CC BY
8ДЕВИАНТТЫ МШЕЗ-Ц¥ЛЫЦТЫ ТYЗЕТУДЩ МЭН1 МЕН ТЕХНОЛОГИЯСЫ
ЕРМЕКБАЕВА ЛАУРА КАСЕНОВНА
психология гылымдарыныц кандидаты,кауымдастырылган профессор м.а. ^азак улттъщ кыздар педагогикалык университетi (Алматы, ^азакстан)
ДЭУЛЕТЦАН БОТАГ0З АМАНГЕЛДЩЫЗЫ
«7М01101 - Педагогика жэне психология» БББ 2-курс магистранты, ^азак улттъщ кыздар педагогикалык университет! (Алматы, ^азакстан)
Тушндеме: Бул мацалада девиантты мгнез-цулыцты жасвспгргмдердгц педагогикалыц-психологиялыц mY3emy ЖYмыстары жайлы, эртурл1 авторлардыц устанымдары мен квзцарастары теориялыц жэне тэж1рибел1к талдау жасалган. Мацалада девиантты мшез-цулыцты mYзemу мен алдын алу урд1с1 зерттелт, тэж1рибеге CYйeнe отырып взектг мэселелер ашылган.
Клт свздер: девиантты м1нез-цулыц, технология, mYзemу, интеграция, реабилитация.
Жас урпактыц девиантты мшез-кулыкты мэселес 6Yrmri тацда ете езект болып отыр жэне к^ргг жастардыц жан-жакты жэне Yйлесiмдi дамуын камтамасыз ету Yшiн ертерек шешiм кабылдауды талап етедь Осы тургыдан алганда девиантты мшез-кулыкты балаларды дер кезiнде тузету ете езектi.
«ТYзету» латын тшнен аударганда «коррекция», iшiнара тYзету немесе езгерту дегендi бiлдiредi. Девиантты мшез-кулыкты тYзету - бул жеке тулганыц мотивацияларын, кундылык багдарын, кезкарастары мен мшез-кулкын реттеуге багытталган езара байланысты жэне езара тэуелдi операциялар мен процедуралардыц элеуметтiк, педагогикалык жэне психологиялык кешенi жэне ол аркылы жеке тулганы реттейтiн жэне тYзететiн эртYрлi iшкi мотивтер жYЙесiне, элеуметтiк эрекеттер мен мшез-кулыкка катынасты сипаттайтын касиеттер.
Девиантты мшез-кулкы бар балаларга арналган тYзету жумысыныц негiзгi мiндетi - даму болмаган немесе жеткiлiксiз болган жагдайда баланыц бойында когамга бешмделу Yшiн кажетп касиеттердi калыптастыру.
А.И. Кочетов «Жасесmрiмдi кайта тэрбиелеу» атты ецбеггнде кайта тэрбиелеу YДерiсiн «киын» жасесmрiмнш тулгасына тYзететiн педагогикалык эсер ету ретшде карастырады жэне келес функцияларды камтиды:
1. ^алпына келтсру, ол жасеспiрiмде тэрбиелiк киындыктар басталганга дейiн басым болган жагымды касиеттерд1 калпына келтiрудi, оныц жаксы ютерш жасесmрiмшц жадында калдыруды бiлдiредi.
2. Компенсациялау, ол жасеспiрiмде езi жаксы керетiн, тез табыска жетуге болатын саладагы белсендiлiктi арттыру аркылы сол немесе баска кемшшктердш орнын толтыруга умтылуды дамытудан турады. Егер жасесmрiмнщ Yлгерiмi нашар болса, ол спортта, ецбекте, т.б саладан кызыгушылыгы болуы мYмкiн.
3. Студентпц позитивтi когамдык пайдалы iс-эрекетiн арттыруга багытталган, мадактау немесе жазалау аркылы жYзеге асырылатын ынталандырушы функция, жасесmрiмшц жеке басына жэне оныц iс-эрекетiне немкурайлы, эмоционалды катынасы.
