмун-мох,иятига кура, моддий товарларга нисба-тан фаркли куринишда хизматларни ижтимоий ах,амияти ва иктисодий натижаси буйича тавсиф-лаш алох,ида хусусият касб этади. Ушбу хрлатда хизматларнинг мух,им хусусияти сифатида киши-лар эх,тиёжларини кондириш билан боFлик фао-лият х,исобланиб, конкрет фаолият турининг яку-ний натижаси сифатида намоён булади.

Ижтимоий сох,а категорияси мураккаб, купкиррали ва комплекс тавсифга эга булиб, кейинги йилларда нашр килинаётган купгина иктисодий адабиётларда ва изошли луFатларда унинг илмий-назарий жих,атлари турли хил ёнда-шувлар асосида ёритиб берилмокда. Хусусан, ижтимоий сох,ага ах,олининг моддий ва маъна-вий эх,тиёжларини кондириш даражаси сифатида карашлар устун булган х,олда, XXI аср бошларида ах,олига ижтимоий хизматлар курсатувчи тармок, х,акидаги тасаввурларга эътибор каратилмокда.

Иктисодчи олим Г.Э.Слезингернинг фикрича, ижтимоий сох,анинг предмети инсон ва унинг эх,тиёжидан келиб чикадиган, давлат бошкаруви илмий, укув, мех,нат ва хужалик фаолиятидан ибо-рат жабх,аларни намоён этади [16].

В.Г.Игнатов, Л.А.Батуринларнинг ёндашу-вига кура, ижтимоий сох,а иктисодий категория сифатида инсонларнинг ижтимоий ва маданий эх,тиёжларини кондиришга каратилган иктисодий муносабатларни узида акс эттиради [8].

Ватанимиз олимларидан З.Й.Йулдошев ва Х.Т.Халиловаларнинг илмий карашларига кура, ижтимоий сох,а миллий иктисодиётнинг халк таъ-лими ва маданияти, соFликни саклаш, ах,олига нафака тулаш, коммунал хужалиги, маиший хизмат курсатиш, жисмоний тарбия ва спорт каби катор сох,аларни уз ичига олади. Булардан ташкари, ижтимоий сох,а х,аёт даражасини яхши-лаш, иктисодиётда ижтимоий адолатни урнатишда мух,им ах,амият касб этади [9].

Профессор Х.П.Абулк,осимовнинг берган таъ-рифига кура, «ижтимоий сох,а инсон х,аётини ташкиллаштириш, ижтимоий истеъмолга булган талабларни, жумладан, турар-жой, билим олиш, касбга ва малакага эга булиш, соFликни саклаш ва мустах,камлаш, дам олиш, маданий ва маъна-вий етук булишга булган эх,тиёжларни кондиришга хизмат курсатувчи ик,тисодиёт тармоклари маж-муини англатади» [2].

Т.М.Зияев, Ш.Т.Исроилова, Д.Т.Ёкубовларнинг «Ижтимоий сох,а иктисодиёти» номли укув кулланмасида «ижтимоий сох,а ах,олининг шахсий эх,тиёжларини кондириш ва ишчи кучини такрор ишлаб чикариш оркали унга соFликни саклаш, жисмоний тарбия ва спорт, туризм, санъат ва маданият, таълим хизматларини курсатади. Такрор ишлаб чикаришни таъминлаш учун шароит яра-тади, илмий хизматни бошк,аради, ижтимоий мул-кни мустах,камлайди ва куриклайди» [7], дейилади.

Шу уринда академик К,.Х.Абдурах,монов ва бир катор муаллифлар жамоасининг фикрига кура, «ижтимоий сох,а тармоклари бевосита инсон, унинг моддий, жисмоний ва маъна-вий эх,тиёжларини кондиришга йуналтирилган. СоFликни саклаш касалликларнинг олдини олиш ва уларни даволаш билан шугулланади. Таълим инсоннинг билими, малакаси ва куникмаларини ортишини таъминлайди. Уй-жой коммунал хужалиги турмуш кечириш шарт-шароитларини таъминлайдиган хизматларни такдим этади. Маданият муассасаларининг фаолияти жамият аъзо-ларининг маънавий эх,тиёжларини кондиришга йуналтирилган. Жисмоний тарбия ва спорт жами-ятда соFлом турмуш тарзи карор топишига, шу билан бирга спорт мусобакалари ихлосмандла-рининг эстетик завкини оширишга хизмат килади. Ижтимоий хизмат курсатиш ёши, ногиронлиги, бетоблиги, бошпанасизлиги сабабли узгалар ёрдамига мух,тожликни кондиради. Ижтимоий сурурта ва пенсия таъминоти вактинча мех,нат кобилиятини йукотган, кексайган кишиларни моддий жих,атдан куллаб-кувватлайди» [1].

