CC BY
93
Адамдарда жануарлар гельминттершщ Larva migrans личинкаларымен шацырлатын аурулар.
Сулейменова З.И. (АМБДЖИ). Шопаева Г.А, Сейдуллаева Л.Б., Ергалиева А.А., Байхожаева Р.Ж (жукралы жене тропикалык аурулар
кафедрасы, Каз ¥МУ), Утаганова Т.К. (%КЖаурулар ауруханасыныц бас дерiгерiнiц орынбасары
Larva migrans миграцияланушы личинка - бул келес ерекшелiктерi бар Yлкен зоонозды аурулар тобы: адам-дар олардьщ ^оздыргыштары Yшiн взiндiк иес емес; ^оздыргыштар адам организмiнде жынысты^ жетiлу сатысына жетпейдi; симптомдыщ кешен гельминттер личинкасыныц миграциялары адамдардыц терiсiнде немесе iшкi агзаларында втедi. Жануарлардыц эртYрлi мYшелерiнде гельминттердщ жыныстыщ жеттген TYрлерi жэне адам организмiнде гельминттердщ личинкалы сатысы паразиттiк вмiр сYPуi, нау^астарда «Larva migrans» синдро-мымен белгiлi, ай^ын дерматит жэне токсико-аллергиялыщ синдроммен кврiнедi.
Жануарлардыц гельминттер личинкасымен ша^ырылган ауруларга келесi аурулар жатады:
Церкариоз (шистосоматидтi дерматит, шомылушылардыц 1^ышымасы,сулы ^ышыну, церкаридтi дерматит) суда жYзетiн ^устардыц (YЙрек, ^аз, а^^у жэне т.б.) трематод личинкаларымен ша^ырылады.
Спарганоз - адамдарда цестодтардыц личинкалы кезецшде паразиттiк вмiр сYPуi Spirometra erinacei europei '^й жэне жабайы жануарлардыц iшегiнде паразиттенуi).
Ценуроз - Multiceps ту^ымдастыгындагы жануарлардыц цестодтыц личинкалы кезецшде ша^ырылатын аурулар.
Токсокароз - нематод классына жататын ит жэне ит тектес жануарлардыц iшегiнде мекендейтш, рецидивпен жYретiн созылмалы личинкалы тшдк геогельминтоз.
Анизакидоз - тецiз сYT^оректiлерiнiц (кит т.б.) iшегiнде кездесетiн нематод личинкаларымен ша^ырылатын аурулар.
Гнатостамоз - Yй жэне жабайы мысыщ, иттер мен шош^аларда кездесетiн нематод личинкаларымен ша^ырылатын адамныц квзiн, бауырын, вкпесiн,терi жэне бас^а агзаларды за^ымдайтын ауру.
Ауырган адам булардыц барлыгы Yшiн биологиялыщ TYЫFы жэне кездейсо^ аралыщ иесi болып табылады.
Церкариоз.
Эпидемиология. Церкариоз Yйректердi за^ымдайтын глисттер личинкасымен ша^ырылады. Бул личинкалар су ^оймаларыныц жанындаFЫ ылFалды швптерде кездесуi мYмкiн, сол себептi залалданFан су ^оймаларыныц мацында жалац ая^ жYPуге болмайды. Метацеркарилер кептiрген кезiнде тез вледк Инцистирленген метацеркарилер твмен температураFа тура^ты, муздат^анда 30-минут^а
дейiн са^талады.
Метацеркарилер эрi ^арай дамуын жалFастыру Yшiн су ^оймаларына TYсiп, маллюскаларFа енедi. Личинкалар вздерiнiц иелерiн iздеу барысында (суда жYзетiн ^устар), суда жYзiп жYрген адамныц терiсiне TYсуi мYмкiн.
