Научная статья на тему 'КВАЛИМЕТРИК-МОНИТОРИНГ ВА ТАЪЛИМ-ТАРБИЯ ЖАРАЁНИНИ МОДЕРНИЗАЦИЯ ҚИЛИШ'

КВАЛИМЕТРИК-МОНИТОРИНГ ВА ТАЪЛИМ-ТАРБИЯ ЖАРАЁНИНИ МОДЕРНИЗАЦИЯ ҚИЛИШ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Квалиметрик мониторинг / сифат / тарбия / маънавият / ахлоқ даражаси. / Qualimetric monitoring / quality / education / spirituality / moral level.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Саматов У. С.

Жамиятимиз ҳар бир аъзоси ҳаётига ва иқтисодиётга компьютер техникаси ва ахборот технологияларини оммавий жорий этилиши учун шароит яратишни, жаҳон бозорида мамлакатимиз иқтисодиётининг рақобатбардошлигини таъминлайди.Шунинг асосида таълим-тарбия тизимини назорат қилиш ва баҳолашда квалиметрик-мониторингнинг ўрни, ҳамда унинг таълим-тарбия жараёнидаги миқдорий ўзгаришларни динамикаси, фаолият натижаларини яхлитлаш, тарбияловчи ҳамда тарбияланувчиларни сифат ва самарадорлигини таҳлил қилиш каби таълим-тарбия соҳасининг умумий фаолиятини ташхис қилишдаги аҳамияти очиб берилган ҳамда ундан олинган натижалар келтирилиб берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

QUALIMETRIC MONITORING AND MODERNIZATION OF THE EDUCATION AND UPBRINGING PROCESS

Ensuring the mass implementation of computer technology and information technologies in the lives of every member of our society and in the economy will create conditions for increasing the competitiveness of our country's economy in the global market. On this basis, the role of quality monitoring in the control and assessment of the education and upbringing system is examined, as well as the dynamics of quantitative changes in the educational and upbringing processes, the generalization of activity results, and the analysis of the quality and effectiveness of both educators and students. The importance of diagnosing the overall activities in the field of education and upbringing is also emphasized, along with the presentation of the results obtained.

Текст научной работы на тему «КВАЛИМЕТРИК-МОНИТОРИНГ ВА ТАЪЛИМ-ТАРБИЯ ЖАРАЁНИНИ МОДЕРНИЗАЦИЯ ҚИЛИШ»

Саматов У.С.

Гулистон давлат университеты Ахборот технологиялари ва физика-математика факултети мустщл изланувчиси

КВАЛИМЕТРИК-МОНИТОРИНГ ВА ТАЪЛИМ-ТАРБИЯ ЖАРАЁНИНИ МОДЕРНИЗАЦИЯ ЦИЛИШ

Аннотация: Жамиятимиз уар бир аъзоси уаётига ва ицтисодиётга компьютер техникаси ва ахборот технологияларини оммавий жорий этилиши учун шароит яратишни, жщон бозорида мамлакатимиз ицтисодиётининг рацобатбардошлигини таъминлайди.Шунинг асосида таълим-тарбия тизимини назорат цилиш ва бауолашда квалиметрик-мониторингнинг урни, уамда унинг таълим-тарбия жараёнидаги мицдорий узгаришларни динамикаси, фаолият натижаларини яхлитлаш, тарбияловчи уамда тарбияланувчиларни сифат ва самарадорлигини таулил цилиш каби таълим-тарбия соуасининг умумий фаолиятини ташхис цилишдаги ауамияти очиб берилган уамдаундан олинган натижалар келтирилиб берилган.

Калит сузлар: Квалиметрик мониторинг, сифат,

тарбия,маънавият, ахлоц даражаси.

Samadov U. S.

Independent researcher at Guliston State University Faculty of Information Technologies and Physics-Mathematics

QUALIMETRIC MONITORING AND MODERNIZATION OF THE EDUCATION AND UPBRINGING PROCESS

Annotation:Ensuring the mass implementation of computer technology and information technologies in the lives of every member of our society and in the economy will create conditions for increasing the competitiveness of our country's economy in the global market. On this basis, the role of quality monitoring in the control and assessment of the education and upbringing system is examined, as well as the dynamics of quantitative changes in the educational and upbringing processes, the generalization of activity results, and the analysis of the quality and effectiveness of both educators and students. The importance of diagnosing the overall activities in the field of education and upbringing is also emphasized, along with the presentation of the results obtained.

