Научная статья на тему 'ЛИНГВОМАДАНИЯТШУНОСЛИК ВА АНТРОПОЦЕНТРИК БИРЛИКЛАРНИНГ ШАКЛЛАНИШИ ВА УЛАРНИНГ ТИЛДАГИ ЎРНИ'

ЛИНГВОМАДАНИЯТШУНОСЛИК ВА АНТРОПОЦЕНТРИК БИРЛИКЛАРНИНГ ШАКЛЛАНИШИ ВА УЛАРНИНГ ТИЛДАГИ ЎРНИ Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
328
63
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
лингвомаданиятшунослик / антропоцентризм / фразеологик бирлик / тилшунослик / қиёсий-тарихий / индивидуал тил. / linguoculturology / anthropocentrism / phraseological units / linguistics / comparative-historical / individual language.

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Музаффарова Фарангиз Жўрахон Қизи

Мақолада тилга маданият ва миллатнинг таъсир қилиши ва уларнинг ўзаро чамбарчас боғлиқлиги хақида сўз юритилган. Жумладан, бир тилни ўрганишда лингвомаданиятшуносликнинг ўрни беқиёслиги таърифланган бўлиб бунда нафақат лингвомаданиятшунослик балки шу билан бир қаторда психолингвистика, когнитив тилшунослик ва прагма тилшуносликларнинг хам ўрни таъкидлаб ўтилган. Хар тилнинг марказида шахс бўлиб, усиз тил хам мавжуд бўлолмаслиги яъни антропоцентризм муаммолари кўриб чиқилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

LINGUISTICS AND FORMATION OF ANTHROPOCENTRIC UNITS AND THEIR PLACE IN LANGUAGE

The article discusses the influence of culture and nation on the language and their close relationship. In particular, the role of linguoculturology in the study of language is described, while emphasizing the role of not only linguoculturology, but also psycholinguistics, cognitive linguistics and pragmatic linguistics. In addition, the article describes in detail the emergence, formation and development of the anthropocentric paradigm, which is one of the new trends in linguistics. The problems of anthropocentrism are reviewed, since every language is based on a person and without a person a language cannot exist.

Текст научной работы на тему «ЛИНГВОМАДАНИЯТШУНОСЛИК ВА АНТРОПОЦЕНТРИК БИРЛИКЛАРНИНГ ШАКЛЛАНИШИ ВА УЛАРНИНГ ТИЛДАГИ ЎРНИ»

ЛИНГВОМАДАНИЯТШУНОСЛИК ВА АНТРОПОЦЕНТРИК БИРЛИКЛАРНИНГ ШАКЛЛАНИШИ ВА УЛАРНИНГ ТИЛДАГИ УРНИ Музаффарова Фарангиз Журахон кизи

Узбекистон давлат жахон тиллари университети магистратура талабаси ORCID ID: 0000-0001-5324-41-62 https://doi.org/10.5281/zenodo.6811831 Аннотация. Мацолада тилга маданият ва миллатнинг таъсир цилиши ва уларнинг узаро чамбарчас боглицлиги хацида суз юритилган. Жумладан, бир тилни урганишда лингвомаданиятшуносликнинг урни бециёслиги таърифланган булиб бунда нафацат лингвомаданиятшунослик балки шу билан бир цаторда психолингвистика, когнитив тилшунослик ва прагма тилшуносликларнинг хам урни таъкидлаб утилган. Хар тилнинг марказида шахс булиб, усиз тил хам мавжуд булолмаслиги яъни антропоцентризм муаммолари куриб чицилган.

Калит сузлар: лингвомаданиятшунослик, антропоцентризм, фразеологик бирлик, тилшунослик, циёсий-тарихий, индивидуал тил.

ЛИНГВИСТИКА И ФОРМИРОВАНИЕ АНТРОПОЦЕНТРИЧЕСКИХ ЕДИНИЦ И

ИХ МЕСТО В ЯЗЫКЕ Аннотация. В статье рассматривается влияние культуры и нации на язык и их тесная взаимосвязь. В частности, описывается роль лингвокультурологии в изучении языка, при этом подчеркивается роль не только лингвокультурологии, но и психолингвистики, когнитивной лингвистики и прагматической лингвистики. Просмотрены проблемы антропоцентризма так как в основе каждого языка лежит человек и без человека язык не может существовать.

Ключевые слова: лингвомаданиятшунослик, антропоцентризм, фразеологические единицы, языкознание, сравнительно-исторический, индивидуальный язык.

LINGUISTICS AND FORMATION OF ANTHROPOCENTRIC UNITS AND THEIR

PLACE IN LANGUAGE Abstract. The article discusses the influence of culture and nation on the language and their close relationship. In particular, the role of linguoculturology in the study of language is described, while emphasizing the role of not only linguoculturology, but also psycholinguistics, cognitive linguistics and pragmatic linguistics. In addition, the article describes in detail the emergence, formation and development of the anthropocentric paradigm, which is one of the new trends in linguistics. The problems of anthropocentrism are reviewed, since every language is based on a person and without a person a language cannot exist.

Key words: linguoculturology, anthropocentrism, phraseological units, linguistics, comparative-historical, individual language.

КИРИШ

Тил маданият билан чамбарчас богли; яъни йиллар канчалик утгани сайин тил канчалик узгарса маданият хам шунчалик узгаради ва усади, бирга ривожланади ва маданият айнан тилда ифодаланади.

Ушбу гоя асосида ХХ асрнинг 90 - йилларида шаклланган тилшуносликнинг мустакил тармоги деб х,исоблаш мумкин булган янги фан - лингвомаданиятшунослик

пайдо булди. "Лингвомаданиятшунослик" атамаси сунгги ун йилликда В.Н.Телиа бошчилигидаги фразеологик мактаб асарлари, Ю.С.Степанов, А.Д.Арутюнова, В.В.Воробёв, В.Шаклеин, В. A.Маслова ва бошка бир катор тадкикотчилар асарларида жуда куп маротаба тилга олинган ва тадкик килинган. Агар маданиятшунослик инсоннинг уз-узини англашини табиат, жамият, тарих, санъат ва унинг ижтимоий ва маданий мавжудлигини урганса, тилшунослик эса юкорида таъкидлаб утилган жихатларни тилда намоён булишини лингвистик томондан куриб чикади, лингвомаданиятшунослик эса унинг мавзуси сифатида х,ам тил, х,ам маданият билан узаро алокада булиб уларнинг биргаликдаги маъносини ифодалайди. [10]

Муаллиф лингвомаданиятшуносликнинг асосий объектини "унинг фаолияти жараёнида маданият ва тилнинг узаро богликлиги ва узаро таъсири ва ушбу узаро таъсирни ягона тизим яхлитлигида талкин килишни урганиш" деб атайди ва ушбу фаннинг предмети "лингвистик алока тизимида такрорланган ва унинг маданий кадриятларига асосланган жамиятнинг миллий шакллари" - "дунёнинг лингвистик расмини" ташкил этадиган хдмма нарса. [4]

Лингвистик ва маданий объектларни урганиш семантика, сигматика, синтактика ва прагматиканинг бирлигидан иборат булган ва "уларга хдкикий лингвистик ва кушимча лингвистик таркиб диалектик богланган бирликлар сифатида яхлит карашни" олишга имкон берадиган тизимли усул ёрдамида амалга оширилиши таклиф этилади.

Мулокотга лингвистик-когнитив ёндашувдан фойдаланиш таклиф этилади, чунки бу унинг умумий лингвистик томонини х,ам, миллий жихдтдан аникланган таркибий кисмини х,ам тах,лил килишга имкон беради. Бирок, муаллиф этнопсихолингвистика ва лингвомаданиятшунослик уртасида аник бир чизик курсатмайди: уларнинг муаммоларининг умумийлиги тасдикланган, Сепир-Уорф гипотезасига кура иккаласининг пайдо булишининг назарий кисми ва тадкикот усулларидаги фарклар аникланмаган.

ТАДЦЩОТ МЕТОДИ ВА МЕТОДОЛОГИЯСИ

Парадигма муаммоларни белгилаш модели ва уларни х,ал килиш усуллари туплами сифатида Т.Куннинг машхур "илмий инкилобларнинг тузилиши" китоби 1962 йилда нашр этилганидан кейин тадкикотчилар олдида пайдо булди (русча таржима 1977 йилда килинган). Т.Кун парадигмани тадкикот фаолиятида маълум бир билимлар туплами ва тадкикот объектига ёндошадиган илмий хдмжамият сифатида куриб чикишни таклиф килади. Маълумки, "тилшуносликда (ва умуман гуманитар фанларда) парадигмалар бир-бирининг урнини босмайди, балки бир-бирини тулдириб, бир-бирининг келиб чикишидан катъий назар бирга мавжуддир".[14]

Бинобарин, антропоцентрик парадигманинг шаклланиши инсон ва унинг маданиятидаги урни йуналиши буйича лингвистик масалаларни узгартиришга олиб келди, чунки маданият ва маданий анъаналарнинг диккат марказида лисоний шахс барча хилма-хиллиги билан ажралиб туради бунда уни жисмоний, ижтимоий, интеллектуал, миссий, шахснинг нутки ва фикрлаши шулар жумласидандир. Узликнинг бу гипостазлари турли хил намоён булиш шаклларига эга, масалан, миссий узини турли хил ижтимоий-психологик ролларда намоён килиши мумкин. Бугунги кунда "ёркин куёш порлаши" каби ибора куйидаги фикрларни уз ичига олади: агар унга илмий жихатдан ёндошадиган булсак бу планеталарда буладиган жараён сифатида тушунилади, аммо уни бошка

томондан, яъни жисмоний шахс куёш нурларининг фойдали таъсирини бошдан кечиради; менинг интеллектуал узлигим буни билади ва бу маълумотни сухбатдошга юборади (мен ижтимоийман), унга гамхурлик килади (миссий); бу хакда унга хабар бериш, менинг огзаки Узлигим харакат килади. [12] Х,ар кандай шахс гипостазига таъсир килиш оркали адресат шахсиятининг бошка барча жихатларига таъсир килиш мумкин. Шундай килиб, лингвистик шахс мулокотга куп улчовли сифатида киради ва бу нуткий алока стратегияси ва тактикаси, коммуникаторларнинг ижтимоий ва психологик роллари, мулокотга киритилган маълумотларнинг маданий маъноси билан боглик. Инсон атрофдаги дунё хдкида билиб олади, факат илгари узини бу дунёдан ажратиб куйган булса, у "мен" ни "эмас" булган хамма нарсага карши чикади. Бу, эхтимол, бизнинг фикрлашимиз ва тилимизнинг тузилиши: хар кандай нуткни уйлаш харакати хар доим дунёнинг мавжудлигини тан олишни назарда тутади ва шу билан бирга субъект томонидан дунёни акс эттириш харакати борлиги хдкида хабар беради.

Юкоридагиларни хисобга олиб, шуни унутмаслик керакки, тилшуносликдаги антропоцентрик парадигмани тадкикотчи анъанавий тизимли парадигмада ишлаётган булса хам, этибордан четда колдириб булмайди, боиси юкорида таъкидлаб утилганидек инсон барча нарсанинг марказидадир.