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2022, 9(157)

1-расм. Ижтимоий со^а тармок,ларининг шаклланиши1.

Ф.Т.Эгамбердиев, Н.Г.Муминов ва бошкаларнинг фикрича ижтимоий хизматлар сохасини ривожлантириш ва мунтазам такомил-лаштириб бориш ахоли турмуш даражасини оши-ришнинг асосий омилларидандир [18].

Маълумки, ижтимоий соха тармокларининг фаолияти давлат ва жамият томонидан узлуксиз равишда бахоланиб борилади ва тартибга соли-нади.

Юкорида келтирилган ёндашувларга асослан-ган холда «ижтимоий соха» тушунчаси буйича таърифларга назар солсак, мазкур категория-нинг хам умумий ёндашувлар буйича узига хос жихатларида ухшашликларни мавжуд булса, хам алохида мазмунга эга тавсифларни келтириши-миз мумкин. Ижтимоий соха ривожланишининг хусусиятли жихати шундан иборатки, унинг субъ-ектлари томонидан такдим этиладиган неъматлар факат бу неъматлардан фойдаланаётган шахс ман-фаати учунгина эмас, балки бутун жамият манфа-атларига хам хизмат килади.

Муаллиф томонидан ишлаб чикилган.

Бизнинг фикримизча, ижтимоий соха - бу турли ижтимоий манфаатлар ва ижтимоий субъ-ектларнинг муносабатлари амалга ошадиган, ахолининг ижтимоий истеъмолга булган талабла-рини, жумладан, турар-жой, билим олиш, касб эгаллаш ва малака ошириш, соFликни саклаш ва мустахкамлаш, дам олиш, маданий ва маънавий етук булишга булган эхтиёжларни кондиришга хизмат курсатувчи иктисодиёт тармоклари маж-муи хисобланади.

Ижтимоий соха тармокларининг мухим хусу-сияти - уларнинг купчилиги нотижорат муассаса-лардан ташкил топганлиги хисобланади (1-расм).

Маълумки тижорат фаолиятининг максади фойда олишга йуналтирилади. Тижорат ташки-лотлари уз фаолиятини мустакил равишда белги-лайдилар хамда курсатилаётган хизматлар шакли ва турларини узгартириш хукукига эга булиб, мустакил хал киладилар. Шу билан бирга, олинган фойдани муассислар уртасида таксимлайдилар.

Нотижорат ташкилотларининг максади фойдага эмас, балки ижтимоий максадларга

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2022, 9(157)

1

2-расм. Ижтимоий сох,а муассаса ва ташкилотларининг мулк шакли буйича таснифи1.

йуналтирилади. Уларнинг фаолияти натижа-сида фойда олиш назарда тутилган булса хам уни таъсисчилар уртасида таксимлаш ман килинган. Фойда факат муассисни ривожланти-риш максадларига йуналтирилган булиши мумкин.

Ижтимоий соханинг хужалик субъектлари таш-кил килишнинг иктисодий ва мулк шаклларига кура, учта секторга таснифланади (2-расм).

Миллий иктисодиётда ижтимоий соханинг ривожланиши куйидаги максадларни уз ичига Камраб олади: мамлакатда ижтимоий ривож-ланишни таъминлаш; инсон капиталини ривож-лантириш, миллий кадриятлар ва анъаналарни саклаш ва ривожлантириш; ижтимоий мехнат унумдорлигини ошириш; ахолини ижтимоий мухофаза килиш; ижтимоий мулкни саклаш ва мустахкамлаш.

Ушбу максадлар асосида ижтимоий сохани ривожлантиришнинг куйидаги вазифалари амалга оширилади:

- инсонни баркамол килиб тарбиялаш билан боFл и к тарбиявий вазифа;

- давлат ижтимоий сиёсатини амалга оши-ришга йуналтирилган адолат урнатиш вазифаси;

- узаро муносабатга киришиш, ахборот-ларни узатишда инсоннинг ижтимоийлашувини таъминлашга кодир алока вазифаси;

- миллий мафкурани шакллантиришга йуналтирилган умуммиллий кадриятларни саклаш,

1 Муаллиф томонидан ишлаб чикилган.

