CC BY
0УДК 37.013.42:331
ЭЛЕУМЕТТ1К ПЕДАГОГКАЛЬЩ ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫ ВОЛОНТЕРЛ1К ЦЫЗМЕТТЕ ЦОЛДАНУ ЕРЕКШЕЛ1КТЕР1
Аннотация: Мацалада элеуметтж-педагогикалыц технологиялардыц волонтерлт цызметт1 дамытудагы мYмкiндiктерi царастырылган. Мацаланыц езектшт жастарды волонтерлт цызметке тарту YmiH элеуметтт-педагогикалыц технологияларды цолдана отырып жоспарлы жумыс жург1зу цажеттiлiгiмен байланысты. Кргамдыц мацызды волонтерлт цызметтщ арцасында бтм алушыларда шешiм цабылдау, бастамашылыц, ез ic-эрекеттерiне жауапкершшт сияцты нацты жагдайларда элеуметтт дагдылар дамиды.
Ty^h свздер: волонтер, элеуметтт-педагогика, технология, цызмет, диагностика, багалау, жоба.
Аннотация: В статье раскрываются возможности социально-педагогических технологии для развития волонтерской деятельности. Актуальность статьи обусловлена необходимостью выстраивать планомерную работу по включению молодых людей в волонтерскую деятельность, используя социально-педагогические технологии. Благодаря общественно значимой волонтерской деятельности у обучающихся развиваются социальные навыки в реальных ситуациях, связанных с принятием решений, инициативой, ответственностью за свои действия.
Ключевые слова: волонтер, социально-педагогика, технология, деятельность, диагностика, оценка, проект.
Abstract: The article reveals the possibilities of socio-pedagogical technologies for the development of volunteer activities. The relevance of the article is due to the need to build systematic work on the inclusion of young people in volunteer activities using socio-pedagogical technologies. Thanks to socially significant volunteer activities, students develop social skills in real situations related to decision-making, initiative, and responsibility for their actions.
Keywords: volunteer, socio-pedagogy, technology, activities, diagnostics, еvaluation, рroject.
Технология (гр. "techno" - енер, шебер, бшпр жэне "logos" - шм, гылым) - гылыми-практикалык непзде шиюзатты дайын ешмге айналдырудьщ эдю-тэсшдершщ жYЙесi. Эдютеме - педагогика гылымыныц жеке пэндерден бершетш бшм келемi мен мазмунын непздеп, оны окытудыц тиiмдi эдютерш зерттейтш бiр саласы. Оку жэне гылыми педагогикалык эдебиеттерде «технология», «эдю» угымдары бiр бiрiмен синоним ретшде кездеседь Элеуметпк-педагогикалык жумыс маманныц балада карым-катынас дагдыларын калыптастыруга, ягни кандай да бiр себептермен карым-катынаста киындыктар болган жагдайда, жаца ортага бейiмделуге кемектесу жэне т.б. шешуi кажет мэселелердi максаттар мен мшдеттерш коюдан басталады. Максат, ез кезегшде, кызметтщ мазмунын, оны юке асыру эдiстерiн жэне езара байланысты оны уйымдастыру нысандарын аныктайды. Элеуметпк-педагогикалык жумыстыц максаты жэне оныц тYпкiлiктi нэтижелерi мазмунныц каншалыкты дурыс аныкталганына, оган жету Yшiн кандай эдютер тацдалганына жэне осы кызметл уйымдастырудыц формаларына байланысты. Элеуметтiк-педагогикалык технология элеуметлк жэне педагогикалык технологиялардыц интегративп тYрi болып табылады. Элеуметтiк-педагогикалык технологияларды эзiрлеу мYмкiндiктерi элеуметтiк-педагогикалык кызметтщ кез-келген баска тYрi сиякты, езшщ курылымы бар, соныц аркасында ол кезец-кезещмен ажыратылуы жэне дэйектi тYPде iске асырылуы мYмкiн. 1с-эрекеттщ непзп компоненттерi - максат кою, ю-эрекет эдiстерi жэне оныц куралдарын тацдау, ю-эрекет
САНАИ Г.Е., ТОЛЫМБЕК Г.М., ГАИБУЛЛАЕВА С.С.
М.Х.Дулати атындагы Тараз университет
нэтижелерш багалаудан басталады [1]. Бшм саласы ретiнде элеуметпк педагог жумысыныц эдютемесшщ мазмуны ею Heri3ri компоненттен турады:
- диагностикалык - накты элеуметтiк тэжiрибенi жалпылау жэне угыну, жацашылдыкты апробациялау, ягни жацашылдык фактiсiн жэне оны тарату шарттарын аныктау, кунды эдiстемелiк акпаратты сипаттау жэне жинактау;
- конструктивпк-жаппай элеуметтiк практикада теориялык идеяларды жYзеге асыру жолдарын аныктау, ягни аймакты; ерекшелiктердi ескере отырып, элеуметтiк педагогтарга усыныстар дайындау, элеуметтiк жумыстыц формалары мен эдiстерiн iске асыру, кэаби шеберлiктi мецгерудщ перспективасы мен технологияларын аныктау, эрбiр элеуметтiк педагогтыц жеке шыгармашылыгын дамыту.
Волонтерлер (ерiктiлер) — кайырымдылы; кызметiн тегiн ецбек тYрiнде жYзеге асыратын азаматтар, оныц шшде кайырымдылык уйымдарыныц мYДдесiнде де кызмет аткарады. Материалдык кемек кeрсететiн тулгалар волонтер болып саналмайды. Элеуметтiк волонтерлш —(ерiктiлiк) кызмет, ец алдымен коргаусыз топтарга, туракты камкорлык пен кемекке муктаж адамдарга кемек керсетуге багытталган (жетiм балаларга, кепбалалы отбасыларга, жалгызбасты карттарга, баспанасыздарга, боскындарга жэне баскаларга кемек керсету). Волонтерлiк (ерштшк) уйым — ез кызметiне ерiктiлердi тартатын жэне волонтерлiк багдарламалар мен жобаларды жYзеге асыратын коммерциялык емес уйым. Мундай уйымныц кукыктык-курылымдык тYрлерi эртYрлi болуы мYмкiн. Элеуметтiк салада ец кеп таралгандары — ^айырымдылык корлары (^К), ^огамдык козгалыстар жэне т.б [2].
Элеуметпк-педагогикалык технологияныц мазмунын дамыту курылымында М.А.Галагузова, Л.В.Мардахаев, Б.Н. Алмазов, М.А.Беляева, Н.Н. Бессонова сиякты авторлар бес кезецдг карастырады: диагностикалык-болжамдык кезец, оцтайлы технологияны тацдау (эзiрлеу) кезецi, тацдалган технологияны iске асыруга тiкелей дайындык кезецi, iске асыру, сараптамалык-багалау.
Диагностикалыц-болжамдыц — бул объекпш диагностикалау, оныц элеуметпк-педагогикалык проблемаларын (негiзгi проблемаларын) аныктау жэне ыктимал даму, тэрбиелеу, езгеру болжамын куру кезещ. Болжау оныц элеуметтiк-педагогикалык мэселелерш шешудiц негiзi ретiнде объектiнiц элеуетш аныктауга багытталган. Бул кезец бастапкы кезец болып табылады жэне маманныц - элеуметтiк педагогтыц кейiнгi кызметше кажеттi акпаратты алуга арналган.
Оцтайлы технологияны тацдау (эзгрлеу) кезец диагностикалык-болжамдык кезецнен кешн жYргiзiледi. Клиенттiц жеке ерекшелш жэне оныц элеуметтiк-педагогикалык мэселелерi туралы кажеттi акпарат ала отырып, маман онымен элеуметтiк-педагогикалык жумыстыц максатын аныктайды.
Жеке тулганы дамыту технологиясы, педагогикалык тузету, педагогикалык оцалту, тYзету жэне т.б. Бул кезец мыналарды карастырады: элеуметпк-педагогикалык жумыстагы кол жетiмдi технологиялардыц бiрiн тацдау; жагдайды, клиенттiц даралыгын, оныц проблемаларын жэне мамандардыц мYмкiндiктерiн ескере отырып, кол жетiмдi технологияны дараландыру; клиенттiц кажеттiлiгiне, маманныц мYмкiндiктерiне жэне практикалык iске асыру жагдайына сэйкес келетш жаца жеке технологияны эзiрлеу [3].
