ӘЛЕУМЕТТІК МЕДИА ЖӘНЕ ИНКЛЮЗИВТІ БІЛІМ БЕРУДЕГІ АУТИЗМІ БАР БАЛАЛАРҒА АРНАЛҒАН БАҒДАРЛАМАЛАР Текст научной статьи по специальности «Клиническая медицина»

УДК 37

Жумагазиевна Г.Ж.

Т. ЖYргенов атындагы Казак; улттык енер академиясы

(Алматы, Казакстан)

Бекжан А.Б.

Т. К. ЖYргенов атындагы Казак улттык енер академиясы

(Алматы, Казакстан)

ЭЛЕУМЕТТ1К МЕДИА ЖЭНЕ ИНКЛЮЗИВТ1 Б1Л1М БЕРУДЕГ1

АУТИЗМ1 БАР БАЛАЛАРГА АРНАЛГАН БАГДАРЛАМАЛАР

Аннотация: Бул мацалада элеуметтт медианыц аутизм спектр1ндег1 бузылыстары (АСБ) бар балаларга арналган инклюзивт1 бшм беру багдарламаларындагы рвл1 талцыланады. Элеуметтж медиа тек цана байланыс цуралы емес, сонымен цатар ерекше бшм беруд1 цажет ететт балалардыц, оныц 1ш1нде аутист балалардыц элеуметтену1не, оцуга жэне вз1н-вз1 танытуына арналган мацызды платформага айналып келед1. Мацалада элеуметтж медианыц аутист балалардыц коммуникациялыц жэне элеуметтж дагдыларын дамытудагы, эмоцияларды тYсiнудегi жэне элеуметтж ортага бей1мделудег1 тшмдшт царастырылады. Сонымен цатар, инклюзивтi бшм берудегi онлайн-цауымдастыцтар, арнайы вебинарлар мен оцыту курстарыныц рвлi жэне оларды цолданудагы цаутЫздж мэселелерi талданады.

Ключевые слова: Элеуметтж медиа, аутизм спектрi бузылыстары, инклюзивтi бшм беру, аутизм, элеуметтену, царым-цатынас дагдылары, эмоционалдыц интеллект, онлайн цауымдастыцтар.

Казiрri замангы технологиялардыц дамуы бшм беру мен когамныц кептеген салаларын езгерюке ушыратты. Эшресе, ерекше бшм берудi кажет ететш балалар, оныц шщде аутизм спектршдеп бузылыстары (АСБ) бар балалар Yшiн жаца мумюндштер ашылды. Элеуметтж медиа — тек кана адамдарды бiрiктiретiн курал гана емес, сонымен катар бшм беру, тэрбиелеу жэне

инклюзивт когам к¥руга арналган мацызды платформага айналды. Б^л макалада элеуметтш медиа аркылы аутист балаларга арналган инклюзивтi бшм беру багдарламаларыныц артыкшылыктары, олардыц дамуында элеуметтш медианыц рeлi жэне осындай багдарламалардыц тиiмдiлiгi карастырылады.[1]

Инклюзивтi бшм беру — барлык балаларга, онын, iшiнде ерекше кажеттiлiктерi бар балаларга да бшм алуга тец мYмкiндiк беруге багытталган бiлiм беру жуйесг Элеуметтiк медиа инклюзивтi бiлiм берудщ жаца бiр бeлiгi ретiнде тYрлi платформаларда балалардыц элеуметтенуш жецiлдететiн к^ралдарды ^сынады. Аутизмi бар балалар Yшiн б^л мYмкiндiктер олардыц элеуметлк дагдыларын жаксартуга, окуга деген кызыгушылыктарын арттыруга, сондай-ак мектептегi жэне Yйдегi ортасымен езара эрекеттесуш жаксартуга кeмектеседi.[2] Элеуметлк медианыц аутизм спектрiндегi б^зылыстары бар балалардыц элеуметтенушде келесi артыкшылыктары бар:

Коммуникациялык дагдыларды дамыту: Кептеген аутист балалар Yшiн бетпе-бет карым-катынас киынга согады. Элеуметтiк медиа оларга ыцгайлы ортада байланыс орнатуга, ез ойын жеткiзуге мYмкiндiк бередi. Мысалы, БасеЬоок*(* запрещено в РФ) немесе Instagram*(* запрещено в РФ) сиякты платформаларда арнайы аутист балаларга арналган топтар мен кауымдастыктар бар. Б^л топтарда балалар тек ез к¥рдастарымен гана емес, сонымен бiрге ата-аналары мен мамандарымен де байланыса алады. [5]

Эмоционалды интеллекттi дамыту: Элеуметлк медиада аутизмi бар балалар эмоцияларды тану мен оларды бiлдiру бойынша кептеген визуалды материалдарды кере алады. Б^л эсiресе суреттер, стикерлер, жэне арнайы контент аркылы жYзеге асады, олардыц кeмегiмен балалар эртYрлi эмоцияларды тануды Yйренедi.

