CC BY
0E-ISSN: 2667-4262
Atif/Citation: Dalkiliç, L. Ç. & Deniz, D. (2023). Lermontov'un etkisinde Rus ressam Vrubel'in çeytan imgesi. Uluslararasi Dil, Edebiyat ve Kültür Araçtirmalan Dergisi (UDEKAD), 6 (2), s. 240-254. DOI: https://doi.org/10.37999/udekad.1334060
Leyla Çigdem DALKILIÇ* Deniza DENÎZ"
LERMONTOV'UN ETKÏSÎNDE RUS RESSAM VRUBEL'ÎN ÇEYTAN ÎMGESÎ
ÖZET
Rus ressam Mihail Vrubel zamanin çok ötesine kabul edilen ki^iliklerden biri olup sanat dallarinin farkli alanlarinda sayisiz eserler vermi^tir. Bu eserler arasinda en bilineni §eytani konu alan resim ûçlemesidir. Çeytan imgesini yaratirken ya^aminda meydan gelen çeçitli olaylarin etkisi olsa da ressam, bu imgenin olu^turulmasinda en çok Rus §air-yazar Mihail Lermontov'un "Çeytan" (Demon) poemasindan etkilenmi^tir. Lermontov'un poemasinda anlatilan §eytan imgesi neredeyse Vrubel'in eser ûçlemesiyle hayat bulmaktadir. Buna karçilik Vrubel'in resim ûçlemesi ile Lermontov'un poemasinin yakindan incelenmesi ortak bir konuya farkli açilarindan bakildigini göstermektedir. Lermontov'a göre §eytan imgesi insan dogasinin ikiligine içaret ederken, Vrubel'e göre dünyanin varoluçunu kavrayabilmek için bir araçtir. Sanat-edebiyat etkileçimi çerçevesinde ele alinan bu çaliçmada Vrubel'in çeytani konu alan resim ûçlemesinin ortaya çiki§ hikâyesi ressamin ya^adiklari, sanat anlayiçi ve hayat felsefesi ile dönem özellikleri dikkate alinarak ele alinmaktadir. Bununla amaç, yazari ve sanatini tanitmak, Rus insanini ve estetik zevklerini ressam üzerinden anlamaya çaliçmak ve bir sanat dali olan resim sanatinin diger bir baçka sanat dali olan edebiyattan nasil etkiledigini ortaya koymaktir. Bu etkileçimin nasil gerçekleçtigini ortaya koyabilmek adina da Vrubel'in çeytani konu alan resim ûçlemesi ile Lermontov'un "Çeytan" poemasindaki §eytan imgesi kar§ila§tirmali olarak incelenmektedir. Her iki dehanin çaliçmalari demonoloji konusunda irdelenmeye deger eserler olmakla birlikte çaliçmalari, din veya daha gelenekselle§mi§ dûçûncelerin ötesine geçerek herkesin içindeki çeytani kendine göre yorumlayabilecegini göstermektedir.
Anahtar kelimeler: Gûmûç Çagi, Rus resim sanati, Rus edebiyati, Vrubel, Lermontov.
THE IMAGE OF DEVIL BY THE RUSSIAN PAINTER VRUBEL UNDER THE INFLUENCE OF LERMONTOV
ABSTRACT
Russian painter Mikhail Vrubel is one of the personalities accepted far beyond time and has produced numerous works in different fields of art. The most well-known of these works is the painting trilogy about the devil. Although various events in his life had an impact on the creation of the image of the devil, the painter was most influenced by the poem "Demon" by the Russian poet-writer Mikhail Lermontov in the creation of this image. The image of the devil described in Lermontov's poem almost comes to life in Vrubel's painting trilogy. On the other hand, a close examination of Vrubel's painting trilogy and Lermontov's poem shows that a common subject is viewed from different angles. According to Lermontov, the image of the devil points to the duality of human nature, Vrubel thinks that it is a means to comprehend the existence of the world. In this study, which is handled within the framework of art-literature interaction, the story of the emergence of Vrubel's painting trilogy about the devil is discussed by taking into account the painter's experiences, his understanding of art and philosophy of life, and the characteristics of the period. The aim is to introduce the author and his art, to try to understand the Russian people and their aesthetic tastes through the painter, and to reveal how painting, one branch of art is influenced by literature, another branch of art. In order to reveal how this interaction is realised, Vrubel's painting trilogy about the devil and the image of the devil in Lermontov's poem "The Devil" are mutually examined. The works of both geniuses are worth examining in the field of demonology, but their works also go beyond religion or more traditional ideas and show that everyone can interpret the demon inside them in their own way.
Keywords: Silver Age, Russian painting, Russian literature, Vrubel, Lermontov.
* Sorumlu Yazar (Corresponding Author), Doç. Dr., Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Cografya Fakültesi, Slav Dilleri ve Edebiyatlari Bölümü, Rus Dili ve Edebiyati Anabilim Dali, Ankara / Türkiye. E-posta: lcdalkilic@ankara.edu.tr.
** Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Cografya Fakültesi, Slav Dilleri ve Edebiyatlari Bölümü, Rus Dili ve Edebiyati Anabilim Dali Lisans mezunu, Ankara / Türkiye. E-posta: denizadenizrrmtal3@gmail.com.
Makale Bilgisi (Article Info): Araçtirma makalesi / Research Article, Makale Geliç Tarihi (Received): 28.07.2023, Makale Kabul Tarihi (Accepted): 20.10.2023
Giriç
Çeytan imgesi din, folklor, mitoloji, sanat, kültür ve edebiyatin etkisiyle farkli biçimlerde ele alinan, üzerine dü§ünülen, üretilen bir kavram olarak kar§imiza çikmaktadir. Edebiyat alaninda, kötü gûçlerin vücut bulmuç hali ve suçlunun cezalandirilarak iyiligin ön plana çikartilmasi §eklinde iki yönde kar§imiza çikan bu imgenin en özgün betimlemesi Rus §air-yazar Mihail Yuryeviç Lermontov (1814-1841) tarafindan "§eytan" (Demon)1 poemasinda ele alinmi§tir. Dini motifler çerçevesinde kabul edilenin çok diçinda bir varlik olarak eserde yer eden ve yalniz, baçina buyruk özellikleriyle yazarla paralellikler gösteren §eytan imgesinin resim sanatindaki özgün yansimasi ise Mihail Aleksandroviç Vrubel'in (1856-1910) çeytani konu alan tablo ûçlemesinde görülmektedir.
Çok kûçûk yaçlarda sanata dü§kün olsa da egitimini hukuk alaninda alan Vrubel'in 1880'de Sanat Akademisi'ne dinleyici olarak girmesi hayatina yön vermiçtir. Ünlü ressamlar Çistyakov2 ve Repin'den3 dersler alan Vrubel kendi tarzini oluçturmayi baçanr. Resim sanatina, ortaya konan eserlere karçi her zaman kendine özgü bir baki§ açisi geli§tirmi§tir. Akademide ögrenci olmasinda ragmen dönemin ünlü kabul edilen ressami Repin tarafindan 1880-1883 yillari arasinda çizilen, §u an günümüzde Moskova'daki Tretyakov Devlet Sanat Galerisinde bulunan "Kursk Taçrasindaki Haçli Seferi"4 eseriyle ilgili görü§lerini açikça söylemekten çekinmemesi kendi sanat çizgisinin oluçmaya baçladiginin açik bir kanitidir5.