Keywords: Qualimetric monitoring, quality, education, spirituality, moral

level.

КИРИШ.Таълим сифатини назорат килиш куйидаги вазифаларни бажаради: назорат килиш (талабаларнинг билим, куникма ва аклий ривожланишини, шунингдек, укув ишларининг тугри бажарилишини текшириш); укитиш (билим ва куникмаларни тизимлаштириш); диагностика (хатолар сони ва табиати, талабаларнинг билим ва куникмаларидаги заиф томонлари хакида маълумот); пронозлаш (укув жараёни хакида илгор ахборотларни шакллантириш (экстраполяция)); ривожлантириш (талабаларнинг билиш фаоллигини рагбатлантириш ва ижодий кобилиятларини ривожлантириш); йуналтириш (максадга эришиш даражаси); тарбиялаш (таълим олишга масъуллик билан муносабат, интизом, аниклик, халоллик).

Хрзирги кунда фанлар сифатини микдорий тавсифлашга каратилган бутун илмий йуналиш фаол ривожланмокда, яъни квалиметрия. Квалиметрия (лотинча "куаилс (квали)" - "сифат" ва кадимги юнонча "метрио (метро)" - "улчаш") - хар кандай объектлар (предметлар, ходисалар, жараёнлар) сифатини мажмуавий ва баъзи холларда тизимли микдорий бахолашни ривожлантириш методологияси ва муаммоларини урганадиган илмий билимлар сохасидир.

Мамлакатимизда педагогик мониторинг тажрибасини ошиб бори-ши таълим сохасидаги муаммоларни аниклаш, таълим-тарбия жараёнидаги микдорий усиш динамикаси, фаолият натижаларини яхлитлаш, таълим берувчи ва таълим олувчилар самарадорлигини

тахлил килиш каби умумий фаолиятни назорат килиш хамда бошкарувнинг инновацион тизимини йулга куйиш тенденцияларига имконият очиб бормокда. Узбекистон Республикасининг "Таълим тугрисида"ги конунда "Таълим тизимида мониторинг-таълимнинг хола-тини, таълим натижаларининг узгариш суръатларини, таълим фаолияти-ни амалга ошириш учун яратилган шарт-шароитларни урганиш ва ку-затишни, шунингдек таълим олувчиларнинг контингенти тугрисидаги маълумотларни ва бошкарув карорлари кабул килинишини тахлил этишни уз ичига олади" дея белгилаб куйилган.2017-2021 йилларда беш мухим йуналиш буйича ривожлантиришга мулжалланган Хдракат-лар стратегиясининг 4.4-бандида хам «... таълим ва укитиш сифатини бахолашнинг халкаро стандартларини жорий этиш асосида таъ-лим муассасалари фаолиятининг сифати хамда самарадорлигини ошириш; илмий-тадкикот ва инновация фаолиятини рагбатлантириш, илмий ва инновация ютукларини амалиётга жорий этишнинг самарали механизм-ларини яратиш...» вазифалари таълим ва фан сохаларини ривожлан-тиришнинг устувор вазифалари сифатида белгиланган эди. Мавжуд вазифаларни ижросини таъминлаш ва тахлил килишда мониторинг ва квалиметрик ёндашувларсиз натижадорликни аник ва хакконийлик асносида бахолаб булмайди.Лекин, бугунги кунда таълим-тарбия соха-сида бахолаш ва улчаш муаммолари кам ривожланган булиб, бу эса

педагогика сохасида квалиметрик мониторинг буйича тадкикот ишла-рини кучайтириш заруратини курсатади.

Шу максадда, маънавий-ахлокий тарбия ишларини сифат жихатдан бахолашни "квалиметрик-мониторинг" ёндашуви асосида ташкил этиш масаласи-доимий анъанавий бахолаш тури сифатида куллаб келинган сифатий бахолашни микдор курсаткичлари билан белгилаш ва тарбиявий ишлар сифатини микдорий улчаш методикасини ишлаб чикиш оркали бахолашни такозо этади.

