CC BY
3ОШ МАМЛЕКЕТТИК УНИВЕРСИТЕТИНИН ЖАРЧЫСЫ. ЭКОНОМИКА
ВЕСТНИК ОШСКОГО ГОСУДАРСТВЕННОГО УНИВЕРСИТЕТА. ЭКОНОМИКА JOURNAL OF OSH STATE UNIVERSITY. ECONOMICS
e-ISSN: 1694-8734
№1(4)/2024, 10-17
УДК: 3.33.332.1
DOI: 10.52754/16948734 2024 1(4) 2
ИНВЕСТИЦИЯ - КЫРГЫЗ РЕСПУБЛИКАСЫНЫН АЙЫЛ ЧАРБА ТАРМАГЫН
GHYKTYPYYHYH НЕГИЗГИ ФАКТОРУ
ИНВЕСТИЦИИ - ГЛАВНЫЙ ФАКТОР РАЗВИТИЯ СЕЛЬСКОХОЗЯЙСТВЕННОЙ ПРОМЫШЛЕННОСТИ КЫРГЫЗСКОЙ РЕСПУБЛИКИ
INVESTMENT IS THE MAIN FACTOR IN THE DEVELOPMENT OF THE AGRICULTURAL INDUSTRY OF THE KYRGYZ REPUBLIC
Баймуратов Абдимиталип Абдиллаевич
Баймуратов Абдимиталип Абдиллаевич Baymuratov Abdimitalip Abdillaevich
э.и.к., Ош технологиялык университети
к.э.н., Ошский технологический университет Candidate of Economic Sciences, Professor, Osh technological university [email protected]
Зикираев Марат Тологонович
Зикираев Марат Тологонович Zikiraev Marat Tologonovich
э.и.к., доцент, Ош технологиялык университети
к.э.н., доцент, Ошский технологический университет Candidate of Economic Sciences, Associate Professor, Osh technological university
Керимбаева Тынара Эркинбековна
Керимбаева Тынара Эркинбековна Kerimbaeva Tynara Erkinbekovna
аспирант, Ош технологиялык университети
аспирант, Ошский технологический университет Graduate student, Osh technological university t. kerimbaeva@mail. ru
ИНВЕСТИЦИЯ - КЫРГЫЗ РЕСПУБЛИКАСЫНЫН АЙЫЛ ЧАРБА ТАРМАГЫН
eНYКТYРYYНYН НЕГИЗГИ ФАКТОРУ
Аннотация
Макалада агрардык сектордогу «инвестиция» термининин экономикалык мацызы изилденди. Агрардык секторго инвестициялар туруктуу узак мввнвттYY киреше альт келуугв жардам берген келечектYY инвестициялар болуп эсептелет, анткени айыл чарба продукциялары стратегиялык мYнвзгв ээ. Бул азыркы экономикада агрардык секторго инвестициялар эц кирешелYY жана эц чоц мааниге ээ экендигин билдирет. Кыргыз Республикасынын айыл чарба тармагына инвестицияларды тартуу структурасы, аймактар боюнча инвестициянын жалпы YЛYШY талдоого алынган. Инвестициялык потенциал фактордук мамиленин негизинде ачылат. Кыргыз Республикасынын аймактарынын айыл чарба тармагына инвестиция тартуунун езгечелYктерY келтирилип, алардын квйгвйлврY белгиленди. Ошондой эле айыл чарба тармагындагы инвестициялык жагымдуулукту жогорулатуу YЧYн сунуштар айтылды. Айыл чарба тармагына инвестицияларды пайдалануунун натыйжалуулугун жогорулатуу YЧYн ар тYрдYY долбоорлор менен иш алып баруу жагы сунушталды. Мамлекеттин айыл чарба тармагына инвестиция тартуу жаатындагы мамлекеттик реформалар каралууда.
Ачкыч сездер: инвестиция, инвестициялык жагымдуулук, агрардык секторго инвестициялар, айыл чарбасы, агрардык реформалар, рыноктук механизмдер, инвестициялык процесстер, нат ыйжалуулук.