урф-одатлар, анъаналар ва тарихий тажрибаларни урганишга асосланган умумлаштирувчи вазифа;

- ишчи кучини такрор барпо килиш ва ишлаб чикариш (хизмат курсатиш) жараё-нида ижтимоий ривожланишини таъминлашни ратбатлантириш билан бо^ик иктисодий вазифа;

- ижтимоий ривожланишнинг институцио-нал асосларини яратиш хамда унинг механизмла-рини шакллантириш асосида инсонларнинг хукук ва эркинликларини яратишга йуналтирилган сиё-сий вазифа;

- миллий хавфсизликни таъминлаш, инсон-ларни мухофаза килиш билан боFлик химоялаш вазифаси.

Ижтимоий соханинг максад ва вазифаларига асосланган холда ижтимоий мухофаза, ижтимоий сугурта ва ижтимоий хизматлар курсатиш йуналишларига таснифлаш мумкин (3-расм).

Республикамизда ижтимоий соха тармоклари ривожланиши улар томонидан курсатиладиган ижтимоий хизматлар самарадорлигига бомикдир. Шунга кура, тадкикот объекти сифатида ижтимоий хизматларни тавсифлашда уларнинг мохияти буйича куламини аниклаш мухим ахамиятга эга.

М.В.Воронцова, В.Е.Макаровларнинг фикрича, «ижтимоий хизмат - инсоннинг хаётий фаоли-ятини яхшилаш максадида унга кумаклашиш ва узининг асосий хаётий эхтиёжларини мустакил таъминлаш имкониятларини кенгайишидир. Шунингдек, ижтимоий хизматлар ижтимоий иш жараёнида курсатилади» [5]. Ижтимоий хизмат-

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2022, 9(157)

3-расм. Ижтимоий со^анинг амал цилиш йуналишлари1.

£

Ижтимоий сох,а

1.

Ижтимоий мух,офаза Ижтимоий сугурта Ижтимоий хизматлар

1 1 1

- ночорларга ёрдам - пенсия сугуртаси; - таълим;

бериш; - тиббий сугурта; - соглщни саклаш;

- оилавий нафаца; - ишсизликдан - маданият ва санъат;

- ногиронларга нафакд; сугурталаш; - жисмоний тарбия ва

- озиц-овцат субсидияси; - мехиат лаёцатини спорт;

- уи-жои учун дотация. йук;отиш билан боглик; сугурта. - ижтимоии туризм; - бандлик хизмати.

ларнинг турли хил куринишлари давлат, хусусий ва жамоат ташкилотлари томонидан курсатилиши мумкин.

Ижтимоий хизматлар таълим, умумий овкатланиш, соFлик1ни саклаш, хукук-тартибот мухофазаси, ёнFинга карши хавфсизлик, ишга жойлаштириш, болаларни асраб олиш, тадкикотлар ва хар томонлама алокалар урнатиш (масалан хукумат билан) сох,аларида курсатилади.

И.В.Малофеев ёндашувига кура, ижтимоий хизматлар ижтимоий соханинг таркибий кисми сифатида урнатилган конунчилик ва хукукий асос-ларга кура, ижтимоий эхтиёжларни кондириш буйича юридик шахслар ва хизматларни истеъ-мол килувчилар уртасида узаро муносабатларни амалга оширишнинг ижтимоий институтлари томонидан курсатиладиган хизматлар мажмуи-дир [12]. Унинг фикрича, ижтимоий хизматлар-нинг асосий максади - ахолини тегишли сифатли арзон ижтимоий хизматлар билан таъминлаш, «инсон капиталини ривожлантириш учун кулай шарт-шароитларни яратиш», шахс, ахоли, унинг ижтимоий-демографик, ижтимоий-профессионал гурухлари, ижтимоий жамоалар ва жамоалар таркибий кисмларининг ижтимоий мавк,еини саклаб колиш ёки узгартиришдан иборат [13].