Vrubel'de ruh ve çeytan fikirlerinin belirmeye baçladigi dönem, Kiev'deki XII. yüzyila ait Kirillovski kilisesinin restorasyonunda yer almak üzere ünlü Rus tarihçi, arkeolog ve sanat eleçtirmeni V.A. Prahov'dan6 1883 yilinda davet aldigi zamana denk gelir. Hayatinin dönüm noktalarindan biri olan bu teklifle kilise süslemeleri, ikona ve figür çizimleri baçta olmak üzere katedral restorasyonunda büyük bir deneyim kazanir. Prahov'un e§i Emili Lvovna'ya 1884'te platonik bir a§k beslemeye baçlamasi sonucu çektigi ruhsal acilar bu alandaki dü§üncelerinin derinleçmesine etki eder. Vrubel, arkadaçi Valentin Aleksandroviç Serov'a7 ilk kez 1885 yilinda ünlü eser ^lemesi "Çeytan" imgesini resmetmeyi dü§ündügünü dile getirir (Domiteeva, 2014, s. 163; Kravçenko, 2011, s. 9). Eserine baçlayan ressam, babasinin kendisini ziyareti sirasinda tabloyu görmesi ve dehçete kapilmasi üzerine, tipki babasi gibi insanlarin yaratmak istedigi §eyi anlayamayacagi dü§üncesiyle resmin ilk eskizlerini yok eder. Ressam, çeytan üçlemesini ortaya koydugu 1890-1899-1902 yillari arasinda tam da dü§ündügü gibi anla§ilamami§, yarattigi kültürel miras ancak ölümünden sonra deger kazanmiçtir. 3 Nisan 1910'da Petersburg'da düzenlenen cenazesinde söz alan §air Aleksandr Blok, ressami "öteki dünyalarin habercisi" olarak adlandirir: "Vrubel ve benzerlerinin yüzyilda bir insanliga gösterdikleri karçisinda sadece titreyebilirim.
1 Rus. Демон.
2 Pavel Petroviç Çistyakov (1832-1919) imparatorluk Sanat Akademisi üyesi, Rus ressam ve sanat egitmeni.
3 ilya Yefimoviç Repin (1844-1930) imparatorluk Sanat Akademisi üyesi, Rus ressam ve sanat egitmeni.
4 Tablo Kursktaki Meryem Ana ikonu çerefine düzenlenen geçit törenini tasvir eder.
5Repin, Gezginler'in görü^lerini desteklemekteydi, ancak Vrubel onlarin görü^lerini paylaçmiyordu. Gezginler'in açrn acikli olduklarina, sanatin amacindan uzaklaçtiklarina ve gerçekçiligi tüm "çiplakligiyla" aktardiklarina inaniyordu. Vrubel ise böyle bir gerçekçiligi reddediyordu.
6 Kirillovski kilisesinin restorasyonunu baçlatan Prahov, ayni zamanda St. Petersburg Devlet Üniversitesi onursal profesörüdür. Prahov bu içte çaliçabilecek birilerini ögütlemesi için Çistyakov'a baçvurur, Çistyakov da Vrubel'i önerir.
7imparatorluk sanat akademisi üyesi, Rus ressam Valentin Aleksandroviç Serov (1865-1991) XIX.-XX. yüzyilda modern akimin ünlü ressamlarindandir.
Onlarin gördügü dünyalari biz göremiyoruz" (Dmitrieva, 1984, s. 134) sözlerini dile getirerek ressamin özgünlügünün altini çizer.
Bu nedenlerden ötürü çaginin çok ötesinde bir kiçilik olarak adlandirilan Vrubel'in §eytan imgesini hangi etkiler altinda yarattigini anlamaya çaliçmak için yaçaminda etki eden kesitlere, dönemin özelliklerine ve sanat anlayiçina etki eden faktörlere bakmak gerekir. Bunun için çaliçmada sirasiyla dönem özelliklerine ve sanat anlayiçina etki eden etmenler ele alinmaktadir. Çeytan üçlemesinin ortaya çikmasinda en büyük rol ise Vrubel'in ezbere bildigi Mihail Lermantov'un "§eytan" poemasidir. Bu bakimdan çaliçmada bir sanat dali olan resim sanatinin diger bir baçka sanat dali olan edebiyattan nasil etkiledigi incelenmektedir. Bu etkileçimin nasil gerçekleçtigini ortaya koyabilmek adina da var olu§, insanin yaçam amaci, hayattaki yeri gibi dü§üncelerin sorgulandigi Gümü§ Çagi'nda çeytan imgesini ele alan Vrubel'in resim ^lemesi ile Lermontov'un romantizm akimiyla kaleme aldigi "Çeytan" poemasindaki çeytan imgesi arasindaki benzerlikler ve etkileçimler analiz edilmektedir. §eytan imgesi araciligiyla Vrubel ve Lermontov'un aktarmak istedigi temel dü§ünce de ayrica irdelenmektedir. Çaliçmada disiplinler arasi etkileçimin ne çekilde meydana gelebildiginin ortaya konmasi da ayrica hedeflenmiçtir.
Dönemin Özellikleri
Bireyi anlayabilmek için özellikle de bir döneme iz birakanlari anlayabilmek adina öncelikle bireyin kiçiligini oluçturan etmenleri ve bu etmenlerin kiçinin yaçadigi çagin etkileri altinda nasil §ekillendigine bakmak gerekir.
Vrubel'in yaçadigi dönem olan XIX. yüzyilin sonu ile XX. yüzyilin baçlangici Rus kültürünün Gümü§ Çagi olarak bilinen zamana denk gelir. Kendinden önce gelen bütün dönemlerin bir etkileçimi sonucu ortaya çikan bu çag, Rus kültürü ve Rus toplumunun çekillenmesinde büyük bir yere sahiptir. Rusya'nin sosyal ve siyasi dü§ünce yapisinda köklü degiçimler yine bu zaman araliginda meydana gelir. A. Aronova (2016, s. 97-101), S.N. Bledniy ve M.i. Smirnova'nin (2017, s. 20-25) ile Z.A. Öztürk'ün (2022, s. 146-148) inceledikleri bu dönemin özelliklerini yedi baçlik altinda toplamak mümkündür. Her bir baçlikta devrin çekillenmesinde rol oynayan hâkim dü§ünceler sunulmaktadir.
1. Rusya'nin dünya tarihi ve kültüründeki yerini anlamak, geçmiç, çimdiki ve gelecegi anlayip ön görebilmekle mümkündür. Bu nedenle dü§ünürler eserlerinde geçmiçi anlayarak çimdiyi degiçtirme ve gelecekten beklenene yönelik olarak kendilerine bir yön çizmeye çali§mi§ ve adil sosyal düzen arayiçina yogunla§mi§lardir;
2. Yaçanilan dönemin özellikleri çerçevesinde sosyal sorunlar ve degerler tekrardan ele alinmiçtir. Rus sosyal ve siyasal yaçamin geleneklerinin belirlenebilmesi yolunda insanin ya§ama amaci, hayattaki yeri ve anlami sorgulanmiçtir. Manevi bütünlügün ve dünyevi yaçamda düzenin sosyal sorunlarin çözümüyle mümkün oldugu görü§ü hâkim olmuçtur;
3. Bati dünyasinda Kant, Hegel gibi dü§ünürlerin ögretilerinin Rus toplumsal-siyasi dü§ünce yaçamina etkilerinin Rus dü§ünürlerce ustalikla içlenip Rus dünya görü§ü, felsefesi ve kültürüne uyarlanmasi aydinlanma yolundaki ilerlemeleri hizlandirmiçtir;
4. Rus toplumunda kültürün özünün benimsenmesinin din inanciyla baglantili oldugu fikri hâkim olmuçtur;
5. Soyut meselelerde dahi ahlaki degerlendirmeler ve yaklaçimlarin olmasi gerektigini savunan panmoralizim akimi, Rus dü§üncesinde bireyin deger yargilarini, sorunlarini belirlemede önemli bir sanat akimi olarak ortaya çikmiçtir;
6. Ülkedeki sosyo-politik dü§üncenin, sosyal düzendeki ani degiçikliklerin ve devrim havasinin etkisi, Rusya'nin geçirdigi "geçi§" dönemi tüm topluma yayilmiç ve dünyanin sonu, pesimist dü§ünceler, gelecek kaygisi gibi duygular yayginlik kazanmiçtir;
7. Kültür nedir, medeniyetlerin sentezi ve doguçu, kültürel yenilikler gibi sorularla Rus toplumsal ve siyasi dü§ünce biçimini Bati ve Dogu'nun geleneklerinden ayiran kültürmerkezcilik, Rusya'da ayri bir inceleme-araçtirma alani olarak ortaya çikmiçtir.
