ЕРЕКШЕ БІЛІМ БЕРУ ҚАЖЕТТІЛІКТЕРІ БАР БАЛАЛАРДЫ ҚОСУ: ПРАКТИКАЛЫҚ ЖƏНЕ ТЕОРИЯЛЫҚ ТƏСІЛ Текст научной статьи по специальности «Гуманитарные науки»

ЕРЕКШЕ Б1Л1М БЕРУ ЦАЖЕТТ1Л1КТЕР1 БАР БАЛАЛАРДЫ ЦОСУ: ПРАКТИКАЛЬЩ ЖЭНЕ ТЕОРИЯЛЬЩ ТЭС1Л

ЭНЭПИЯ ¥ЛЗАДА ТАЙЫРБЕЩЫЗЫ

пед.г.маг.

докторантура 1-курс студентi, эл-Фараби атындагы ^азак улттык университетi

Алматы, ^азакстан

ЕСЕНОВА КАМШАТ АУГАЖЫЕВНА

PhD, ага окытушы эл-Фараби атындагы ^азак улттык университетi Алматы, ^азакстан

Ацдатпа. Ерекше бшм беру цажеттглгктерг (ары царай ЕБК) бар балаларды жалпы бшм беру ЖYйесiне цосу цаз1рг1 б1л1м беру саясатыныц нег1зг1 багыттарыныц бгрг болып табылады. Мацалада инклюзивтi бшм берудщ теориялыц жэне практикалыц аспектiлерi царастырылады, оныц ОР бар балалардыц элеуметтж интеграциясы Yшiн мацыздылыгы атап втiледi, сонымен цатар бшм беру ортасында инклюзияны cammi ЖYзеге асыруга кедергi келmiреmiн негiзгi мэселелер талцыланады. Мацала жеке бшм беру багдарламаларын эзiрлеу, педагогтарды оцыту жэне цолдау, сондай-ац табысты интеграцияны шгершету Yшiн ата-аналар мен мамандарды тарту сияцты ЕБК балалармен жумыс wтеу mэжiрибеciне назар аударады. Ресей мектептертде инклюзивmi mэciлдi mиiмдi ЖYзеге асыру Yшiн усыныстар жасалады жэне одан эрi зерттеу багыттары усынылады.

Клт свздер: инклюзивmi бшм беру, инmеграmивmi бшм беру, ерекше бшм алуды цажеттшт бар балалар.

Инклюзивт бшм беру казiргi элемдеп педагогикалык кызметтщ мацызды аспектюше айналды. Ерекше бшм беру кажеттiлiктерi бар балалар бшм беру мен окытуга ерекше кезкарасты кажет етедi жэне олардьщ жалпы бшм беру жуйесше сэтл интеграциялануы теориялык жэне практикалык мэселе болып табылады. Бул макалада тэрбиешшер мен инклюзивт бшм беру мекемелершщ алдында турган теориялык непздер, магыналар мен мэселелер карастырылады жэне ЕБ^ балаларын оку процесше тиiмдiрек енпзу ушш практикалык шешiмдер усынылады.

"Инклюзия" терминi латынныц "инклюзия" сезшен шыккан, "инклюзия", "жан-жакты катысу" дегендi бiлдiредi. Инклюзивтi бiлiм беру барлык балаларды кабiлеттерiне карамастан бiр мекемеде окытуды кездейдi. Инклюзивтшктщ непзп максаты-O бар балалардыц толык бшм алуына жэне мектеп жагдайында элеуметпк бейiмделуiне кедергi болатын кедергiлердi жою.

Элеуметтiк эдiлеттiлiк теориясы бойынша барлык балалар тец бiлiм алу мумкшдштерше кукылы. М¥НЫ Б¥¥-ныц МYгедектердiц ^укыктары Туралы Конвенциясы (2006 ж.) сиякты бiркатар халыкаралык кужаттар растайды, бул барлык адамдар Yшiн кол жетiмдi жэне сапалы бiлiм берудщ мацыздылыгын керсетедi [1].

Инклюзивтi бiлiм беру тец мYмкiндiктер философиясына негiзделген жэне бiрнеше негiзгi принциптердi камтиды:

- Тецдш Эр баланыц толыкканды бшм алуга кукыгы бар.