Иктисодиётнинг трансформациялашуви шаро-итида ижтимоий хизматлар курсатиш тамойил-лари куйидагилардан иборат булиши лозим:

1 Хашимов П.З. Экономика социальной сферы. - Т.: «Университет», 2002. - С. 26.

1. Миллати, жинси ва ёшидан катъий назар фукароларнинг тенг имкониятларга эга булишини таъминлаш.

2. Очиклик (шаффофлик).

3. Ихтиёрийлик.

4. Инсонларнинг уз кобилиятларига асослан-ган холда ижтимоий мослашувни амалга ошириш.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

5. Ижтимоий мухофазага мухтож ахоли катламлари учун ёрдам курсатишнинг устувор-лиги ва манзиллилиги.

6. Инсонпарварлик, хайрихохлик, махфий-ликка риоя килиш.

7. Профилактик йуналтирилганлиги2.

8. К,онунийлик ва халкаро стандартлар хисоби.

Ижтимоий хизматлар истеъмолчилари узларининг индивидуал талаб ва истакларини хисобга олган холда турли хил ижтимоий хизматлар курсатилади. Бизнинг фикримизча буларга куйидагилар киради:

- кундалик турмушда ижтимоий хизматлар истеъмолчиларининг хаёт фаолиятини куллаб-кувватлашга йуналтирилган ижтимоий-маиший хизматлар;

- ижтимоий хизматлар истеъмолчилар-нинг соFлик-саломатлигини саклаш ва куллаб-кувватлаш, яъни уларга FамхУрлик килишни ташкил этиш, турли хил кунгилочар тадбирлар утказишга кумаклашиш, уларнинг соFлиFидаги

2 Профилактика - касалликларнинг олдини олиш ва хавф омилларини бартараф этишга каратилган тиббий, санитария, гигиена, педагогик ва ижтимоий-иктисодий тадбирлар мажмуидир.

И^ТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2022, 9(157)

узгаришларни аниклаш максадида ижтимоий хизматларни олувчиларни тизимли мониторинг килишга йуналтирилган ижтимоий-тиббий хиз-матлар;

- ижтимоий хизматларни олувчиларнинг ижтимоий мухитга мослашиши учун уларнинг психологик холатини яхшилашда кумаклашиш, шу жумладан ишонч телефони оркали аноним тарзда психологик ёрдам курсатишга йуналтирилган ижтимоий-психологик хизматлар;

- ижтимоий хизматлар истеъмолчиларининг хулк-атвори ва шахсияти ривожланишидаги сал-бий узгаришларнинг олдини олиш, уларда ижобий кизикишларни (хусусан, буш вактни кизикарли утказиш сохасида) пайдо килиш хамда буш вактни самарали ташкил килиш, болаларни тарбиялашда оилага ёрдам бериш буйича ижтимоий-педагогик хизматлар;

- ишсизликдан суFурталаш, ишга жойлаш-тириш ва мехнат жараёнлари (касбий)га мосла-шиш билан боFл и к муаммоларни хал килишга йуналтирилган ижтимоий-мехнат хизматлари;

- юридик хизматлар курсатиш, шунинг-дек бепул ижтимоий хизматлар истеъмолчи-лари хукуклари ва конуний манфаатларини химоялашга йуналтирилган ижтимоий-хукукий;

- ногиронлиги булган шахслар, шунингдек ногирон болаларнинг алока (муносабат)га кири-шиш салохиятини ошириш билан борлик хизмат-лар;

- шошилинч курсатиладиган ижтимоий хиз-матлар.

Ижтимоий хизматлар муайян иктисодий конуниятлар асосида шаклланади. Ижтимоий хизматлар кийматини туFридан-туFри аниклашнинг имкони мавжуд эмас, чунки купчилик ижтимоий хизмат турларида моддий неъмат яратил-майди. Ижтимоий-маданий хизматлар номод-дий куринишда янги кийматни яратишга асосла-нади ва бирон бир хизмат тури сифатида таклиф килинади.

