CC BY
53FTAXP 14.25.05
БАСТАУЫШ СЫНЫП ОЦУШЫЛАРЫНЬЩ ЭЛЕУМЕТТ1К ДАГДЫЛАРЫН ДАМЫТУ ЕРЕКШЕЛ1КТЕР1
Г.И. Салгараева
6D010200 - Бастауышта окыту педагогикасы мен эдютемес мамандыгынын 2- курс PhD докторанты, Абай атындагы Казак улттык педагогикалык университетi, Алматы
каласы, salgaraeva78@mail.ru
Бул макалада бшм беру YAepiciHAe баланын элеуметпк дагдылар жуйесш тшмд1 дамытуды бастауыш сынып окушыларынын сырткы элеммен бeлсeндi карым-катынастарынын онтайлы бастамысы peтiндe карастырады жэне урпактын табысты элeумeттeнуiнe, взiн-взi дамытуы мен тулга болып калыптасуына ыкпал eтeтiндiгi айтылады. Бул жас кeзeндi элeумeттiк дагдылар мен iскepлiктepдi калыптастыратын элeумeттiк жуйе немесе кезен peтiндe карастырады. Себеб^ дэл осы кезенде баланын взiндiк мiнeз -кулык касиeттepi калыптасып, коршаган ортамен тиiмдi взара карым-катынас жасауы жузеге асады. Бастауыш сынып окушыларынын элeумeттiк дагдылар жYЙeсiн дамытуда «жанартылган бiлiм берудщ» манызы вте жогары. Дурыс уйымдастырылган сабак, сабактан тыс ю-шаралар баланын элeумeттiк тэжipибeсiн кенейтш, бала дамуынын косымша мYмкiндiктepiн ашады. Осы мYмкiндiктepiн ескере отырып, бастауыш сынып окушыларынын элеуметпк дагдылар жYЙeсiн дамытудын бipнeшe epeкшeлiктepiн усынады.
Туйт свздер: элеуметтену, щарым-щатынас, элеуметтгк дагды, ic-эрекет, элеуметтк рвл, бшм беру Yдерici
Бшм беру мазмунын заманауи кайта жанартуга байланысты, сондай-ак коршаган ортамен ти1мд1 взара эрекеттесе алатын белсенд^ юкер тулгаларды калыптастыруга деген кажеттшк туындагандыктан жэне ел1м1зде болып жаткан елеул1 взгерютер, сонымен катар «тулгальщ ерюндш», «вз1н-вз1 кврсету», «вз1н-вз1 дамыту» YДepiстepiнiн маныздылыгын угына отырып, каз1р гылымда бала тулгасын дараландыру жэне табысты элеуметтенд1ру YДepiсiн онтайландыруга ыкпал ететш жолдарды 1здест1ру талап етшуде. Осыган байланысты оку-тэрбие YДepiсiндe вскелен урпактын табысты элеуметтену1 мен вз1н-вз1 дамытуга, тулга ретшде калыптасуга мYмкiндiк беру.
Елбасымыз Н.Э.Назарбаевтын 2018 жылгы 10 кантарда халкына «Тврт1нш1 внеркэсштш революция жагдайындагы дамудын жана мYмкiндiктepi» атты Жолдауынын жет1нш1 мшдепнде бшм беру ганде балалардын ерте дамуы Yшiн вз бетшше оку машыгы мен элеуметпк дагдысын дамытуды максат ету керектшн айтып, бшм берудеп озык жYЙeмiздi куруды жеделдету кажетпгш баса айтты [1].
Казакстан Республикасынын жалпы орта бшм беретш уйымдарында оку процесш уйымдастырудын ерекшел1ктер1 атты эдютемелш нускаулык хатта жас казакстандыкты калыптастырудын тYpлi багыттары, ягни элеуметпк-коммуникативтш, танымдык, свйлеу мэдениеп, эстетикалык-квркемдшк, спорттык сауыктыру жагы жэне шыгармашылык жумыс тYpлepiнe тарту манызды рвл аткаратындыгын алга тартады.
