Научная статья на тему 'КУЗГИ БУГДОЙ УНИБ ЧИКИШИГА МУХИТНИНГ ТУРЛИ ШУРЛАНИШ ДАРАЖАЛАРИНИ ТАЬСИРИ'

КУЗГИ БУГДОЙ УНИБ ЧИКИШИГА МУХИТНИНГ ТУРЛИ ШУРЛАНИШ ДАРАЖАЛАРИНИ ТАЬСИРИ Текст научной статьи по специальности «Сельское хозяйство, лесное хозяйство, рыбное хозяйство»

39
14
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Туз / денгиз суви / классик генетика / Бридинг услуби / кузги ва баҳорги буғдой / ўрта пишар / кеч пишар / шўр / қурғоқчилик / Salt / seawater / classical genetics / Briding style / autumn and spring wheat / medium ripening or late ripening / saline / drought

Аннотация научной статьи по сельскому хозяйству, лесному хозяйству, рыбному хозяйству, автор научной работы — Барно Xушнудовна Хужаниёзова

Тупроқ шўрланиши яъни тупроқ эритмасида тузлар эритмасианонинг ўсимликлар учун муқобил даражадан кўп бўлиши, буғдой ўсимлигининг ўсиб ривожланиши учун салбий таъсир кўсатиб ҳосилдорлигининг пасайишига олиб келади. Мураккаб экологик шароит буғдой ўсимлигининг ҳосилдорлигини пасайтириш билан бир вақтда хўжалик учун муҳим бўлган маҳсулот сифатини пасайишига олиб келади. Буғдой ўсимлигининг шўрланишга чидамлилигини ошириш ҳозирги куннинг энг долзарб муаммолари бўлиб колмоқда. Ўсимликларнинг шўрланишига чидамлилигини орттиришнинг энг самарали экологик тоза усули бу экстремал шароитларга чидамли бўлган навларни яратиб ишлаб чиқаришга жадал жорий қилишни тақоза этади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по сельскому хозяйству, лесному хозяйству, рыбному хозяйству , автор научной работы — Барно Xушнудовна Хужаниёзова

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Soil salinity i.e. the presence of a solution of salts in the soil solution above the alternative level for plants, leads to a decrease in productivity, which has a negative impact on the growth and development of wheat plants. Complex environmental conditions lead to a decrease in product quality, which is important for the economy, while reducing the yield of wheat. Improving the salinity resistance of wheat remains one of the most pressing issues today. The most effective environmentally friendly way to increase the resistance of plants to salinity is to create varieties that are resistant to these extreme conditions and to accelerate their introduction into production.

Текст научной работы на тему «КУЗГИ БУГДОЙ УНИБ ЧИКИШИГА МУХИТНИНГ ТУРЛИ ШУРЛАНИШ ДАРАЖАЛАРИНИ ТАЬСИРИ»

КУЗГИ БУГДОЙ УНИБ ЧИКИШИГА МУХИТНИНГ ТУРЛИ ШУРЛАНИШ ДАРАЖАЛАРИНИ ТАЬСИРИ

Барно Хушнудовна Хужаниёзова

Бухоро давлат университети укитувчиси b.x.xuj aniyazova@bixdu. uz

АННОТАЦИЯ

Тупрок; шурланиши яъни тупрок; эритмасида тузлар эритмасианонинг усимликлар учун мукобил даражадан куп булиши, бугдой усимлигининг усиб ривожланиши учун салбий таъсир кусатиб хосилдорлигининг пасайишига олиб келади. Мураккаб экологик шароит бугдой усимлигининг хосилдорлигини пасайтириш билан бир вактда хужалик учун мухим булган махсулот сифатини пасайишига олиб келади. Бугдой усимлигининг шурланишга чидамлилигини ошириш хозирги куннинг энг долзарб муаммолари булиб колмокда. Усимликларнинг шурланишига чидамлилигини орттиришнинг энг самарали экологик тоза усули бу экстремал шароитларга чидамли булган навларни яратиб ишлаб чикаришга жадал жорий килишни такоза этади.

Калит сузлар: Туз, денгиз суви, классик генетика, Бридинг услуби, кузги ва бахорги бугдой , урта пишар,кеч пишар, шур, кургокчилик.

