CC BY
3ОШ МАМЛЕКЕТТИК УНИВЕРСИТЕТИНИН ЖАРЧЫСЫ. ЭКОНОМИКА
ВЕСТНИК ОШСКОГО ГОСУДАРСТВЕННОГО УНИВЕРСИТЕТА. ЭКОНОМИКА JOURNAL OF OSH STATE UNIVERSITY. ECONOMICS
e-ISSN: 1694-8734
№1(4)/2024, 106-111
УДК: 339.137:22(575.2) (04)
DOI: 10.52754/16948734 2024 1(4) 15
КЫРГЫЗСТАНДАГЫ "ЖАШЫЛ НАСЫЯНЫН" УЧУРДАГЫ ТЕНДЕНЦИЯЛАРЫ
ЖАНА АЛАРДЫН ЭСЕБИ
ТЕКУЩИЕ ТЕНДЕНЦИИ "ЗЕЛЕНОГО КРЕДИТА" В КЫРГЫЗСТАНЕ И ИХ УЧЕТ
CURRENT TRENDS OF "GREEN CREDIT" IN KYRGYZSTAN AND THEIR ACCOUNTING
Раимбердиев Бектур Султанбаевич
Раимбердиев Бектур Султанбаевич Raimberdiev Bektur Raimberdiev
Э.и.к., доцент, Ош мамлекеттик университети
К.э.н., доцент, Ошский государственный университет Candidate of Economics, Associate Professor, Osh State University [email protected]
Нурбаев Бекжан Шахобидинович
Нурбаев Бекжан Шахобидинович Nurbaev Bekzhan Shakhobidinovich
Магистрант, Ош мамлекеттик университети
Магистрант, Ошский государственный университет Master's student, Osh State University
Турдубаева Айпери Бакытовна
Турдубаева Айпери Бакытовна Turdubaeva Ayperi Bakytovna
Магистрант, Ош мамлекеттик университети
Магистрант, Ошский государственный университет Master's student, Osh State University
Абжапар уулу Эрнис
Абжапар уулу Эрнис Abjapar uulu Ernis
Магистрант, Ош мамлекеттик университети
Магистрант, Ошский государственный университет Master's student, Osh State University
КЫРГЫЗСТАНДАГЫ "ЖАШЫЛ НАСЫЯНЫН" УЧУРДАГЫ ТЕНДЕНЦИЯЛАРЫ
ЖАНА АЛАРДЫН ЭСЕБИ
Аннотация
Макалада азыркы учурдагы enxeAePY экологиялык абал, ошону менен бирге банктык кредиттердин бухгалтердик эсеби жана жашыл насыянын экологиялык кeйгeйлepдY чeчYYгe болгон мYмкYнчYЛYктepY каралды. Макалада кредиттик операцияларды сапаттуу эсепке алуу-коммерциялык банктардын ийгиликтYY иштешинин кепилдиги жана экологияны жакшыртуу YчYн негизги рычагдардын бири экени негизделди.Ошону менен бирге "жашыл насыя", "жашыл облигациялардын" банк секторунун экологиялык долбоорлорду каржылоо YЧYн негиги курал экени белгиленип, аны жайылтуу керектиги сунушталды.
Ключевые слова: экология, жашыл экономика, жашыл насыя, насыя, крыздардын эсеби, финансылык эсеп, башкаруу эсеп, банк сектору, жашыл каржылоо.
ТЕКУЩИЕ ТЕНДЕНЦИИ "ЗЕЛЕНОГО КРЕДИТА" В КЫРГЫЗСТАНЕ И ИХ УЧЕТ
Аннотация
В статье рассматривается текущая экологическая ситуация в стране, а также учет банковских кредитов и потенциал зеленого кредита для решения экологических проблем. В статье обосновывается, что качественный учет кредитных операций является гарантией успешного функционирования коммерческих банков и одним из ключевых рычагов улучшения окружающей среды. Вместе с тем было отмечено, что "зеленый кредит", "зеленые облигации" являются основным инструментом банковского сектора для финансирования экологических проектов, и предложено его развернуть.
Ачкыч свздвр' экология, зеленая экономика, кредит, кредитный механизм, учет кредитов, финансовый учет, управленческий учет, банковский сектор, зеленое финансирование.
CURRENT TRENDS OF "GREEN CREDIT" IN KYRGYZSTAN AND THEIR ACCOUNTING
Abstract
The article examines the current environmental situation in the country, as well as accounting for bank loans and the potential of green credit to solve environmental problems. The article substantiates that high-quality accounting of credit transactions is a guarantee of the successful functioning of commercial banks and one of the key levers for improving the environment. At the same time, it was noted that "green credit", "green bonds" are the main instrument of the banking sector for financing environmental projects, and it was proposed to deploy it.