ИНВЕСТИЦИИ - ГЛАВНЫЙ ФАКТОР РАЗВИТИЯ СЕЛЬСКОХОЗЯЙСТВЕННОЙ ПРОМЫШЛЕННОСТИ КЫРГЫЗСКОЙ РЕСПУБЛИКИ
Аннотация
В статье рассматривается экономический смысл термина «инвестиции» в аграрном секторе. Инвестиции в аграрный сектор считаются перспективными инвестициями, которые помогают генерировать стабильный долгосрочный доход, поскольку сельскохозяйственная продукция имеет стратегический характер. Это означает, что в современной экономике инвестиции в аграрный сектор являются наиболее выгодными и важными. Проанализирована структура привлечения инвестиций в аграрный сектор Кыргызской Республики, общая доля инвестиций по регионам. Инвестиционный потенциал раскрывается на основе факторного подхода. Приведены особенности инвестирования в аграрный сектор регионов Кыргызской Республики, отмечены их проблемы. Также были даны рекомендации по повышению инвестиционной привлекательности в аграрном секторе. Предлагалось работать с различными проектами по повышению эффективности использования инвестиций в аграрном секторе. Рассматриваются государственные реформы в сфере инвестиций в аграрный сектор государства.
Ключевые слова: инвестиции, инвестиционная привлекательность, инвестиции в аграрный сектор, сельское хозяйство, аграрные реформы, рыночные механизмы, инвестиционные процессы, эффективность
INVESTMENT IS THE MAIN FACTOR IN THE DEVELOPMENT OF THE AGRICULTURAL INDUSTRY OF THE KYRGYZREPUBLIC
Abstract
The article examines the economic meaning of the term "investment" in the agricultural sector. Investments in the agricultural sector are considered to be promising investments that help generate stable long-term income as agricultural products are strategic in nature. This means that in a modern economy, investments in the agricultural sector are the most profitable and important. The structure of attracting investments in the agricultural sector of the Kyrgyz Republic, the total share of investments by region, are analyzed. Investment potential is revealed based on the factor approach. The features of investing in the agricultural sector of the regions of the Kyrgyz Republic are given, and their problems are noted. Recommendations were also given to increase investment attractiveness in the agricultural sector. It was proposed to work with various projects to improve the efficiency of investment in the agricultural sector. State reforms in the field of investment in the agricultural sector of the state are considered.
Keywords: investments, investment attractiveness, investments in the agricultural sector, agriculture, agrarian reforms, market mechanisms, investment processes, efficiency.
Киришуу. Инвестициялар eлкeнYн рыноктук экономикасынын кайсы гана тармагын болбосун eнYктYPYYДe, анын ичинде айыл чарба секторун калыбына келтирYYДe жана eнYктYPYYДe eзгeчe роль ойнойт.
Инвестициялар - бул ар кандай тармактардагы ишканаларга, ишкердик долбоорлорго, социалдык-экономикалык программаларга жана инновациялык долбоорлорго киреше алуу максатында eз eлкeсYндe же чет eлкeдe мамлекеттик же жеке капиталдын «узак мeeнeттYY салымдары».
Агрардык секторго багытталган инвестициялар туруктуу, узак мeeнeттYY киреше алып келYYгe жардам берген келечектYY инвестициялар болуп эсептелет, анткени айыл чарба продукциялары стратегиялык мYнeзгe ээ. Бул азыркы экономикада агрардык секторго инвестициялар эц кирешелYY жана эц чоц мааниге ээ экендигин билдирет. Бул тармакка инвесторлорду тартуу YЧYн мамлекет бир катар программаларды иштеп чыгууда. Айыл чарба тармагына инвестиция тартуунун eзгeчeлYктeрYн баса белгилеп кетYYбYЗ керек. Айыл чарба тармагына жумшалган инвестиция тез кайтарым бербейт. Мисалы, себилген жер даярдоону, эгиндерди себYYHY, кам кeрYY, андан кийин тYШYмдY жыйноо, туура сактоо жана андан ары сатууну талап кылат. Инвестициялар пайда алып келиши мYмкYн, бирок, мисалы, eнeр жай инвестициялары сыяктуу тез эмес.
Кыргызстандын айыл чарба тармагы кыйроого учурап жаткан заманбап шарттарда бул тармакка инвестиция тартуу анын eнYГYYCYндeгY эц маанилYY факторлордун бири болуп саналат. Аларга айыл чарба eндYPYШYHYн бардык тармактары: материалдык-техникалык каражаттарды чыгаруучу тармактар, айыл чарбасы жана кайра иштетYYЧY eнeр жай керек. ЭлкeнYн саналып eткeн аймактарынын арасында айыл чарбасы eзгeчe орунду ээлейт, анткени бул аймакта алгачкы продукция кайра иштетYY тармактары YЧYн eндYPYЛYп, акырында анын туруктуу ишмердYYЛYГYHYн негизи болуп саналат. Айыл чарба тармагы кeптeгeн кемчиликтерге жана кыйынчылыктарга дуушар болуп, бул eндYPYштYн жогорку чыгымдарына алып келет. Атаандаштык менен камсыз кылуу айыл чарбасын жана айыл чарба eндYPYШYн санариптештирYY аркылуу eнYктYPYY мYмкYн [1, 4, 5].
МаанилYY кeйгeйлeрдYн бири - айыл чарба тармагына инвесторлорду тартуу. 03YHYH eзгeчeлYГY жана эффективдYYЛYГYHYн тeмeндYГY боюнча айыл чарба тармагы башка тармактардан тeмeн.Инвесторлорду тартуу биринчи кезекте мYЛктYн инвестициялык жагымдуулугунан ^з каранды. Башкаларга салыштырмалуу тигил же бул аймактын инвестициялык жагымдуулугун аныктоо YЧYн тeмeнкYлeрдY эске алуу зарыл:
- аймактын экономикалык потенциалы (жаратылыш-климаттык шарттар, инфраструктуралык объекттер, региондук адистештирYYHYн eзгeчeлYктeрY ж.б.);
- аны пайдалануунун натыйжалуулугунун кeрсeткYчтeрY (анын ичинде эмгек ресурстары, негизги жана жYГYртYY каражаттары, жер семирткичтер ж.б.);
- капиталдык салымдардан кYTYЛгeн эффект.
Инвестор Кыргызстанга келгенде сeзсYЗ eлкeдeгY инвестициялык климатка басым жасайт [2]. Ал, биринчи кезекте, инвесторлор кeцYЛ бурган негизги факторлордун бири -инвестициялык мыйзамдар. Айыл чарбасынын тармактык eзгeчeлYктeрY да эске алынат, мисалы, eндYPYштYн табигый-климаттык шарттарга кeз карандылыгы, капиталдын жогорку сыйымдуулугу, социалдык-eндYPYштYк инфраструктуранын eнYГYШY, мамлекеттик жeнгe салуу чараларынын болушу (бюджеттик инвестициялар, айыл чарба продукциясын мамлекеттик сатып алуу, салык жана кредиттик жецилдиктер ж.б.).
Изилдеенун максаты жана милдеттери. Илимий макаланын максаты -инвестициялык климатты жакшыртуу боюнча чараларды колдонуу, республиканын экономикасына инвестицияларды тартуунун абалы эц курч жана чечилбеген кейгей бойдон калууда.
Милдеттери ички рынокту азык-тYЛYк товарлары менен толтуруу, аларды ендYPYYДе езYн-езY камсыздоого жетишYY жана елкенYн азык-тYЛYк коопсуздугун камсыз кылуу. Бул милдеттерди натыйжалуу ишке ашыруу калкты иш менен камсыз кылуу, калктын жыргалчылыгын жогорулатуу, шаарлар менен айылдарды керктендYPYY сыяктуу социалдык милдеттерди чечYYге мYмкYндYк берет.
ИзилдеенYн объектиси болуп айыл чарбасын енYктYPYY жана азык-тYЛYк коопсуздугун камсыздоо болуп саналат. Кыргыз Республикасынын айыл чарба агроенер жай кластерлерин енYктYPYY боюнча 9 негизги социалдык маанилYY айыл чарба товарлары боюнча, анын ичинде: эт, CYт, жашылча, жемиш, кант, есYмдYк майы, картошка, жумуртка жана дан, ыктыярдуу негизде кластерлерди тYЗYY женYнде тYЗYЛген макулдашуулардын негизинде кошумча 7 багыт боюнча кластердик бирикмелер тYЗYЛген: балык, пахта, жYн жана тери, бал, буурчак есYмдYктерY, жацгак-меме есYмдYктерY (грек жацгагы жана токой продукциясынын башка тYрлерY), органикалык ендYPYштYн кластери.
Изилдеенун предмети. Кыргызстандын экономикасынын маанилYY тармагы болгон агрардык секторду енYктYPYYHYн артыкчылыктуу багыттарын изилдее болуп саналат.
Изилдеенун методологиялык негизин жалпы илимий жана атайын темен^ методдордун жардамы менен TYЗYЛДY: анализ жана синтез, эксперттик баалоо ыкмасы, системалык жана кырдаалдык талдоо, ар кандай статистикалык агрегаттарды салыштыруу ыкмалары, социалдык-экономикалык процесстерге баа берYYHYн логикалык, системалуу жана комплекстYY мамилелери жана башкалар.
