CC BY
1Э0Ж 376.2
ЛЕГОТЕРАПИЯ: ИНТЕЛЛЕКТ Б¥ЗЫЛГАН БАЛАЛАРДЫ ОЦАЛТУ ЖЭНЕ ДАМЫТУДАГЫ ИННОВАЦИЯЛЬЩ ТЭС1ЛД1 ЦОЛДАНУ
КАПАНОВА БАЛСАЯ БАТЫРБЕКОВНА
^азак ¥лттык ^ыздар Педагогикалык Университет^ магистрант
Еылыми жетекшi - ЖУМАНКУЛОВА ЕРКЫН НУРСАГАТОВНА
академиялык мэселелер женшдеп проректор п.г.к, доцент
ОРАЗАЕВА ГУЛЬЖАН СЕРИКОВНА
Педагогика жэне психология институтыньщ директоры, п.г.к, доцент
Алматы, Казахстан
Аннотация: Бул зерттеу леготерапияныц тшмдштн багалауга, LEGO конструкторын терапевты мацсатта цолдану эд1с1не, интеллектуалды кемктт бар балалардыц танымдыц жэне элеуметтт дагдыларын жацсартуга арналган. Терапевтж сессияларга дешн жэне одан кешнг1 деректерд1 ЖYйелi турде жинау жэне талдау нег1з1нде зерттеу цатысушылардыц цабылдауында, есте сацтауында, есептердi шешутде, царым-цатынасында, ынтымацтастыгында жэне e3w-e3i реттеутде айтарлыцтай жацсартуларды кeрсетедi. Зерттеу нэтижелерi балалардыц eмiр суру сапасы мен элеуметтт бешмделут едэуiр жацсарта алатын оцалту тэжiрибесiндегi цунды цурал реттде леготерапияныц элеуетт кeрсетедi. Yлгi eлшемiне жэне шарттардыц езгермелштне байланысты шектеулер эдiстi нацтылау жэне оцтайландыру Yшiн цосымша зерттеулердщ цажеттштн кeрсетедi.
Ктт свздер: леготерапия, когнитивтi даму, элеуметтт дагдылар, оцалту, интеллектуалды бузылулар, балалар, бшм беру терапиясы
Леготерапия-бул LEGO конструкторын балалардыц танымдык, элеуметпк жэне эмоционалдык кабшеттерш жаксарту куралы ретшде колданатын заманауи терапевтж тэсш. Бул эдю эрлеу моторикасын, проблемаларды шешу кабшетш дамыту Yшiн, сондай-ак бiрлескен ойын эрекет[ аркылы карым-катынас дагдыларын ныгайту Yшiн белсендi колданылады. Леготерапия практикалык езара эрекеттесу, мотивация жэне eзiн-eзi керсету принциптерiне негiзделген, бул ойын аркылы тиiмдiрек окыту мен дамуга ыкпал етедi[1].
^азiрri замангы педагогикалык жэне психотерапиялык тэж1рибелерде леготерапияны колдану, эаресе интеллектiсi бузылган балаларды колдау контекстшде ерекше мацызга ие болады. Бул тэсiлдi бiлiм беру жэне оцалту багдарламаларына бiрiктiру окыту мен элеуметтену Yшiн ынталандырушы жэне колдау ортасын куруга мYмкiндiк бередi. Бул логотерапияныц баламалы, интуитивтi окыту эдiсiн усынатындыгына байланысты, бул балалардыц eмiр CYPУ сапасын едэуiр жаксарта алады, олардыц элеуметтiк бейiмделуiн жецiлдетедi жэне толыкканды дамуды камтамасыз етедi. Леготерапияныц тшмдштн растайтын гылыми зерттеулердiц iшiнде эртYрлi интеллектуалды шектеулерi бар балаларда когнитивп функцияныц айтарлыктай жаксаруы, eзiн-eзi багалаудыц жогарылауы жэне элеуметтiк бейiмделу кабшетшщ жаксаруы байкалады. Мундай тужырымдар ерекше бшм беру кажеттiлiктерi бар балаларга арналган оцалту практикасына леготерапияны одан эрi зерттеу жэне белсендi енпзу кажеттiлiгiн кeрсетедi.
Леготерапияныц интеллектуалды кемстш бар балаларды оцалту мен дамытудагы тиiмдiлiгiн олардыц eмiрiнiц когнитивтi, Элеуметпк жэне эмоционалдык аспектiлерiне эсерiн зерттеу аркылы багалау.
Зерттеу мiндеттерi:
1. Леготерапияны колданганнан кешн катысушылардыц танымдык функцияларындагы eзгерiстердi зерттеу.
2. Леготерапияныц балалардыц элеуметтiк дагдылары мен эмоционалдык жагдайына эсерiн багалау.
3. Леготерапияныц балалардыц окуы мен элеуметтiк бейiмделуiне узак мерзiмдi эсерiн талдау.
Ерекше кажеттiлiктерi бар балаларды оцалту эдiстерiнiц дамуын соцгы гасырларда, негiзiнен медициналык жэне окшаулау тэсiлдерiнен бастап, казiргi замангы инклюзивт тэжiрибелерге дейiн байкауга болады. ХХ гасырдыц басында ауыткуларды "емдеуге" багытталган медициналык модель басым болды, бул кeбiнесе балалардыц элеуметтiк окшаулануына экелдi. Гасырдыц ортасынан бастап бшм беру ортасын бейiмдеуге жэне балаларды когамга бiрiктiруге багытталган бiлiм беру стратегиялары дами бастады. А^Ш-тагы ерекше кажеттiлiктерi бар адамдарга бшм беру туралы зац (IDEA) сиякты зацнамалык бастамалар эр баланыц сапалы бiлiм алу жэне толыкканды элеуметпк интеграция кукыгын керсетет1н гуманистiк жэне жеке тэсшдерге кeшудi шарттадыi[2].
^аз1рп замангы оцалту эдiстерi физиотерапия жэне логопедия сиякты консервативп терапевтiк тэсшдерден бастап музыкалык терапия, арт-терапия, жэне леготерапия. Академиялык зерттеулердiц синтезiне CYЙене отырып, леготерапия когнитивтi жэне элеуметпк дагдыларды жаксартуга ыкпал ететiн ойын терапиясы мен бiлiм беру тэж1рибесшщ бiрегей YЙлесiмi деп айтуга болады. Балалардыц кызыгушылыгын тудырмайтын жэне жеткшкп ынталандырмайтын дэстYрлi эдiстерден айырмашылыгы, леготерапия балаларды ойын элементтерi аркылы оку процесше тартады, бул жогары мотивация мен жаксырак катысуды камтамасыз етедп[3]. Зерттеулер леготерапиямен Yнемi айналысатын балалардыц бешмделу дагдылары мен элеуметтiк езара эрекеттесушщ айтарлыктай жаксарганын кeрсетедi, бул оныц дэстYрлi тэсiлдерге косымша немесе балама ретшде тиiмдiлiгiн растайды.
1-кестеде интеллектiсi бузылган балалармен жумыс жасауда колданылатын ец кеп таралган эдютер келтiрiлген.
Кесте 1. Оцалту эдютерш салыстырмалы талдау
Эдк Артыкшылыцтары Кемш1л1ктер1
Физиотерапия Физикалык функционалдылык пен уткырлыкты арттырады. Yйлестiру мен тепе-тецдшп жаксартады. Непзшен дамудыц физикалык аспектiлерiне назар аударылады, когнитивтi жэне элеуметтiк дамуга аз ^щл бeлiнедi.
Логопедия ^арым-катынас дагдыларын, артикуляцияны, тiлдi тYсiнудi жэне колдануды жаксартады. Топтардагы элеуметтiк дагдыларга немесе тулгааралык карым-катынаска тiкелей эсер етпейдь
Музыкалык терапия Эмоционалды жэне сенсорлык дамуды ынталандырады. Белсендiлiк пен мотивация децгешн арттырады. Белгiлi бiр когнитивтi немесе моторлык дагдыларды дамыту Yшiн тиiмдi болмауы мYмкiн.
Арт-терапия Эзiн-eзi керсетуге жэне эмоционалды босатуга ыкпал етедь Шыгармашылык дагдыларды дамытады. ^арым-катынаска немесе элеуметпк бейiмделуге эркашан тiкелей эсер етпейдь
Ойын аркылы моториканы, когнитивп дамуды, Элеуметпк жэне коммуникативп
дагдыларды жаксартады.
Ец тиiмдi колдану Yшiн арнайы дайындалган мамандарды кажет етедi. Кейбiр аймактарда кол жетiмдi болмауы мYмкiн.
Леготерапия оцалтудыц инновациялык тэсiлi ретiнде интеллектiсi бузылган балаларды дамытуга багытталган педагогикалык жэне терапевпк эдiстерде ерекше орын алады. Бул эдiс LEGO-ны курылымдык жэне максатты ойын аркылы танымдык жэне элеуметпк дагдыларды дамыту куралы репнде пайдалануды камтидыi[4].Зерттеулер керсеткендей, леготерапия балалардыц кещспкпк кабылдауын, проблемалык-багдарлы ойлауын жэне когнитивп икемдiлiгiн жаксартуга ыкпал етедь Бiлiм беру процесiне Yнемi косыла отырып, балалар кYPделi тапсырмаларды жоспарлауды жэне орындауды Yйренедi, бул олардыц аналитикалык ойлау жэне проблемаларды шешу кабiлетiн ныгайтады. Мысалы, LEGO модельдерш курастыру тапсырмалары нускауларды тYсiнудi жэне кадамдарды дэйектi орындауды талап етед^ бул кыска мерзiмдi жэне узак мерзiмдi жадты дамытады.
Леготерапия сонымен катар балалардыц элеуметтiк дамуына айтарлыктай эсер етедi. Бiрлескен ойын барысында балалар карым-катынас дагдылары мен эмпатияны дамыта отырып, баскалармен карым-катынас жасауды Yйренедi. Бiрлескен жобаларда топтарда жумыс iстеу топтык жумыс дагдыларын калыптастыруга жэне баска катысушылардыц пiкiрлерiн тыцдауга жэне ескеруге ыкпал етедi. Зерттеулер мундай езара эрекеттесу балаларга элеуметпк жагдайларда жаксы сезiнуге кемектесiп кана коймай, олардыц езiн-езi багалауы мен элеуметпк бешмделуш арттыратынын растайды. Осы артыкшылыктарды ескере отырып, леготерапия интеллект бузылыстарыныц эртYрлi формалары бар балаларга арналган кешендi оцалту багдарламаларына кебiрек енуде. Бул олардыц танымдык жэне элеуметпк дагдыларын жаксартып кана коймайды, сонымен катар акпаратты кабылдау процесш стресстi азайтып, тиiмдiрек ету аркылы окудан лэззат бередi. Леготерапияны колданатын сабак алгоритм!: Сабактыц максаты:
• Белгiлi бiр функцияны дамыту (мысалы, усак моторика, сейлеу, элеуметтiк дагдылар, шыгармашылык).
• Балага белгiлi бiр проблеманы жецуге кемектесу (мысалы, коркыныш, агрессия, мазасыздык).
• Белгiлi бiр дагдыларды дамыту (мысалы, коммуникативтi, шешушi мэселелер). LEGO кемег1мен ойын мазмунын тус1нд1ру:
• Такырыпты тацдау: такырып балалар Yшiн кызыкты жэне жасына жэне даму децгейiне сэйкес болуы керек.
• Тапсырманы кою: балаларга ойын барысында не ютейпндерш тYсiндiру керек. Мысалы, тYCтердi ажырату, елшем бiрлiктерiн Yйрету, санау жYЙесiн угу^й салу
• Лего тацдау: Лего белшектерш тацдау тапсырма мен балалардыц жасына сэйкес келуi керек.
• Ережелерд1 тус1нд1ру: балалар оны калай ойнау керектшн бiлуi Yшiн ойын ережелерш тYсiндiру мацызды.
• Демонстрация: окытушы балаларга ойынныц кейбiр элементтерiн керсете алады, осылайша олар олардан не талап етшепнш жаксы тYсiнедi.
Ойын барысында дамитын танымдык процестер:
• Есте сактау: балалар ойын ережелерi мен эрекеттер тiзбегiн есте сактауды YЙретедi.
• Ойлау: балалар проблемаларды шешуге жэне жаца шешiмдер ойлап табуга YЙретедi.
• Киял: балалар жаца бейнелер мен эцпмелер жасауга YЙретедi.
• Сейлеу: балалар ез ойлары мен идеяларын сезбен жетюзуге YЙретедi.
• ¥сак моторика: балалар колдар мен саусактардыц козгалысын YЙлестiруге YЙретедi.