Yukarida bahse konu dönem özelliklerinin yani sira manevi kültürel deger ve geleneklerde degiçimler yaçanir. Gümü§ Çag'in en önemli özelliklerinden biri "insanin kefidir". Bireye, öznellige deger verilmeye baçlanir. Dü§üncedeki bu degiçim din ve felsefede dâhil olmak üzere tüm alanlarda görülür. Bunun sonucunda kendi dünyasini yaratan bir "yaratici" kiçilik, sanatçi ortaya çikar. Bu dönemde kültür, daha önce hayal dahi edilemeyecek ö^üde siyaset ve dinden bagimsiz olarak ifade bulur, bu da yeninin ortaya çikip geliçmesine olanak saglar. Önceki dönem sanatçilar, agirlikli olarak sosyal sorunlar üzerinde yogunlaçirken, bu devrin sanatçilari söz konusu sorunlarin yaninda çogunlukla varoluç, hayat, ölüm, yaçamin anlami gibi konulara deginir. Sorunlarinin yanitini bulamasalar da sayilan konulara çözüm bulunmaya çali§ilmi§, dikkat çekilmi§ ve bireylerdeki farkindalik oranina katki saglamiçlardir. Bu ve benzeri varoluçsal sorunlar daha çok Rönesans tipi kiçiler olan sanatçi gruplar tarafindan ele alinmiçtir, baçka bir deyiçle zamanin çok ötesinde olan, çok yönlü, gerçek ile gerçek di§i, insan ile ilahi olani ve hissedilen ile hissedilemeyeni anlamaya çaliçan gruplarin eserleri olarak ortaya çikmiçtir.
Gümü§ Çag'in dikkat çekici özelliklerinden bir digeri de Rusçada "metsantsvo" (мецанство) olarak adlandirilan bilim ve sanat hamiliginin yayilmasidir. Bilim ve sanat hamiliginin ortaya çikmasindaki en önemli faktör halkin dini dünya görü§üdür (Solovyova, 2013, s. 70). Hamiler yaptiklari içleri sadece para kazanma araci olarak görmemi§, ilahi olan tarafindan kendilerine yüklenen bir misyon olarak kabul etmiçlerdir. Yetenekli ressamlara finans, barinak, i§ destegi saglayan bilim ve sanat koruyucularindan en taninmiç olani S.i. Mamantov'dur8. Zamanla mimar, sanatçi, edebiyatçilarin da üstlendigi bu rol, sanat dallarinin geliçmesinde önemli katkilarda bulunmuçtur. Bilim-teknik alaninda da meydana gelen ilerlemeler sayesinde yayimcilik yeni bir ivme kazanmi§, çikan gazete ve dergi sayisinda arti§ ya§anmi§tir.
Bu dönemin önemli özelliklerinden bir digeri de "efsane yaratimi" olarak Türkçeye aktarabilecegimiz "mifotvorstvo" (мифотворство)'dur. Bu dönem sanatçilari için mit, dünyayi algilama yolunda önemli bir araç halini alir. Sanatçilarin ortaya koyduklari sanat çerçevesinde yarattiklari kendilerine has, özel mitler ve mitsel dü§ünce modelleri, yeni e§siz karakterler, figürler oluçturmalarina yardimci olarak toplumun örnek alabilecegi yeni davraniç biçimlerini ortaya koyar. Dünya algisi degiçir, evren bir oyun sahnesi gibi algilanir.
Sonuç olarak sosyo-politik degiçiklikler diçinda bu dönemde meydana gelen geliçmeler: zamanin ötesinde entelektüel kiçiliklerin oluçumu, bilim ve sanat koruyuculugunun artmasi,
8 Savva ivanoviç Mamontov (1841-1918), dönemin ünlü Rus, tüccar ailelerinden Mamantov'larin bir üyesidir.
UDEKAD
C'lt / Volume: 6, / Issue: 2, 2023
dünyanin algilanmasinda mitolojinin kullanimi, daha ilerici ve yenilikçi bir dünya anlayiçi olarak sayilabilir. Bu açidan özellikle de zamanin ötesinde kiçilikler olan Vrubel, Blok, Mayakovski gibi isimlerin bu dönemde çikmasi tesadüf degildir.
Sanat Anlayiçi ve Eserleri
ilk sembolist ressamlardan biri olan Vrubel'in, modern akim döneminde çaliçmalarini ortaya koymasina ragmen eserleri birer klasik kabul edilir. Bu durumu anlayabilmek ve bunun ressamin eserlerine nasil yansidigina bakabilmek adina sembolizmi anlamak gerekir. Sanat eserinin degerini, gerçegin oldugu gibi aktarilmasinda degil, duygu ve dü§üncelerin, içaret ve biçimlerin uygunluk içinde düzenleni§inde gören, neredeyse her sanat dalinda kendini gösteren bir sanat akimi olan sembolizmin amaci ayni zamanda gerçek üstü, manevi olanin var oluçunu hatirlamaktir. Bu nedenle de sembolistler rüyalara, hayallere ve hislere büyük önem vermiçlerdir. Siklikla manevi sembollere, masal motiflerine ve din ile mitolojik konulara deginen sembolistler için bu temalar iki dünya arasinda köprü konumundadir.
Dönem, sanat dallarinin birleçtirilebilir olmasi fikrini taçimaktaydi. Masalin müzikle birlikte edebiyat ve folkloru birleçtiren bir tür olarak görülmesi XIX.-XX. yüzyil sanat yaçamina etki etmiçtir, bu etkide bilhassa tiyatro oyunlari ve müzik eserlerinin yeri büyük olmuçtur (Butkova, 2012, s. 266). Sanat dallarinin birleçtirilebilir olmasi fikri de Vrubel'in eserlerinde hayat bulur. Özgürlük, yalnizlik, sonsuzluk, insan ruhu gibi kavramlar ile mitoloji, folklor, müzik, edebiyat gibi dallarin ve degiçimlerin bir bütün olarak ele alindigi bu dönem, ressamin sanat anlayiçini ve felsefesini çekillendiren, eserlerine belirgin olarak yansiyan etmenler olmuçtur.
Zamaninin ötesinde bir kiçilik olmasi, akademik sanattan farkli bir çizgi benimsemesi ve sanatiyla çagin ilerisine geçebilmesinden kaynakli olarak Vrubel modern bir ressam olarak görülür. Modern akimi esrarengizlikte güzellik arama peçindedir. Bu yaklaçim ressamin eserlerinde de mevcuttur, fakat ayni zamanda modern akimi canli renkler kullanmayi tercih eder ki bu Vrubel'in eserlerinde gözlenmez. Vrubel renk skalasi olarak üç temel rengi kullanir, bunlar: altin, mor ve mavi-lila renkleridir. Bu renkleri kimi eserlerinde daha canli kimi resimlerinde ise özellikle de yaçi ilerledikçe daha sönük tonlarda kullanmiçtir. Tüm bu renkler ressamin eserlerinde sembolik bir anlam taçir. Örnegin, "Leylak Çiçegi" tablosunu yaparken ressam esasinda bir portre üzerine çaliçmaktadir ancak çaliçirken çiçegin renklerine kendini o kadar kaptirir ki lila, turkuaz tonlari ile eserini yaratir. Bu renklerle oluçturdugu eserin kasvetli havasi Rus sembolist-çairlerin çiirlerinde içleyecekleri "mavi-lila dönemine" zemin hazirlar.