Keywords: ecology, green economy, green credit, credit, credit accounting, financial accounting, management accounting, banking sector, green financing.
Базар экономикасынын мамилелеринде банк сектору башында эле бухгалтердик эсептин эл аралык стандарттарына багыт алып, ез колдонуучуларына отчеттук маалыматтарды кайра эсептее жолу менен аталган стандарттарга ылайык келген маалыматтарды берип турган.
Кыргыз Республикасынын "Бухгалтердик эсеп женYнде" мыйзамынын кабыл алынышы менен Кыргыз Республикасынын Улуттук банкы банк секторунун бухгалтердик эсебин жана отчеттуулук системасын финансылык отчеттуулуктун эл аралык стандарттарына ылайык жYргYЗYле баштаган. Банк сектору жацы маалыматтык системаларды жана инновациялык технологияларды ездештYPYYДе жана жайылтууда авангардда турат, бул ез кардарларына сапаттуу кызматтарды керсетYYге жана аларга банктардын ишинин натыйжалары женYнде керектYY маалыматтарды ез убагында берYYге ебелге тYзет. Банктарда бухгалтердик эсепти ишке ашыруу YЧYн 2 жалпы ыкманы колдонушуп келYYДе: финансылык эсеп жана башкаруучулук эсеп.
Финансылык эсеп-бул инвесторлорго, кредиторлорго, башкаруу органдарына жана коомчулуктун башка мYчелерYне керсетYY YЧYн пайда жана зыян отчет сыяктуу финансылык отчетторду даярдоо процесси эсептелет.
Ал эми башкаруу эсеби ички чечимдерди кабыл алууда, башкаруучулук эсеп чыгымдар пайда болгон жерлерде, рынок сегменттери, жоопкерчилик борборлору боюнча жYргYЗYлет. Анын негизги максаты - конкретщуу натыйжаларга жетишYY YЧYн жооптуу болгон ар кандай децгээлдеги жетекчилерди маалымат менен камсыз кылуу.
Банктарда бухгалтердик эсептин негизги милдеттери болуп темен^лер саналат:
♦♦♦ субъекттердин иши женYнде толук жана так маалыматты системалуу турде тYЗYY жана аны финансылык отчеттуулуктун ички жана тышкы пайдалануучуларына жеткирYY;
♦♦♦ Кыргыз Республикасынын "бухгалтердик эсеп женYнде" мыйзамдын жана ФОЭСтин, ЧОИ YЧYн ФОЭСтин жана КС ФОЭСтин талаптарына ылайык финансылык отчеттуулукту тYЗYY;
♦ Кыргыз Республикасынын мыйзамдарында каралган отчеттуулуктун башка тYрлерYн тYЗYY YЧYн маалымат менен камсыз кылуу;
♦♦ субъекттер чарбалык операцияларды ишке ашырууда Кыргыз Республикасынын мыйзамдарынын сакталышын контролдоо YЧYн маалымат менен камсыз кылуу [1, 6].
Банк системасы заманбап экономикада маанилYY орунду ээлейт, анын ишмердYYЛYГY ендYPYш жараянынын дайыма есYп жаткан муктаждыктары менен тыгыз байланышта жана кредиттик операциялардын эсебинен керектYY ресурстар менен камсыз кылынат. Мындай операциялар банктын негизги активдYY операциялары болуп саналат, ошону менен бирге банктын эц негизги кирешесин камсыз кылат.
КредиттеенYн жетиштYY енYккен системасы - бул базар экономикасынын иштешинин негизи болуп эсептелет. Бул банк кардарларына муктаждыктарын канааттандыруу YЧYн зарыл болгон акча каражаттарына ээ болууга мYмкYндYк берсе, ал эми банктарга каражаттарды жайгаштыруу жана операциялардын ушул тYPYнен киреше алуу мYмкYнчYЛYк берYYДе.
Кредит-бул, кредиттик келишимде жол-жоболоштурулган бYTYм, ал боюнча кредиттик уюм акча каражаттарын карыз алуучуга келишимде каралган елчемде жана шарттарда берYYге милдеттенет, ал эми карыз алуучу алынган акчалай сумманы кайтарып берYYге жана ага пайыздарды телееге милдеттенет[1].
Кредиттер коммерциялык банктардын негизги активдери болуп саналат. КeпчYЛYк банктарда банктарга жана кардарларга берилген кредиттер алардын жалпы активдеринин кеминде жарымын тYЗYп, ошону менен бирге эле кирешесинин 80%-90% чейинин берилген кредитерден тYшeт. Коммерциялык банктар кредиттерди колдонуудагы мыйзамдарда каралган жана тараптар макулдашкан кайтарымдуулук, мeeнeттYYЛYк, телееге жeндeмдYYЛYк жана камсыздоо принциптерин так сактоо шарттарында беришет.
Акыркы жылдары дYЙнeдeгY экологиялык кырдаалдын глобалдык начарлашына кeбYрeeк eлкeлeр кeцYЛ бура баштады. Экологиялык коопсуздукту бузуу жана айлана-чeйрeнY коргоо маселелери дYЙнeлYк коомчулук YЧYн eзгeчe актуалдуу болуп калды, мында экологиялык таза технологияларды тYЗYY жана ишке киргизYY маселелери негизги багыт катары аныкталды.
БYГYнкY кYндe Кыргызстанда, анын ичинде дYЙнeдe социалдык жана экологиялык ландшафтты жакшыртууга багытталган долбоорлорго дем берYY YЧYн банк секторунун алкагында жашыл каржылоо боюнча багыттар ^ч алууда. Туруктуу eнYГYYгe жана "жашыл" экономикага eлкeнYн саясий умтулуусунда "жашыл каржылоо" финансылык инструменттер рыногунун пайда болушуна жана eсYШYнe тYрткY болду.
"Жашыл каржылоо" - деп, бул экологиялык туруктуу проекторлорду каржылоого багытталган каражаттар.
Тарыхый жактан алганда, "жашыл" каржылоонун эц биринчи жана кецири таралган формасы "жашыл" облигациялар болуп саналат, алар экологиялык же климаттык таасири бар эц жакшы долбоорлорду каржылоо YЧYн тYЗYлгeн. Биринчи "жашыл" облигациялар Эл аралык eнYктYPYY банктары тарабынан 2007-2008-жылдары чыгарылган [2].
Финансы рыногун жeнгe салуу жана кeзeмeлдee кызматы тарабынан "Дос-Кредобанк" ААКсынын энчилYY "жашыл" облигацияларынын 85 миц нускадагы жалпы суммасы 85 млн сомго биринчи чыгарылышын, алардын коомго сунуш кылуу шарттарын жана проспектисин мамлекеттик каттоо ЖYPГYЗYЛДY. Жашыл облигациялар-бул экологиялык долбоорлорду каржылоо YЧYн колдонулган финансылык инструменттер. Жашыл облигацияларды сатуудан тYшкeн акча жашыл жана энергияны YнeмдeeчY долбоорлорду каржылоого жумшалат, мисалы, кYн жана шамал станцияларын куруу, имараттардын энергия натыйжалуулугун жакшыртуу, таштандыларды жок кылуу ж. б.
2022-жылга карата жалпы облигациялар рыногундагы жашыл облигациялардын YЛYШY болжол менен 5% ды тYЗгeн. Албетте бул пайыз менен ири экологиялык долбоорду иш жYЗYнe ашыруу кыйындыр, бирок экологиялык кeйгeйлeрдY чечYY YЧYн олуттуу кадам деп ишенем.
ИзилдeeлeрдYн жыйынтыгына ылайык, "жашыл каржылоо" Кыргызстанда eтe тар багытталган жана аз чагылдырылган тема боюнча калууда, ошону менен бирге анын YЛYШY жашыл экономикага eтYY боюнча eлкeнYн стратегиялык документтеринде аз чагылдырылганы eкYндYPYYДe. Суроо-талап боюнча сырттант баалоонун жыйынтыгында, жакынкы 5 жыл аралыгында жашыл каржы рыногунун потенциалдуу сыйымдуулугу банк портфелинде 150,6 миллион доллардан 415 миллион долларга чейин eзгeрYYCY кYTYЛYYДe.
"Жашыл насыя" учурда чет элдик окумуштуулардын арасында кецири таралган, бирок биздин окумуштуулар, адистер тарабынан бул темага анча кeцYЛ бурулбай калууда.
Азыркы учурда банктар сунуш кылган "жашыл насыянын" кeптeгeн тYрлeрY бар. Бирок, Кредиттик рынок ассоциациясы "жашыл насыяны" эки негизги тYргe бeлeт:
- айлана-чeйрeнY коргоо долбоорлору жана кызматтары YЧYн насыя жана таштандыларды азайтуу;
- енYГYп келе жаткан стратегиялык тармактарга насыя [3].
Кыргызстанда банк сектору да экологияны коргоо максатында калктын керектеесY YЧYн жашыл насыя долбоорлорун иштеп сунушташты, жашыл насыянын тYрлерY кийинки CYретте (1-CYрет.)