Ижтимоий хизматларнинг ривожланиши жами-ятнинг ижтимоий ривожланиш даражасини ифо-далайди. Ахоли турмуш фаровонлиги, жамиятнинг маданий-маърифий савияси ва салохияти, инсон капиталининг ривожланиш даражаси ижтимоий соха фаолияти билан аникланади. Шунга кура, ижтимоий хизматлар республика ижтимоий-иктисодий тараккиётида хал килувчи ахамиятга эгадир. Ушбу холат куйидагиларда намоён булади:

- ижтимоий хизматлар ялпи миллий даро-мад шаклланишида иштирок этиб, ялпи ички

махсулот хажмини ошишига сезиларли даражада улушга эга булади;

- ишлаб чикариш секторида самарадор-ликни оширишга хизмат килади;

- ахоли турмуш даражаси ва фаровонли-гини ошишига олиб келади;

- кишлок жойлари ва шахарда ижтимоий инфратузилмани шакллантириш асосида мутано-сиб ривожланишни таъминлайди;

- инсон капитали ривожланиши ва интеллектуал салохиятни усига шарт-шароит яратади;

- ишсизликни камайиши, ахоли бандлиги даражасини ошиши ва ижтимоий химояга мухтож булганларга ижтимоий хизматлар курсатади;

- давлатнинг ижтимоий хизматларга булган эхтиёжларини кондиради;

- ижтимоий хизматларни курсатиш оркали ижтимоий ва иктисодий баркарорлик таъминла-нади;

- халкаро алокаларни кенгайишига хизмат килади ва интеграцион жараёнларни раFбатлантиради.

Бизнинг фикримизча, ижтимоий хизмат - бу кишиларнинг турмуш сифатини ошириш, уларнинг хаётий фаолиятини яхшилаш, узларининг асосий ижтимоий эхтиёжларини мустакил таъминлаш имкониятларини кенгайтиришга йуналтирилган хизматларга мухтож шахсга ёрдам курсатиш буйича хукукий, иктисодий, психологик, таълимга оид, тиббий, реабилитация каби чора-тадбирлар мажмуидан иборат комплекс тушунчадир.

Хозирги кунда республикамизда ижтимоий хизматларга мухтож фукаролар билан ишлаш-нинг турли хил шакллари ва усулларини кулловчи давлат ташкилотлари тармоFини уз ичига олади. Ушбу ташкилотлар ижтимоий химояга мухтож булганларни ижтимоий химоялаш, хаётий кийинчиликларга дуч келганларга ёрдам курсатиш, ижтимоий ночор булганларга ёрдам курсатиш билан боFлик профилактик тадбирларни амалга оширишга йуналтирилган кенг тупламга эга чораларни амалга оширади.

Мамлакатимизда кейинги йилларда ижтимоий хизматлар сохасида нодавлат ташкилотла-рининг роли кенгайиб, ахолига ижтимоий хизматлар курсатишда мухим урин эгаллай бошлади. Бунда республикамизда энг мураккаб ижтимоий муаммоларни хал килиш билан боFлик нодавлат нотижорат ташкилотлари фаолияти хам кенг микёсда ривожланмокда ва шу билан бирга ижтимоий хизматлар субъектлари доираси кенгайиб бормокда. Шунинг учун, ижтимоий хизматлар

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2022, 9(157)

самарадорликни оширишда давлат ва нодавлат ташкилотлари томонидан молиялаштиришнинг уЙFунлигини таъминлаш истик,болли хисобланади ва ахолининг пуллик ва бепул курсатиладиган ижтимоий хизматлардан фойдаланиш имконият-ларини кенгайтириш муаммоларини хал килиш имконини беради [6].

Шунингдек, ижтимоий хизматлар сохасини трансформациялашиши билан боFлик ахолига ижтимоий хизматларни ташкил килиш ва ижтимоий хизматлар курсатиш буйича концептуал ёндашувларни ривожлантириш зарур. Шунда умумий ёндашув оркали ахолининг ижтимоий химояланмаган катламларини ижтимоий мослаш-тириш, реабилитация килиш ва жамиятга интегра-циялашувини таъминлаш, ижтимоий химоя тад-бирлари, ижтимоий ва профилактика чораларини реализация килиш асосида ижтимоий муаммо-ларни олдини олиш ва бартараф килиш мумкин булади. Бундай ёндашув ижтимоий сохада маъ-лум даражада ижтимоий хизматлар куламини кенгайтириш имкониятларини, янги ижтимоий техно-логиялар ва инновацияларнинг пайдо булишини белгилайди [3].