Тил ва маданият билан боглик объектларга комплекс ёндашув зарурлигини англаш лингвомаданиятшуносликни маданият ва тилнинг уз фаолиятида узаро богликлиги ва узаро таъсирини урганадиган ва бу жараённи "уларнинг лингвистик (маданий) бирликдаги бирликларнинг ажралмас тузилиши" сифатида акс эттирадиган мураккаб илмий парадигма сифатида шакллантирди. Тизимли усуллардан фойдаланган холда ва янги кадриятлар тизимини акс эттирувчи замонавий устуворликларга йуналтирилган таркиб" деб хисобласак муболага булмайди. [4]

Лингвомаданиятшунослик тамойилларини шакллантириш ва ушбу парадигма усулларини апробация килиш унинг диахроник алокалари ва муносабатлари масалаларини лингвистик семантика, когнитив тилшунослик, этнолингвистика, тилшунослик каби фанлар билан синхрон кесмада фаол мухокама килиш пайтида амалга оширилади. Дунёнинг лингвистик манзараси, лингвокултура, логоэпистема, тушунча, лисоний шахс, дискурс, прецедент ходисалар каби тушунчаларни тахлил килиш бу борада самаралидир.

Лингвомаданиятшуносликнинг шаклланишида ХХ асрнинг иккинчи ярмида лингвистик белгининг ута концептуал мазмунини урганишга, яъни маънонинг маданий таркибий кисмини, сузнинг лексик фонини, маданий коннотатив компонентини, бахолашни уз ичига олган лингвистик тузилмаларнинг семантикасини тахлил килишга интилган лингвистик семантика мухим рол уйнади. [13] ТАДЦЩОТ НАТИЖАСИ

Дунёнинг лингвистик манзараси концепциясини ишлаб чикиш миллий-маданий семантикани аниклаш нуктаи назаридан жуда истикболли булиб чикди. Ю.Д.Апресяннинг кайд этишича, ХХ аср охирида назарий семантика "содда геометрия, макон ва замоннинг содда физикаси, содда этика, содда психология, содда анатомия сохасидан турли даражада ривожланган дунё лингвистик расмининг бир неча булаклари" [3] булган. Бугунги кунда тилшуносларнинг аксарияти лингвистик дунёкарашларнинг миллий ва маданий узига

хослигини эътироф этмокда. Бундан ташкари, уларда умумий ва узгарувчан кисмларнинг мавжудлиги курсатилади, бу одамлар хаёт жараёнида олган билимларининг уларнинг индивидуал ва ижтимоий тажрибасига богликлигини ифодалайди. Масалан, Узбекистан Реуспубликасида куплаб миллат вакиллари яшашади. Хар бир миллатнинг узига хос жихатлари куп ва бир биридан фарк килади албатта. Бирок бизнинг улкамиздаги фукароларнинг умумий маданий тушунчаси бир хил булиб кетган. Бунга оддий мисол килиб халкимизнинг мехмондустлиги келтирсак булади. Бундан шуни тушунишимиз мумкинки, инсон яшаётган жойига, атрофидаги одамларга, минтакага караб хам унда маданият шакилланади.

"Лингвокультура" атамаси билан ифодаланадиган тушунча, бизнинг фикримизча, лингвомаданиятшуносликнинг махсус мавзусини янада аникрок очиб беради, шу билан бир каторда битта тилга эга булиш ва битта маданий жамоадаги социализация одамларни бирлаштириш мезонлари эканлигини курсатади. Бунда одамзодни бирлаштирадиган омиллар айнан маданият хисобланиши тушунтирилмокда, бир-бирига якин булган маданият одамларни янада якинрок килиш имконини беради, аммо хозирги кунда одамлар кандай маданият кандай миллатдан булишидан катъий назар уларнинг якинлигини куришимиз мумкин. Ушбу атамадан фойдаланганда биз нафакат дунё хакидаги билимларнинг алохида элементларини таркибий ташкил этишни назарда тутамиз, балки дунёкарашнинг узгармас кисми лингвистик ва маданий объектлар уртасидаги муносабатлар тури билан белгиланишига хам эътибор каратилиши жоиз деб хисоблаймиз.. Масалан, Т. Н. Снитко лингвокултурани "тил ва маданият уртасидаги муносабатларнинг алохида тури, тил сохасида хам, маданият сохасида хам намоён булади ва тил ва маданият уртасидаги муносабатларнинг бошка турига, яъни бошка лингвокултурага нисбатан идентификацияга буйсунади" деб таърифлайди. [8]. Лингвокултура турли хил параметрлар (худуд, маком, жинс, ёш) билан ажралиб турадиган маданий ва лингвистик хамжамият ичида узгармас вазифасини бажаради. Бундан ташкари, маданиятнинг лингвистик константалари ёки тушунчалари шаклланадиган ва ишлайдиган умумий мухит сифатида каралиши мумкин.