Mavi-lila dönemi olarak adlandirilan sembolistlerin bu renk seçimine baktigimizda, farkli dönemlerde Meryem Ana'nin çali veya Aziz Sofya'nin örtüsünün rengi ile iliçkilendirilen mavi rengi sembolistlerin eserlerinde koyu bir renge bürünür: ressamlar ve çairler renk tonlarindaki degiçimlere hassasiyetle yaklaçirlardi, mavi ve gök mavisi kutsal bir öneme sahipti, gök mavisi karardiginda daha yüksek, ilahi bir dünyanin kurtarici mesajindan yikici bir uçuruma, kaosa dönü§mekteydi. Mor renk ise sembolistler için mavi ve mavinin tonlarinin çeytani bir koyulaçmasinin genel yansimasiydi (Butkova, 2012, s. 267-268).
Bu kasvetli havanin yansimalari ressamin "Kugu Prenses"9, "Yenik §eytan", "Alti Kanatli Seraphim"10 eserlerinde de belirgin olarak hissedilir.
Resim 1. M.Vrubel, « Leylak Qiqegi», 1900.
Vrubel eserlerinde moderne özgü olan §ekillerin kristalizasyonu11 ve desenle süsleme stilizasyonu12 tekniklerini kullanir (Krav9enko, 2011, s. 9). Eserlerinde §ekillerin geometrikle§tirilmesi ve desenlerle süsleme teknigini mozaik ve vitray yapimina benzeten ressam, bu teknikleri hem resimde hem de kara kalem 9izimlerinde uygular. Bu a9idan Vrubel mozaik ve vitray sanatina özgü özellikleri resim sanatina aktarmaktadir.
Vrubel'in eserlerinde evrensel ger9ekleri, edebi degerleri yansitma arzusu vardi. Bunu yapmak ifin de sanat hayatinin erken dönemlerinden itibaren eserlerin temalarini ve kahramanlarini, zamani durdurabilecek, zamanin ötesine ge9ebilecek, sonsuzluk hissini verebilecek, görüntüyü sembolik anlamda doldurabilecek §ekilde se9mekteydi. Zaman kavrami Vrubel'in eserlerinde zamansal sinirlari olmayan, sonsuz olan mitsel bir özellik sergiler, bu nedenle dünyanin olu§umundan beri var olan iyi ile kötü, dogru ile yanli§, aydinlik ile karaligin 9ati§masi resimlerine yansir. £izimlerinde imgelere, figürlere verdigi trajik hava asaletiyle yaratilir yani trajik karakterler yaratirken Vrubel onlara asillik katar, eserlerine bakanlari heyecanlandiran, varligin anlamini hatirlatan görkemli imgeler dönemin trajik havasina da i§ik tutar (Naratov ve §likov, 2016, s. 504). Vrubel de bunu aktarabilmek i9in modernizm ve sembolizme yönelir.
Vrubel'in 9ali§malarindaki bir diger önemli nokta mitolojik hikayelere ba§vurmasidir. "Deniz Kizlari", "Kugu Prenses", "Pan", "Prenses Büyücü"13 bunlardan sadece birka9idir. Bu karakterleri yaratirken onlara ilgi 9ekici bir §ekilde derin anlamlar katar. Olu§turdugu karakterlerin 9ogunun mitolojik ve folklorik temelleri vardir, bunun yaninda karakterlerin kadinsi özellikleri olduk9a belirgindir. Ressamin ilk a§ki Emili Prahova ve e§i Nadejda Zabela, Vrubel'in kadin prototipleri olarak tablolarda yer eder. Özellikle Emili Prahova'ya duydugu platonik a§k Vrubel'de derin izler birakir. Ressamin platonik a§kinin onda yarattigi etkilerden arkada§i Konstantin Korovin anilarinda §öyle bahseder:
Yaz mevsimiydi. Hava sicakti. Bah9edeki büyük gölete yüzmeye gitmi§tik '...' -
Gögsünüzdeki yaraya benzer beyaz 9izgilerde neyin nesi? diye sordum. - Evet, bunlar yara
9 Kimi Qali§malarda "Kugu Carige" olarak da geger. Bkz. K.S. Kügük. Resim Sanatinda Kugunun Dönü§ümü: Leda ve Kugu Mitinden Rus Ressam M.A. Vrubel'in Kugu Carigesine. DTCF dergisi, 62 (2), 2022: 1334-1352.
10 Sirasiyla Rusgalari: Царевна Лебедь, Демон Поверженный, Шестикрылом Серафиме.
11 Geometrik bigime sokma.
12 Bigemleme, sanatginin kendine özgü anlati§ bigimi.
13 Sirasiyla Rusgalari: Марские Царевны, Царевна Лебедь, Пан, Царевна Волхва.
izi. Kendimi bi9akla kestim - der '....' Mihail Äleksandrovi9, ne oldu da kendinizi bi9akla kestiniz söyler misiniz? Caniniz baya acimi§ olmall!... Daha yakindan baktim ve 90k sayida §erit halinde beyaz yaralar oldugunu gördüm. - Bilmem beni anlayabilir misiniz - dedi Mihail Äleksandrovi9, - ama bir kadini sevdim, ama o beni sevmedi, belki de sevdi ama bir9ok sebep beni anlamasini engelliyordu. Bu engelleri ortadan kaldiramadigim i9in aci 9ekiyordum ama kendimi kestigimde acilarim hafifliyordu (Korovin, 1990, s. 117).
E§i Nadejda Zabela'yla ise dekor ve kostümlerle ilgili ki§i olarak görev aldigi "Hansel ve Gretel" operasinin provasinda tani§ir. Nadejda'nin sesini duyar duymaz ona ä§ik olur. "Duyar" 9ünkü sahne karanliktir ve Nadejda'nin yüzü belirgin degildir. Vrubel Nadejda'nin sesine vurulur (Domiteeva, 2014, s. 313). Her iki kadin da Vrubel i9in özel bir yere sahip olduklarindan eserlerin yaratim a§amasinda her ikisine de yer vermi§tir. Konuya ili§kin ba§ka bir örnek verilecek olursa "isa'yla Meryem Ana"14 ikonunu olu§tururken de Vrubel, Emili Prahov'dan ilham almi§tir. Meryem Ana ve isa Mesih'in 9ocuk halini 9izerken Emili Prahov ve kü9ük kizinin yüzlerini kullanmi§tir. Äncak ressam, ali§ilagelmi§in aksine Meryem Äna'nin yüzünü üzgün bir bi9imde tasvir eder ki bu da o dönemde ressamin duygularinin bir yansimasi olarak ge9er (Budanova, 2022).
Resimleri sevdigi kadinlarin prototipleri di§inda kendinden bir takim nitelikler de ta§ir. Vrubel'in tüm karakterleri özellikle de kadinlar büyük, 9ekici gözlere sahiptir. Karakterler hep derin bir anlamla doludur, bu derinligi de baki§lari ve resimdeki semboller sayesinde aktarir. Bunun en güzel örnegini "Kugu Prensesi" resmi vermektedir. Kugu, aydinligin, i§igin sembolü bir ku§tur, bu anlam da beyaz renk ile saglanir. "Beyaz kugu" resimde suyla baglantili, kadinsi kökenleri olan bir ku§tur. Folklorda ve sembolistlerin §iir sanatinda ba§ka diyarlara ait bilge ku§lar olarak da ele alinan kugu imgesi, Rus kültürü i9in bedeni yani temelleri15, hava, su ve i§iktan olu§mu§ kutsal, kozmik bir Rus varligi olarak kabul edilir (Butkova, 2012, s. 267). Vrubel'in resimde betimledigi prensesin beyaz kanatlari, beyaz i§lemeli tülü, degerli ta§larla bezeli taci söz konusu i§iga katki saglamaktadir (Kü9ük, 2022, s. 1346).