Патогенезi. Церкарилер адамныц терiсiне енген соц, бiренеше саFаттан кешн влiп ыдырайды, терiде ^абыну токсико-аллергиялыщ реакциясын ша^ырады. Церкариоз кезiнде тершщ барлыщ ^абаты, терi асты клетчаткасы, ^ан тамырлардыц ^абы^асы за^ымдалып ^ышымалы дерматит пайда болады.Терiнiц за^ымдалуы папула, эритематозды бвртпелер, да^тану(пигментация) ретiнде квршедк Клиникалыщ кврiнiстерi 20-30 минуттан бiрнеше саFаттыц iшiнде тез дамиды. Жи Yйкыныц бузылуы, бастыц айналуы,
Larva migrans - симптомокомплекс, обуслевленный миграцией личинок зоонозных гельминтов в коже и внутренних органах человека. Человек для всех них является биологическим тупиком и личинки в организме человека не достигают половозрелого состояния. К заболеваниям, вызываемых личинками гельминтов животных, относятся церкариоз, спарганоз, ценуроз, токсакароз и др. Паразитирование личинок в организме человека сопроваждается токсико-аллергическим синдромом, дерматитом и высокой эозинофилией.
Ключевые слова: Larva migrans, зоонозный гельминтоз, паразитирование личинок.
Larva migrans гельминттер личинкасыныц миграциялары адамдардыц терiсiнде немесе Шю агзаларында ететт симптомдыщ кешен. Адам организмiнде щоздыргыштар жыныстыщ жетл сатысына жетпейдi биологиялъщ туыгы болып саналады. Жануарлардыц гельминттер личинкасымен шащырылган ауруларга келеа аурулар жатады: церкариоз, спарганоз, ценуроз, токсакароз жэне т.б. Адам организмтде щоздыргыштардыц паразиттж вмiр сYруi айщын дерматит, токсико-аллергиялыщ синдроммен жэне эозинофилиямен кврiнедi.
Шлттыщ свз: Larva migrans, зоонозды гельминтоз, личинкалардыц паразиттж вмiр сYPу.
Larva migrans - symptom complex associated with migration of zoonotic helminthes larvae in the skin and human internal organs. For all of them human is a biological dead end and larvae in the human body do not reach sexual maturity status. There are cercariosis, sparganosis, coenurosis, toxocariasis and others among diseases of animals caused by the larvae of worms. Parasitizing of larvae in the human body are accompanied by toxic-allergic syndrome, dermatitis and high eosinophilia.
Keywords: Larva migrans, zoonotic helminthosis, parasitizing of larvae.
rçyprarç жетел,дене ^ызуыньщ кетер^ бай^алады. Ауруды жу^тырганнан 1,5-2 аптадан кешн ас^ынбаган TYP^e клиникалыщ KepirncTepi жойылып кетедк
Клиникасы. Кеп мелшерде жу^тырганнан кешн бipiншi жарты сагат шшде тepi ^ызарып, iciнeдi жэне бipнeшe сагаттан кешн тыгыз TYЙipшiктepмeн ^апталады. ТYшpш¡ктepдщ шекаралары аныщ, олардыц кепштИц Ycтiндe мелд^ кетршктер пайда болады. Жас балаларда бертпе шыгу барысында жалпы жагдайы нашарлап дене ^ызуы 380-^а дешн кетер^ mymwk Бертелер шыгу кезЫде ^ысып ауру жэне ^атты ^ышу сез^мен сипатталады. Осы кезде терн ^асыу ете ^ауттг инфекция ешп ас^ынулар пайда болуы мYмкiн. Церкарии кезшде нау^асты KYндiз TYнi ^атты ^ышу ceзiмi мазалайды. Церкарии ^аутт емес, eмдeпeтiн жагымсыз ауру.
Диагностикасы. Эпидемиологиялы^ анамнeзiнe, клиникалыщ кepiнicтepiнe жэне лабораторлыщ зерттеулердщ нэтижeciнe ^арай отырып нeгiздeпeдi.
Диагноз тepiдeн алынган биопсия нэтижелерше ^арай отырып ^ойлады.
Серологиялыщ эдicтep. КБР, ТГАР, ИФА ^олданылады.
38
Вестник АГИУВ №4, 2012
Емк Тернц кышуын азйтатын карапайым суык сумен не-месе содаль ерiтiндiмен приочка жасау, ментол, анестезин майын кышу орньна ^олдануга боладь. Антигистаминды препараттар (тавегил, димедрол,диазолин, кларитин жэне т. б.).
Арнайы химиотерапия. Празиквантел.Сонымен катар Yшваленттi сурьма (фуадин, астибан),ниридазол препа-раттарын ^олдануга болады.Шистосомды дерматиттц емi жок, кышуды азайтатын глюкокортикоидтар жэне антигистаминды препараттарды ^олдануга болады.
Алдын алу. Су ^оймаларындагы моллюскаларды жою. Кудыкты балык аулаганнан кейiн ^ургатын хлорлы немесе сeндiрiлмеген экпен дезинфекциялап ^ургатады.
Церкариоз ауруын болдыртпау Yшiн кажет:
-кустардыц Yялары бар, моллюскалар мекендейтiн су коймаларында сулы eсiмдiктермен ^апталган суларда шомылуга болмайды.
-сумен жанасканнан кейiн тез арада таза сумен шайы-нып немесе кур^а^ катты орамалмен сYртiп, су болган киiмдердi ауыстыру керек.
-терн ^оргайтын репелленттердi колдану.
-су коймаларында суда жYзетiн кустардыц санын азайту.
Иммунопрофилактика.
Казiрп уакытта ем типтi бинантты вакцинаныц клиникалык сынагы етуде
Бiрiншi типi шистосом Б-трансфераза глутатион рекомби-нант, паразиттердщ eмiр сYPуге кабiлеттi жумырткаларыныц санын азайтады.
Екiншiсi- шистосомныц беткей антигенi, гельминттерге сезiмталдылыксыздыктыц дамуын камтамасыз етедi.
Спарганоз.
Спарганоз - коздыргшы (Эрагдапит) цестодтардыц про-церкойды немесе плероциркодтардыц Эр^оте^а ег1пасе1 еигоре1 личинкалы кезецндеп кезд^ терi асты клетчаткасын жэне шк агзаларды закымдайтын- биогельминтоз.
Этиологиясы. Крздыргышы (Эрагдапит) цестодтардыц личинкалы кезец.
Жалпы даму схемасы: жумыртка-корацидий-процеркоид-плеоцеркоид- спирометрдщ жыныстык жетiлген стробилласы.
Личинкалар ете козгалмалы, личинкалардыц узындыгы олардыц козгалу кезiнде денеснц кыскаруына байланы-сты. Адамдар спарганум Yшiн кездейсок иесi жэне паразит Yшiн экологиялык тYЙыFы болады.
Эпидемиологиясы. Закымдану дурыс термиялык ецдеуден етпеген курамында плероцеркоид трштк етiп жаткан жылан, бака етн пайдаланFан кезiнде,жэне жаракатталFан терi шырышты кабат, кез коньюктивасы аркылы адамдар жуктырады.
Патогенезi. Патогенезнц механизмi миграцияланушы личинкалардыц iшкi аFза мен тндерге аллергиялык эсерi жэне механикалык закымдалуымен аныкталады.
Клиникасы. Паразиттер жи кeздi эсiресе кабакты закымдайды. Кабактыц терi асты майлы кабатында паразиттк eмiр сYрiп жаткан плероцеркоидтар кабактыц iсiнуiн, кез жумылып, козFалFыштыFы тeмендейдi жэне кышу сезiмi , терще бертпелердщ пайда болуымен сипатталып, кабыну ошаFы жэне тYЙiндер пайда болады.
Спарганоздыц коньюктивальдi тYрi. Личинкалардыц шырышты кабаттыц астында орналаскан кезiнде дамиды. Блефароспазм, коньюктиваныц iсiнуi, хемоз байкалады.
Орбитальдi тYрi. Паразиттер кез алмасында орнала-сады. Кез алмасында кабыну экзофтальм дамиды. Ауыр тYрiнде кездщ мeлдiр кабыFы закымдалып, кез Yясыныц iсiнiп керу нервiсi кысылады.