Баъзи олимларнинг фикрига кура, лингвомаданиятшуносликни шакллантириш учун асос когнитив тилшунослик булиб, унда дунёнинг табиий тоифаланиши ва кундалик онгнинг хусусиятларини урганиш тугрисидаги маълумотларга асосланган лингвистик-психологик йуналиш энг самарали ва истикболли хисобланади. Асосий позиция "тил маълумотларини бошка фанлардан, хиссий идрок хакида аллакачон маълум булган нарсалар билан бирлаштириш ва мувофиклаштириш зарурати тугрисида" деб хисобланади [6]. Кейинги ишларида Е.С.Кубряков когнитив-дискурсив сифатида когнитивизмнинг лингвистик-психологик версиясини белгилайди ва унинг узига хос хусусиятини "илмий билимларнинг когнитив парадигмаси гояларини коммуникатив (прагматик, дискурсив) парадигма гоялари билан синтез килиш" деб атайди. Яъни бирон маълумот инсон онгига кириб келиши ва нима учун айнан сузга тегишли сурат миямизда намоён булишини тушунтириш учун когнитив лингвистиканинг урни мухимдир. Аввалига инсон маълумотни кабул килади бунда у куриш, эшитиш, таъмини татиб куриш ва яна бошка бир катор йуллардан фойдаланган холда маълумотни кабул килади. Сунг у маълумот категоризация боскичидан утади, яъни маълумот кайси турга тегишли хисстми,

маданиятми ёки тила оидми ва хоказо. Шундан сунггина инсон онгида анализ булиб маълумотлар янада янгиланади ва инсон уз хулосасини килади ва бу хулоса ижобий ёки салбий булиши мумкин.

Лингвомаданиятшунослик лингвистик тадкикотларнинг етакчи йуналишларидан биридир. Бу тил рухидан ёки тил менталитети билан боглик баъзи ходисалардан келиб чикади, нутк алокасини ташкил этишнинг миллий ва маданий узига хос коидаларини урганади, тилда акс этган халкларнинг маънавиятини, бирлигини курсатади. Шу боис хам инсоннинг тилидан унинг маънавияти ёхуд маданиятини билиб олиш мумкин булади. Иснон тилни кандай урганган булса, кай тарзда кабул килган булса унинг хар сузида бунинг аксини куришимиз мумкин. Бирок, бир тилда хушмуомилалик деб кабул килинган ходиса бошка бир тилда бунинг акси яъни куполлик деб кабул килинган булиши эхтимолдан нари эмас. Шу сабабдан агарда инсон она тилисидан бошка тилни урганишни бошласа, факатгина тилни эмас балки унинг маданиятини хам бир каторда урганиб кетиши лозим. Келажакда урганган хорижий тилида сухбатлашиши лозим булса ва маданиятини урганган булса у албатта хеч кандай куркувларсиз бемалол сузлашолади. Аммо бунинг акси булганда биргина сухбат жараёнида купгина тушунмовчилик келиб чикишига сабаб хам булиб колиши мумкин. Лингвомаданиятшуносликнинг урнини оддий сухбат жараёнида хам канчалар бекиёслигига яна бир бор амин булдик. МУ^ОКАМА

Тил дунёга маъно оркали киради, маъно антропоцентрик булмаган вокелик билан тилни боглайдиган йул. Лингвистик ходисалар ортида маълум бир социокултура мавжуд. Дунёнинг лингвистик расмининг оркасида дунёнинг ижтимоий-маданий манзараси ётади огзаки тилдан хакикатан хам фойдаланиш учун сиз лингвистик булмаган фактларнинг умумийлигини, тилнинг оркасида нима борлигини билишингиз керак. "Тил-маданият" муаммосига булган кизикишнинг ортиб бориши "тил ва маданият" тушунчасининг терминологик инвентаризацияси доирасига киритилган тушунчаларни манбалари, параметрлари, тадкикот усулларини аниклаштиришни тобора долзарблаштирмокда.барча гуманитар фанларнинг манфаатлари бирлашади, бу инсонни урганадиган фанлар уртасидаги чегараларни бузадиган узаро фаолият гоя, чунки одамни унинг тилидан ташкарида урганиш мумкин эмас. Тил миллий маданиятнинг асосий ифода шакли ва мавжудлигидир. Маданиятни маълум бир жамият нима килиши ва уйлаши деб таърифлаш мумкин. Тил одамлар кандай фикрда. Шунинг учун тил маданий ифода этишнинг амалга оширилган ички шакли, маданий билимларни туплаш воситаси сифатида ишлайди.

Маданиятнинг асосий максади шахсни маънавий бойитиш воситаси булишдир. Инсон "маданият оламига" шунгиб, моддий ва маънавий маданиятга хос купгина тилларни узлаштиради. Маданиятнинг миллий характери турли халклар тиллари ва маданиятларининг узаро алокасини, уларнинг узаро узвий фундаментал пойдевор - жахон маданияти, ютукларига бойиб боришини назарда тутади. Бутун инсониятда маданият халкнинг яратилиши сифатида миллий (узига хос) ва умумий (халкаро) бирлигидир. ХУЛОСА

Айтилганларни умумлаштириб, шуни таъкидлаймизки,

лингвомаданиятшуносликнинг шаклланиши тил тадкикотчилари учун кенг фаолият майдонини очди ва бир неча йуналишдаги "чоррахада" гуманитар билимлар

муаммоларини ишлаб чикишда янги истикболларни очиб берди. Экстралингвистик маълумотларнинг жалб этилиши анъанавий тилшунослик имкониятларини кенгайтирди. Шу билан бирга, тегишли сохаларда (когнитив тишунослик, прагматик тилшунослик, этнолингвистика) олинган натижалар тегишли талкин билан лингвистик ва маданий тавсифнинг зарур кисмини англатади.

Демак, антропоцентрик парадигма инсонни биринчи уринга куяди ва тил инсоннинг асосий таркибий хусусияти, унинг энг мухим таркибий кисми хисобланади. Инсоннинг акл-заковати, инсоннинг узи сингари, нуткни яратиш ва идрок этиш кобилияти сифатида тил ва тил кобилиятидан ташкарида тасаввур килиб булмайди. Агар тил барча фикрлаш жараёнларига тажовуз килмаса, агар у янги аклий бушликларни яратишга кодир булмаса, унда одам тугридан-тугри кузатиладиган нарсалар доирасидан ташкарига чикмайди. Инсон томонидан яратилган матн инсон тафаккурининг харакатини акс эттиради, мумкин булган оламларни куради, фикр динамикасини ва уни тил воситаларидан фойдаланган холда намойиш этиш усулларини акс эттиради.