ЭpтYpлi эдебиеттерде вскелен урпакты тэрбиелеу мэсeлeлepiн жан-жакты зерттеп карастырганына карамастан, когамдагы, гылым мен бiлiм бepудeгi жана YPДiстep элеуметтену мэсeлeлepiн одан эpi взeктeндipiп, онын тYpлi аспeктiлepiн практикалык тургыдан шешу, сондай-ак онын кiшi мектеп жасынан бастау алуын к^рп заман талап етуде. Осы жас кезещнде элеуметтену мэсeлeсi аз денгейде карастырылады, бастауыш сынып окушыларынын бшм беру кещстшндеп мYмкiндiктepi мен жолдары туралы мэселелер шeшiлмeгeн кYЙiндe калып отыр. Барлык мэсeлeнiн взeгiн аныктау Yшiн дэл осы жас кезеннен бастау алу кажет. Сeбeбi, балалык шактын осы кeзeнiндe тулганын курылымы кристалданады, ягни калыптасу, взiн-взi куру Yдepiстepi жYзeгe асады. Бул жас кeзeндi баланын взiндiк мiнeз-кулыктык касиeттepдi калыптастыруга, коршаган ортамен эpi карай тиiмдi взара карым-катынас жасауга мYмкiндiк бepeтiн элeумeттiк дагдылар мен iскepлiктepдi калыптастыратын элeумeттiк жYЙe немесе кезен ретшде карастыруга болады. Осы кезеннен бастап балалар когамда ересектермен катар тен
281
к^кылы болуга ^мтылады, жанындагылармен езш тец серштес ретiнде ^стап, езш белгiлi 6ip топка жататындыгын кажетсшу ce3iMi калыптасады. Демек, балада алгаш рет когамдык катынастардыц кандай да 6ip аналогын жасауга белсендi катысу мYмкiндiгi пайда болады. Ресей галымы И.И. Бондарева ез зерттеулерiнде ересектердщ элеуметтiк карым-катынас элемiн тануга жэне кiруге ^мтылу балаларды карым-катынас пен оны реттейтш нормаларды, к¥ВДылыктарды, кагидаларды каркынды мецгеруге итермелейдi, ал Л.И.Божович, А.К. Дусавицкий, Д.И. Фельдштейн жэне И.В.Дубровина осы жас кезещнде элеуметтiк нормалардыц, к¥ВДылыктар мен адамгершiлiк ^станымдардыц интериоризациялануы салдарынан т^лганыц каркынды калыптасуы жYретiнiне назар аударатындыгын айтады [2].
Ка^рп уакытта накты элеуметтiк дагдылар мен балалардыц алдамшы мшез-к¥лыктары арасындагы езара байланыстыц бар екендiгi туралы Канадалык Alison M. O'Connor, Angela D. Evans ез зерттеулершде айкындады [3].
Американдык галымдардыц (Nicole Sparapania, Carol McDonald Connorb, Leigh McLeanc, Taffeta Woodb, Jessica Tosted, Stephanie Dayb) зерттеулервде элеуметпк дагдылар жэне баланыц окыганды тYсiнуi мен сездiк коры ойлау дагдысыныц ец жогары сатысына кетерiлуiне мYмкiндiк бередi, ал окыганды тYсiнуiн дамыту элеуметтiк дагдылары мен сездш корыныц анаг^рлым озык дамуына ыкпал етедi. Элеуметтiк дагдылар, сездш коры мен сейлеу арасындагы карым-катынасты зерттеу бастауыш сыныптарды дамыту мен окытуды колдау тэшлдершщ негiзi бола алатындыгын керсеттi [4].
Осы жас кезещнде психикалык YДерiстердiц еркiндiгiн, ез мшез-к¥лкыныц еркiндiгi мен рефлексиясын калыптастыру жYзеге асады. Б^л баланыц баска адамдар тарапынан мойындауыныц кажеттiлiгi мен жаца элеуметпк мацызы бар ю-эрекетп мецгеру кажеттiлiгiн дамытуды камтамасыз етедь Когамдык мацызы бар жэне когамда багаланатын iс-эрекеттердi жYзеге асыру максатында Д.Б.Эльконин кiшi мектеп жасындагы мэселелерге назар аудара отырып, олардыц жаца ^станымдарды кабылдауын, сондай-ак ережелерге багыну, элемге жаца кезкарастармен карау секiлдi негiзгi ерекшелiктерiн атап керсетедi. Бастауыш сынып окушылары эртYрлi емiр саласын камтитын, б^рын оларга кол жетпейтш iс-эрекет тYрлерiне жетуге, езiн-езi бекiтудi жYзеге асыруга ^мтылады. Бастауыш сынып окушыларыныц мацызды ерекшелiгi адамгершшк-психологиялык нормалар мен мшез-к¥лык ережелерiне шиелешскен сензитивтiлiк пен когамдык карым-катынас тэалдерш мецгеруге дайындык болып табылады. Б^л YДерiстiц ретiмен болуы бастауыш сынып окушылыраныц табысты элеуметтенуiне ыкпал етедi [5].