ТеменкY динамикада 2019-жылы чет элдик инвестицияларды тартуунун келемY 1076,9 млн. АКШ долларына жеткен. Бирок, 2020-жылы анын келемY кескин темендеп, 537,6 миллион АКШ доллар децгээлине жеткен. Инвестициялардын тармактык структурасы идеалдуу эмес экенин да белгилей кетYY керек [3].
1-таблица. 2022-жылы Кыргыз Республикасында аймактар жана экономикалык ишмердYYЛYктYн тYрлерY боюнча тике чет елкелYк инвестициялардын TYШYYCY (млн. АКШ доллары)_
Кыргыз Республикасы Баткен облусу Жалал-Абад облусу Ысык-Кел облусу Нарын облусу Ош облусу Талас облусу ЧYЙ облусу
Баары 1202,6 36,7 511,2 1,0 0,1 41,7 127,9 180,2
Айыл чарба, ац уулоо жана токой чарбасы 3,4 0,0 0,1 0,1 0,0 0,0 0,0 2,3
Таблицадан керYHYп тургандай, бардык ездештYPYЛген инвестициялардын ичинен айыл чарбасынын YЛYШY дээрлик нелге барабар, бул айыл чарба тармагынын темен
жагымдуулугун керсетет. Инвестициялардын олуттуу бeлYГY экономиканын реалдуу секторун eнYктYPYYгe жана соодага жана кызмат кeрсeтYYгe, атап айтканда, тоо-кен казып алуу, кайра иштетYY eнeр жайына, дYЦ жана чекене соодага, финансылык ортомчулукка жана камсыздандырууга жумшалат.
Кыргыз Республикасынын ЭкмeтYHYн жылдык жыйынтыктоочу отчетунда eлкeнYн 2022-жылга карата айыл чарбасы боюнча тeмeнкYдeй маалыматтар берилди.
2-таблица. Аймактар боюнча учурдагы баалар боюнча 2022-жылга айыл чарба продукциясынын ИДПсынын кeлeмY (млн. сом)_
Кыргыз Республикасы Баткен облусу Жалал-Абад облусу Ысык-Кeл облусу Нарын облусу Ош облусу Талас облусу ЧYЙ облусу
Баары 358 324,2 24 805,8 69 705,5 43 228,6 25 005,2 71 999,4 28 182,5 93 163,6
Айыл чарба 345 293,6 24 219,4 68 131,9 41 960,2 24 246,7 70 386,7 26528,0 88 399,3
ЭсYмдYк 177 432,8 11 711,7 38 561,1 18 484,0 6 216,7 35 891,6 18 334,3 47 287,4
eстYPYY
Мал чарбасы 167 860,8 12 447,7 29 570,8 23 476,2 18 039,0 34 495,1 8 193,7 41 111,9
Айыл чарбасына кызмат 8 263,0 540,7 1 136,4 654,4 480,3 1 554,1 1 209,3 2 330,5
кeрсeтYY
Ац уулоо 50,5 - - 7,5 22,0 - 1,3 -
Токой чарбасы 529,9 45,7 181,9 97,1 73,5 51,3 27,9 32,1
Балык 4 187,2 - 255,3 509,4 182,7 7,3 416,0 2 401,7
уулоо
Алсак, 2022-жылы eлкe боюнча жалпысынан 358,3 миллиард сомдук айыл чарба продукциясы eндYPYлгeн. Изилдeeлeр кeрсeткeндeй, алдьщкы аймактар ЧYЙ, Ош жана Жалал-Абад облустары. Тилекке каршы, демографиялык, географиялык-климаттык шарттарга жана башка маселелерге байланыштуу Баткен жана Нарын облустары артта калган аймактардын катарына кирет.
Бул каражаттар кластердик бирикмелердин катышуучуларына жецилдетилген кредиттик каражаттар тYPYндe 3 жылдан 5 жылга чейин жылдык акыркы пайыздык чен менен бардык категориялар YЧYн кYрeeсYЗ жана салыксыз камсыздоо менен "Айыл Банк" ААКу жана "РСК Банк" ААКу аркылуу бeлYнeт. 2023-жылдын 16-январына карата
"Агроенер жай комплексин кредиттее" долбоорунун алкагында 3,5 млрд. сом белYнген, анын ичинен "Айыл Банк" ААКу - 1,8 млрд. сом жана "РСК Банк" ААКу - 1,7 млрд. сом, жалпысынан 2718,9 млн. сом суммасында 2381 кредит берилген.