1ске асыруга тжелей дайындыц кезец тацдалган технологияны юке асыруга арналган элеуметпк-педагогикалык технологияны iске асырудыц тиiмдiлiгiн камтамасыз ету кажеттiлiгiне байланысты туындайтын материалдык, техникалык, уйымдастырушылык жэне эдютемелш аспектiлердi аныктау Yшiн кажет.
1ске асыру — алдыцгы кезецдердщ барлык шаралары карастырылган жэне орындалып жYрген негiзгi кезец.
Сараптамалыц-багалау — бул элеуметпк-педагогикалык технологияны енпзу нэтижесш жэне барлык аткарылган жумыстарды багалауга мYмкiндiк беретiн кезец. Бул кезецдер болжанган максатка жету Yшiн ете мацызды функционалды рeлдердi орындайды.
Элеуметпк-педагогикалык; технологияларды ерштшер кызметшде колдану — бул мацызды аспект, ол ерштшердщ тYрлi элеуметпк топтармен, мысалы, балалармен, карттармен жэне баска да элеуметпк жагынан осал топтармен тиiмдi езара эрекеттесуiн камтамасыз етедi. Элеуметпк-педагогикалык технологиялар ерiктiлерге кемекке муктаж адамдардьщ ерекшелiктерiн ескере отырып, максатты, уйымдаскан жэне тиiмдi жумыс iстеуге кемектеседi [4]. Элеуметтiк-педагогикалык технологияларды ерштшер кызметiнде колданудыц кейбiр ерекшелштерг
- жеке тулгага багытталган тэсш Элеуметтiк-педагогикалык технологиялар эрбiр максатты тошъщ жеке ерекшелiктерi мен кажеттiлiктерiн ескеруге багытталган. Ершп адамныц кемегiне муктаж адамдардыц жасын, психологиялык жагдайын, элеуметпк жэне мэдени контекстш, сондай-ак олардыц жеке калауларын ескеруi керек. Мысалы, балалармен жумыс ютеу ойын технологияларын колдануды талап етедi, ал карттармен жумыс кезшде элеуметтiк колдау мен карым-катынас элементтерi енгiзiлуi мYмкiн;
- эртYрлi жумыс тYрлерiн колдану. ЭртYрлi топтармен тиiмдi езара эрекеттесу Yшiн педагогикалык кызметтщ тYрлi тYрлерi колданылады: жеке кецестер, топтык тренингтер, Yлкен шаралар, мэдени-сауыктыру багдарламалары жэне т.б. Бул эдютер ерiктiлерге ез ю-эрекеттерiн жагдайга жэне катысушылардыц кажеттшктерше сэйкес бейiмдеуге кемектеседi;
- психологиялык колдау жэне мотивация. Элеуметпк-педагогикалык технологиялар психологиялык колдауды камтиды, ол стресспк немесе дагдарыс жагдайында жYрген адамдармен жумыс ютегенде аса мацызды. Бул жагдайда ерiктi мотивация эдiстерiн, езiн-езi багалауды колдау, жеке турактылыкты дамыту Yшiн жагдайлар жасау сиякты тэсiлдердi колдана алады;
- элеуметтiк интеграция. Ерiктiлер кызмепнщ ец мацызды мiндеттерiнiц бiрi — киын емiрлiк жагдайга тап болган адамдарды элеуметтiк интеграциялау. Бул жастармен, элеуметпк тургыдан элсiз отбасылардан шыккан балалармен жумыс iстеуден бастап, мигранттар, карттарга колдау керсетуге дейiнгi аукымды мiндеттердi камтиды. Бiрлескен жобаларга катысу, когаммен езара эрекеттесу, мэдени жэне бшм беру бастамаларына катысу — муныц бэрi адамдарга элеуметтiк ортада бешмделуге кемектеседi;
- бiлiм беру технологияларын колдану. Бшм беру технологиялары элеуметпк педагогикада мацызды рел аткарады. Ершп тYрлi оку формаларын колдана отырып, адамдарга жаца дагдылар мен бшм алуга кемектесе алады. Мысалы, жумыссыздарга арналган курстар, ерекше кажетriлiктерi бар балаларга арналган бiлiм беру багдарламалары немесе жасеспiрiмдер Yшiн жеке дамуга арналган тренингтер;