Бирок, республикамиз ижтимоий-иктисодий ривожланишининг хозирги боскичида, давлатнинг молиявий ресурслари муайян даражада чекланган булса, мавжуд молиявий ресурслардан самарали фойдаланишнинг замонавий усул ва услубларини кидириш, муаммолар ечимини топишнинг мумкин булган максимал кушимча воситаларини жалб килиш лозим. Бизнинг фикримизча, хакикат айнан шундаки, бюджет харажатлари ва ижтимоий хиз-матларга булган эхтиёж уртасидаги тафовут кел-гусида хам сакланиб колиши мукаррар. Мазкур шароитда мухим вазифалардан бири - ижтимоий хизматлар бозорини шакллантириш ва ривожлантириш хисобланади. Бунда ижтимоий муам-моларни хал килишда давлатнинг ушбу сохада ислохотчи эканлигини «сезиларли даражада камайтириш» керак деган фикр келиб чикмайди.

Албатта, асосий хизматларни хамма учун очик булишида давлат хокимиятининг ваколатли орган-лари асосий масъул хисобланади. Бирок, давлат сектори ижтимоий хизматлардан универсал фойдаланишни амалга оширишда асосий субъект сифатида намоён булиши зарурдир. Масалан, давлат ахолининг энг заиф ижтимоий химояга мухтож катламларига бепул хизматлар курсатишда усту-ворликни узида саклаб колган холда, бевосита ижтимоий хизматлар курсатишдан ушбу хизматларни тартибга солиш ва назорат килишга утиши

мумкин. Шунингдек, давлат миллий стандарт-ларга риоя килишни таъминлаган холда ижтимоий хизматларни туFридан-туFри истеъмолчи-ларга кисман ёки тулик етказиб бериш хамда барча тегишли фукаролик жамияти вакиллари, шу жумладан кунгиллиларни ижтимоий хизматлар курсатишда бевосита иштирок этишлари учун шарт-шароитлар яратишни назарда тутади.

Бизнинг фикримизча, юкорида келтирилган фикрларга таянган холда «ижтимоий хизматлар бозори»ни категория сифатида мохиятини куйидагича талкин килиш мумкин: ижтимоий хизматлар бозори - давлат ва нодавлат ташкилотлари томонидан ижтимоий хизматлар истеъмолчиларининг эхтиёж ва талабларини кондириш билан боFлик хукукий, иктисодий, психологик, таълим, тиббий, реабилитация каби чора-тадбирлар мажмуини уз ичига олувчи, ижтимоий соха хизматларига талаб ва таклиф (эхтиёж)ни бевосита тартибга солувчи бозор иктисодиётининг кенгайиб, ривожланиб борувчи таркибий кисмидир.

Шунингдек, ижтимоий хизматлар бозори ривожланишининг тамойиллари ижтимоий ва иктисодий конунлар асосида шаклланадиган ва ижтимоий хизматлар курсатиш билан боFлик максад ва вазифаларни реализация килишнинг объектив коидаларини ифодалайди ва улар куйидагилардан иборат:

1. Ижтимоий адолат тамойили ахолини ижтимоий химоя килишнинг инсонпарварлик Fояларига риоя килган холда мехнат сохасида кушган хиссасини эътиборга олиб, жамият-нинг барча аъзолари, барча катламлари ва гурухларининг бир хил химоя кафолатлари ва имтиёзлари буйича конунчилик хукукларини таъ-минлашга йуналтирилганлиги; инсоннинг шах-сий имкониятлари ва ички ресурсларини туFри бахолаш, хаёт кийинчиликларини билиш ва улар-дан чикиш йулларини аниклашга ургатишдан иборат. Бунинг мазмуни ахолини ижтимоий химоя килиш тизимини яратиш хукукий давлат курилиши билан чамбарчас боFлик булиб, бунда тенг фойдаланиш мумкин булган химоя кафолатлари ва имтиёзларини олишнинг потенциал имкониятлари факат пассив куллаб-кувватлашни, хукукбузарликларни истисно килади ва ахолини фаолликка ундайди.

2. Ижтимоий хизматларнинг манзиллиги ва мацсадга йуналтирилганлиги тамойили. Бу тамойил ижтимоий хизматлар бозорида ижтимоий хизматларнинг манзиллигини таъминлаш, яъни

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2022, 9(157)

0Fир хаётий вазиятларга тушиб долган, алохида эхтиёжманд шахслар учун муносиб турмуш шаро-итларини куллаб-кувватлаш оркали ахолини химоя килиш буйича чора-тадбирлар тизимини амалга ошириш хамда куйилган максадларга эришиш оркали ижтимоий баркарорликни таъ-минлашдан иборатдир. Ижтимоий хизматларни курсатиш жараёнида реализация килиниши керак булган максадлар куйилган вазифаларнинг уму-мий ва алохида хусусиятларини эътиборга олган холда, ижтимоий хизматларни курсатиш самара-дорлигини ошириш йуналишларини аниклайди.

