CC BY
23
УДК 364.48
. ЭЛЕУМЕТТ1К ИНФРАК¥РЫЛЫМНЫ!1 ДАМУ ЖОЛДАРЫ
A.A. Нургалиева, Г.М. Ахметова
С. Торайгыров атындагы Павлодар мемлекетт'муниверситет/'
Элеуметтк инфракурылым салаларын дамытуга кешенщ тэсш еьа багытта жузеге асырылуы керек; жуйенщ макрокурылым » I элементтерш аньщтайтын жалпы мемлекетпк мэселелерд1 шешу J жайгасымымен; жеке аймактьщ жагдайда жуйенщ микрокурылымдьщ ■ I элементтерш аны^тайтын жергЫкп орталыктармен эюмшшш j аумактар жайгасымымен (З.с.26).
Ауылшаруашыльщ ендорютш экономикальщ аудандары элс!з I жэне жеткшшсгз дамыган элеуметпк инфракурылымга ие. Бул I былайша тусшд1ршедк мунда елд1 мекендердщ жел1с1 кептеген i хальщпен жэне олардыц белгЫ 6ip орналасу дисперсиялыгы сакталады. Оларда туратын халыкка кызмет керсету yniiH не шагын кунт, не кешенщ жетшзиимнщ эр турл1 мумкшдштер1 бар уйымдар мен мекемелер талап етшедь Бул ею факторлар инфракурылым желюшщ дамуыньщ элеуметпк - экономикалык тежелушщ себептерше кызмет аткарады. Шагын елд1 мекендерде 6ip жагынан, мамандырылган кэсшорындардьщ тшмд1 калыптасуымен камтамассыз ету жэне кызмет кажет эр турл1 езгермел! кызметтерд1 уйымдастыруды талап етедц eKiHHii жагынан кызметп орындауды тар мамандандыру TinTi кэаби багытты маманданды эмбебаптьщтан айырды .шагын едщмекендерде элеуметпк инфракурылымньщ Heri3ri компоненттерш дамытудын баска мэселелер! де бар. Мунда элеуметпк - мэдени жэне баска ортальщтарды калыптастыруды кеп капиталды салымды, кебшесе максаттык шыгьшдар туршде талап етед1 (З.с.67).
Элеуметпк инфракурылымды тек адамдардын eMipiH жаксарту кадрларды бекпуге гана багытталмайды, бэршен маныздысы, ол ауыл ем1р1нщ бейнес! мен стшин жетйццрудщ олардьщ когамдык жэне баскару кызметтерш белсенд1рудщ алгашкы шарггары болып табылатьш улкен саяси мэнге ие.
Хальщтьщ ecin келе жаткан материалдык жэне мэдени кажеттшпн канагаттандыру когамдык ещцр!сп уздксгз дамыту жэне жетшд1ру жолымен жузеге асырылады, сондьщтан элеуметпк жэне экономикалык
урдютердщ езара ю-кимылыныц мэселелерш шешу кезшде когамньщ экономикальщ жэне элеуметпк салаларын дэл аньщтау мацызды болып табылады (4с. 74).
Будан эр1, элеуметпк орта В,В- Покишимскейдщ, О.Л. Евтеева, С Д. Ковалев, Ж.Т. Тощенко, Ю.Н.Козаковтьщ Б.С Мовчонньщ ецбектершде керЫс тапкан. Олар элеуметпк инфракуылым - элеуметпк ортаньщ аумактьщ - салальщ жуйесгн калыптастыру жэне дамьпудын белгш гылыми эдютемелк непзш налагай. Зертгеущ одан ары карай жалгастыру унин тусшк кездер1 ретшде келесшердо щвдану усынылды:
- элеуметпк - экономикальщ мэселелерд! шешудщ сала аральщ аспекгшершен керше беретш элеуметж даму;
- элеуметпк орта - ендорютпс куштердщ аумактьщ уйымдастырылуыныц курылымдьщ компоненттершен шьщкан халыктык шаруашылык салаларыньщ кешеш.
- элеуметпк инфокурылым - материалдьщ - техникальщ база (гимарат, курылыс, инженер - техникальщ коммуникация тагы баскалары элеуметпк ортаньщ салалары).
Еалымдардьщ айтуышпа, барльщ айтылган тусшнсгер езара байланысты жэне непзп мэселелер - хальщтьщ кажетплЫн канагаттандыру жэне жеке тулганьщ жан - жакты дамуын шешуге эр турл1 эдютемелк тэсшд1 колдану мумкшдМн ескеред1 (2.С.16).
Элеуметпк ортаныц салальщ жуйелер! калыптастыру жэне дамыту кызмет корсету сапасына байланысты, епаз1м минимальщ уакытты талап етед1 жэне сондьщтан хальщты жергЫкп шогырлану орнымен байланысты. Кэсшорынды орналастыру орны мен турпаты тацдалады, мекеменщ оцтайлы желюш кальштастыру жузеге асырылады.
К,алаларда тургын уй таптары, шагын аудандар, тургын жэне эюмшшк аудандар кэсшорындарыныц аумактьщ кешендер1 калыптасады.
Ауылдьщ жерлерде ауыл аральщ кызмет корсету кэсшорындарыныц кешендер1 ужымшарлар мен кецшорладыц, аудандьщ жэне облыстьщ эюмшшк ортальщтардын жеке ортальщ коныстардьщ кызмет корсету кэсшорын кешендер1 курылады (4с.74)
Жайгасымнан пайда болтан, кэсшорынды орналастырудьщ уш сатылы жуйе атауьша ие болтан тэсш кала курылысы мэселелерш шешу ретшде козкарас тургысынан, сонымен б1рге уакыт унем1, усынылган кызмет корсету толыктыгы жэне кызмет корсету сапасын арттырудьщ баска факторларьш шешу ретшде езшщ уйымдьщ - курылымдьщ артыкшылыгын сакдайды.