- элеуметпк белсендшкп дамыту. Элеуметтiк-педагогикалык технологиялар адамдардыц элеуметпк белсендшгш дамытуга ыкпал етедь Бул, эсiресе, узак уакыт бойы элеуметтiк окшаулануда болган адамдармен жумыс ютеуде ете мацызды. Ерiктiлер езара кемек топтарын куру, бiрлескен ю-эрекеттер, уйымдастырылган демалыс шаралары сиякты эдiстердi колдана отырып, элеуметтiк реабилитация мен когамга белсендi тYPде катысуга жагдай жасайды;
- этикалык жэне зацдык аспектiлер. Ерiктiлер элеуметтiк-педагогикалык технологияларды этикалык нормалар мен зацдык талаптарды ескере отырып колдануы керек. Олардыц жеке адамдардыц шекараларын курметтеп, купиялылыкты сактауы жэне зац шецберiнде эрекет етуi мацызды. Бул эсiресе балалармен, жасеспiрiмдермен жэне баска да осал топтармен жумыс ютегенде езектi;
- ерiктiлердi дамыту. Элеуметтiк-педагогикалык технологияларды колдану тек кемек керсетудi гана емес, сонымен бiрге ерiктiлердiц кэсiби жэне жеке дамуына да ыкпал етедi. Педагогикалык эдютер аркылы ерiктiлер коммуникативтi дагдыларды, топпен жумыс iстей бiлу кабшеттерш дамыта алады, сондай-ак эмпатия мен элеуметпк жауапкершшкт арттырады.
Ерiктiлер кызметiндегi элеуметпк-педагогикалык технологиялардыц мысалдары:
- ойын технологиясы — балалармен немесе ересектермен жумыс iстегенде колданылатын ойындар аркылы психологиялык кедергiлер мен стереотиптердi жецуге мYмкiндiк бередi;
- кейс-эдю — накты емiрлiк жагдайларды талдау жэне накты мысалдарга негiзделген кемек стратегиясын эзiрлеу;
- жобалык окыту технологиясы — элеуметтiк мэселелердi шешуге багытталган бiрлескен жобаларды жасау, бул адамдарды элеуметтiк емiрге белсене катысуга мYмкiндiк бередi;
- арт-терапия технологиясы — енердi (сурет салу, музыка, театрлык сабактар) колдану аркылы адамдардыц эмоционалды жагдайы мен элеуметтiк бешмделуш жаксарту [5].
Сонымен, элеуметтiк-педагогикалык технологиялар ерштшер кызметiнде элеуметтiк топтармен жумыс жасауды курылымдауга, тиiмдi жэне этикалык тургыдан негiзделген кемек керсетуге мумкшдш бередi. Олар адамдардыц емiр сапасын жаксартуга, олардыц элеуметтенуiн жэне дамуын колдауга, сондай-ак ерiктiлер мен когам арасындагы байланысты ныгайтуга багытталган.
ЭДЕБИЕТ
1. Комплексное исследование личности волонтера: практикум / составители О.А.Бокова, Ю.А.Мельникова. — Барнаул: Алтайский государственный педагогический университет, 2018. — 112 c.
2. Основы волонтерской деятельности: учебное пособие / С.Л.Балова, И.А. Безденежных, Е.Водолеева [и др.]; под редакцией И.А.Фирсовой, Р.К. Крайневой. — Москва: Прометей, 2020. — 214 c.
3. Шакурова М.В. Методика и технология работы социального педагога: учебное пособие / М.В.Шакурова. - 4-е издание, стереотипное. - Москва: Академия, 2007. - 272 с.
4. Митрофаненко В.В. Технологии организации волонтерского движения: учебное пособие.
— Ставрополь: Северо-Кавказский федеральный университет, 2015. — 130 c.
5. Основы волонтерской деятельности: учебное пособие / С.Л.Балова, И.А.Безденежных, Е.Водолеева [и др.]; под редакцией И.А.Фирсовой, Р.К. Крайневой.
— Москва: Прометей, 2020. — 214 c.