Отандык галым А.Д.Сыздыкбаеваныц зерттеулервде баланыц элеуметтiк дагдыларын ерте балалык шактан калыптастырудыц кажеттшгш талдауга тырыскан, мектеп жасына дейiнгi балалардыц элеуметпк дагдыларын калыптастыру кезiнде колдануга болатын негiзгi к¥ралдарды керсеттi [6].
Дегенмен де мектеп табалдырыгына келуi баланыц б^ган дейiнгiден де элдекайда кец карым-катынас жYЙесiне енудiц бастамасы деп бiлемiз, мектепте бар элеуметтiк жэне мэдени непзделген талаптар децгейiн отбасы да, балабакша шецберi де бере алмайды. Мектеп емiрiнiц бастамасы, шагын кецiстiктi-сынып пен мектеп талаптарын орындауда бала белгiлi бiр езара карым-катынас тYрлерiмен танысады жэне элеумет пен когаммен карым-катынас жасай бастайды. Баланыц езшщ жаца релiн кабылдау жылдамдыгы мен табыстылыгына осы кезецде калыптасатын элеуметтiк дагдыныц ерекшелiктерi кеп эсер етедь Элеуметтiк дагдылар - койылган максатка жету барысында, тYрлi топтармен немесе белгш бiр адамдармен тиiмдi жэне табысты езара эрекеттесу кабшеттшп, баска адамдармен бiрлескен эрекетте ымырага келiп, кикiлжiндердi шеше ала бшу.
мЭлеуметтiк дагдылар" ¥тымы Mэлеуметтiк тэжiрибе" немесе "т^лгааралык карым-катынас дагдылары" ^гымымен тыгыз байланысты.:
- ынтымактаса бшу;
- к¥рдастарымен, баска балалармен, ересектермен карым-катынас жасауга дайын болу;
- жаца топка, ^жымга, бейтаныс жагдайга бейiмделе бiлу.
«Элеуметпк тэжрибе» деп жалпы тYрде эрекет етушi субъектшщ (адамныц) сырткы элеммен езара ю-эрекет YДерiсiнде болатын сырткы элемнiц сезiмдiк керiнiсi болып табылады.
Бiз кiшi мектеп жасындагы бала туралы айтатын болсак, элеуметтiк тэжiрибе деп ересектермен, балалармен, кец элеуметпк ортамен бiрлескен эрекет барысында жинакталган кез
келген мацызды ю-эрекетш жYзеге асыру жэне когам мYшелерiмен езара ic-эрекет жасау формалары деп TyciHeMi3. Бала туганнан бастап адамдармен жэне коршаган ортамен карым-катынас жасау аркылы езара ю-эрекетшщ белгiлi бiр нысандарын жинактайды. Крапай ол езiндiк белсендiлiгiн керсету мумкшдшн байкаган сэтте, бiрден осы формаларды айналасындагылармен сынап кередi де, нэтижесшде ец тиiмдiсiн бойына ищред^ сонымен катар карым-катынаста «осылай жасауга болады екен» деген ой калыптасады да, бала езше керек мацызды нэтижеге кол жеткiзуiнде осы мYмкiндiктердi пайдаланады. Мысалы, егер бала езшщ айкайларымен жэне кыцырыгымен максатына кол жетюзуге Yйренсе жэне ата-аналары онымен ештеце iстей алмаса, онда оган балабакша тобына немесе мектеп сыныбына бешмделу киын болады, себебi онда оныц кыцырлыгына назар аудармайды. Бала езшщ жинактаган кыцыр элеуметтiк тэжiрибесiнiц «жумыс ютемейтшш» тYсiнедi де, коршаган адамдармен езара ю-эрекетшщ баска тYрлерiн iздей бастайды.
Осылайша, балада карым-катынас тэжiрибесi кец болган сайын, ол кептеген адамдармен карым-катынас жасайды, эртYрлi жагдайларга тYCкен сайын, оныц элеуметтiк тэжiрибесi кецейiп, элеуметтiк дагдысы калыптаса бастайды [7].