Бас миыныц спарганозы. Бас миыныц ошакты закымдалуы, парездер жэне гидроцефалия дамиды.
Паразиттц терi жэне булшык етте орналасуы тернц кабынуын, кышк сезiмiн жэне бертпелердщ шыFуымен си-патталады. Наукастар терi астында iсiктiц пайда болFанын байкайды. Паразиттц орналаскан жершде iсiк немесе абсцесстер пайда болуы мYмкiн.
Аскынуы.Кисталардыц iрiцдеуi жэне абсцесстц пайда болуы.
Диагноз. Клинико-эпидемиологиялык жэне хирургиялык жолмен алынFан личинкаларды аныктау аркылы койылады.
Емi. Негiзгi эдiсi личинкасы бар капсуланы операциялык жолмен алып тастау.Празиквантел (азинокс) - бiр кYндiк курсы 50 мг/кг тэу.
Болжамы колайлы, ми закымдалFан кезЫде кауiптi.
Алдын алу.Ауыз суын кайнатып iшу.
Ет таFамдарды дурыс термиялык ецдеуден eткiзiп колдану.
Ценуроз.
Ценуроз - коздырFышы жыныстык жетiлген тYрi ит-терде паразиттiк eмiр сYретiн Ми!11серБ тукымдастыFына жататын гельминттердщ личинкалы тYрiмен шакырылатын, бас миыныц закымдалуымен, сирек жулын миын жэне баска аFзалар мен тiндердi закымдайтын сирек кездесетн гельминтоз.
Этиологиясы. Ценуроз адамда МиШсерБ: М. тиШсерБ, М. ЭепаНБ, М. Бгаип1, М. ФотепаНБ жэне т.б., тукымдастъ^ыныц личинкаларымен шакырылатын ауру. Ец кауiптiсi бас миын закымдайтын М. МиШсерБ личинкалары.Ценураларыдц соцFы Yш тYрi булшык ет аралыFында, дэнекер тннде, терi асты клетчаткасында, ш жэне кеуде куысында, кезде орналасады. Курттар облигатты иесiнде 1 метрт узындыкка дейiн eседi.
Эпидемиологиясы. Ауру кeзi жэне акырFы иесi иттер.
Адамдардыц закымдануы(аралык иесi) инфазирленген жануарлардыц нэжiсiмен залалданFан таFам жэне суларды аркылы болады. Аурудыц берiлу факторы лас кол.
Патогенезг Иесiнiц организмше ларвоцистердiц механикалык жэне токсикалык эсер етукКешршк тэрiздi личинкалар бас миында немесе оныц негiзiнде орналасады.
Клиникасы. Бас миыныц ценурозы устама тэрiздi бастыц катты ауруы, кусумен, мойын, омыртка аймаFыныц ауруымен, элсiздiк, тершендк, апатиямен кeрiнедi. 6лсiздiк бiртiндеп улFая бара гипер кинез, атаксия, естц бузылуы, уакытка жэне кецiстiкке дезориентациясы, парез, эпилептикалык устамалар болуы мYмкiн.Обьективтi караFанда сезiмталдыктыц ошакты жоFалуы, Кернинг симптомыныц оц болуы, шYЙде булшык етнц кернеуi,кeру нервiсiнiц iркiлуi байкалады. Цереброспинальдi сYЙыктыктыц жоFарлауы болады. Ценуралардыц бас миыныц карыншаларында орналасуына байланысты Брунс синдромы дамиды- катты бас аурудыц устамасы, бастыц айналуымен, тершщ бозаруы немесе кызаруы, тершендiкпен,тыныс алудыц бузылысымен, брадикардия мен, сирек жаFдайда естiц бузылысы, тоникалык курысумен керЫедк
Паразиттiц жулын миында орналасуы спастикалык параплегия,таз мYшелерiнiц кызметiнiц бузылыстары дамуы мYмкiн.