- ЭртYрлiлiк: студенттер арасындагы айырмашылыктарды Тану жэне курметтеу.Желтоксан.

- ^атысу: барлык студенттердщ оку процесiне белсендi катысуы Yшiн жагдай жасау.

- Эдiлеттiлiк: жеке бшм беру кажеттшктерш Ескеру жэне оларды канагаттандыру Yшiн жагдай жасау [2].

Ерекше бшм беру кажеттiлiктерi бар балалар - бул окуда жетютшке жету Yшiн ерекше колдауды кажет ететiн балалар. Оларга физикалык, интеллектуалдык, эмоционалдык жэне

сенсорлык кемютш бар балалар, сондай-ак мшез-кулык бузылыстарыныц эртYрлi формалары бар балалар кiруi мYмкiн. Эр баланыц бiрегей екенiн жэне олардыц бiлiм беру кажеттiлiктерi кабiлеттерi мен жеке кабшеттерше карай эр тYрлi болуы мYмкiн екенiн тYсiну мацызды.

ЕБ^ балалардыц жiктелуi мыналарды камтиды:

- Есту жэне керу кабшеп нашар балалар.

- Акыл-ой кемiстiгi бар балалар.

- Ауто спек^ бузылган балалар.

-Эмоционалды-ерiктi бузылулары бар балалар.

- ^озгалу жэне езара эрекеттесу кабшетш шектейтiн физикалык кемiстiгi бар балалар [3].

Оц езгерiстерге карамастан, инклюзивтi бiлiм берудi жYзеге асыруда ЕБ^ балалардыц

сэтп интеграциялануына кедергi келтiретiн бiркатар киындыктармен катар жYредi. Негiзгi проблемалар мыналарды камтуы мYмкiн:

1. Бiлiктi кадрлардыц жетiспеушiлiгi. М¥Fалiмдер мен тэрбиешiлерде кеп жагдайда ЕБ^ бар балалармен жумыс iстеу Yшiн арнайы бiлiм мен дагдылар жетiспейдi.

2. Эдiстемелiк непздщ жоктыгы. Эр тYрлi бузылулары бар балалардыц жеке ерекшелштерш ескеретiн эдютер жеткiлiктi тYрде дамымаган.

3. ^аржылык киындыктар. Инклюзивтi бiлiм беру арнайы бшм беру жагдайларын жасау жэне оку орындарын жабдыктау Yшiн косымша каржылык ресурстарды кажет етедi.

4. Элеуметпк кедергiлер. ^укыктык езгерiстерге карамастан, когамда ЕБ^ балаларына деген алалаушылык сакталуда, бул олардыц жалпы бшм беретш мектептерге интеграциялануына керi эсерш тигiзедi.

5. Ата-аналардыц колдауыныц жеткшказдш. Ата-аналарда кебiнесе инклюзивтi бiлiм беру мYмкiндiктерi туралы акпарат жеткiлiксiз, бул болашак бала туралы шешiм кабылдауды киындатады [4].

ЕБ^ балаларын жалпы бшм беру процесше сэттi енпзу Yшiн бiркатар шараларды эзiрлеу жэне жYзеге асыру кажет, соныц шшде:

1. Тэрбиешiлердi (тьютор) окыту жэне бшктшгш арттыру. МуFалiмдер мен тэрбиешшерге (тьюторларFа) жалпы педагогикалык шеберлiктiц болуы Fана емес, сонымен катар эртYрлi мYмкiндiгi шектеулi балалармен жумыс ютеу ерекшелiктерiн бiлу кажет. Бул бшктшкп арттыру курстарын, тренингтердi жэне инклюзивтшк бойынша практикалык семинарларды камтуы мYмкiн.

2. Жеке оку баFдарламаларын (ЖОБ) эзiрлеу. ЕБ^ бар эрбiр бала Yшiн олардыц ерекшелiктерiн, кажеттiлiктерi мен кабшеттерш ескеретiн жеке баFдарлама эзiрленуде. Бул окытуFа жеке кезкарасты камтамасыз етуге мYмкiндiк бередi.