Жашыл туризм
Жашыл насыя Жашыл енугуу
Жашыл авто
О
- Жылытуу жана муздатуу чыгымдарын азайтуу YЧYн
- Энергияны YнемдеечY жана сууну YнемдеечY жабдууларды сатып алуу;
- Жашыл жана калыбына келYYЧY энергия технологияларын
киргизYY;
- Таштандыларды сорттоо YЧYн таштанды челектерин сатып алууга, ошондой эле колдонулган пластикти тацгактоо YЧYH прессти сатып алууга.
- энергияны Yнемдее жана ресурстарды пайдалануунун натыйжалуулугун жогорулатуу;
-сактоо жана болтурбоо, коргоо, айлана-чейрещн абалын жакшыртуу;
- парник газдарынын эмиссиясын азайтуу
чыгарылган датасынан тартып 10 жылдан ашпаган пайдалануу меенетY менен -электр, -газ (заводдук) -гибрид (бензин/дизель+ электр кыймылдаткычы) менен транспорт сатып алууга багытталат
1^рет. Кыргызстандагы банктар тарабынан сунушталган "жашыл насыя" продуктуларынын тYрлерY. Булагы: Автор тарабынан TYЗYЛДY
Насыя процесси темен^ этаптардан турат:
- пландаштыруу,
- берYY,
- колдонуу,
- банктык ссудаларды кайтаруу.
Кардардын тYPYне жараша насыя берYY темен^ тартипте жYргYЗYЛYШY мYмкYн. Юридикалык жактарга кредит накталай эмес тYPде эсептешYY эсебине же учурдагы эсебине жазуу жYргYЗYлет:
Дт 10900 "Кардарларга кредиттер"
Кт 20000 "3eenmemYY (учурдук) эсептери жана кардарлардын талап боюнча monoHYY4Y депозиттери"
Эгерде кардардын ошол банкта эсептешYY (учурдук) эсеби жок болсо, анда кардар банкта эсеп ачат жана бул эсепке кредит берилет. Жеке жактарга кредит берYYДe темен^дей жазуулар жYргYЗYлет:
Дт 10900 "Кардарларга кредиттер"
Кт 10001 "ЖYгYртYY кассасындагы банкноттор жана монеталар". "Жашыл" насыядан тYшкен кирешелер ачык-айкындуулукту камсыз кылуу менен продукциянын бYTYндYГYн жогорулатуу YЧYн карыз алуучу тарабынан тийиштYY тYPде кеземелденYШY керек. Тыянак
Жашыл каржылоону илгерилетYY маселелеринде айкын прогресске карабастан, финансы секторунда "жашыл насыялоо" инструменттерин жана практикасын киргизYY азырынча баштапкы баскычта. Кыргызстанада жалпы кредиттик структурага салыштырмалуу жашыл насыянын YЛYШY азыр азыраак, бирок жашыл кредиттин YЛYШY келечекте кебейет деп айтса болот.
Кредиттик операцияларды сапаттуу эсепке алуу-коммерциялык банктардын ийгиликтYY иштешинин кепилдиги экенин дагы бир жолу баса белгилейбиз.
Ал эми "жашыл насыялоо" рыногу, айрыкча, туруктуулук критерийлерине жооп берген кредиттик мамилелерге кирYY YЧYн жагымдуу шарттар тYЗYлсе гана езYHYн тез енYГYYCYн улантат деп ишенебиз.
Колдонулган адабияттар:
1. КРнын "Бухгалтердик эсеп женYндегY" мыйзамы. 9 - август 2021-жылындагы № 93 редакциясы // http://cbd.miniust.gov.kg/act/view/ru-ru/1032
2. Башорина О. В., Тёмкина И. М. Переход к «зеленой» экономике как фактор устойчивого развития и преодоления бедности: международный и региональный аспекты. Вестник УрФУ. Серия: Экономика и управление. 2012; (6):49-60.
3. Яковлев И.А., Кабир Л.С., Никулина С.И., Раков И.Д. Финансирование "зеленого" экономического роста: концепции, проблемы, подходы. Научно-исследовательский финансовый институт. Финансовый журнал. 2017; (3): 9-21.
4. Кабир Л.С., Яковлев И.А. «Озеленение» мировой финансовой системы: новые тенденции в деятельности Всемирного Банка. Проблемы экономики и юридической практики. 2016;(5):32-35.
5. Мирошниченко О.С., Мостовая Н.А. Мировой рынок климатических облигаций: тенденции развития. Мировая экономика и международные отношения. 2019;63(2):46-55. DOI: 10.20542/0131-2227-2019-63-2-46-55
6. Modern accounting issues of fixed assets // Bulletin of Osh State University. - 2019. - No. 2. - P. 118-122. - EDN: YSRMFI.