3. Тизимлилик ва комплекслилик тамой-или бутун таълим ва таркибий элементлар маж-муаси сифатида ахолини ижтимоий химоя килиш тизимини яратиш, ахолининг барча катламларига ёрдам ва куллаб-кувватлаш буйича чора-тадбирларнинг амалга оширилишини назорат килиш; тарихий тажриба ва анъаналарга таян-ган холда кишиларга ёрдам беришнинг замона-вий амалиёти уртасидаги уйтунликни таъминлаш-дан иборатдир. Ижтимоий химоя субъектлари ва объектлари унинг максад ва вазифалари, функ-циялари ва воситалари нуктаи назаридан маз-муни очиб берувчи энг мухим элементлари булиб хисобланади.

4. Мослашувчанлик тамойили ахолини ижтимоий химоя килиш тизимининг ижтимоий субъектлар фаоллиги ва ташаббусини ривожлан-тириш кобилиятини, уларнинг ижтимоий химоя ва узини узи такомиллаштириш воситаларини намоён килиш салохиятини ифода этади.

5. Ахолини ижтимоий химоя килишнинг куп субъектлилик тамойили давлат уз ахолисини ижтимоий химоя килишнинг энг мухим субъект-ларидан бири булган холда, давлат бюджетини, шунингдек, давлат бюджетига тегишли бюджет-ларни тасдиклаш ва молиялаштириш оркали унинг бутун тизимининг фаолиятига таъсир курсатишини англатади. Ахолини ижтимоий химоя килишнинг куп субъектлилик тамойили одам-ларга ва ахолининг ижтимоий химояга мухтож катламларига ижтимоий ёрдам курсатишни амалга оширишда турли субъектларнинг ишти-рокини хам назарда тутади.

Хулоса ва таклифлар (Conclusion/ Recommendations).

1. Ижтимоий хизматлар сохаси инсоннинг шахс сифатида камол топиши, ишчи кучини такрор барпо килиш, ахолининг турмуш фаро-вонлиги, мехнат мазмуни ва мехнат шароит-

лари, инсонларнинг яшаш мухити, буш вактни самарали ташкил килиш билан бевосита боFлик фаолият сохасига айланиши учун имконият яратмокда. Шу билан бирга, иктисодиёт сохалари ва тармокларида юзага келаётган муаммоларга факат иктисодий нуктаи назардан эмас, балки ижтимоий тараккиёт асосида ёндашиш лозим булмокда. Ижтимоий тараккиётга эришиш куп жихатдан ижтимоий хизматлар ривожи билан боFликликни реал хаётнинг узи курсатмокда.

2. «Ижтимоий хизмат» ва «ижтимоий хизматлар бозори» тушунчаларига турли хил ёнда-шувларни илмий-назарий жихатдан тахлил килиш асосида мазкур категорияларнинг ижтимоий-иктисодий мохияти буйича муаллифлик таърифи ишлаб чикилди. Шунга кура, ижтимоий хизмат -бу кишиларнинг турмуш сифатини ошириш, уларнинг хаётий фаолиятини яхшилаш, узларининг асосий ижтимоий эхтиёжларини мустакил таъминлаш имкониятларини кенгайтиришга йуналтирилган хизматларга мухтож шахсларга ёрдам курсатиш буйича хукукий, иктисодий, психологик, таълимга оид, тиббий, реабилитация каби чора-тадбирлар мажмуидан иборат комплекс тушунчадир. Ижтимоий хизматлар бозори - давлат ва нодавлат ташкилотлари томо-нидан ижтимоий хизматлар истеъмолчиларининг эхтиёж ва талабларини кондириш билан боFлик хукукий, иктисодий, психологик, таълим, тиббий, реабилитация каби чора-тадбирлар мажмуини уз ичига олувчи, ижтимоий соха хизматларига талаб ва таклиф (эхтиёж)ни бевосита тартибга солувчи бозор иктисодиётининг кенгайиб, ривожланиб борувчи таркибий кисмидир.