Soil salinity i.e. the presence of a solution of salts in the soil solution above the alternative level for plants, leads to a decrease in productivity, which has a negative impact on the growth and development of wheat plants. Complex environmental conditions lead to a decrease in product quality, which is important for the economy, while reducing the yield of wheat. Improving the salinity resistance of wheat remains one of the most pressing issues today. The most effective environmentally friendly way to increase the resistance of plants to salinity is to create varieties that are resistant to these extreme conditions and to accelerate their introduction into production.

Keywords: Salt, seawater, classical genetics, Briding style, autumn and spring wheat, medium ripening or late ripening, saline, drought.

ABSTRACT

March, 2022

КИРИШ

Биринчи маротаба юмшок кузги бугдойнинг нав намуналари токкослаш асосида шурланишга чидамлилиги урганилди хамда кимматли хужалик белги ва шурга чидамлилиги хусусияти буйича бахо берилди. Урганиш натижасида танлаб олинган нав намуналари шурга чидамлилик, эртапишарлик, кургокчиликка, иссикка касалликларга ва усимликларнинг ётиб колишига чидамлилиги, мохсулдорлиги, дон сифати, 1000 дона дон вазни буйича селекцияда шурланишга чидамли юмшок кузги бугдойнинг янги навларини яратиш ишларида бошлангич маънба сифатида фойдаланиш буйича илмий асосланган тавсиялар берилди.

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Кадимги махаллий бугдой навлари минг йилликлар давомида кийин иклим шароитида етиштириш оркали ривожланган ва бу табиий жараёнлар савдо жараёнида дехконлар томонидан уруг алмашинуви, шунингдек, бугдой популяцияларининг турли мухит шароитларига мослашишини уз ичига олган. Ландрасе усимликлар нафакат турли хил аллеллар ва генотипларни, балки турли хил популяциялар орасидаги генлар окими каби еволюцион жараёнларни хам уз ичига олади Чучук сув микдори йилдан-йилга камайиб бораётганлиги сабабли сугориладиган дехкончиликда минераллашган ва денгиз сувларидан фойдаланиш зарурияти тугилади. Шунинг учун усимликларнинг шурланишга мосланиш механизимларини билиш, уларнинг чидамлилигини оширишда генетик, физиолого-биокимёвий ва агробиологик хусусиятларини урганиш талаб килинади

МУХОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Бугдойнинг шурланишга чидамлилигини ген инженерлиги, бридинг ва хужайра культураси услубларида тажрибада синаб урганиб куриб бу уччала йуналишнинг иктисодий самарадорлиги бир хил эмаслигини аниклаган. Бу тажрибада таркибида 30-40 г/л туз билан денгиз суви 10 мартагача суюлтирилиб ушбу бугдой усишига таъсири урганилганда Бридинг услуби яъни классик генетика услубида яхши натижаларга эришилган. Хужайра культураси in vitro келажакка умидни янада оширган. Ген мухандислиги имкониятлари чексиз эканлиги аникланиб, аммо хозирча кам ишоничлидир деб таъкидланган. Усимликларнинг шурланишга чидамлилигини оширишда ДНК

March, 2022

1091

рекомбинациясидан фойдаланиш туфайли хам яхши натижаларга эришиш мумкин эканлиги исботланган. Хрзирги кунда ушбу технология асосида антибиотикларга, гирбицидларга ва бошка моноген характерга эга булган экстремал омилларга нисбатан чидамли булган усимлик формалари яратилган.Шуни айтиб утиш керакки, шурланишга чидамлилик бу организмнинг узига хос эволюция жараёнида шаклланиб келган хусусиятларидан биридир. Унинг асосида хужайра ташкарисидаги ионлар микдори у ёки бу даражада булганда цитоплазманинг гомеостазини ушлаб туришда асосан икки гурух ижро механизмлари катнашади (Удовенко, 1995).