Ушбу парадигма доирасида шаклланаётган замонавий тилшуносликдаги асосий йуналишлар когнитив тилшунослик ва лингвомаданиятшунослик булиб, улар "тилда маданий омилга ва инсонда тил омилига йуналтирилган" булиши керак [2]. Бинобарин, лингвомаданиятшунослик сунгги ун йилликларда ривожланиб бораётган тилшуносликдаги антропоцентрик парадигманинг махсулидир.

Барча тилшунослик маданий ва тарихий мазмун билан йугрилган, чунки унинг предмети маданиятнинг шарти, асоси ва махсули булган тилдир.

REFERENCES

Артемева Е. Ю. замонавий сиёсий жараённинг Лингвокултурал компоненти (инглиз тилида сузлашадиган давлатларнинг узига хос хусусиятлари). Автореф. дис. ... педагогика фанлари номзоди, Нижний Новгород, 2003 Ashurova D.U., Galiyeva M.R., Cultural Linguistics, Tashkent, UzSWLU, 2019 Апресян Ю.Д. ХХ охирида ички назарий семантика / /Вол. 58. 1999. 4-сон. Верешагин Е.М., Костомаров В.Г. сузнинг лингвистик ва маданий назарияси. Москва: Рус., 1980.

Воробев В. В. лингвомаданиятшунослик: назария ва усуллар. M.: РУДН, 2008 Кубрякова Е.С. дунёни туркумлаштириш: макон ва замон: илмий анжуман материаллари М.: Диалог - МДУ, 1997.

Маслова В. A. Лингвомаданиятшунослик. M.: Изд. центр академия, 2007 Снитко Т.Н. Еарбий ва Шаркий лингвокултуралардаги юксак тушунчалар: филология фанлари доктори диссертацияси реферати. Краснодар, 1999. Степанов Ю.С. Констанлар: рус маданияти лугати. 2-нашриёт, тугирланган ва тулдирилган. M.: Академ. лойихд, 2001.

10. Телиа В.Н. лингвомаданиятшуносликнинг асосий постулатлари , филология ва маданият: 2-хал;аро конференция материаллари, 12-14 май 1999 йил.

11. Jurayev R. K., Karakhanova L. M. Scientific And Methodical Bases Of The Use Of Electronic Educational Resources In Teaching Biology In General Educational Schools

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

9.

//International Journal of Advanced Science and Technology. - 2020. - Т. 29. - №. 8. -С. 3500-3505.

12. Мусахоновна К Л. УЗЛУКСИЗ ТАЪЛИМ ТИЗИМИДА БИОЛОГИЯ ФАНИДАН САМАРАДОРЛИККА ЭРИШИШДА ЭЛЕКТРОН ТАЪЛИМИЙ ВОСИТАЛАРДАН ФОЙДАЛАНИШНИНГ ИЛМИЙ-АМАЛИЙ АСОСЛАРИ //Science and innovation. -2022. - Т. 1. - №. B3. - С. 577-585.

13. Dzhuraev R. K., Karakhanova L. M. Model of the organization of research activities of 10th grade students in teaching physics and biology //International journal of discourse on Innovation, integration and education. - 2021. - Т. 2. - №. 01. - С. 296-300.

14. Karakhanova L. M. USE OF MEDIERE RESOURCES IN THE EDUCATIONAL PROCESS OF BIOLOGY IN SCHOOLS //International Scientific Review of the problems of pedagogy and psychology. - 2018. - С. 68-70.

15. Qizi R. G. V. OLIMPIADA MASALALARI ORQALI O'QUVCHILARNING FIZIKA FANIGA QIZIQISHINI ORTTIRISH METODIKASI //Science and innovation. - 2022. -Т. 1. - №. 1. - С. 7-12.

16. Худойберганова Д.С. матннинг антропоцентрик таджики, монография, 2013

17. Юлдашев А.Г., культурная коннотация в семантике идиоматичных сложных слов в разносистемных языках, статья Вестник МГЛУ, 2015

18. Kuhn, T.S. The Essential Tension: Selected Studies in Scientific Tradition and Change, 1977.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.