Элеуметпк дагдылар осылайша эмоционалдык жайлылыкка кол жеткiзудiц жэне элеуметпк тэжiрибеге ие болудыц алгышарты болып табылады. Эрине, баланыц коршаган ортасы, бiрiншi кезекте отбасы, сондай-ак баланыц жеке касиеттерi мен сипаттамалары элеуметтiк тэжiрибенi игеруге эсер етедь Отбасы элеуметтiк тэж1рибе алуга ыкпал ете алады жэне тiптi баланы эртYрлi туракты жэне тураксыз балалар топтарына косу аркылы, элеуметтiк дагдыларды дамыту аркылы жYЙелi тYрде калыптастыра алады.
Бастауыш сынып окушыларыныц элеуметпк дагдысын дамыту кебiнесе баланыц езше мацызды элеуметпк релдердщ эртYрлiлiгiн кецейтумен аныкталады: «мен - окушымын», «мен -сыныптаспын», «мен - доспын/курбымын», «мен - отбасы мYшесiмiн».
Кептеген кiшi сынып окушыларыныц элеуметтiк релдердi мецгеруiнде киындыктар кездеседi. Бул ретте бастауыш мектепте балалар элеуметтiк кещспк пен элеуметтiк релдердi мецгеру кезiнде кемекке муктаж екенiн тYсiну мацызды. 1 - сыныпка балалар элеуметпк дагдылардыц эртYрлi децгейiмен келуi мYмкiн: мысалы бiреуi балалар ужымына оцай бешмделед^ ондагы ез орнын интуитивт тYсiнедi, ал бiреуi керiсiнше карым-катынас тэжiрибесi жок, туракты ужымда езш ете ыцгайсыз сезiнедi. Эрине, калыптаскан ужымдагы балалардыц езара карым-катынасыныц барлык ерекшелiктерi оку iс-эрекетiне, эаресе алгашкы алты айда катты эсер етедь Одан кейiн сыныпта езара карым-катынас анагурлым туракты болады, кызыгушыльщтары бойынша топтар калыптасады жэне отбасында калыптаскан YЙ тэжiрибесi соншалыкты байкалмайды. Бiртiндеп муFалiмнiц пiкiрi эрiптестердi багалауда мацызды релдi аткара бастайды.
Элеуметпк дагдыларды ю-эрекеттщ игерiлген элементтердiц, элеуметпк мшез-кулыктыц туракты тYрлерi деп тYсiнемiз, ягни ол ез ниеттерi мен калаулары аясындыгы «Менiн»; адамдар ортасындагы «Менiн»; кундылыктар, мораль нормалары мен когам мэдениетi аясындагы «Менiн» угыну аркылы калыптасады. Элеуметтiк дагдылар мен машыктар туралы айта отырып, бiз коршаган ортамен карым-катынаста табысты болу Yшiн адамныц бiлiм, тэжiрибе, сапалары мен кабiлеттерiнiц жиынтыгы туралы айтамыз.
Бастауыш сынып окушыларыныц элеуметтiк дагдылары жYЙесiн дамыту барысында «жацартылган бшм берудщ» мацызы ете жогары жэне тиiмдi болып табылады: жеке жэне топтык сабактарга, релдiк ойындарга, когамдык жумыстарга катысады, езiнiц катысу дэрежеа, оныц жеке, топтык жэне когамдык мYДделерiмен ара катынасы аныкталады.
КYрделi емiрдi жэне эртYрлi жоспарларды тусше отырып, бiз баланы элеуметке жэне шыгармашылыкка YЙретуiмiз кажет, ол YЙренген мiнез-кулык Yлгiлерiн жай гана кешiрмей, накты калыптаскан жагдайларга сай мысал келтiре отырып ез мiнез-кулкын кайтадан калыптастырып отыруына жайгдай жасалуы мацызды. Бул мэселеш практикалык шешу келеа куралдар жYЙесi аркылы етедi:
- бшмнщ практикалык мацыздылыгын керсету жэне ез бшмшщ шекарасын кецейту кажеттшгш сезiну;
- болып жаткан жагдайга езiндiк карым-катынасын сезiну Yшiн жэне баскалардыц эмоциялары мен мотивтерiн туину максатында адамдардыц мiнез-кулкын бакылау;
- окушылар оку YДерiсiнде кеп нускалы жолмен практикалык тапсырманы шешуде белгш бiр жагдаяттарды курастырады.