Resim 2. M.Vrubel, Kugu Prenses, 1900
14 Rus. EoraMaTepb c M^ageH^M.
15 Burada temellerinden ve bedeninden kasit igin esasinda toprak elementinden bahsedilmektedir.
Vrubel'in tarzini oluçturan birkaç karakteristik özellik oldugu açikârdir. Bunlar, folklorik ve mitolojik kaynaklara baçvurma, çekillerde geometrik tarzi benimseme, baskin ûç renk seçimi, desen süsleme ilkesiyle özgünle§tirme, ebedi dünyayi eserlerine yansitma, sevdigi kadinlarin özelliklerini karakterlere aktarma, karakterlerin derinligini büyük, çekici gözlerle belirgin kilma olarak siralanabilir.
Yukarida ele alinan birkaç eserinin yaninda Vrubel'in kesin rakamini söyleyemeyecegimiz kadar çok sayida eseri vardir. Bunun nedeni sadece resim sanatiyla degil mozaik, seramik, kara kalem çizimi, edebi eserlere illüstrasyon çizimi, tiyatrodaki oyunlar için kostüm ve dekor tasarisina kadar birçok alanda çaliçmalar vermi§ olmasindan ileri gelir. Vrubel'in eserlerinin tam sayisini veremesek de boyutunun büyüklügünü anlayabilmek adina Moskova'da bulunan Tretyakov Devlet Sanat Galerisi'nin online olarak Youtube kanali üzerinden de yayini olan mono-sergisi baz alinabilir. Serginin yaraticilari sergiyi düzenlerken Vrubel'in dü§ünce sistemini yansitmaya çaliçan bir seri izlemektedir. "Kugu Prenses" ile baçlayan sergi, sirasiyla "Oturan §eytan", "Uçan Çeytan", "Yenik §eytan", "Leylak Çiçegi", "Mamontov'un Portresi", Vrubel'in Mamontov'un malikâne giri§ kapilarini süslemek için yaptigi "Aslan maskeleri", eçi "Nadejda Zabela'nin portreleri", seramik çaliçmalari, natürmort çizimleri, portre çaliçmalari ile devam eder (Oh My Art, 2021). incelememiz daha çok Vrubel'in çeytan imgesine odaklandigi için diger eserlerine ayrintisiyla bu çaliçmada deginilmemiçtir.
Vrubel ve Lermontov'da Çeytan imgesi
Gümü§ Çag var olu§, yaçamin anlami, özgürlük gibi temalarin farkli açilardan ele alindigi bir dönem olmuçtur. Bu dünyayi anlama, var oluçu algilayabilme kavramlari arasinda çeytan imgesi de ele alinan konulardan biridir. incil'de hain ve Tanri'nin dü§mani, dünyadaki tüm kötülüklerin sebebi, insanlari suça teçvik eden bir varlik olarak aktarilan §eytan olgusu, Rus kültüründe agirlikli olarak Hristiyanligin kabulüyle §ekillenmi§ ve halklarin zihinlerinde bu çekilde yer etmiçtir (Day ve Paçkov, 2019, s.68). iyilik ve kötülük arasindaki bir savaçin yansimasi olarak karçimiza çikan §eytan imgesi, mitoloji, folklor, edebiyat ve resim ba§ta olmak üzere farkli alanlarinda kendine yer bulmuçtur.
Rus edebiyatinda N.V. Gogol'ün "Dikanka Yakinindaki Köyde Akçamlar" (Вечера на хуторе близ Диканьки), "Korkunç Ôç" (Страшная месть), F.M. Dostoyevski'nin "Karamazov Kardeçler" (Братья Карамазовы), "Ecinniler" (Бесы), L.N. Tolstoy'un "§eytan" (Дьявол), M.A. Bulgakov'un "Usta ve Margarita" (Мастер и Маргарита) adli eserlerinde bulunan bu imge, Rus sanat kültüründe M.Yu. Lermontov'un "§eytan" (Демон) adli poemasi ile M. Vrubel'in §eytani konu alan resim ^lemesinde görülmektedir.
Lermontov'un "§eytan" poemasindaki §eytan imgesi tüm ya§ami boyunca §air-yazarin üzerinde durdugu, dü§ündügü bir konu olmuçtur. Kendine has "derinlikleri ve tutkulu yönleriyle" (Eyhembayum, 1936, s. 293) karçimiza çikan bu imge üzerine yazar daha on dört yaçindayken yazmaya ba§lar, sekiz kere redakte edilmesi sonrasinda önümüze geldigi halindeki olgunluguna eri§ir. Dönemin dinsel dünya görü§üne aykiri oldugu için sansürlenir ve uzun süre yayimlanamaz. Yazarin çok uzun ugraçlari sonucu ortaya çikan eseri, ölümünden sonra 1842'de poemadan alintilar olmak üzere önce "Oteçestvennie Zapiski" (Yurt içi Notlar) dergisinde yayimlanir. Tam baskisi ise 1856'da ilk olarak Almanya'da, sonrasinda 1860'ta Rusya'da çikar.
Dini motiflerden, Gürcü folkloru ve Gürcistan'in günlük yaçamindan detaylarla çekillendirdigi eserinde çeytan imgesi kutsal yazitlarda aktarildigindan biraz farklidir. incil'de cennetten kovulan çeytan mitinden yola çikarak oluçturdugu poemasinda yazar, çeytani kendince yorumlayarak aktarmaktadir. Eserde çeytan, cezalandirilarak cennetten kovulan, tüm ebedi yaçami boyunca Tanri'nin yarattigi yeryüzünde dolaçmak zorunda olan, yalniz, can sikintisi çeken, insan varliginin kendisine karçi koymadigi bu nedenle de artik kötülük yapmaktan bile zevk duymayan, aglayabilen, sevme istegi duyan, yalnizligindan kurtulmak isteyen ancak bir o kadar da israrci, bencil, kibrine yenik dü§en karmaçik psikolojiye sahip bir varlik olarak karçimiza çikar. Z. Antakyaliogluna göre, Lermontov'un çeytani edebiyattaki diger örneklerden farklidir, çünkü istemi baçkadir: bilincinden ve isteminden azat olmak, kendini unutmak, dönü§mek ister. Bu çeytan bizim hem sorgulayan, bilgiye aç, düzen yikan, isyankâr, evcilleçmeyen, cesur, idealist, gururlu yanimizi hem de tüm bunlardan sikilan huzur isteyen yanimizi ayni anda temsil eder (2021, s. 206).
Poemanin ilk misralarinda üzgün, sürgün edilmiç bir varlik olarak tasvir edilen çeytan, Tanri'nin yarattigi sonsuz dünyanin üzerinde uçarken, kalbini heyecanlandiran güzeller güzeli Tamara'yi görmesiyle içinde bir sevme ve sevilme istegi uyanir. §eytan, Tamara araciligi ile kurtuluçu bulmak ister, içinde iyilik yapma istegi bile uyanir. Ancak bu duygular ayni zamanda onun korkup aglamasina neden olur. Tamara evlenmek üzeredir, ancak yüklü deve kervaniyla sevdigine yetiçmek için yol duasini göz ardi eden müstakbel eçi yolda saldiriya ugrayarak ölür. Çeytanin önünde hiçbir engel kalmamiçtir. Tamara'ya yaklaçir, ancak Tanri inanci olan Tamara kendisine karçi koyar ve bunun için manastira kaçar. §eytan kendi mutlulugu için Tamara'nin karçi çikmalarini, Tanriya yakariçlarini görmezden gelir. Dünyaya hâkim olmak ve dünyevi hazlari tatmak hevesiyle yanip tutuçan çeytan Tamara'yi kandirir, çeytana karçi gelemeyen Tamara çeytanin ilk öpücügüyle ölür. Koruyucu melek Tanri inanci olan Tamara'nin ruhunu çeytanin elinden kurtararak cennete taçir. Kibrine yenik dü§en çeytan da kurtuluçu belki de kendi elleriyle iterek baçarisiz olur. Lermontov'un çeytani dogasini anlamaya ve karçi gelmeye çaliçan eylem ve mücadele arzusuyla dolu bir yaratiktir (Coçkun, 2021, s. 110). Ancak çeytanin öz dogasi onun sonu olur, Tamara ise insan varliginin iç çekiçmelerini temsil eden bir ruh olarak karçimiza çikar.