3. Окытушылар мен мамандардыц бiрлескен жумысы. Мамандарды (логопедтер, дефектологтар, психологтар, элеуметтiк педагогтар, тьютор, муFалiмдер) оку процесiне косу бшм беру баFдарламасын ерекше балалардыц кажеттшктерше жаксырак бейiмдеуге кемектеседi.

4. Заманауи технологияларды колдану. Арнайы оку материалдарын, баFдарламалык жасактаманы, бейiмделген компьютерлш технологияларды колдану ЕБ^ бар балалардыц бшм сапасын едэуiр жаксартуFа мYмкiндiк бередi.

5. Инклюзивтi мектеп ортасын куру. БуFан физикалык колжетiмдiлiк (пандустар, лифттер, сынып жабдыктары) Fана емес, сонымен катар барлык окушылар Yшiн психологиялык турFыдан колайлы жаFдай жасау кiредi [5].

ЕБ^ бар балалардыц ата-аналары бiлiм беру жYЙесiне ену процесшде шешушi рел аткарады. Олардыц колдауы мен белсендi катысуы инклюзивт бiлiм беру жYЙесiнiц сэттiлiгiне айтарлыктай эсер етуi мYмкiн. Баланыц жан-жакты дамуы Yшiн кажеттi жаFдайларды жасау Yшiн ата-аналардыц муFалiмдермен, мамандармен жэне мектеп эюмшшпмен езара эрекеттесуi мацызды.

Сондай-ак, ата-аналардыц ерекше балаларды окыту жэне тэрбиелеу бойынша бiлiктi кецес алу мYмкiндiгi болуы кажет. Ата-аналар клубтарын К¥РУ, семинарлар мен кездесулер уйымдастыру тэжiрибе алмасуга жэне жалпы мэселелердi шешуге кемектеседь

Халыкаралы; тэж1рибе керсеткендей, инклюзивтiлiк тек окыту эдiсi гана емес, сонымен бiрге элеуметтiк саясаттыц мацызды элемент болып табылады. Инклюзивтi бiлiм Беру Канада, Швеция жэне Финляндия сиякты елдерде калыпты жагдайга айналды. Мемлекеттер тэрбиешiлердi даярлауга, эдiстемелердi эзiрлеуге жэне мектептерде инклюзивтi орта куруга белсендi тYPде инвестиция салуда.

Мысалы, Канадада ЕБ^ бар балаларына мемлекет каржыландыратын колдау багдарламалары бар, олар бузылыстарды ерте аныктауды жэне жеке бшм беру багдарламаларын камтиды. Финляндия студенттердi кепсалалы колдауга баса назар аударады, мунда оку процесiнiц барлык катысушылары бiр команда болып жумыс ютейдь

Инклюзивтi бiлiм беру элеуметтiк эдшеттшк пен барлык балалар Yшiн тец мYмкiндiктерге багытталган заманауи бiлiм беру жYЙесiнiц мацызды белiгi болып табылады. Ерекше бшм беру кажеттiлiктерi бар балаларды косу кызметкерлердi окытуды, жеке багдарламаларды эзiрлеудi, заманауи технологияларды колдануды жэне мектепте жайлы жагдай жасауды камтитын кешендi тэсiлдi кажет етедь Алайда инклюзивтiлiктi сэттi жYзеге асыру Yшiн мемлекет, когам жэне ата-аналардыц белсендi колдауы кажет.

Инклюзивтi бшм беру-бул тек бшм беру процес гана емес, сонымен бiрге эр адам езшщ ерекшелiктерiне карамастан езшщ элеуетше жете алатын когам куру тэсш ^азiргi кедергiлер мен киындьщтарды ецсеру эдiлеттi жэне iзгiлiктi когам куруга жасалган кадам болмак.

1. Конвенция о правах инвалидов ООН, 2006.

2. Ainscow, M., Booth, T., & Dyson, A. (2006). Improving Schools, Developing Inclusion. London: Routledge.

3. Florian, L. (2008). Special or inclusive education: Future trends. British Journal of Special Education, 35(4), 202-208.

4. Slee, R. (2011). The Irregular School: Exclusion, Schooling and Inclusive Education. London: Routledge.

5. UNESCO (2020). Global Education Monitoring Report: Inclusion and Education: All Means All. Paris: UNESCO.

ПАИДАЛАНЫЛГАН АППАРАТ К0З1: