CC BY
24SOME PROBLEMS OF TRANSLATING RUSSIAN POETRY INTO TAJIK
This article explores the problems of translating Russian poetry into Tajik using the example of M.Yu. Lermontov's poem «The Branch of Palestine» and its translations. The main research method adopted a comparative method.
The poem by M.Yu. Lermontov «The Branch of Palestine» was first published in 1839 in Russia during the life of the poet. The author notes that Russian literary scholars often turned to the study of this poem, but in Tajik literary criticism it never became the object of research. This article examines the material of two text of translations of a poem, performed by Tajik poets-translators, in 1981 by M. Hotam and in 1988 by B. Khoji.
This article states that in order to achieve equivalence when translating Lermontov's poem into Tajik, translators resort to various translational transmissions: addition, omission, rearrangement, etc. Each of the translations, being an independent work of art, reflects the meaning of the text of the original.
Key words: poetry, poetic translation, translation transformations, original, comparative.
Сведения об авторе:
Кувватова Саломат Мусоевна - Таджикский государственный педагогический университет имени С. Айни, кандидат филологических наук, старший преподаватель кафедры методики преподавания русского языка и литературы факультета русского языка и литературы. Адрес: 734003, Республика Таджикистан, г. Душанбе, проспект Рудаки, 121. Электронный почта: salomat.kuvvatova@bk.ru. Тел.: (+992) 988554141
About the author:
Kuvvatova Salomat Musoevna — Tajik State Pedagogical University named after S. Aini, Candidate of Philology, senior teacher of Department of Methods of Teaching Russian language and Literature Faculty of Russian language and Literature. Address: 734003, Republic of Tajikistan, Dushanbe, Prospect Rudaki, 121. E-mail: salomat.kuvvatova@bk.ru. Tel: (+992) 988554141
АЛОКАИ АДАБИИ МИРЗО ТУРСУНЗОДА ВА НИКОЛАЙ ТИХОНОВ
Аминов Ф.F.
Донишгощ давлатии омузгории Тоцикистон ба номи С.Айни
Муносибати шоири точик ^ахрамони Точикистон М. Турсунзода ва Н.С. Тихонов ду адиби бузурги шуравй, масъалаест, ки пахлухои гуногун дорад Се чихати он бештар чолиби мулохиза асг: ягонагии чахонбини, умумияти мундаричаи гоявии осори онхо, муносибатхои эчодй ва шахсй. Ин хусусиятхо дар асархои ба мавзуи байналхалки офаридаи онхо бештар ба чашм, мерасад, Н. Тихонов ба ин мавзуъ хануз дар осори фаъолияти эчодиаш ру овард. У соли 1920 достоин «Самеъ»-ро навишт, ки кахрамони он - писарбачаи хинду кудрати инкилоб, мафтуни Ленин ва хисси дустии халкхои бузургро ифода менамояд.
Таъсири асархои Н. Тихонов, аз чумла достони «Самеъ» ба шоирони точик кам набуд. Чунон ки дертар М. Турсунзода ба хотир меорад, «аз байни асархои шоирони советии рус, ки бо Шарк алокаманд буданд, диккати маро достони Николай Семенович Тихонов «Самеъ» ва шеърхои дигари у ба худ кашида буданд» [1, с.88 ].
Шеърхои хиндустонии М.Турсунзода фикреро, ки хануз дар достоин «Самеъ»-и Н. Тихонов ифода ёфта буд, идома дод. Сафари ду адиб ба Покистон (соли 1949) фаромушношуданист. Махз дар хамин сафар онхо хамдигарро хеле хуб шинохтанд.
^ариб дар хамаи хикоя, сафарномахои Н. Тихонов, ки махсули таассуроти сафари Покистонанд, симои М. Турсунзода ба назар мерасад, ки бо як мехру мухаббати самими тасвир шудааст.
Тасвири М. Турсунзода хох аз забони персонаж омада бошад (хикояи «Гули Садбарг») хох аз забони муаллиф (очерки «Бозгашт») эхтирому эътикоди Н. Тихонов ба М. Турсунзода чун ба шоири сохибистеъдод.
Чунончи, дар хикояи «Гули садбарг» чунин сатрхоро мехонем: «Аммо дар байни онхо сарояндаи маъруфу машхуре аз Точикистон буд. У чавони, гандумгун, чашмонаш дурахшон, мохи шаби чордах барин хушруй буд. У ба ман хамин хел шеър хонд, ки аз завк, куххо ба чунбиш даромаданд ва ман ба вачд омадам». [2, с.5 ].
Дар чои дигар: «Вале бештар аз хама мехмони машхур аз Точикистон ба ман маъкул шуд... Дар кищвархои мо то хол мислу монанди у шоир нагузаштааст. У як дусташ барин ба ман шеър хонд. «Наирхон дар бораи М. Турсурзода сухан ронда ба чунин хулоса меояд: «Дар сурате, ки дар дунё ин гуна фусунгарон хастанд, сулх баркарор гашт гуфтан гир ва чанг нахохад шуд». [2, с.7].
Агар дар ин хикоя Н. Тихонов эхтирому эътикоди самимонаи худро нисбат ба М. Турсунзода аз номи кахрамонаш Наирхон баён карда бошад, пас дар очерки «Бозгашт», ки таассуроту эхсосоти муаллифро хини аз Покистон ба ватан баргаштанаш дар бар мегирад, муносибати дустонаи у ба М. Турсунзода бевосита аз забони худаш изхор шудааст.
Дар ин маврид Н. Тихонов якчанд маротиба М. Турсунзодаро ба хотир меоварад ва хар дафъа ба образи у ягон, чузъи нав илова менамояд. Х,ангоми бозгашт кофилаи косидони совети шабона аз байни даштхои регзори Афгонистон бо машаккати зиёд рох мепаймуд ва нигох аз дур чарогхои Тирмиз намудор мегарданд.
Навиди ба ватан наздик расиданро ба Н. Тихонов махз М. Турсунзода меорад: «Ман Мирзо Турсунзода шоири худамонро, ки аз сохили Панч аст, шинохтам. У аз болои зин хам шуда ва бо дасташ ба он хатти дар сахрои беканор дурахшон ишоракунон гуфт:
- Тирмиз!
- Тирмиз! — фарёд зад у ва мо нафас накашида ба ин манзара менигаристему аз он чашм канда наметавонистем» [3, с.5].
М. Турсунзода низ минбаъд ин сафарро борхо ёдовар мешавад ва хар дафъа онро бо номи Н. Тихонов мепайвандад.
Чунончи, дар маколахои «Тинати марди рус» ва «Дусти чони» у сафари Покистонро, ки тахти рохбарии Н. Тихонов гузашта буд, чун лахзахои хушбахтонаи хаёташ ёд мекунад: «Соли 1949 маро хушбахтие муяссар шуд, ки хамрохи як гурух нависандагони шурави бо сардории Николай Тихонов аз Афгонистон гузашта ба Покистон равам, Ин сафари мо се мох давом кард ва ин муддати мадид бо кори пурчушу хуруш гузашт.
Бовар кунед ман гайрати сардори солхурдаамои Николай Семёновичро дида ба у коил мешудам, офарин мегуфтам» [3 ,с.66].
Ё ки дар достони «'Чони ширин» низ шоир манзарахои сафари соли 1949 ро тавсир карда, шоири Ленинградро ба хотир меоварад ва боз яке аз хислатхои неки уро ба образ илова менамояд: Ёд дорам солу чилу нухро Тай намуданхри рощ кухро... Дар шаби торик пеш омад «Дуоб» Мехрубон шуд дод бар мо чои хоб... Сохциби ин хона афгони чавон Шодмон буд аз цудумимехмон... Хуб медонист, ки мо кистем. Аз кучо, дар чустучуи чистем... Балки тобой дид у нури хнрад Дар нигохи шонри Ленинград. [4, с.5].