Rus yazar ve çairlerin çeytan imgesi çogunlukla Ortodoks inanci çerçevesinde çekillenmiçtir (Karimiriabi, 2013, s. 190). Ancak Vrubel'in "çeytan" imgesi dini çerçeveden çok uzaktir. Vrubel çeytan imgesini kendine göre yorumlayarak eserlerinde yansitmaya çaliçmiçtir. Vrubel çeytan ^lemesinde, dünyayi bilinçle anlamlandirdigimiz, ona temsili anlamlar yükledigimiz ve tüm bu çabalarin eksik kaldigi aci çekme anini resmedebilmiçtir (Antakyalioglu, 2021, s. 207). Vrubel'e göre çeytan yanliç algilanmakta, çeytan (demon), cin (çyort) ve iblisle (dyavol)16 kariçtirilmaktadir: "Yunancada 'çyort' 'boynuzlu, canavar' anlamina gelirken, 'dyavol' yalanci, iftiraci demektir. §eytan (demon) ise 'ruh' anlamina gelmekte ve tutkularini yenmenin yollarini, yaçamin amacini arayan ancak ne yeryüzünde ne de cennette §üphelerine cevap bulabilen, insanin huzursuz ruhunun sonsuz mücadelesini temsil etmektedir" (Vrubel, 1963, s. 304).
Sanatçinin eserleri arasinda çeytan temasi hem heykel hem de resim sanatinda uyguladigi, yaratirken birçok kez tekrar tekrar geri döndügü bir imgedir. O çok bilinen çeytan üçlemesinin ilk
16 Sirasiyla Rusçalari: демон, чёрт, дьявол.
par9asl о1ап "ОШШП §eytan"17resmini 1890'da betimler. Vrubel'in §eytaш, тог ve lila
renkleriyle 9izilmi§, ас1 9екеп, i9sel 9еН§кПег1е Ьо^и§ап bir ruhtur.
Квн1ш 3. МУгыЬе1, «ОШгап §eytan», 1890.
Kendinde hem kadmsl hem de erkeksi taraflan baгmdlran "ОШшП §eytan", fiziksel anatomisi eril, kadmsl dudaklaпyla sa9laп yansltan iki у6ПШ bir varllktlr. insan bi9iminde
9izilen §eytaшn yuzunde baktlglmlzda 9ocuksu bir masumiyeti yansltogl g6гulur. Kendine ve duygulaпna Мкт olamayan, klпlgan §eytan acl 9ekmektedir. Bu duгum esasmda ressamm kendi durumunu yansltlr, 9unku yukaпda da belirtildigi uzere о d6nemde Vrubel, platonik olarak Emili Prahova'ya а§1кйг. Ressamm arkada§l Korovin, resimde Vrubel'in "sevdigi kadlшn yuzu var, 9unku g6runen yuz §eytansl degildir" der (Korovin, 1990, s. 117). Bu resimde ilgi 9ekici bir diger nokta da ressamm, §eytaшn uzuntusu ve can slkmtlslш, 9izdigi resmin 9er9eveleri i9ine sanki slkl§tmr Ыг §ekilde sunmasldlr. Bununla ressam гuhunu daraltan, acltan, aglrla§tlran уцкц yansltmak istemi§tir (Sarabyanov, 1993, s. 54-55). Bu resimle Vгubel, i9 buhranlarla acl 9eken §eytaшn da Ыг ruhu oldugunu g6stermektedir (Popova, 2013, s. 279). ince kadmsl е11еп, кт^Ыф, geni§ omuzlaп, kasll bedeni ile kontrast bir g6runtu sergileyen (Alekseev ve Merejnikov, 2019, s. 405) Vгubel'in §eytaш bir9ok forma girebilen bir bi9imde kar§lmlza 9lkmaktadlr.
ЯенЬш 4. МУгиЬе1, §eytan ve Татага, 1891
17 Яш. Демон Сидящий.
"Oturan §eytani" çizdikten sonra Vrubel, Lermontov'un yildonumu baskisi için illustrasyon oluçturma sipari§i alir. Gunumuzde resim 4'teki çizim hala kullanilmaktadir. Ancak Vrubel'in resimlemeleri, Lermontov'un "§eytan" poemasinin çizimlerle hayat bulmuç bir yorumu olarak degerlendirilmemelidir. Ressam §eytani, sadece kendi anladigi çekilde aktarmakta, çeytana tam olarak ozunu yansittigini duçundugu ve kendince daha çarpici gordugu ikincil ogelere de onem vererek hayat vermeye çaliçmaktadir. Ornegin, "Develer ara ara binicilerin cesetlerine deh§etle bakiyordu...", "at ceylanlardan daha hizli koçuyor", "Tamara tabutta", "Kazbek'teki Manastir" gibi çiirdeki sahneleri resmeder (Stratonova, 2021, s. 237). Bu çizimlerde Vrubel çeytanin yalnizligini ve herkesin içinde bir "§eytan"in var oldugunu gosterircesine siyah saçli, dogulu yuz hatlarina sahip, vucudu anatomik orantilara ters, guçlu omuzlu yani Dogulu bir çeytan yaratir. Burada baçka milletten insanlarin çeytan olarak atfedildigi duçunulmemelidir. Resimdeki çeytanin siyah saçli, dogulu gorunuçe sahip bir biçimde çizilmesindeki neden Lermontov'un poemasina yansiyan Dogu egzotikligini verebilme arzusundan ileri gelir. Bu bakimdan Lermontov'da oldugu gibi Vrubel'in de çeytani evrenseldir, herkesin içinde bir çeytan var olabilir duçuncesini yansitir. Lermontov'un poemasi için yaptigi illustrasyonlarla ressam, çeytanin ozunu vermeye çaliçarak duygularini, yalnizligini, sonsuzlugunu, iyi ve kotunun iç çatiçmasini yansitmaya çaliçir.
Serinin ikincisi olan "Uçan §eytan"i18 1899'da çizer. Bu tabloda poemanin ilk misralarinda geçtigi çekliyle Kafkasya'nin karli daglari uzerinde uçan huzunlu, surgun bir ruh resmedilmiçtir. Tabloda çeytan artik poemanin ilk misralarda geçtigi çekilde kayitsiz degildir, bir agirligi ve tum tabloya uzanan bir yapisi vardir.
Resim 5. M.Vrubel, «Uçan §eytan», 1899
"Uçan §eytan"in renk paleti de diger iki §eytan resmine kiyasla daha koyu tonlar kullanilarak çizilmi§tir. Resmin bir ba§ka ayirt edici ozelligi de ilkinde oldugu gibi çizim eksizlerinin bulunmamasidir. Daha sonra yapilan incelemelerde, uçlemenin son resmi olan "Yenik §eytan"in bir tur taslagi oldugu kefedilir. Sanat eleçtirmenleri bu tabloda anatomiye tamamen aykiri olan çeytanin baçinin sonradan garip bir çekilde eklenerek omuz bolgesine yerleçtirildigini fark eder (Budanova, 2022). Sonrasinda ultraviyole i§inlariyla incelenen tabloda çeytanin kafasinin gerçekten de baçka renklerle boyandigi ve tablo ters çevrildiginde bunun "Yenik §eytan"in bir kompozisyonu oldugu gorulur (Budanova, 2022).