4. Жасесmрiмшц жагымсыз касиеттерш тYзетумен байланысты жэне мшез-кулыкты тYзетуге байланысты эртYрлi мадактау, усыныс, сендiру, Yлгi, т.б. эдiстерiн колдануды кездейтш тYзету кызметь
Элеуметтiк назардан тыс калган жасесmрiмшц тулгасын тYзету баска мшдеттермен катар жасеспiрiмнiц референттiк тобын кайта багдарлауды, сыни кезкарасты дамытуды жэне жаца мiнез-кулык Yлгiлерi мен емiрлiк идеалдарды калыптастыруды камтиды. Профилактикалык психологиялык-диагностикалык зерттеулер балалар мен жасеспiрiмдердiц элеуметтiк бейiмделуiн киындататын колайсыз жеке, тулгалык, психологиялык-
педагогикалык жэне элеуметпк-психологиялык факторлардьщ эртYрлi тYрлерiн аныктауды камтиды. Жеке психологиялык зерттеу 6ip жагынан психологиялык-педагогикалык тYзетудi кажет ететш, екiншi жагынан жеке т^лганыц салауатты психологиялык элеуетiн к¥Райтын жацадан тэрбиеленш жаткан балалар мен жасeспiрiмдер тулгасыныц элсiз жэне кYштi жактарын аныктауды камтиды, 6iлiм беру, eзiн-eзi тэрбиелеу, кайта тэрбиелеу процесiне CYЙенедi.
Девиантты мшез-к¥лыкты балалармен тYзету ж^мысыныц технологиясына мыналар кiредi[1]:
1) 6елгiлi бiр баланыц немесе мектеп окушылар тобыныц девиантты мшез-к¥лкыныц се6ептерiн диагностикалау;
2) жеке жэне топтык децгейде тYзету ж¥мыстарыныц багдарламаларын к¥растыру;
3) девиантты мшез-к¥лыкты тYзету шецбершдеп мазм^нды ю-шаралар (психологиялык-педагогикалык семинарлар жэне балалармен жэне олардыц ата-аналарымен консультациялар), онда мшез-к¥лыктагы ауыткулар, олардыц се6ептерi жэне оларды жецу жолдары жэне тYзету эдiстерi талкыланады;
4) 6iлiм беру ¥йымы децгешнде эзiрленген багдарламаларды юке асыру;
5) жасeспiрiмдердi жэне олардыц ата-аналарын мектепте жэне мектептен тыс эртYрлi кемек тYрлерiн кeрсететiн мекемелерден eздерi жэне олардыц ата-аналары ала алатын кемек тYрлерi туралы акпараттандыру.
Д.М.Фельдштейн eзiнiц «Бала тэр6иесiнiц психологиясы» атты ец6егiнде девиантты мiнез-к¥лыкты жасeспiрiмдердi тYзетудiц тeмендегiдей технологиясын ¥сынады[2].
Бiрiншi, дайындык кезецiнде диагностика жYргiзiледi;
- референтпк топтар мен т¥лгалар аныкталады;
- девиантты мiнез-к¥лык механизмдерi аныкталады: жеке т^лганыц элсiз функционалдык жYЙелерiн eтеу бойынша; оппозициясы, эмансипацияныц кeрiнiстерi, терiс немесе оц елiктеу; бэсекелеспк,
- кeш6асшылыкка ¥мтылуы;
- жасeспiрiмнiц топтагы рeлi ашылады:
- олар Yшiн элеуметтiк колайлы болып калатын пассивтердiц, 6ейiмдiлiктердiц, кажеттiлiктер мен мотивтердщ сипаттамалары аныкталады: жасeспiрiмнiц болашакта орындагысы келетiн элеуметтiк рeлдерi 6елгiленедi.
Назар аударыцыз!