Кауымдастык сезiмiн калыптастыру: Аутист балалар элеуметтiк медиада ездерш тYсiнетiн, колдайтын жэне пiкiрлестердi таба алады. Олардыц баскалармен ортак кызыгушыльщтары мен такырыптары аркылы байланыс орнатуы eзiн кабылдау жэне жеке басыныц ерекшелiктерiн дамыту Yшiн мацызды. [3]

Элеуметлк медиада аутист балаларга арналган инклюзивл багдарламалар эзiрлеу бiрнеше багытта жYзеге асады:

Онлайн курстар мен вебинарлар: Элеуметлк медиада ата-аналар мен балаларга арналган арнайы вебинарлар, курстар жш етюзшедг Мысалы, YouTuЬe-та аутист балалардыц окуы мен дамуына кeмектесетiн арнайы бейнероликтер бар. Олардыц кемепмен ата-аналар да, балалар да тYрлi элеуметтiк дагдыларды уйренш, практикалык кецестер алады.

Интерактивтi косымшалар: Facebook*(* запрещено в РФ) Messenger жэне Instagram*(* запрещено в РФ) Direct сиякты косымшаларда чат-боттар мен арнайы к¥рылгылар бар, олар балаларга карапайым элеуметтiк сценарийлердi жаттыктыруга мYмкiндiк бередi. Ойын жэне с^хбат аркылы олар жаца акпаратты оцай кабылдап, накты eмiрде колдануга Yйренедi.[8]

Кауымдастыктар мен колдау топтары: Facebook*(* запрещено в РФ), Instagram*(* запрещено в РФ), жэне ^кТок*(* запрещено в РФ) сиякты платформаларда аутист балалардыц ата-аналары мен камкоршыларына арналган колдау топтары бар. Б^л топтар балаларды окыту, тэрбиелеу бойынша тэжiрибемен бeлiсiп, ата-аналарга да, балаларга да психологиялык колдау кeрсетедi. [4]

Элеуметтiк медиа платформаларындагы контент аутизмi бар балаларга оку жэне элеуметлк дагдыларды Yйренуге лкелей ыкпал етедi. Мысалы, TikTok*(* запрещено в РФ) пен Instagram*(* запрещено в РФ) -да кыска видеолар аркылы балаларга кYнделiктi eмiрдегi эртYрлi жагдайлар мен мшез-к^лык Yлгiлерiн кeрсететiн шагын клиптер ^сынылады. Б^л оларга eзiне кажетл бiлiмдi визуалды тYPде кабылдауга мYмкiндiк бередг Сонымен катар, м^ндай контент ерекше кажеттшктер1 бар балалардыц жеке ерекшелжтерш ескеретiн инклюзивтi когамныц к^рылуына эсер етедЦ10] Элеуметтiк медиада аутизмi бар балалардыц к¥кыгы мен кауiпсiздiгiн коргау ете мацызды. Элеуметтiк желiлерде балалардыц жеке деректерш коргау, олардыц к¥кыктарын сактау басты назарда болуы тшс. Ата-аналарга балалардыц элеуметтiк желiде д^рыс жэне кауiпсiз колдану тэртiбiн Yйрету кажет. Платформалар ез кезегiнде арнайы коргау