Баъди ин сафар дустии М. Турсунзода ва Н Тихонов иктидори тоза пайдо кард ва табиист, ки вохурихои онхо бештар ва боз хам гармтар гардид. Яке аз чунин мулокотхо дар чашни 1001 солагии Рудаки баргузор шуд, ки М. Турсунзода онро дар чои дигари достоин мазкур чунин тасвир кардааст: Чашни шоир Рудакиро ёд ор, Дошти дар хона мехмон бешумор... Тихонов бо муйхои сап сафед Кард табднл сухбатн моро ба ид... Ман аз у омухтам касби адаб Х,ам мухаббат, хам рафици, хам газаб.
Ин дусти, ки ду шоири бузургро то охири умр ба хам пайваста буд, ба эчодиёти онхо низ асар гузошт. Ин накш пеш аз хама умумияти гоявии як силсила асархои М. Турсунзода ва Н Тихонов аст. Добили кайд аст, ки баъзе лахзахо, фактхое мавчуданд, ки харду шоир дубора мушохида намудаанд ва эхсосоти чалби харду низ тадрибан тавъаманд. Чунин хамоханги аз чумла, дар шеърхои «Чарогхои Ватан» (М. Турсунзода) ва «Чарогхои Тирмиз» (Н. Тихонов) дида мешавад. Чунон, ки аксари мухакидон кайд кардаанд, ин шеърхо умумияти гоявй, фаркиятхои куллии бадеи доранд.
Чунин шабохату тафовут дар асархои «Дар мамлакати гуломон»-и М. Турсунзода ва «Дар гузари коргарии «Лохур»-и Н. Тихонов низ ба чашм мерасад.
^ахрамони лирикии ашъори М. Турсунзода ва Н. Тихоновро тадбири зани хинду низ бетараф гузошта наметавонад. Чолиби диддат аст, ки хам М. Турсунзода ва Н. Тихонов образи зани санъаткорро мавриди тасвир карор додаанд. Тара-Чандри ва Искандаро намояндагони санъати оли ва сехрангези мардуми хинд мебошанд, вале максади муаллифон хам, дар «Тара-Чандри»-и М. Турсун зода ва хам дар шеъри «Сурудхо»-и Н. Тихонов на васфу ситоиши ин санъат, балки ибрози хисси хайрхохию; хамдарди ба ин духтарони сарсахт аст.
Вале ин умумиятхо хусни ашъори М. Турсунзода ва Н. Тихоновро накостаанд ва хар «кадоми онхо эхсосоти кахрамони лирикиро ба таври ба худ хос ифода карддаанд.
Ба ин тарик, М. Турсунзода ва Н. Тихонов дар асархои ба Шарки мазлум ва бедоршуда бахшидаи худ тазодхои хаёти ин мардумро аз мавкеи гражданини совети тахлил кардаанд. Арзиши ичтимоии осори онхо низ дар хами аст. ^ахрамонихояшон имруз хам барои халкхои озодихои чахон мухимтарин воситаи тарбият мебошад.
АДАБИЁТ
1. Турсунзада М. Таъсири шоири рус ба адабиёти точик. / М. Турсунзада - Душанбе: Ирфон, 2001.- 25 с.
2. Тихонов Н.С. Шасти дусти: Мачмуаи шоирони республикахои бародар дар васфи Точикистон. / Н.С. - Дущанбе: Ирфон, 1984.- 45 с.
3. Турсунзаде М. Тинати марди рус. / - Куллиёт, иборат аз шаш чилд. М. Турсунзада - Душанбе: Ирфон, 1979.- 430
с.
4. Турсунзада М. Куллиёт. // Иборат аз шаш чилд.- Душанбе: Ирфон, 1987.