Бугдой турларининг асосий белгилари куйидагича:1. Бошоги килтикли ёки килтиксиз 2. Туклилиги 3. Бошокнинг ранги (ок, кизил, кора) 4. ^илтикнинг ранги (бошокнинг ранги билан бирдек ёки кора кизил) 5. Доннинг ранги (ок, кизил, саргиш, кизгиш, кизил-кунгир ва кунгир).Х,ар бир турнинг узи бир нечта навларга булинади. Улар асосан морфологик, биологик ва ишлаб чикаришда куллаш узгачаликлари буйича ажратилади. Бир турнинг узида кузги ва бахорги, урта пишар ёки кеч пишар булиши мумкин. Улар кишги совукка, шурга, кургокчиликка чидамлилиги, пишгандан сунг тукилиб колмаслик хусусияти, касаллик ва зараркунандаларга чидамлилиги буйича бир-биридан ажралиб туради.Мавжуд экилган ва униб чикиб кучат олинган бугдой нав намуналари устида олиб борилган фенологик кузатишлар натижасида, уларнинг усиш даври аникланди. Унга кура эртапишар, уртапишар ва кечпишар хусусиятларига эга нав намуналарига ажратилди.Униб чикиш фазаси усимликларда биринчи хакикий барг шаклланиб булган кундан бошлаб белгиланди. Бу даврда бугдой нав намуналарининг утиш узгачаликларини аниклаганимизда, нав намуналари узларининг биологик узгачаликларидан фазалар оралик узгачаликка эга эканлиги аникланди. Кузатишлар натижаси буйича андоза нав "Краснодар-99" экилган кундан сунг уртача 16 кунда униб чикиб бошлаб, 18 кун ичида тулик униб чиккан булса, урганилган нав намуналарида бу курсаткич 18-25 кунни ташкил килиб, уларнинг генотипига боглик эканлиги аникланди.

Дистилланган сувда ивитиб NaCl (g/l) хар хил концентрациясида экилган уругларнинг 5 кунда унувчанлиги

1 Krasnodar-99 99 100 100 100 100 99 100 100 99

2 10CWA-25 100 99 96 95 100 100 100 100 100

© О

March, 20221 Multidisciplinary Scientific Journal1

©

®

©

©

1092

3 10UZMLY7 99 99 99 96 99 99 100 97 100

4 10UZMLY9 100 100 100 99 99 99 100 100 100

ХУЛОСА

Кузги юмшок бугдой нав намуналарини шурланган тупрок шароитида экиб уларнинг белги ва хусусиятларини урганиб куйидаги хулосага келинди: Олинган маълумотларга асосланиб шуни айтиш мумкин, бугдой нав намуналарининг униб чикиш холатига тупрокнинг шурланиш даражаси уз таъсирини курсатиши маълум булди.

REFERENCES

1. Usmonova G. I., Xo'Janiyozova B. X., Ochilova G. A. TUPROQNING BIOLOGIK FAOLLIGIDA MIKROORGANIZMLAR ROLI AZOTOBAKTERNING XUSUSIYATLARI //Academic research in educational sciences. - 2021. - Т. 2. - №. 6. - С. 139-143.

2.Дустова М. Т., Хужаниёзова Б. Х., Умедов А. М. BIOXILMA-XILLIKNI SAQLASHNING AMALIY YO'LLARI //Журнал Технических исследований. -2020. - Т. 3. - №. 3.

3.Usmonova G. I., Ochilova G. A. TUPROQNING BIOLOGIK FAOLLIGIDA MIKROORGANIZMLAR ROLI //Academic research in educational sciences. -2022. - Т. 3. - №. 1. - С. 63-67.

4.To'ymurodovna A. H., Ibrohimovna U. G. SOIL COMPOSITION AND ITS EFFECTS ON FERTILITY IN ROMITAN DISTRICT //Web of Scientist: International Scientific Research Journal. - 2022. - Т. 3. - №. 1. - С. 701-704.

5. Sh, A. S., Kulmamatova, D. E., Babaev, S. K., Alloberganova, Z. B., Hodzhaniyozova, B. H., & Allanazarov, S. B. (2021). Quantity of Pigments in Leaves of Old Local Wheat Varieties of Uzbekistan under Irrigated Conditions. Annals of the Romanian Society for Cell Biology, 3249-3253.

6. Amonova D. B., Matniyazova H. X. Enzymes in Soybean Leaf and Seed //CENTRAL ASIAN JOURNAL OF MEDICAL AND NATURAL SCIENCES. -2022. - Т. 2. - №. 7. - С. 196-198.

7. Дустова М. Т., Хужаниёзова Б. Х., Умедов А. М. INSONING TABIATGA TA'SIRI NATIJASIDA EKALOGIYANING BUGUNGI KUNDAGI HOLATI //Журнал Технических исследований. - 2020. - Т. 3. - №. 3.

March, 2022

1093

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.