- рефлексивт кезецд уйымдастыру.
Окушылардыц белсендiлiгiн, дербеспгш жэне жауапкершiлiгiн калыптастыруда, шешiлетiн мэселелерге шы^армашылык т^ргыдан карауына аса мэн беру керек, ейткеш осы аркылы балалар езара ю-эрекеттщ жаца тэсшдерш тез мецгередi, туеталык кабылдауы артады, ал жYЙелiлiк пен вариативтiлiктiц жогары дэрежес ез бетiнше таным мен тэжiрибе куралдары ретiцце келесi эрекеттервде керiнiс бередi. Блiм беру удерю уйымдастырудыц белсендi тYрлерiн колдануды кездейдк релдiк ойындар, эцгiмелесулер, диспуттар, «мига шабуыл», мэселелiк койылымдар т. б.
Бастауыш мектептеп бiлiм берудiц максаты - есiп келе жаткан тулганы элеуметтендiру, элемге, езiне деген карым-катынасты калыптастыру аркылы азаматтык когамга юру Yшiн жагдай жасау. Баланы элеуметпк диалог пен ынтымактастыкка дайындау максатын келесiдей негiзгi салаларга белiп керсетпк:
- карым-катынас пен ынтымактастык, коммуникативпк кузыреттiлiктi дамыту;
- тиiмдi езара ю-эрекет пен бiрлескен емiр CYPу кагидаттары ретiндегi негiзгi адами кундылыктар мен зацдарды устану;
- езiн-езi тану аркылы окушылардыц тулгалык дамуы, соныц iшiнде баскалармен езара карым-катынас жасау, езiн-езi жетiлдiруге умтылу.
Бул айтарлыктай элеуметтiк-мэдени жэне элеуметтендiрушi элеуетке ие, жеке жэне элеуметпк децгейде ез «Менш» тануы мен ашуына, бала ез емiрi мен когам емiрiнiц белсендi субъектiсi болатын адам катынастары жYЙесiнде ез орнын iздеуiне мYмкiндiк бередi. Бiлiм беру Yдерiсiн уйымдастырудагы iс-эрекет тэсiлi жалпыадамзаттык кундылыктар жYЙесi негiзiнде балаларда кундылык багдарларыныц калыптасуы Yшiн жагдай жасау; ез елшщ патриотын жэне элем азаматын тэрбиелеу Yшiн жагдай жасау; баланыц адамгершшк дамуы: оныц санасы, сезiмдерi, мiнез-кулыктары; адамгершiлiк-кукыктык мэдениеттi калыптастыру; окушыларда ынтымактастык дагдыларын дамыту жэне курдастарымен жэне ересектермен тиiмдi езара ю-эрекет жасауы, баланыц езiн-езi тану тэжрибесш алуы Yшiн жагдай жасау. Сонымен катар баланыц элеуметтiк багдарланган дагдыларын калыптастырудыц ерекшелiгi мэдениеттiц элеуметпк алуан тYрлiлiгiмен аныкталуында. Kазiргi когамда тYрлi мэдениеттердiц бiр-бiрiмен тыгыз байланыста, мундай байланыстыц аягы эр- тYрлi мэдени стереотиптердiц тасымалдаушыларыныц тулгаралык езара ю-эрекетше уласады, сондыктан бYгiнде осындай агынныц акпараттык сэйкессiздiгi барган сайын арта тYсуде [8].
Дэл осындай типик жалпы мэдени элеуметпк-багытталган стереотиптер элеуметпк-педагогикалык феномендердiц ерекше тYрi болып отыр, сондыктан да баланыц езвдш жеке емiрлiк траекториясын куру кажеттiлiгi туындады ол ушш ец мацызды, басым мiндеттер контекстш карастыру кезделуде. Осы мiндеттердi ескере отырып, iс-эрекеттегi элеуметтiк дагдылардыц мацыздылыгы керсетiледi. Дурыс уйымдастырылган сабак, сабактан тыс iс-шаралар баланыц элеуметтiк тэжрибесш кецейтедi. Дарынды муFалiмдердiц озык тэжiрибелерi, «окыту мен тэрбие берудiц мацызды даму каFидасы» тиiмдi колданылса, бала дамуыныц косымша мYмкiндiктерi ашылады.
Бастауыш сынып окушыларыныц элеуметтiк даFдыларын дамыту ерекшелштерк
- Эзiндiк тулFаFа деген мYмкiндiгiнше жылы кезкарас даFдылары: Эз болмысын, мiнезiн, кемшiлiктерiн, артыкшылыктарын тану кабшеп. Бул балаларFа ез-ездерiн, кабшеттерш, мYмкiншiлiктерiн, перспективаларын баFалауFа мYмкiндiк береди
- Позитивтi карым-катынас даFдылары: Эзгелермен тиiмдi карым-катынас жасау мYмкiндiгi (сындарлы, достык карым-катынасты орнатуFа жэне колдау керсетуге, отбасында, командада жылышырай карым-катынасты ныFайтуFа кемектеседi).
- Эзiн-езi баFалау мен баскаларды тYсiну даFдылары: езш жэне езгелердi сыни турFыдан лайыкты баFалай бiлу, айналасындаFы адамдарды сол калпында кабылдай алу кабiлетi (мунда балалар эртYрлi адамдармен карым-катынас жасауда жэне езара эрекеттесу жаFдайында, соныц швде адамдарFа шуFыл кемек пен камкорлык кажет болFан жаFдайларда (мысалы, мугедектер, карттар, ардагерлер) дурыс эрекет ете бшуге даFдыланады).
- Эз бетшше шешiм кабылдау даFдылары: жаFдайды талдау жэне сындарлы, салмакты шешiмдер кабылдай алу кабiлетi (бул даFдыларды мецгерген бала эртYрлi пiкiрлердi ескерш, ез бетiнше шешiм кабылдай алады жэне оныц шешiмдерi баска адамдардыц мiнез-кулкына, шешiм кабылдауына эсер етед^.
- Mэсeлeлi жaFдaйлapды rnerny дaFдылapы: эpтYpлi eмipлiк rçиындьщтapды жeцe бiлy, элeyмeттiк бaFдapлaнFaн мiнeз-кyльщтaFы тэжipибeсiн жeтiлдipy ^б^т (бул дaFдылapFa иe 6олу элeyмeттiк ^иын жaFдaйлapдa eзiн-eзi мiнсiз жэж сeнiмдi тYpдe жYpгiзyгe мYмкiндiк бepeдi, aдaмныц жeкe, топ-топтыщ жэнe TOmpami^ rçapым-rçaтынaстapдaFы ^тыты eмeс жaFдaйлapды у^ыпты жэнe arçылмeн rçapaстыpaды, memeдi).
- ШыFapмaшыльщ дaFдылap: К^лышин тыс эpтYpлi мэсeлeлepдi mыFapмamыльщ жолмeн, eзiнiц жeкe тэжipибeсiмeн, бiлiмi мeн бaсrça aдaмдapдыц жeтiстiктepiн пaйдaлaнa отыpып memeдi (бул aдaмныц кYндeлiктi eмipiнe жaprçын эмоционaлды жэнe mыFapмamыльщ эпизодтap экeлeдi, кYндeлiктi eмipдe ^ызыщты, кepeмeт сэттepдi rapyre Yйpeтeдi).
Элeyмeттiк тэжipибeнiц rçypылымы мeн оныц ^a^im^y тeтiктepiн eскepe отыpып, о^ушыныц элeyмeттiк дaFдысы оныц сыфт^ы элeммeн бeлсeндi rçapым-rçaтынaстapыныц нэтижeсi eкeнiн aтaп eтyгe болaды. Элeyмeттiк тэжipибeнi мeцгepy - тeк бiлiм мeн модeльдepдi мeцгepy Faнa eмeс, мэндi ^ундылыщ бaFдapлapымeн бaйытылFaн индивyaлды тэжipибe болып тaбылaтын rçapым-rçaтынaс пeн iс-эpeкeттiк тэсiлдepдi Yйpeнyiн aйтaмыз.
Cонымeн rami мeктeп жaсындaFы бaлaлapдыц мiнeз-rçyлrçыныц элeyмeттiк дaFдылap жYЙeсiн дaмытyдыц тиiмдi жолы сол жaстaFы бaлaлapдыц бiлiм бepy кeцiстiгiнiц элeyмeттiк оpтaсын rçypy, оныц о^ыту сyбъeктiлepiнiц rçызмeтiн жYЙeлi yйымдaстыpy болып тaбылaды. Бaлaлapды кypдaстapымeн мaцызды элeyмeттiк ^ararnaCTap жYЙeсiнe бipтiндeп ^осу aprçылы бaстayыm сынып оrçymылapыныц элeyмeттiк дaFдылapы мeн жYpiс-тypыс дaFдылap жYЙeсiн дaмытa aлaмыз.