ЛИТЕРАТУРНЫЕ СВЯЗИ МИРЗО ТУРСУНЗОДА И НИКОЛАЙ ТИХОНОВ
В этой статье автор анализирует литературные связи творчества таджикского поэта Мирзо Турсунзаде и Николая Тихонова. На основе обширного материала автор статьи исследует творчества двух поэтов современной литературы. В настоящее время основные путы развития литературы в взаимодействие и взаимообогащение происходит в процессе изменения различных литературных направлений. Сейчас, это становится еще более важным для изучения национальных проблем на примере культурного обмена и литературных взаимосвязей, в качестве одного из основных факторов образования. Именно поэтому одним из главных вызовов современного мира литературы является комплексное изучение литературных связей, творчества Мирзо Турсунзаде и русского поэта Николая Тихонова и способствуют художественного роста, как на глобальном, литератур народов других стран, в частности, глубокое изучение творчества выдающихся представителей мира культуры, их роль в этом взаимодействия.
Прославление свободы, высокий патриотизм, ненависть к деспотизму, к попиранию человеческого достоинства — эти основные мотивы творчестваМ.Турсунзаде и Н.Тихонова, его романтический порыв к борьбе и действию созвучны благородным стремлениям и патриотическим настроениям люден нашего времени. И в этом великое гуманистическое значение поэзии таджикского М. Турсунзаде и Н. Тихонова.
Ключевые слова: таджикский поэт Мирзо Турсунзаде, Николай Тихонов, литературные связи, поэзия, встречи.
LITERARY CONNECTIONS MIRZO TURSUNZODA AND NIKOLAY TIKHONOV
In this article, the author analyzes the literary ties between the works of the Tajik poet Mirzo Tursunzade and Nikolai Tikhonov. On the basis of extensive material, the author of the article examines the works of two poets of modern literature. Currently, the main paths of development of literature in interaction and mutual enrichment occurs in the process of changing various literary trends. Now, it becomes even more important for the study of national problems through the example of cultural exchange and literary relationships, as one of the main factors of education.
That is why one of the main challenges of the modern world of literature is a comprehensive study of literary ties, the work of Mirzo Tursunzade and the Russian poet Nikolai Tikhonov and contributes to artistic
growth, both globally, of the literatures of the peoples of other countries, in particular, a deep study of the work of outstanding representatives of the world of culture, their role in this interaction.
Glorification of freedom, lofty patriotism, hatred of despotism, of trampling on human dignity - these are the main motives of the creativity of M. Tursunzade and N. Tikhonov, his romantic impulse to struggle and action are consonant with the noble aspirations and patriotic sentiments of our time. And this is the great humanistic significance of the poetry of the Tajik M. Tursunzade and N. Tikhonov.
Keywords: Tajik poet Mirzo Tursunzade, Nikolay Tikhonov, literary connections, poetry, meetings.
Сведение об авторе
Аминов Фарух Гозиевич - Преподаватель общеуниверситетской кафедры русского языка Таджикского государственного педагогического университета имени С.Айни, Тел. (+992) 93 5493854
About the author
Aminov Farukh Gozievich - Lecturer at the Department of the Russian Language, Tajik State Pedagogical University named after S. Aini Phone: (+992) 935493854
МАДОРАТИ ХУНАРИИ СОТИМ УЛУГЗОДА ДАР
тар^уМаи романи «гурмагас»
Бахрдуров А.М.
Донишгохц давлатии омузгории Тоцикистон ба номи С. Айнй
Сотим Улугзода аз охири солхои бистуми асри гузашта ба тарчума шуруъ карда, ин корро то охири солхои хаштодум идома додааст. Фаъолияти тарчумонии уро метавон ба ду давра чудо кард. Давраи аввал замони ба истилох таклид ва чустучуву кашфи усули сарехи тарчума, ки охири солхои бист сар шуда, то солхои шаст идома ёфтааст ва баъди солхои шаст, ки давраи камолоти тарчумонии уро дарбар шрифта, ба замони ташаккули хунари нависандагиаш рост меояд.