Паразиттiц кез iшiнде орналасуы экзофтальм, керудщ тeмендеуi, кeздiц ауруы, кез шлк кысымныц кeтерiлуi болады.
Болжам диагнозды. Клиникалык, эпидемиологиялык анамнезге жэне косымша зерттеу эдiстердiц УДЗ,КТ,МРТ нэтижелерiне карай отырып койылады.
Нематодоздар
Анизакидоз - токсикалык-аллергиялык кубылыстармен
жэне ас-корыту жолдарыныц эртYрлi закымдалуларымен сипатталатын созылмалы зоонозды биогельминтоздар тобы.
Этиологиясы. КоздырFышы - AпiБakdae тукымдастъ^ына, Ап1Бак1Б тегiне жататын нематодалар личинкасы.
Эпидемиологиясы. Адам инвазияланFан балыкты, шаян тэрiздiлердi жэне моллюсктердi термиялык толык ецделмеген кYЙде таFамFа колданFанда залалданады. Таралу жолы - таFам аркылы.
Патогенезi. Адамныц асказан-iшек жолдарына тYскен анизакидалардыц личинкалары жойылады немесе нэжюпен коршаFан ортаFа шыFып кетедi. 90 %-да личин-калар асказанда, сирек жаFдайда - iшекте жэне баска мYшелерде орналасады. Личинкалар енген орнында абыу рекциясы жYрiп, эозинофильдi инфильтрация, iсiу, жаралар жэе геморрагиялар пайда болады, ода кейiн гранулемалар жэне некроз дамуы мYмкiн.
Клиника. Инкубациялык кезецi - 1-12 саFаттан 7-12 ^нге дейiн. Ауру жедел жэне созылмалы тYPде eтуi мYмкiн. Анизакидалар асказанда орналаскан жаFдайда аурудыц жедел сатысы эпигастрий аймаFындаFы айкын ауыру сезiмiмен, локсумен, кусумен, метеоризммен керЫедк Кейде кызба, калтырау, бертпе болуы мYмкiн. Личинкалардыц асказаннан ецешке миграцияласа, тамактыц кышуы, жетел мазалайды. Созылмалы сатысын-да личинкалар айналасында абсцесстер тYзiледi, шамамен 6 айдан кейн олардыц орнын грануляциялык тiн басады. Личинкалар iшекте орналаскан жаFдайда штщ тeменгi аймакатырнда ауыру сезiмi, диарея, шырыш пен кан араласкан нэжю пайда болады. Кейде «жедел ш», iшектiц тYЙiлуi кeрiнiстерi кездесуi мYмкiн. Созылмалы сатысында iшек шырышты кабатыныц гиперемиясы, iсiнуi, некрозда-нуы байкалады (Артюс феноменi). 1шектен личинкалар баска мYшелерге таралуы мYмкiн. Бул кездеп клиникалык кeрiнiстер паразиттiц орналасуына байланысты болады.
Лабораторлык диагностика
Лейкоцитоз жэне эозинофилия, асказан солiнiц KышкылдыFыныц тeмендеуi байкалады. Асказан немесе шек шырышты кабатыныц эндоскопиялык зерттеуi (немесе биопсиясы) личинкаларды табуFа мYмкiндiк бередi. Моноклональдi антигендермен жYрпзiлетiн ИФА колдануFа болады.
Аскынуы Ец ауыр аскынудыц бiрi - шек кабырFасыныц тесiлуi жэне перитониттiц дамуы.
Салыстырмалы диагностикасын гастритпен, жаралы аурумен, панкреатитпен, холециститпен жэне iсiктермен жYрпзу керек. Емi. Хирургиялык.
Алдын алу.eаFарту жумыстары. Тецiз eнiмдерiн тек кана термиялык ецделген тYPде колдану. Егер термиялык ецдеу мYмкiн болмаса - eнiмдi -20°С температурада 5 тэулк бойы сактау.
Гнатостомоз - Опа1оБ1ота Бpiпigeгum куртымен шакырылатын тiндiк гельминтоз. Адам шик балыкты таFамFа коданFанда немесе ашык су кeздерiнен су шкен кезде залалданады.