18 Rus. Демон Летящий.
Resim 6. M.Vrubel, «Yenik§eytan», 1902.
Ü9lemesinin son par9asi "Yenik §eytan"i19 Vrubel, elektrik lambasinin resme uzak kaldigi, kü9ük bir odada 9Ízer. Resmi 9Ízerken ressam kendini tablodaki dünyaya kaptirir. Resmi tamamladiktan sonra eserini St. Petersburg'da, Sanat Dünyasi Dernegi'nin20 düzenledigi sergiye ta§ir ve oradaki aydinlatmanin altinda tablonun renk ve tonlamalar a9isindan sónük kaldigini fark eder. Yeni bir i§igin altinda tamamen farkli górünen tabloyu ressam hemen serginin ortasinda düzeltmeye koyulur. Her gün güne§in konumunu degi§tirmesiyle birlikte, ressam da resmini degi§tiriyor, sergideki ziyaret9iler de ne oldugunu anlayamiyorlardi (Alekseev ve Merejnikov, 2019, s.410). Vrubel §eytanin kendisiyle alay ettigini ve eseri üzerindeki kontrolünü kaybettigini, §eytanin da onun üzerinde bir güce sahip oldugunu dü§ünmeye bailar. Bu durum hassas durumdaki akil sagligini daha da etkiler.
Birbirini tamamlayan par9alar olan "Oturan §eytan" ile "Yenik §eytani" kar§ila§tiracak olursak Vrubel'in §eytan algisinin nasil degi§tigi net olarak górülebilir. ilk eserde §eytan gü9lü fizige sahip bir yapida 9izilirken, diger eserde bedeni neredeyse yok gibidir ve yenilmi§ haldedir. Son eserde ressam ilkinin aksine §eytanin tamamen bir ruhsal 9ókü§ i9erisinde olduguna vurgu yapar.
Sonu?
Vrubel'in sonsuz bir 9er9evede bu imgeyi sunabilmesi, her bir yeni nesil tarafindan farkli bi9imlerde algilanabilip yorumlanmasi onu zaman ve mekanin ótesine ta§iyan bir baki§ a9isiyla ele aldigini góstermektedir. §eytan imgesini yaratirken ressam, pek 9ok faktórden etkilense de en 9ok etkilendigi eser Lermontov'un "§eytan" poemasi olmu§tur. Lermontov'da yalniz, sikkin olan §eytan "Oturan §eytan" eseriyle; Lermontov'da Kafkasya semalari üzerinde u9an ve Tanri'nin yarattiklarina hüzün ve umarsizlikla bakip bu dünyada sonsuza kadar dola§acak olmasi "U9an §eytan" ve son olarak Lermontov'un eserinde Tamara'nin ólümüyle §eytanin kendi egosuna, kibrine yenik dü§erek belki de affedilme ve ruhunu temizleyebilme §ansini yitirmesi Vrubel'de "Yenik §eytan" ile hayat bulur.
Lermontov'un §eytani olumsuz oldugu kadar olumlu yanlara da sahiptir, bu a9idan buradaki §eytan imgesi tipki insan gibi ruhani bir varlik olarak i9inde iyilik ve kótülügü barindirmaktadir. insanin ikili yónüne de bir a9idan benzemektedir. Ona góre, melek ve §eytan bir ruhun iki yarisi gibidir. Birey de dogasi geregi iki yónlüdür, iyi ve kótü sürekli bir 9ati§ma halindedir. Vrubel ü9lemesiyle, §eytan olgusunun evrenselligini ortaya koymaktadir. Ona góre, her ruh kendisini
19 Rus. Демон Поверженный.
20 1980'li yillann sonlannda Rusya'da kurulan bir sanat dernegidir.
daraltan, bogan, sikan duygu ve tutkulari yani kendi §eytanlarini yenmenin yollarini arayan, ancak her zaman giki§ yolu bulamayan, a9i 9eken, i9 geli§kilerle bogu§an, yeryüzünde insanin ruhunun sonsuz mücadelesini temsil eden bir varliktir.
Lermontov'un eserindeki ahlaki mesele herkesin i9indeki kibirdir. Lermontov'a göre sevgi, sonsuz bir güce sahiptir ancak dogru (sevgi) ile yanli§in (§eytan) bir arada olmasi mümkün degildir. Yazar i9in bu duygu dünyevi degil ilahidir, ger9ek sevgi iyiligi, fedakarligi, kibirden siyrilmayi gerektirir bu nedenledir ki eser mutlu sonla bitmez. §eytan, kabulleni§ ve tutkusu veya kibri arasinda ikincisini se9tiginden daha 9ok aci 9eker bir vaziyete dü§er. Vrubel'in §eytan imgesi ise i9imizdeki §eytani anlayabilmek, dünyanin varolu§unu kavrayabilmek üzerindedir. Bu bakimdan her ikisinde de §eytan imgesi bir mutluluk sunmaktan 9ok dünyayi ve insan varligini anlayabilmek üzerine yaratilmi§tir. Her iki dehanin 9ali§malari demonoloji konusunda irdelenmeye deger eserler olmakla birlikte eserleri, din veya daha gelenekselle§mi§ dü§üncelerin ötesine ge9erek herkesin i9indeki §eytani kendine göre yorumlayabilecegini de göstermektedir.
Sanat tarihi- Rus sanat tarihi- edebiyat ve Rus edebiyati ekseni 9er9evesinde etkile§imli 9ali§malarin önünü a9abilecek bu inceleme, Rus kültüründe ve sanat tarihinde önemli bir yere sahip Vrubel'in, Lermontov ile kar§ila§tirmali olarak tanitilmasi ile ressamin eserlerinin edebiyatin di§inda sanat tarihi ve kültür gibi farkli ara§tirma alanlari i9in de incelenebilir olabilecegini ortaya koymaktadir.
Extended Abstract
The image of demon appears as a concept that is handled, thought and produced in different ways under the influence of religion, folklore, mythology, art, culture and literature. In literature, the most original description of this image was given by Russian writer-poet M. Lermontov (1814-1841) in his poem "Demon". The original reflection of the image of the demon in the art of painting is seen in Mikhail Aleksandrovich Vrubel's (1856-1910) trilogy of paintings about the demon.
In this study, which is handled within the framework of art-literature interaction, the story of the emergence of Vrubel's painting trilogy about the demon is discussed by taking into account the painter's experiences, his understanding of art and philosophy of life, and the characteristics of the period. The aim is to introduce the author and his art, to try to understand the Russian people and their aesthetic tastes through the painter, and to reveal how the art of painting, is influenced by another branch of art, literature. To reveal how this interaction takes place, the similarities between Vrubel's painting trilogy, which was created in the Silver Age, when ideas such as existence, man's purpose of life, and his place in life are questioned, and the image of the demon in Lermontov's poem "The Demon" written with the romanticism movement are analyzed. The basic idea that Vrubel and Lermontov wanted to convey through the image of the demon is also analyzed. The study also aims to reveal how interdisciplinary interaction can occur.
The period when the ideas of spirit and demon began to appear in Vrubel was the XII century in Kiev. It dates back to 1883, when he took part in the restoration of the Kirillovski church. Although various events in his life influenced the creation of the image of demon, the painter was most influenced by Russian poet-writer Mikhail Lermontov's poem "Demon" in creating this image.