ТYзету iс-эрекетiнiц жоспары позитивт «колайлылык» негiзiнде к¥рылады. Кэмелетке толмаган к¥кык б¥зушыларга арналган мекемелердегi тэрбие ж¥мысыныц тэжiри6есi тэртiп пен тэрбиелш тапсырмаларды орындау тезiрек калпына келетшш, ал жаман эдеттерден, жаргондардан, алдаудан арылу ¥закка созылатынын кeрсетедi. Топтык ж^мыста жасeспiрiмдердiц элеуметтiк-педагогикалык немк¥райлылык дэрежесше карай психологиялык Yйлесiмдiлiгiн немесе сэйкесаздшн накты ажырату кажет.
Екiншi, реконструкциялык кезецде, жасeспiрiмнiц т¥лгалык б¥рыс карым-катынас жYЙесiн реттеу жYзеге асырылады.
- жасeспiрiмге оныц т¥лгалык ерекшелiктерi баскалармен карым-катынасы тYсiндiрiледi;
- eзiнiц ^шп жэне элсiз жактарын, ауыткулардыц себептерш, эдеттерi талкыланады;
- топтыц баламалы активi пайдаланылады («балама жергiлiктi аныктамалык актив»), ол аркылы эсер етуге болады жеке т¥лгага эсер ету, жалган серiктестiктi б¥зып, жауапкершiлiк шецбершде жаца мiнез-к¥лык Yлгiлерiн жасау;
- жасeспiрiмдiк санага жэне ерiктi функцияга гана емес, сонымен катар эрекеттщ барлык тYрлерiн эмоционалды кабылдау аркылы педагогтыц бейсаналык тYрде де эсер ету.
Yшiншi кезец - колдаушы (реабилитациялык) басты мiндет - алдыцгы кезецде кол жеткiзiлген барлык к¥ндылыкты 6iрiктiру жэне жеке т¥лганыц (элеуметлк, iскерлiк) оц багыттылыгын одан эрi дамыту.
- мшездщ жагымсыз касиеттерш тYзету;
- колайсыз сырткы эсерлерге «иммунитет» калыптастыру, «жок» деп айта 6iлу, элеуметпк к¥зыреттiлiк сенiмдi мiнез-к¥лык дагдыларын дамыту.
Е.В. Змановская, В.Ю. Рыбников «Индивидтердщ жэне топтардыц девиантты мшез-к¥лкы» (2011) ец6егiнде тYзету технологиясы келес кезецдердi ажыратады[3]:
1. Клиентпен сенiмдi байланыс пен серiктестiк орнату (танысу, клиент дамуыныц элеуметтiк жагдайын зерттеу, жан¥я тарихын жэне eмiр анамнезш жинау, тYзету жумыстарыныц ерекшелiктерi мен максаттарын нактылау;
2. Девиантты мшез-к¥лык ерекшелiктерi мен колдаушы факторларды толык багалау максатында мiнез-к¥лык талдауын мукият жYргiзу;
3. Жумыс стратегиясын аныктау: алгашкы екi кезецде аныкталган фактiлердi ескере отырып, ауытку каупiнiц дэрежесш багалау, жетекшi максаттарды жэне психолог-педагогикалык кeмектiц барабар нысандарын т¥жырымдау;
4. Психологиялык шарт жасасу (мшдеттер, eзара келiсiм, к¥кыктар, жумыстыц ¥зактыгы, оныц тиiмдiлiгiн багалау критерийлерi накты 6елгiленген келiсiм. Сондай-ак шарттан бас тарткан жагдайда колданылатын санкциялар;
5. ^олайлы элеуметтiк ортаны к¥ру (магыналы ортаны камтамасыз ету, кецес беру, оныц шшде eз-eзiне кeмек ^рсету топтарындагы мYшелер);
6. Ремиссия жэне элеуметпк-психологиялык 6ейiмделу децгейiне канагаттандыру кол жетюзгенге дейiн ауыткудыц накты формаларына мiнез-к¥лык коррекциясын жYргiзу;
7. Психологиялык тренинг аркылы, клиенттiц жеке ресурстарын дамыту (кYштi жактарын ныгайту, элеуметпк мацызды дагдыларды калыптастыру, оц eзгерiстердi шогырландыру, компенсаторлык эрекеттердi iздеу, функцияларымыздагы ауыткуларды ауыстыру) аркылы жеке к¥рамдагы кемшiлiктердi аныктау жэне eтеу;
8. Посттерапевпк колдау (кездесулер, кецестер);
Г. Ягудин eз кезегiнде девиантты мшез-к¥лкы бар балаларды кайта тэр6иелеудiц келес элеуметтiк-педагогикалык технологияларын жасады[4]:
1. ^укыктык сауаттылыкты калыптастыру технологиясы («к¥кыктык интенсивп»), жасeспiрiмдердiц девиантты эрекеттер жасауга мотивациясын тежеу Yшiн олардыц к¥кыктык к¥зыреттшгш арттыруга багытталу.