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
Калыптаскан функцияларды баFалау:
• Даму децгеш: муFалiм сабактыц максаттарына сэйкес балалардыц даму децгейiн багалайды.
• Прогресс: мрашм балалардыц сабактан сабакка дешнп Yлгерiмiн атап eтедi.
• ¥сыныстар: муFалiм балалармен одан эрi жумыс iстеу бойынша усыныстар бере алады.
Зерттеу калалык жерлерде туратын жэне жещл немесе орташа интеллектуалды бузылулар диагнозы койылган 6 жастан 9 жаска дейiнгi балалардыц катысуымен жYргiзiледi. ^атысушыларды iрiктеу калалык бiлiм беру орталыктары мен мамандандырылган мектептерден жYзеге асырылады. ^осу критерийлерiне расталган диагноздыц болуы, жас шецберi, сондай-ак ата-аналардыц зерттеуге катысуга келiсiмi кiредi. Топтык сабактарга катысуга кедергi келтiретiн ауыр сенсорлык бузылулары жэне жiтi психикалык бузылулары бар балалар iрiктемеден шыгарылады. Леготерапия багдарламасы 10 апта бойы 60 минуттык апта сайынгы сабактарды камтиды. Сессиялар жеке жэне топтык жаттыгулар уйымдастырылады, онда катысушылар эртYрлi тапсырмаларды орындайды: конструктивтi (Yлгi жэне нускаулык бойынша курастыру), шыгармашылык (бершген такырып бойынша модельдер куру) жэне элеуметпк (жобалармен бiрлесiп жумыс ютеу). Сабактар Yшiн шыгармашылык пен когнитивт дамуды ынталандыру максатында тацдалган эртYрлi LEGO жиынтыктары колданылады. Сандык жэне сапалык деректер леготерапияга дейiн жэне одан кешн жиналады. Сандык талдау когнитивтш функциялар мен элеуметтiк дагдыларды багалау Yшiн стандартталган сынактарды пайдалануды камтиды, ал сапалык талдау сеанстар мен жетекшi терапевттермен жэне ата-аналармен сухбат кезiнде балалардыц мiнез-кулкын бакылауга негiзделген. Деректердi талдау Yшiн статистикалык багдарламалык жасактама колданылады, бул байкалган eзгерiстердiц мацыздылыгын багалауга мYмкiндiк береди
Зерттеу леготерапия интеллектуалды кемiстiгi бар балалардыц танымдык жэне элеуметтiк дагдыларын когнитивтi даму мен элеуметтiк eзара эрекеттесудiц заманауи теорияларына сэйкес тиiмдi жаксартатынын растады. Бул нэтижелер оцалту тэж1рибелерш, эсiресе инклюзивтi бiлiм беру орталарында айтарлыктай байыта алады. Дегенмен, зерттеудщ шектеулерi бар, соныц шшде шагын Yлгi eлшемi жэне шарттардыц eзгергiштiгi, бул кецiрек жэне эртYрлi жагдайларда косымша талдауды кажет етедь Леготерапия ерекше кажеттiлiктерi бар балалардыц дамуын жаксарту куралы ретiнде айтарлыктай элеуетп кeрсетедi, бул оны эрi карай зерттеу жэне оцалту багдарламаларына бiрiктiру кажеттiлiгiн кeрсетедi. Болашак зерттеулер гылыми базаны ныгайту жэне леготерапияныц практикалык колданылуын оцтайландыру эдiстерiнiц Yлгiсi мен егжей-тегжейiн кецейтуге назар аударуы керек.
ПАЙДАЛАНЫЛГАН ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1
1. Гольдштейн С., Брукс Р.Б. Баланыц даму психологиясы: жацашылдыктар мен дэстурлер // "Академия" баспасы. - 2019. - 540 б.
2. Легран Л. Леготерапияны интеллектшк бузылуы бар балаларды реабилитациялауда колдану // Халыкаралык педагогикалык зерттеулер журналы. - 2020. - 35 том. № 4. - Б. 445462.
3. Смит П.К. Ойын терапиясы жэне баланыц дамуы // Оксфорд университетшщ баспасы. -2019. - 388 б.
4. Фриман Н., Соммерс Дж. Леготерапияныц арнайы бiлiм беру кажеттiлiктерi бар балаларга тиiмдiлiгi // Арнайы бшм беру жэне реабилитация журналы. - 2021. - 22 том. № 3. - Б. 256274.