In Lermontov's poem, the lonely, bored demon comes to life in the Vrubel's painting "The Demon Seated" (1890); the demon, who flies over the Caucasus skies and looks at God's creations with sadness and despair and will wander in this world forever, come to life in "The Flying Demon" (1899); and finally, in the poem, Tamara's death and the demon's succumbing to his own ego comes to life in "The Demon Downcast" (1902). In the first painting Vrubel's demon stands before us as a tormented soul, plagued by inner contradictions. Another interesting point in this painting is that the painter presents the demon's sadness and boredom in a way that compresses them into the frames of the picture he has drawn. With this, the painter wanted to reflect the burden that constricts, hurts and aggravates his soul. The second of the series depicts a sad, exiled soul flying over the snowy mountains of the
Caucasus, as mentioned in the first lines of the poem. In the painting, the demon is no longer indifferent as in the first lines of the poem, but has a weight and a structure that extends to the whole painting. Comparing the last part of trilogy "The Demon Downcast", with "The Demon Seated", it can be clearly seen that the second and the last is a complementary pieces. How Vrubel's perception of the demon changed can be clearly seen here. In the first work, the demon is depicted with a strong physique, while in the other work, his body is almost non-existent and he is defeated. In the last work, unlike the first, the painter emphasizes that the demon is in a complete spiritual collapse.
Vrubel's ability to present this image in an infinite framework and the fact that it can be perceived and interpreted in different ways by each new generation show that he handles it from a perspective that transcends time and space.
Lermontov's demon simultaneously represents our questioning, knowledge-hungry, order-breaking, rebellious, untamed, brave, idealistic, proud side, and the side of us that is tired of all this and wants peace. Vrubel's image of the demon is about understanding the demon within us and understanding the existence of the world. In this respect, the image of the demon in both of them is created to understand the world and human existence rather than to offer happiness. Although the works of both geniuses are worth examining on the subject of demonology, their works also show that everyone can interpret the demon within them in their own way, going beyond religion or more traditional thoughts.
Kaynak^a
Alekseev, E. P. & Merejnikov A. N. (2019). Bog dannogo mgnovenia. Demoni Vrubelya: impuls i rekonstruksiya. Jurnal Quaestico Rossica, 7 (2), 395-412.
Antakyalioglu, Z. (2021). Lermontov ve Vrubel'in Romantik §eytani. Virus Ug AylikKultur Sanat Edebiyat Dergisi, 6, 198-208.
Aronova, A. A. (2016). istoriko-kulturnaya panorama serebryannogo veka: klyu9evie osobennosti i tendentsii. VestnikMGUK, 5 (73), 96-103.
Bledniy, S. N. & Smirnova, M. i. (2017). Konseptsii razvitiya kulturi v russkoy ob§estvenno-politi9eskoy misli kontsa XIX - na9ala XX veka. VestnikMGUKi, 6 (80), 19-29.
Butkova, O. V. (2012). Skazka i mif: grani soprikosnoveniya (M.Vrubel i M.£urlenis). Yaroslavskiy pedagogigeskiy vestnik, 2 (1), 266-270.
Co§kun, N. (2021). Gozya§i Vadisi'nde Kaybetmeye Yazgililar: Mihail Lermontov ve Demon. Selguk Universitesi Edebiyat Fakultesi Dergisi, 46, 103-118.
Day, Yu. & Pa§kov, A. V. (2019). Obraz dyavola v russkoy kulture. S.G. Persiyanova, i.A. Orehova (Ed.), Sbornik tezisov III mejdunarodnoy studengeskoy naugno-praktigeskoy konferentsii (s. 68-70). Gosudarstvenniy institut russkogo yazika im. A.S. Pu§kina.
Dmitrieva, N. A. (1984). Mihail Vrubel: Jizn i tvorgestvo. Det. lit.
Domiteeva, V. M. (2014). V.M. Vrubel: Jizn zamegatelnih lyudey. Molodaya Gvardiya.
Eyhembaum, B. M. (1936). Yu. M. Lermontov. Det. Lit.
Karimirabi, E. (2013). Mifologi9eskiy obraz satani v persidskoy i russkoy literature. Ugenie zapiski kazanskogo universiteta, 155 (2), 188-196.
Korovin, K. A. (1990). Konstantin Korovin vspominaet... / Sost. i.S. Zilber§teyn, V.A. Samkov. 2-e izd. dop. izborskoe iskusstvo.
Krav9enko, i. (2011). Hudojestvennoye obedineniye Golubaya roza. Direkt-Media.
K^ük, K. S. (2022). Resim Sanatinda Kugunun Dönü§ümü: Leda ve Kugu Mitinden Rus Ressam M.A. Vrubel'in Kugu Çariçesine. DTCFdergisi, 62 (2), 1334-1352.
Naratov, K. Yu. & Çlikov, L. Yu. (2016). Tvorçeskiy poçerk M.A. Vrubelya: k 160-letiyu so dnya rojdeniya, Bulletin of Medical Internet Conferences, 6 (5), 504-505.
Öztürk, Z. A. (2022). 19. Yüzyilda Gizemli bir ikona Ressami: Mikhail Vrubel. International Journal of Interdisciplinary andIntercultural Art, 7 (15), 145-155.
Popova L. V. (2013). Demoniçeskoe v tvorçestve M.A.Vrubelya. Znanie. Ponimanie. Umenie. 4, 279-282.
Sarabyanov, D. V. (1993) Istoriia russkogo iskusstva kontsaXIX- nachala XXveka. MGU.
Solovyova, i. V. (2013). Metsenatstvo na rubeje XIX.-XX vekov kak fenomen oteçestvennogo predprinimatelstva i kultura. Jurnal traditsionnie natsionalno-kulturie i duhovnie tsennosti kak fundament innovatsionnogo razvitiya Rossii, 1 (5), 66-76.
Stratonova, E. (2021). interpretatsii poemi "Demon" M. Yu. Lermontova v tvorçestve M.A. Vrubelya i A.A. Bloka. (s. 237-245). Aktualnaya klassika: materiali pyatih studençeskij nauçnoj çteniy. Litera.
Vrubel, M. A. (1963). Perepiska. Vospominaniya o hudojnike. iskusstvo.
Video Kaynaklar
Oh My Art. (Yapimci). (2021, 13 Kasim). Vrubel v novoy Tretyakovke [Video]. Youtube. https://www.youtube.com/watch?v=WgiAbHcsl6M&t=1508s
Budanova, D. (Yönetmen) (2022). Vrubel [Video]. Youtube https://www.youtube.com/watch?v=hL8gBOaPg7g
Resim Listesi
Resim 1. M.Vrubel, "Leylak Çiçegi", Tretyakov Devlet Galerisi, 1900. Resim 2. M.Vrubel, "Kugu Prenses", Tretyakov Devlet Galerisi, 1900. Resim 3. M.Vrubel, "Oturan Çeytan", Tretyakov Devlet Galerisi, 1890. Resim 4. M. Vrubel, "Çeytan ve Tamara", Tretyakov Devlet Galerisi, 1891. Resim 5. M.Vrubel, "Uçan Çeytan", Tretyakov Devlet Galerisi, 1899. Resim 6. M.Vrubel, "Yenik Çeytan", Tretyakov Devlet Galerisi, 1902.
Ethical Statement/Etik Beyan: Bu çaliçmanin hazirlanma sürecinde bilimsel ve etik ilkelere uyuldugu ve yararlanilan tüm çaliçmalarin kaynakçada belirtildigi beyan olunur. / It is declared that scientific and ethical principles have been followed while carrying out and writing this study and that all the sources used have been properly cited.
Çatiçma beyani/Declaration of Conflict: Çaliçmada kiçi ya da kurumlar arasi çikar çatiçmasinin olmadigi beyan olunur. / It is declared that there is no conflict of interest between individuals or institutions in the study. Telif Hakki&Lisans/Copyright&License: Yazarlar dergide yayinlanan çaliçmalannin telif hakkina sahiptirler ve çaliçmalari CC BY-NC 4.0 lisansi altinda yayimlanmaktadir. / Authors publishing with the journal retain the copyright to their work licensed under the CC BY-NC 4.0