Нахустин тарчумаро у дар давраи донишчуй дар Дорулмуаллимини Тошканд анчом додааст, ки хануз дидгоххои у оид ба назария ва амалияи тарчума шакл нагирифта буд. Бо вучуди у хикояи М.А. Алексеев «Сом ва Дик»-ро соли 1929 «бо ёрии дусташ донишчуйи факултети шаркшиносии Донишгохи Тошканд Понов аз русй ба фор-сии точикй» [1, с.68] тарчума кардааст. Ба кавли нависанда «таваччухи неки Айнй нисбат ба кори» [7, с.305] нахустинаш, ки «аслан аз машки шогирдонае беш набуд» [7, с.305 ] уро хам омузонд ва хам «пару бол» бахшид. Ин ходиса дар хаёти С.Улугзода хам тачриба буд, хам дарсе, ки минбаъд уро ба кори эчодй дилгарм ва сафарбар намуд.
С.Улугзода аз хамин солхо сар карда, чиддан дар гами интихоб ва тарчумаи бехтарин намунахои адабиёти чахон будааст. Бинобар ин хам интихоб ва тарчумаи романи нависандаи англис Этел Лилиан Войнич «Рурмагас», ки нашрхои пешинааш бо номи «Занбур» машхур аст, бесабаб набуд. Мухаммадчон Шакурй дар ин бора менависад: «Дар соли 1932 ( дар муковаи ин нашр соли 1931 сабт шудааст-шахри мо) аввалин махсули намоёни мехнатии у дастраси талабгоронаш гардид, ки тарчумаи романи Войнич «Занбур» буд. Ин тарчума муваффакияти калон пайдо кард ва аз устод Айнй, ки мухаррири адабии он буд, бахои хеле баланд гирифт. Фаъолияти адабии Сотим Улугзода низ аз хамин асар сар шуд.[8, с.8].
С. Улугзода дар сарсухани нашри охирини асар, ки соли 1982 бо номи «Гурмагас» чоп шуда буд, менигорад: «Тарчумаи точикии роман нахустин бор соли 1931 ба алифбои арабй бо номи «Занбур» чоп шуда буд. Баъд аз он боз ду карат нашр шуд, лекин хар ду дафъа хам бе иштироки мутарчим дар тасхех ва тахрири он. Вакте ки нашриёти «Маориф» барои нашри чахорум тайёр кардани романро аз ман хохиш кард, ман баъди 50 сол тарчумаи худамро аз нав хонда баромада дидам, ки дар он вакт камтачрибагии мутарчими навчавон, забони русиро ва хатто забони модарии адабии худро хам пухта надонистани у ва инчунин хануз такмилноёфта будани услуби тахрири у ба тарчума акси худро бекаму кост зада будааст. Гайр аз инхо, аз чи сабаб бошад, ки баъзе порчахои роман аз тарчума афтода мондааст» [3, с.8-9]. Нави-санда икрор мешавад, ки «барои нашри чахорум гуфтан мумкин» романро «аз нав тарчума карда»- аст. Яъне то нашри зикршуда ин роман се бори дигар чоп шудааст. Нашрхои баъди соли 1931 бе сарсухани мутарчим чоп шуда, хатто дар нашри соли 1952 номи роман галат-ба шакли «Замбур» омадааст. Чунонки мутарчим икрор кардааст, ин ду нашри баъди сол 1931 «бе иштироки мутарчим» чоп шудааст.
Яке аз омилхои асосие, ки тарчумаи ин роман хануз дар нашри аввал (1931) миёни хонандагон махбубият пайдо кард, муносибати сахехи мутарчим дар интихоби матн буд. Дар ин замина бояд таъкид кард, ки дар шароити ичтимой ва сиёсии солхои сиюм миёни С.Улуг-зода ва матне, ки барои тарчума интихоб карда буд, хамбастагии табий вучуд дошт. Ин хамбастагиро С.Улугзода дар он медид, ки нависандаи роман хонум Этел Лилиян Войнич дар симои Артур Риварес «садокати