3. Ижтимоий хизматлар бозори ривожла-нишининг тамойиллари ижтимоий ва иктисодий конунлар асосида шаклланадиган ва ижтимоий хизматлар курсатиш билан боFлик максад ва вазифаларни реализация килишнинг объектив коидаларини ифодалайди хамда объектив, илмий асосланган коидаларни акс эттиради. Бунга кура, ижтимоий хизматлар бозори ривожлани-шининг ижтимоий адолатни таъминлаш, ижтимоий хизматларнинг манзиллиги ва максадга йуналтирилганлиги, тизимлилик ва комплекслилик хамда мослашувчанлик каби тамойилларга асос-ланиши соханинг баркарор ривожланиш имко-ниятини яратади.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2022, 9(157)

Фойдаланилган адабиёт руйхати (References):

1. Абдурахмонов К,.Х. ва б. Ижтимоий соха иктисодиёти. Дарслик. - Т.: Иктисодиёт, 2013. 17-б.

2. Абулкосимов Х.П. Иктисодиётни давлат томонидан тартибга солиш. - Т.: «Noshirlik yog'dusi», 2018. 206-б.

3. Акмалова А.А. Социальная политика: парадигмы и приоритеты. - М.: Союз, 2011. -312 с.

4. Виноградов Ю.Б. Социальная переориентация экономических преобразований: макро-и мезоуровневый аспекты // Российский экономический журнал. - 2007. - №10.

5. Воронцова М.В., Макаров В.Е. Этические основы социальной работы. Учебное пособие. - 309 с. - С. 8-9.

6. Гранберг А.Г. Социальная политика в программах экономических реформ// Федерализм и региональная политика. - Вып.1. - Новосибирск: ИЭиОПП СО РАН, 2009. - С.7-52.

7. Зияев Т.М., Исроилова Ш.Т., Ёкубов Д.Т. Ижтимоий соха иктисодиёти. - Т.: ТДИУ, 2011. 15-б.

8. Игнатов В.Г., Батурин Л.А. и др. Экономика социальной сферы. - М.: «Март», 2005. - с. 11.

9. Йулдошев З.Й., Халилова Х.Т. Миллий ва жах,он иктисодиёти. - Т.: «Чулпон номидаги НМИУ», 2014. 163-б.

10. Ефимов Б.А. Изменение предпочтений индивидов в социальной сфере// Экономика и мат. методы, 2011. - Т.ЗЗ. - Вып.2.

11. Кейнс Дж.М. Общая теория занятости, процента и денег / Пер. сангл. проф. Н.Н.Любимова, под. ред. д.э.н., проф. Л.П.Куракова. - Москва: МИЭМП, 2010.

12. Малофеев И.В. Социальные услуги в системе социального обслуживания населения. - М.: Издательско-торговая корпорация «Дашков и К», 2012 - 176 с. ISBN 978-5-394-01677-5.

13. Малофеев Иван Вячеславович Развитие системы социальных услуг для населения: опыт и проблемы // Учёные записки ЗабГУ. Серия: Философия, социология, культурология, социальная работа. 2012. № 4.

14. К.Хаксевер, Б.Рендер, Р.Рассел, Р.Мердик Управление и организация в сфере услуг, 2-е изд. / Пер. с англ. Под ред. В. В. Кулибановой. - СПб: Питер, 2002. - 752 с.: ил. - (Серия «Теория и практика менеджмента»).

15. Саидов К.С., Сейтмуратов Р.А. ва бошк,алар. Социал иктисодиёт. - Тошкент: 2006. 41-б.

16. Слезингер Г.Э. Социальная экономика. - М.: «Дело и сервис», 2001. - с. 9.

17. Хашимов П.З. Экономика социальной сферы. - Т.: «Университет», 2002. - С. 26.

18. Nozim Muminov., Tatyana Kim., Farmonqul Egamberdiyev., Anastas Ambartsumyan (2020). ТНЕ WAYS OF IMPROVEMENT OF LIVING STANDARDS. International Journal of Psychosocial Rehabilitation. Vol. 24, Issue 04, 1950-1953. ISSN: 1965-1980. DOI: 10.37200/IJPR/V24I4/PR201305

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2022, 9(157)

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.