ПайдаланылFан эдебиеттер
1. Твpтiншi внepкэсiптiк революция жагдайындагы дамудын жана мYмкiндiктepi. КР Пpeзидeнтiнiн 2018 жылгы 10 кацтардагы Жолдауы.
2. Бондарева И.И. Психологические условия развития системы социальных навыков и умений гражданского поведения у младших школьников: - Нижний Новгород, 2007.- 194 с/
3. A.M. O'Connor, A.D. Evans. The role of theory of mind and social skills in predicting children's cheating. Journal of Experimental Child Psychology 179 (2019) 337-347.
4. Nicole Sparapani, Carol McDonald Connor, Leigh McLean, Taffeta Wood, Jessica Toste, Stephanie Day. Direct and reciprocal effects among social skills, vocabulary, and reading comprehension in first grade. Contemporary Educational Psychology 53 (2018) 159-167.
5. Эльконин Д.Б. Мышление младшего школьника//Очерки психологии детей. М., 1951.
6. Сыздыкбаева А.Д. Некоторые вопросы значимости воспитания и обучения детей раннего и дошкольного возраста. Вестник Казахского государственного женского педагогического университета. № 4 (76). 2018, сс. 159 -162 .
7. Эриксон Э. Идентичность: юность и кризис / пер. с англ.; общ. ред. и предисл. А. В. Толстых. — М.: Прогресс, б.г. (1996).
8. Нуржанова С.А., Салгараева Г.И. Бастауыш сынып окушыларынын элеуметпк дагдысын калыптастыру мэселелерг Казак мемлекетпк кыздар педагогикалык университетшщ Хабаршысы. №1(77), 2019. 217-223 бб.
ОСОБЕННОСТИ РАЗВИТИЯ СОЦИАЛЬНЫХ НАВЫКОВ УЧАЩИХСЯ НАЧАЛЬНЫХ
КЛАССОВ
Г.И. Салгараева
Докторант PhD 1-курса по специальности 6D010200 - Педагогика и методика начального обучения, Казахский национальный педагогический университет им. Абая, г. Алматы, sal garaeva78@mail. ra
Эффективное развитие системы социальных навыков ребенка в образовательном процессе рассматривается как оптимальная инициатива активных отношений младших школьников с внешним миром и способствует успешной социализации, самосовершенствованию и становлению личности. Этот возраст рассматривается как социальная система или период, формирующий социальные навыки и умения. Ведь именно в этот период у ребенка формируются свои поведенческие качества и осуществляется эффективное взаимодействие с окружающим миром. «Обновленное образование» имеет очень большое значение для
285
развития системы социальных навыков учащихся начальных классов. Правильно организованные уроки, внеурочные мероприятия расширяют социальный опыт ребенка, открывают дополнительные возможности развития ребенка. С учетом этих возможностей предлагаются несколько особенностей развития социальных навыков учащихся начальных классов.
Ключевые слова: социализация, общение, социальные навыки, деятельность, социальная роль, образовательный процесс
FEATURES OF DEVELOPMENT OF SOCIAL SKILLS OF PRIMARY SCHOOL STUDENTS
G.I. Salgaraeva
PhD student 1-course specialty 6D010200 - Pedagogy and methodology of elementary education, Kazakh National Pedagogical University named after Abai, Almaty, salgaraeva78@mail.ru
Effective development of the system of social skills of the child in the educational process is considered as an optimal initiative of active relations of primary school children with the outside world and contributes to the successful socialization, self-improvement and personal development. This age is seen as a social system or period shaping social skills and abilities. After all, it is during this period that the child develops his behavioral qualities and effectively interacts with the world around him. "Renewed education" is very important for the development of the system of social skills of primary school students. Properly organized lessons, extracurricular activities expand the social experience of the child, open up additional opportunities for the development of the child. Taking into account these opportunities, several features of the development of social skills of primary school students are proposed.
Key words: socialization, communication, social skills, activity, social role, educational process
PegarnHara 04.10.2019 tyctL