Этиологиясы. Паразиттц денесi тiкенектермен басылFан. Басында 9-12 катар тмектер орналаскан.
АталыFыныц узынды^ы - 12-25 мм, аналыFыныц узынды^ы
- 25-49 мм. Жумырткалары овал тэрiздi.
Эпидемиологиясы. Адам ауыз аркылы, кейде терi аркылы залалданады. Гнатостомоз - зоонозды табиFи-антропоургиялык биогельминтоз.
Патогенезк Асказан кабырFасынан личинкалар бауы^а eтедi, одан кейiн терi астындаFы майлы шелге жэне баска мYшелер мен тiндерге миграциялайды. Сондыктан, клиникалык кернст^ эртYрлi болып келедi. Инвазияныц жиi кездесетiн белгiлерi - ауыспалы бертпе, терi астындаFы тYЙiндер, миграциялаушы iсiнулер жэне абсцесттер. Терец бузылыстардан - асказан-iшек жолдарыныц жэне ми закымдалуыныц белгiлерi тэн. Бас миындаFы личинкалар менингитке экеп соFады.
Клиника. Инкубациялык кезец аныкталмаFан. Кызба, закымдалFан аймактыц ауыру сезiмi, бертпе тэн. ЖалFаскан миграция нэтижесiнде уртикарлы iсiнкiлер, терi астындаFы жолдар, абсцесстер дамиды. Кездер закымдалуы мYмкiн. Орталык жYЙке жYЙесi бойындаFы миграциясы eлiмге ауыр эозинофильдi менингитке экеп соFады. ОFан аяк-KолдардаFы ауыру сезiмпмен жэне парездермен керше™ радикуломиелоэнцефалит тэн. Сонымен катар, тYбiршектiк ауыру сезiмдерi, парестезиялар, параплегиялар пайда болуы мYмкiн. Бас миындаFы кан куйылулар немесе некрозданулар eлiмге экеп соFады. Терi закымдалFан кезде ауыру сезiмдi жэне кышитын миграциялаушы iсiнкiлер пайда болады. Кебшесе аяк-колдардыц дистальдi аймактары жэне кез кабактары закымданады. Аурудыц белгiлерi личинкалардыц орналасуына байланысты. Егер курттыц личинкасы екпеде болса, жетел пайда болады; куыкта болса - зэрге кан косылады.
Диагностикасы. Жалпы кан анализшде эозинофилия болады. Жулын суйыктыFында - эозинофильдi цитоз, кан жэне ксантохромия. Диагностика мен емнщ ец тиiмдi эдiсi
- паразиттi хирургиялык жолмен алу.
Емi. Вермокс - ^нше 1 таблеткадан, 10-20 кYн бойы. Орталык жYЙке жYЙесi закымдалFан кезде -симптоматикалык ем. Кейде альбендазол колдануFа болады. Емдi хирургиялык еммен Yйлестiру дурыс болып табылады.
Алдын алу. Кус етн жэне балыкты термиялык ецдеуден eткiзу, суды кайнатып iшу.
^олданылган эдебиет:
1 Шувалова Е.П. «Тропические болезни». Москва, 2000 г. 2Лысенко А.Я. «Тропичекие болезни». Москва, 1979 г.
3 Сулейменова З.И. (доцент, жуцпалы аурулар кафедрасы, АМБДЖИ),
4 Шопаева Г.А. (профессор, щкралы аурулар кафедрасы, Каз ¥МУ),
5 Сейдуллаева Л.Б. (доцент, жуцпалы аурулар кафедрасы, Каз ¥МУ),
6 Ергалиева А.А. (ассистент, жуцпалы жэне тропикалыц аурулар кафедрасы, Каз УМУ),
7 Байхожаева Р.Ж (ассистент, щкралы жэне тропикалыц аурулар кафедрасы, Каз УМУ),
8 Утаганова Т.К. (ЦКЖ аурулар ауруханасыньщ бас дэрiгерiнiц орынбасары).