Агрардык секторго рыноктук механизмдер, кластердик система киргизилип, заманбап кYнескана чарбаларын TYЗYY, балчылык, канаттуулар чарбасы жана башка ушул сыяктуу езгече багыттарды тездетYY менен енYктYPYY, ошондой эле экинчилик ^згу себYY практикасын кецейтYY жашылча есYмдYктерYHYн жана чарбалык терец структуралык реформалар кемектешет. Мунун баары ички жана тышкы инвесторлорду тартууга жардам берет.
0лкенYн айыл чарба тармагында мамлекеттик децгээлдеги инвестиция маанилYY. Ички инвестициянын жалпы курамынын ичинен мамлекеттик инвестициянын YЛYШY 14%ды гана тYзет. Эц чоц YЛYштY ишканалардын, банктардын жана YЙ чарбаларынын каражаттары тYзет.
Инвестициялардын мамлекеттик децгээлде келиши YЧYн жагымдуу экономикалык рыноктук чейренY калыптандырууну камсыз кылуу зарыл. Буга айыл енер жайынын езгечелYктерYн эсепке ала турган башкаруу механизмин киргизYY жолу менен жетишYYге болот.
Инвестицияларды тартуу татаал иш, бирок анын натыйжалуу пайдаланылышын камсыз кылуу андан да кыйын. Айыл чарба тармагына инвестицияларды пайдалануунун натыйжалуулугу эмгек ендYPYмдYYЛYГYHYн жогорулашы, ДYЦ продукциянын есYШY, ендYPYштYн капитал сыйымдуулугунун темендешY ж.б. ЭлкенYн агроенер жай комплекси, езгече региондор туш болгон шарттарда айыл чарба тармагына инвестиция салууга кызыкдар инвесторлорду табуу эц чоц кейгей болуп саналат.
Айыл чарбасын мындан ары еркYндетYY жана енYктYPYY максатында Кыргыз Республикасынын ЭкметYHYн 2020-жылдын 9-январындагы №461 "Кыргыз Республикасын 2021-2023-жылдарга социалдык-экономикалык енYктYPYYHYн орто меенеттYY болжолу женYнде" токтому кабыл алынган. Токтомдо инвестиция тартууну башкаруунун езYнче структурасы каралган. Кошумчалай кетсек, Кыргыз Республикасынын Президенти Садыр Жапаров 2023-жылдын 20-февралында «Бир айыл - бир продукт» улуттук экономикалык долбоору (БАБП) женYнде» Жарлыкка кол койгон. Бул Жарлыкта жергиликтYY ресурстардын эсебинен сапаттуу продукция ендYPYY, ендYPYYЧYлердYн бизнести башкаруу, маркетинг жана сатуу мYмкYнчYЛYктерYн кецейтYY, жергиликтYY жана эл аралык рыноктордо продукцияны жылдыруу, жергиликтYY бренддерди TYЗYY жана продукцияга кошумча нарк кошуу жагынан кендYмдердY енYктYPYYHY карайт. Кыргыз Республикасында БАБП долбоору Ысык-Кел облусунда бир нече жылдан бери ишке ашырылып келе жатат жана иш орундарын TYЗYY жана ендYPYЛген продукцияны экспорттоодон тYшкен пайда тYPYнде оц натыйжаларды керсетYYДе. Долбоордун негизги иш-чаралары жергиликтYY жамааттардын туруктуу иштешине езгече басым жасоо менен БАБП ыкмасы аркылуу чакан бизнести илгерилетYYHYн туруктуу моделин жайылтууга, кирешелYY БАБП продукциясын ендYPYYHY кебейтYYге, алардын сапатын жакшыртууга жана туруктуу, езYн-езY енYктYPYYге багытталган ез алдынча система.
Долбоордун негизги максаттары:
- чет елкелYк инвестицияларды, жецилдетилген кредиттерди жана техникалык жардамды (гранттарды) тартууга катышуу, долбоорлорду башкаруунун принциптерине
ылайык инвестициялык долбоорлорду ез убагында жана натыйжалуу ишке ашырууну камсыз кылуу;
- тендердик (конкурстук) аукциондорду белгиленген тартипте eTKepYYHY, келишимдерди TYЗYYHY, ыйгарым укуктуу органдар тарабынан алардын экспертизадан eткeрYЛYШYн камсыз кылуу;
- улуттук мыйзамдарга, тиешелYY эл аралык финансылык институттардын жана чет eлкeлYк мамлекеттик финансы уюмдарынын эл аралык эрежелерине жана жол-жоболоруна ылайык жабдууларды, материалдарды жеткирYYгe жана тYЗYлгeн келишимдер боюнча жумуштарды жана кызмат кeрсeтYYлeрдY аткарууга мониторинг жYргYЗYY.