Тшмдшкп арггыру жэне кызмет корсету оз кезепнде салаларды дамьпуды жоспарлау шарттарымен аньщталды, оньщ непзшде эркашанда курылысты калыптастыру жэне жаца куштердд енизу, мэселелер! косалкы жуйеш
курайтын жиынтьщ карым- катынас узшгендк, кез - келген аймак; децгешнде салалардыц дамуьш кешещц тэсшмен камтамассыз ету бар.(3,с23).
Тек салальщ жэне аумактьщ мэселелерщ шешудщ максимальдо б!рлесу1 б1рлкп жоспар непзшде инфакурылым салаларын дамыгуга кешещц тэсш жузеге асыруга мумкшдк бередк Сонымен б1рге инфакурылым салаларын жэне аумактьщ жуйеш дамыту кецейтшген жацгыртуга максаттары мен кажеттшштерше сэйкес калыптасудьщ б1рнеше децгеймен сипатталатынын есте сактау мацызды Казаков жэне Мовчан кезкарастары бойынша осындай уш децгещц белш керсетуге болады: Жалпы мемлекетпк, аймактьщ жэне жергшкп (3,с 24).
Жалпы мемлекетхжмэндаинфакурьшымдык табигикорларды игеру жэне октайлы колдану, колкгк тасымалдарды ортальщ энергиямен жабдыктау жэне уакытылы камтамассыз етущ, едщ мемлекетпк жэне ауылшаруашыльщ баскарудьщ барльщ жуйелерш жетщщрущ карастырады. Осы жуйелерд1 дамьпу кешенда жалпы мемлекепк багдарламалар бойьшша узак мерз1мд1 болжау непзшде кептеген гылыми- зерттеу жэне жобальщ институтгар, мамандандырылган курьшыс уйымдарымен журпзшедь
Ел1м1здщ 1р1 экономикальщ аудан шекараларында инфракурылым жуйелердщ аймактьщ децгеш 1р1 энергетикалык гимараттар колш тараптары жэне су кубырлары, гидротараптар, суару жуйелер! непзшде калыптасады жэне дамиды. Осы жуйелердщ мацызды толыгуы материалды- техникалык жабдыктардыц базалык коймаларыныц желю1 мен эр турл1 миниснрлк пен жиынтьщтардьщ аумактьщ баскару ен1мдерш епйзу болып табылады.
Аймактьщ мэщц инфракурылым. Шаруашылыкты жоспармен журпзу жагдайында ]р! экономикальщ аудандар инфракурылымныц непзп элементгер болт, эрине жалпы мемлекетпк инфракурылымдьщ жуйелер курамына юредь Б1рак аймактьщ децгейде инфракурылым объектшершщ б1рлескен курылыстыц коптеген мэселелерш шешетш салальщ миниспрлктер мен ведомствалардыц рел1 кушейед!.
Элеуметтк инфракурылысты жоспарлаудьщ непз1 хальщ шаруашыльщ салаларьш дамьпудьщ непзп кестес1 ещцрютк тараптарды, эаресе олардьщ жаца аудандарда кальштасуьш дамьпу больш табьшады. Осындай ещпрютк - инфракурылымдык кальштастыруды орналастыру дамьпудьщ анагурлым мшдеттер1мен жэне эр экономикальщ аудан бойьшша елМздщ ещцрютк купан орналастырумен аньщгалады. Кдарп уакытта ауьшшаруашыльщ ем1р гылыми - техникалык урдюте кец игершгендпсген ауьш ецбек ресурстарыныц удайы есш - ен}1 жэне колайлы колдану факторы кекейкесп мэнге ие болады. Бул урдю жогары бшкп кадрлдарга кажеттшктщ есуше халыкты жумыспен камту санында олардыц улес салмагыныц артуына олардьщ ауылды
элеуметтк кайта куру pejiiHiH кушеюше оньщ технико - экономикалык дамуьшьщ тездеуше экелед1 (3,с. 24).
Жогарыда келт1ршгендерд1 корыта келе ауылдыц элеуметтш инфракурылымын нарыкка кешуде журпзген реформаларда анагурлым объектшердщ курдел1 кешеш ретшде карауга болады. элеумегпк инфракурылымньщ калыптасуы жэне дамуы кептеген гылымдарга жетуге багытталады, соныц ¿шшде саяси экономиканыц теоретикальщ ережелерше элеуметт!к саясатка демографияга экологияга экономикалык география гыпым салаларына багытталады
Эдебиет
1. Казаков Ю.Н., Мовчан Б.С. Развитие социальной инфраструктуры экономических районов.-М.: Наука, 1991 -141с.
2. Дорж Д.А. Научное управление социальными процессами на селе: проблемы, решения - Алма-Ата: Казахстан, 1988 - 287с.
3. Турысов К. Казахстан: становление рыночной экономики: Сб. статей - Астана: Елорда, 2003.- 544с.
4. Закон «О государственном регулировании развития агропромышленного комплекса и сельских территорий» // Казахст. правда -2005 -12 июля - С.7-8
5. Государственной программы развития сельских территорий Республики Казахстан на 2004 - 2010 годы, от 20 августа 2003 года № 838.
Резюме
В статье говорится о социальной инфраструктуре.
Resume
The article considers a social infrastructure.