ТАДЦЩОТ МАТЕРИАЛЛАРИ ВА МЕТОДОЛОГИЯСИ. Квалиметрик мониторинг олиб боришдан максад таълим-тарбия сифатини бахолаш тизимига хизмат килиш ва тарбия сифатига таъсир этувчи омилларни аник-лашдан иборат. Педагогик хамкорликни квалиметриялашдан асосий максад хам - тарбиявий максадларга эришг-анлик даражаларини аниклаш ва тахлилий бахолашдан иборатдир. Яъни, маънавий тарбиянинг узлуксизлик ва узвийлик тамойилларига мослигини квалиметрик методлар оркали аниклаш асосида максад ва фаолият бирлигини назорат килиш имконияти очилади. Бу экспери-ментал тадкикот сифатида бир канча шунга доир илмий изланишларни урганиш ва тахлил килиш вазифасини юклайди. Шу максадда биз хам республикамизда ва хорижда мазкур масалага доир бажарилган ишлар-ни урганиб, тахлил килиб чикдик.

Жаонда мазкур масалага доир бажарилган ишларни урганган машхур квалитолог В.С. Черепанов квалиметрик мониторинг концеп-циясини куйидаги асосий коидаларини белгилаб берган:

1.Х,ар кандай таълим ташкилотида таълим сифатининг квалиметрик мониторинги кенг камровли булиши хамда умумий ва касбий таълим сифа-тининг барча тизимни ташкил этувчи омилларини хисобга олиши керак.

Яъни:

- таълимнинг максади ва мазмуни;

- талаба ва таълим муассасасининг моделлари,

- таълим технологиялари;

- педагогик назорат ва психодиагностика;

- педагогик прогнозлаш ва таълим стандартлари ва бошкалар.

2.Интеграциялашган квалиметрик тизимни яратишнинг ягона максади-таълим сифатини назорат килишдир. Бу эса нафакат укувчи шахсини шакллантириш (укувчи, талаба, бакалавр, магистр) балки, уларни маънавий жихатдан баркарор, юксак даражада умумий маданиятга эга, махсус (касбий) билим, куник-маларга, тадкикотчилик кобилиятга шунингдек, инсонпарвар шахс макомига эга профессионал мутахассисни тайёрлаш назоратини йулга куйишдир.

3.Таълим олувчиларнинг малакаси билимлар мажмуи билан белгиланади, шунинг учун хам уларнинг умумий таълим сохасидаги

куникмалари, шунингдек, аник келажакдаги касбий соха буйича махсус билим, куникма ва малакаларни узлаштириш даражасини бахолаб бориш зарур.

4.Таълим сифатини комплекс квалиметрик мониторинг тизими куп мезонли бахолаш ва диагностикалаш имкониятлари билан озикланади.

Педагогиканинг кайси сохаси булишидан катъий назар яъни, у тарбия-вий фаолиятини, тадкикотчиликка йуналтирилган фаолият була-дими, педагогларнинг касбий компетентлиги билан боглик холат була-дими, агарда улар кандай самара бераётганлиги доимий мониторинг килинмаса ва окилона бахолаб борилмаса бунда тизим уз максадига эриша олмайди. Шунинг учун хам, мониторинг ва квалиметрия тушунчалари мохиятига кура бир хил максад асосида бирлашади ва бир-бирини тулдиради.

ТАДКИЦОТ НАТИЖАЛАРИ.Хрзирги пайтда таълим жараёнини мониторинг килишнинг электрон тизими ривожланиб бормокда. Педагогик квалиметриялаш ишларини мониторинг килиш оркали ях-литлаш энг макбул йул булиб, айникса тарбиявий ишлар ва укувчи-ларнинг тарбияланганлик даражасини квалиметриялаш куп мезонли улчов булганлиги сабабли таълим муассасаси назоратида хамкорлик асосида олиб борилаётган тарбиявий ишлар механизмларининг социо-мониторинги, укувчиларнинг тарбиялан-ганлик даражаларини синфлар кесимида ички мониторингини юритиш ва бахолаш оркали квалимет-рик мониторингни ташкил этиш мумкин.

Куйида квалиметрик мониторинг олиб боришнинг айрим муаммоларини ажратиб курсатиш керак:

> тарбия ишларининг мавжуд шакл ва услублари самарадорлигини аниклаш;

> тарбиялашнинг замонавий технологик воситалари ва унинг талабларига мослигини бахолаш;

> психологик, социологик, педагогик йуналишдаги мониторинг хизматла-рини жорий килиш зарур;

> фаолият самарадорлигини хар томонлама бахолаш ва таълим тизимларини уз-узини ривожлантириш мониторингини ишлаб чикиш.

Мамлакатимизда квалиметрик мониторинг буйича тадкикот ишлари олиб бориш хозирча олимларимиз назаридан бироз четда. Таълим жараёнини квалиметрик мониторингини олиб бориш

амалиёти буйича деярли технологик имкониятларига эга булдик ва узимизда синаб курдик. Демак, биз бугунги кунда мазкур платформа оркали ота-она сифатида фарзандимизни узлаштириш даражасини синф укувчиларига нисбатан усиш динамикасини хамда хар бир фан кесимида эгаллаб турган рейтингини кузатиш ва шу оркали

фарзандимизнинг мактабдаги салохияти хакида маълумотга эга булиш имкониятига эга булди

ХУЛОСА. Х,ар кандай фаолиятнинг сифатли ташкил этилиши унинг натижадорлигини максадга мувофиклик параметрларига мос келиши билан ахамиятлидир. Демак, хамкорлик кучларини бирлаш-тириш асносидаги мак-сад + фаолият мазмуни (мохияти) + натижа ва самарадорлик бу - умумий маънавий тарбияга сафарбар этилган куч-ларнинг узилмас занжиридир. Тар-бия жараёнига квалиметрик ёндашув бу - маънавий-ахлокий ишлар сифати ва самарадорлигини аниклаш хамда такомиллаштиришнинг мухим боскичидир.Таълимда квалиметрик мониторинг - таълим ташкилоти тузилмасининг максад ва фаолияти бирлиги, таълим берувчиларнинг малака талаби даражаларига мослиги, таълим олувчининг билимдонлик (тарбияланганлик) даражаларини а-никлаш ва самарадорлигини оширишдан иборатдир. Янада умумлаш-тирадиган булсак, педагогикада мониторинг утказиш ва квалиметрия-лашдан максад бу - педагогик жараёнларнинг натижадорлик курсат-гичларини белгилаш, тахлил килиш, унинг микдорий узгаришлари, усиш суръати хакида якуний маълумотга эга булиш шунингдек, сама-радорликни сифатий хамда микдорий бахолашни йулга куйишдир.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР

1.Узбекистон Республикаси Халк таълими тизимини 2030 йилгача ривожлантириш концепциясини тасдиклаш тугрисида, Узбекистон Республикаси Президентининг Фармони, 29.04.2019 йилдаги ПФ-5712-сон.

2.Узбекистон Республикаси прездентининг 2019 йил 7 февралдаги ПФ-4947-сонли "Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича Хдракатлар стратегияси тугрисида"ги фармони.

3.Узбекистон Республикаси прездентининг 2019 йил 8 октябрдаги "Узбекистон Республикаси олий таълим тизимини 2030 йилгача ривожлантириш концепциясини тасдиклаш тугрисида"ги ПФ-5847-сон Фармони.

4.Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги "Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича Хдракатлар стратегияси тугрисида" ПФ-4947-сонли Фармони.

5.Абдуллаева Гулчехра Абдуллажоновна, Аллаярова Солиха Нарзуллоевна. Таълим муассасасидаги тарбия / Воспитание в учебном заведении. 2021, 12 (109).63-70 бетлар.

6.Абдуллаева Г.А. (2021) Укувчиларнинг маънавий-ахлокий тарбиясини бахолашнинг айрим масалалари // Academic research in educational sciences. №NUU Conference 1.URL: https://cyberleninka.ru/article/n/o-quvchilarning-ma-naviy-axloqiy-tarbiyasini-baholashning-ayrim-masalalari (дата обращения: 02.12.2021).

7.Юраков Н.С., Левицкая К.М., Юракова Т.Г. Квалиметрическая оценка как основа показателя качества продукции // В сборнике :

Фундаментальные и прикладные научные исследования : инноватика в современном мире Сборник статей по материалам между-народной научно-практической конференции. 2019. - С. 161-166.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.