Корутунду. Республиканын агрардык секторуна инвестициялоо менен байланышкан актуалдуу кeйгeйлeрдY чечYYгe заманбап мамилелер айыл чарба секторунун туруктуу, эффективдYY, рационалдуу иштеши YЧYн шарттарды кецейтYYHY камсыздай алат. Ошентип, Кыргыз Республикасынын агрардык секторунда инвестициялык потенциалды андан ары eнYктYPYY YЧYн инвестициялоонун учурдагы формаларын жана ыкмаларын eркYндeтYY зарыл.
Жогоруда айтылгандардын негизинде биз тeмeндeгYлeрдY сунуштайбыз:
- жогорку агротехникалык нормаларды колдонуу менен жердин сапатын жакшыртууну;
- айыл чарба eсYмдYктeрYHYн жана мал чарба продукциясынын тYШYмдYYЛYГYн жогорулатуу YЧYн илимий-селекциялык жана тажрыйба станцияларын eнYктYPYYHY;
- лизинг аркылуу жацы айыл чарба техникаларын алууга жана инновациялык иш-чараларды киргизYYHY;
- элиталык айыл чарба eсYмдYктeрYн жана мал чарба азыктарын eстYPYY боюнча чет мамлекеттердин алдьщкы тажрыйбасын eздeштYPYYHY;
- жецилдетилген жана жеткиликтYY кредиттерди берYY аркылуу фермерлердин жана фермердик чарбалардын финансылык абалын колдоону;
- чарбалардын, кооперативдердин жана алардын бирикмелеринин жетекчилерин жана адистерин окутууну жана кошумча кецештерди берYYHY.
Бул кeйгeйлeрдY чечYY YЧYн айыл чарба тармагында тYп-тамырынан бери eзгeрYYHY жана реформаларды жYргYЗYYHY талап кылат.
Биздин изилдeeлeр мамлекет республиканын айыл чарбасын колдоо боюнча жигердYY кадамдарды жасап жатат деген тыянакка алып келет: чет элдик инвестицияларды тартуу, ошондой эле айыл чарба eндYPYYЧYлeрYнe финансылык жардам кeрсeтYY, инвестициялык ишти жeнгe салган мыйзамдарды кабыл алуу.
Биз жогоруда белгилеген багыттар боюнча облустун айыл чарба тармагын eнYктYPYY боюнча мамлекет eзYHYн саясатын кYчeтYШY керектигин белгилегибиз келет. Бирок азырынча мунун баары биздин айыл чарба eндYPYYЧYлeрYбYЗДY ДYЙнeлYк атаандаштыкка жeндeмдYY рынокко алып келе турган децгээлди багындырууга алсыз.
Колдонулган адабияттар:
1. Баймуратов А.А., Цифровизация как основной приоритет конкурентоспособного
развития сельского хозяйства Кыргызской Республики / Баймуратов А.А., Зикираев
М.Т. / Вестник МНУ имени К.Ш.Токтомаматова №3, 2022.
2. Зулпуева А.М., Краткий анализ внутренних и внешних источников инвестиций в Киргизскую Республику / Зулпуева А.М., Парпиева Ф.С., Керимбаева Т.Э. /Бюллетень науки и практики / Т. 6. №6. 2020.
3. Кыргыз Республикасындагы инвестициялар 2018-2022. - Б.: Улутстатком Кырг. Респ., 2023. 224 б. ISBN 978-9967-26-838-8
4. Рыскулбеков, И. А. Экономический потенциал аграрного сектора экономики Таласской области: проблемы и перспективы его развития в условиях интеграции / И. А. Рыскулбеков // Вестник Ошского государственного университета. - 2023. - № 3. -С. 113-122. - DOI: 10.52754/16948610_2023_3_13. - EDN: IJPKHT.
5. Эргашбаева, М. Айыл чарба ишканаларынын ишмердYYЛYГYHYн натыйжалуулугун жогорулатунун экономикалык механизмдерин тYЗYY / М. Эргашбаева, Б. Т. Максытова // Ош мамлекеттик университетинин Жарчысы. Экономика. - 2022. - No. 1(1). - P. 19-26. - EDN: ZRJQOC.