2. Жасeспiрiмдердiц девиантты мшез-кулык кeрiнiстерiн басу жэне олардыц психикалык т¥раксыздык жагдайын баскару к¥ралы ретiнде «энергияны босату eрiсiн» («^аркынды 6елсендiлiк») к¥ру технологиясы. Мундай жагдайлар девиантты жасeспiрiмдердi эртYрлi iс-эрекеттер жYЙесiне каркынды тYрде баулу аркылы камтамасыз етшедь Тэжiри6елiк алацдар (спорттык жэне картинг клубтары, ецбек жэне туризмге арналган жазгы лагерьлер) к¥руга тырыскан «энергияны босату алацыныц» 6iр тYрi калыптасты. Технологияныц максаты - адамдарды спортка немесе жумыс iс-эрекетiне («каркынды белсендшк») кызыктыру.
3. Индивидуалды тузету кeмегiнiц технологиясы («интенсивтi оцалту») Б¥л технологияны жYзеге асыру нысандары: элеуметпк-педагогикалык колдаудыц жеке карточкалары, жеке психологиялык ^мек кeрсету Yшiн элеуметтiк оцалту орталыгыныц мамандарын шакыру; кауiптi жаман кылыктардан (алкоголь, нашакорлык) жеце бшген жасeспiрiмдерге тапсырма беру, киын кiшi жастагы балаларга тэлiмгерлiк ету жэне т.б.
Тэжiрибеде 6iлiм беру ¥йымындагы эр6iр маман девиантты мiнез-к¥лыкты тузету Yшiн eзiнiц авторлык технологияларын пайдаланады. Мэселен, 6iлiктiлiктi арттыру курстарында Алматы мектептерiнiц 6iрiнiц оку iсiнiц мецгерушiсi eз тэжiри6есiмен 6eлiстi. Ол ец алдымен «элеуметтiк табыс технологиясын» колданып, 6елсендi элеуметтiк eмiрге тарту максатында, «табыс» жагдайын жасау жэне шыгармашылык элеуеттi ынталандыру аркылы т¥лганы дамыту багдарламаларын iске асыруга элеуметтiк тэуекел топтарындагы жасeспiрiмдердi косыпты. Жасeспiрiмдердi шыгармашылык ю-эрекетке тарту жагымсыз мiнез-к¥лык пен зорлык-зомбылыкка балама болып табылады жэне eзiн-eзi коргау децгейiн арттыруга
кемектеседь Элеуметпк тэуекел топтарындагы жасeспiрiмдердi олардыц когамдагы мэртебесi мен позициясын езгертуге, олардыц мYДделерiн канагаттандыруга багытталган белсендi ю-эрекетке тарту бойынша максатты жумыс жэне олардыц оц элеуметтiк дагдыларды алуга кемектесе отырып, ез мэселелерiн шешуге кeмектеседi.