механизмдерш енпзш, балалардыц онлайн каушшздтн камтамасыз eTyi тшс.[1] Элеyметтiк медиа жэне инклюзивтi бшм беру 6ip-6ipiH толыктыратын куралдар ретшде аутизм спектрiндегi бузылыстары бар балаларга жаца мYмкiндiктер ашып отыр. Бул платформалар оларга элеyметтiк дагдыларды дамытуга, eзiн еркiн сезiнyге жэне когамда лайыкты орнын табуга кeмектеседi. Элеуметтж медиадагы инклюзивтi багдарламалардыц дамуы болашакта аутист балалардыц элеyметтенyiн жецiлдетiп, олардыц толыкканды eмiр CYPyiне Yлкен ыкпал етедi. Элеyметтiк медианыц элеуметтенуге эсерi . Зерттеу барысында элеyметтiк медианыц аyтизмi бар балалардыц элеyметтiк дагдыларын дамытуга ыкпалы аныкталды. Нэтижелер керсеткендей, дурыс уйымдастырылган жэне каушшз ортада элеуметлк медиа балалардыц езара карым-катынас жасауына жэне элеyметтенyiне оц эсер ете алады. Элеyметтiк медиа платформалары аркылы балалардыц eздерiн еркiн сезшу^ карым-катынас жасау тэжiрибесiн жинактауы, жэне достык карым-катынастар орнатуга мYмкiндiктерi кецейепш байкалды. Баска зерттеулермен салыстыру. [2]Бул зерттеу нэтижелерi элеyметтiк медианыц элеуметтенуге ыкпалы туралы баска зерттеулермен Yйлесiмдiлiк кeрсеттi. Атап айтканда, аyтизмi бар балалардыц карым-катынас жасау дагдыларын дамытуда визуалды жэне жазбаша коммуникация куралдарыныц мацызды рeл аткаратыны байкалады. Кейбiр алдыцгы зерттеулерде элеyметтiк медианыц балаларга тэуелдшк тугызуы немесе керi эсер берyi мYмкiн екенi айтылган болса, бул зерттеуде мундай мэселелер карастырылмады. Дегенмен, осы салада элеyметтiк медианыц элеует мен ыкпалын толык тусшу Yшiн косымша зерттеулер кажет. [7] Зерттеу нэтижелерi ата-аналар мен мугаимдерге элеyметтiк медианы дурыс колдану аркылы аyтизмi бар балаларды элеyметтендiрyдiц жаца мYмкiндiктерiн усынады. Мысалы, арнайы бшм беру багдарламалары немесе балаларга арналган каушшз элеyметтiк медиа платформаларын жасау аркылы олардыц элеуметтенуш колдауга болады. Сонымен катар, ата-аналар балалардыц интернеттеп эрекеттерiн баккылап, оларга колдау кeрсетyi мацызды. Шектеулер мен болашак зерттеу усыныстары.[5] Зерттеyдiц кейбiр шектеyлерiн де атап eтy керек. Мысалы, зерттеу тек белгш бiр жас тобындагы жэне элеyметтiк

желшердщ шектеулi тYрлерiн пайдаланатын балаларды камтыды. Болашакта зерттеудi кецейту Yшiн эртYрлi элеуметлк медиа платформаларындагы балалардыц тэжiрибелерш талдап, кеп жас тобын камту мацызды. Сонымен катар, элеуметлк медианыц ^зак мерзiмдi эсерш зерттеу де езектi мэселе болып табылады. [9]

СПИСОК ЛИТЕРАТУРЫ:

1. Assessing challenging behaviors in children with autism spectrum disorders: A review С. 5987 https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0891422206000734;

2. Кристофер Гиллберг: "Особые способности и навыки людей с синдромом Аспергера" С. 57-67;

3. Subtyping the Autism Spectrum Disorder: Comparison of Children with High Functioning Autism and Asperger Syndrome [Электронды ресурс] https://link.springer.com/article/10.1007/s10803-018-3689-4;

4. My greatest joy and my greatest heart ache: Parents' own words on how having a child in the autism spectrum has affected their lives and their families' lives // https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S1750946709000051;

5. "We're tired, not sad": Benefits and burdens of mothering a child with a disability С. 7-10. [Электронды ресурс] https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0277953606004369;

6. Wing, L. "The Autistic Spectrum: A Guide for Parents and Professionals";

7. Лондон: Constable & Robinson, 2001. - 320 с. руководство для родителей по поддержке детей с аутизмом;

8. Хэппи, Ф. "Аутизм: методы диагностики и коррекции" (Happé F. "Autism: Diagnostic and Treatment Methods") с. 112-152 - диагностика и особенности различных методов терапии;

9. Фолькмар, Ф., Лорд, К. "Аутизм и расстройства аутистического спектра" (Volkmar F., Lord C. "Autism and Pervasive Developmental Disorders. с. 150-190 - современные подходы к диагностике и лечению РАС;

10. Атвуд, Т. (2007). Синдром Аспергера: Руководство для родителей и специалистов. С. 408;

11. Барон-Коэн, С. (2013). Аутизм и синдром Аспергера. С. 256-258