Уакыт ете келе, ез мектебшщ жеткiншектерiн жертелемен камтамасыз епп, оны кештер мен дискотекаларга безендiру мiндетiн койды. Жасалган жумыстардан кешн жасeспiрiмдер eзгерiп, оку Yлгерiмдерi, «элеуметпк жауапкершшк» арткан жэне «кауiп тобындагы» балалармен жумыс iстеуде белсендi тулгалар мен ерiктiлер тобын курады.
• «Мактау технологиясы» (авторы Тихомирова В.Т.). Бул жагдайда мактау агымдагы жэне жакын даму аймактарын картага ту^ру куралы ретiнде эрекет етедi.
Т.Л. Шишова «Баланы калай дурыс мактау керек?» кiтабында, мадактау деп темендепдей аныктамалар берiлген[5]:
-кундылыктар элемiндегi балага багдар, когамдагы мiнез-кулык ережелерi мен нормаларын мецгергенi Yшiн киын кезецдерде, киын жагдайларда кемшiлiктерiцiздi жоюшы координат жYЙесi;
- даму ортасыныц ажырамас элементi;
- махаббат атмосферасын курушы дэнекер;
- бала соцгы болган, байкалмаган, ренжiген, сэтсiз болган жагдайларды етеу;
«Позитивтi коммуникация технологиясы». ^арым-катынастыц темен децгейi жэне
баскалармен карым-катынас жасай алмау жеке дамудыц проблемаларына экеледi. Позитивтi карым-катынас технологиясы девиантты жасeспiрiмдерде коммуникативтi мэдениеттi, Yлкендермен жэне курдастарымен карым-катынас жасау кабiлетiн дамытуга, оц мiнез-кулык пайдасын тацдау, ягни элеуметтiк карым-катынастыц жогары децгейiне кол жетюзуге ыкпал етуге, элеуметтiк жэне eмiрлiк дагдыларды калыптастыруга жэне ныгайтуга, акпараттандыруга багытталган.
Стратагемдiк мшез-кулык технологиясы. ^арым-катынаста девиантты мшез-кулкы бар балалармен тузету жумысында жасeспiрiмде «Стратагемдiк ойлауды» калыптастырудыц мацызы зор. Стратагемизм - бул болмыстыц эртYрлi жазыктыктарына енш, белгiлi бiр тутас жагдайды тудыратын катынаста, багдарда, окигаларда кeрiнетiн стратегиялардыц бiрiгуi. Стратагем - бул жагдаяттыц ерекшелiктерi мен карсыластыц касиеттерiне CYЙене отырып, козгалыстарды есептеу жэне оларды багдарламалау тэсiлi. Стратегиялык жагдайды курудыц негiзгi курамдас бeлiгi болып табылады жэне технологияныц мiндетi - накты жагдайга негурлым сэйкес келетiн стратегияны дурыс тацдауга Yйрету.
«Элеуметтiк ортаны езгерту технологиясы». Тэжiрибе керсеткендей, девиантты мшез-кулык себептерiнiц бiрi коршаган орта болып табылады. «Денсаулыкты жаксартатын орта» баланыц жеке басына да, мшез-кулкына да оц эсер е^ мYмкiн. Технология уакытша бiрлескен eмiрлiк iс-эрекеттердi (лагерь, сырттай оку, интерактивт семинарлар жэне т.б.) эркайсысыныц eзiн-eзi жYзеге асыруына колайлы жагдай жасайтын баска элеуметтiк ортада уйымдастыру бала мен ата-ана карым-катынасын калыпка келпру аркылы жэне элеуметтiк кауiптi жагдайдагы ата-аналар мен балалар арасындагы карым-катынасты жаксартуга багытталган. Балалардыц ерекшелiктерiн жэне койылган максаттар мен мiндеттердi ескере отырып жоспарланган оку-тэрбие iс-эрекетiнiц максатты орындалуына ыкпал ету
«Проблемага багытталган технология». Девиантты мшез-кулкы бар жасeспiрiмдермен тYзету жумысында жеке ерекшелiктерiн тануга жэне iзденушiлiк эрекеттерiне баруга кемектесетш, тек eзiне гана емес, сонымен катар айналасындагы адамдарга да пайда экелетш элеуметтiк жауапкершiлiктi калыптастыру мацызды. Бул технология «Элеуметтiк жауапкершiлiк тужырымдамасына» негiзделген (Ховард Р. Боуэн, К. Дэвис, Г. Минцберг, А. Бухгольц). ТYсiндiру, сипаттау жэне багалаудагы тужырымдама идеясы кец жауапкершiлiк Yшiн жYзеге асырылады.Жауапкершiлiкке ынталандыру мYДделi тараптардыц дурыс мшез-кулкы болуы шарт[6].
Жумыс тYрi: дэрю оку, педагогикалык эдютемелер: «Ескертпелi жазбалар», «Эмоционалды шмек», «Су астындагы тастар». Бул технологияны уйымдастыру эдiстерi: киноклуб, сурактар, проблемалык жагдаяттар аркылы жYргiзiледi. Элеуметтiк жауапкершiлiктi жYзеге асыру жэне калыптастыру эдiсi - «Жобалык эдю» (Дж. Дьюи). Тэж1рибеде шешiмiн талап ететiн сурактар болашак зерттеу/жоба жумысыныц такырыптары болып табылады. Бул тэсшдщ eзектiлiгi мынада: мазмунды акпаратты iздеу жэне эртYрлi эдебиеттердi оку аркылы когнитивтiк салада баска кызыгушылыктарды калыптастыра аласыз, окушыныц танымдык ой-eрiсiн кецейту.
Бiрiншi кезецде (формаларды колдануга болады: шоу-багдарламалар, оку театры, киноклуб, кейс-стади, лекция) эрбiр студент акпаратты жеке жазады. Екiншi кезецде - шагын топтарда талкылау. Yшiншi кезецде - топтык талкылау жэне усынылган такырыпты шешу бойынша корытынды усыныстарды жазу. Тeртiншi баган баланыц элеуметтiк жауапкершiлiгiнiц калыптасуыныц нэтижесi, жагдайды жаксырак колдану Yшiн баланыц жеке eзi ненi жэне кандай эрекеттердi жасай алатындыгы туралы болады.
Проблемалык сурактар студенттщ жобалык жэне iзденiс эрекетiне багыт бередi. Эзiне гана емес, айналасындагы адамдарга да кандай пайда экелетшш тYсiнген бала бул процеске белсендiрек катысады.
Жасeспiрiмде элеуметпк жауапкершiлiктi калыптастыру идеологияны, когамга жагымды имидждi калыптастыру жэне когамныц дамуына Yлес косу (микроорта) аркылы жYзеге асады. Тужырымдамага сэйкес, элеуметтiк жауапты тулга этикалык, кукыктык жэне элеуметпк принциптердi сактаумен байланысты когамныц Yмiттерiн канагаттандыру максатында eз кызметiн жYзеге асырады. Осылайша, студент жауапкершiлiктi сезшш, белсендi iзденiс эрекеттерiне тартылган кезде, барлык жаман эрекеттер екiншi жоспарга тYседi, eйткенi барлык бос уакыт iзденуге жэне такырыпка тэн мэселелердi шешуге толы болады. Пайдалы акпаратты алу кабшеп окушыныц танымдык кабшетш байытып кана коймай, дYниетанымын калыптастырады, ой-eрiсiн кецейтедi.
Девиантты мiнез-кулкы бар балалармен тузету жумысында олардыц когамга бешмделуше кeмектесетiн терапияныц келесi тYрлерi тэжiрибеде колдану дамуда: колдау терапиясы, жеке-реконструктивтi психотерапия, мiнез-кулык терапиясы, эстетопсихотерапия, актуализациялык потенциал терапиясы, эвристикалык терапия, гештальт-терапия, арттерапия, рационалды-эмотивп терапия.
Девиантты мiнез-кулыкты тYзету Yлгiсi:
Тэж1рибеде девиантты мiнез-кулыкты балаларды тYзету жумыстарында А.Т.Акажанова бiрнеше модельдердi аныктаган болатын:
Реформалык
Цогамнан ощшаулану, мэжбYрлi
ецбек, физикалъщ тэрбие,
щогамда e3iH-e3i устау
мэдениетт, e3iH-e3i тэрбиелеу
Дши тэтмгерлермен
эцггмелесу, дгни
адамгершглгк тэрбие беру;
Элеуметпк реабилитация
Тулгааралыщ щарым-щатынас сапасын жащсату, вмiрдiц элeумeттiк щолайлы
нормаларына дагдыландыру^лгШ м^нез-щулыщты щалыптастыру;
Кайта интеграция
Тулганыц щайта элеуметтену теориясына нeгiздeлгeн. Мащсаты-взiн-взi багалауды сащтау, сeзiмiн дамыту, жауапкершмк, жагымды мiнeз-щ¥лъщща ынталанды
ру.
Медициналык
Цогамнан толыщ алшащтау. Психологиялыщ щарсылыщ.
m L J Тэрбие жэне адамгерштк
Тэрбие acepi ^ Элeумeттiк цолайсыз мтез-цулыцты жою, тэрбие сагаттарын вттзу, физикалъщ жэне элеуметтж терапия
\ ^ Л
Эдшет
Ерiктi кeлiсiм, психологиялыщ, топтыщ терапия
Корыта келе, девиантты мшез-кулыкты балалармен, эаресе ер1к-ж1гер1 нашар дамыган жасестр1мдермен педагогикалык, психологиялык, физикалык тэрбие де мацызды. Ерш ж1герд1 тYзету жэне ныгайту кезшде дене тэрбиес усынылады: жYгiру, коньки тебу, жYзу, экскурсиялар. Бiрак баланы кызыктыру Yшiн ic-эрекет тYрлерiн тацдап, эр баланыц кызыгушылыгы мен дагдысына карай жумыс жасаганы жен. Маманныц кэсiби iс-эрекетте колданылатын жеке эдiстерi баланыц мэселелерiне де, тYзету жумыстарын жYргiзетiн окушыныц мYмкiндiктерiне де сэйкес болуы керек. Осылайша, психологиялык-педагогикалык тYзету кезiнде жасеспiрiмнiц жагымды касиеттерше CYЙену керек. Коррекциялык ю-шараларда езiн-езi тану, езiн-езi жетiлдiру, кундылык багдарына, тацдау жэне тулгалык багытты дамытуга байланысты жасеспiрiмнiц болашак емiрлiк умтылысын калыптастырудыц мацызы зор.
ЦОЛДАНЫЛГАН ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1:
1. Садвакасова З.М., Зарубаева В.В. Девиантология: уч.пос.-Алматы:^азак ¥лттык Университетi, 2015.-220с.
2. Фельдштейн Д.М. Психология воспитания подростка.-М.,1978.-120с.
3. Змановская Е.В., Рыбников В.Ю. Девиантное поведение личности и группы: уч.пос.-Питер, 2011-352с.
4. Ягудин З.Г. Социально- педагогические технологии перевоспитания подростков с девиантным поведением: дисс..,к.п.н.-Казань, 2001.-175с.
5. Шишова, Т.Л. Как хвалить ребенка? Советы педагога.-М.: Лоза, 2007.-22с.
6. Садвакасова З.М. Социально-педагогические технологии в организации обраования:уч.-метод.пос.-Алматы, 2012.-340с.
