Научная статья на тему 'МИНЕРАЛ ЎҒИТЛАР ТАЪСИРИДА БУҒДОЙ ЎСИМЛИГИДА ХЛОРОФИЛЛ ВА КАРОТИНОИДЛАР МИКДОРИНИНГ ЎЗГАРИШИ'

МИНЕРАЛ ЎҒИТЛАР ТАЪСИРИДА БУҒДОЙ ЎСИМЛИГИДА ХЛОРОФИЛЛ ВА КАРОТИНОИДЛАР МИКДОРИНИНГ ЎЗГАРИШИ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

113
26
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
буғдой / хлорофилл / каротиноид / фотосинтез / аммафос / универсал комплекс ўғит / минерал озиқланиш / wheat / chlorophyll / carotenoids / photosynthesis / ammophos / universal complex fertilizer / mineral nutrition

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Гулёра Мурод Қизи Исмоилова, Саидмурод Кимсанбоевич Бабоев, Фаррух Илхомович Маткаримов

Лаборатория шароитида, термостатда аммафос ва универсал комплекс ўғитлар билан ишлов бериш орқали ундирилган буғдой ўсимлигида хлорофилл “а”, хлорофилл “б”, умумий хлорофилл ҳамда каротиноидлар миқдорлари ошишига эришилди. Бунда универсал комплекс ўғитлар билан ишлов вариантларда хлорофилл “а”, хлорофилл “б”, умумий хлорофилл ҳамда каротиноидлар миқдорлари энг юқори кўрсаткич қайт этди

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по наукам о Земле и смежным экологическим наукам , автор научной работы — Гулёра Мурод Қизи Исмоилова, Саидмурод Кимсанбоевич Бабоев, Фаррух Илхомович Маткаримов

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

CHANGES IN THE AMOUNT OF CHLOROPHYLL AND CAROTENOIDS IN WHEAT PLANTS UNDER THE INFLUENCE OF MINERAL FERTILIZERS

An increase in the amount of chlorophyll a, chlorophyll b, total chlorophyll, carotenoids was achieved in the wheat plant obtained by treatment with ammophos and universal complex fertilizer in a laboratory thermostat. At the same time, the content of chlorophyll “a”, chlorophyll “b”, total chlorophyll and carotenoids returned the highest in the variants treated with universal complex fertilizers

Текст научной работы на тему «МИНЕРАЛ ЎҒИТЛАР ТАЪСИРИДА БУҒДОЙ ЎСИМЛИГИДА ХЛОРОФИЛЛ ВА КАРОТИНОИДЛАР МИКДОРИНИНГ ЎЗГАРИШИ»

МИНЕРАЛ УГИТЛАР ТАЪСИРИДА БУГДОЙ УСИМЛИГИДА ХЛОРОФИЛЛ ВА КАРОТИНОИДЛАР МИКДОРИНИНГ УЗГАРИШИ

Гулёра Мурод кизи Исмоилова

Мирзо Улугбек номидаги Узбекистон Миллий университети магистранти

Саидмурод Кимсанбоевич Бабоев

Узбекистон Республикаси Фанлар академияси профессори

Фаррух Илхомович Маткаримов

Тошкент вилояти Чирчиц давлат педагогика институти уцитувчиси

АННОТАЦИЯ

Лаборатория шароитида, термостатда аммафос ва универсал комплекс угитлар билан ишлов бериш орцали ундирилган бугдой усимлигида хлорофилл "а", хлорофилл "б", умумий хлорофилл хамда каротиноидлар мицдорлари ошишига эришилди. Бунда универсал комплекс угитлар билан ишлов вариантларда хлорофилл "а", хлорофилл "б", умумий хлорофилл хдмда каротиноидлар мицдорлари энг юцори курсаткич цайт этди.

Калит сузлар: бугдой, хлорофилл, каротиноид, фотосинтез, аммафос, универсал комплекс угит, минерал озицланиш.

CHANGES IN THE AMOUNT OF CHLOROPHYLL AND CAROTENOIDS IN WHEAT PLANTS UNDER THE INFLUENCE OF MINERAL

FERTILIZERS

Gulyora Murod kizi Ismoilova

Master student of National University of Uzbekistan named after Mirzo Ulugbek

Saidmurod Kimsanboyevich Baboyev

Professor of the Academy of Sciences of Uzbekistan

Farrukh Ilkhomovich Matkarimov

Teacher of Chirchik State Pedagogical Institute, Tashkent region

ABSTRACT

An increase in the amount of chlorophyll a, chlorophyll b, total chlorophyll, carotenoids was achieved in the wheat plant obtained by treatment with ammophos and

Academic Research, Uzbekistan 569 www.ares.uz

universal complex fertilizer in a laboratory thermostat. At the same time, the content of chlorophyll "a", chlorophyll "b", total chlorophyll and carotenoids returned the highest in the variants treated with universal complex fertilizers.

Keywords: wheat, chlorophyll, carotenoids, photosynthesis, ammophos, universal complex fertilizer, mineral nutrition.

КИРИШ

БуFдой Fалладошлар оиласи, Triticum L. туркумига мансуб бир йиллик ут усимлик хисобланади. Улар орасида энг кенг таркалгани Triticum aestivum L. булиб, бахорги, ярим кузги ва кузги хилларга булинади. Кузги буFдойнинг хосилдорлиги бахорги ва ярим кузги буFдойларга нисбатан юкори булади [8].

Усимликларда шу жумладан, кузги буFдойда хосилдорликни ижобий томонга узгартириш учун энг авволо усимликнинг озикланишини оптималлаштириш керак.

Кузги буFдой найчалаш, бошоклаш даврида азотни, усув даврининг 4-5-хафтасида фосфорни, усув даврининг бошидан гуллашгача болган даврда калийни куп талаб килади. Калийли ва фосфорли уFитлар кузги буFдойнинг кишга чидамлилигини оширади, дон етилишини тезлаштиради [7].

Кузги буFдойда озик моддаларга булган талаб, усимликнинг усиши ва ривожланиши унинг биологик хусусиятларига хам боFлик [4].

Усимликларнинг минерал озикланиши, усимликлардаги физиологик жарёнларга, шу жумладан фотосинтез жараёнига хам таьсир килади.

Фотосинтез жараёнида хлоропластнинг асосий компонентлари хлорофилл

С. С. }} £ Сг"

а ва б пигментлари иштирок этиб, усимликнинг усиши ва ривожланишига таъсир килади [1,3]. Бундан ташкари хлорофилл пигментлари билан биргаликда учрайдиган сарик, тук сарик, кизил рангдаги пигментлар гурухи яъни каротиноидлар хам мавжуд булиб, улар хам бир канча физиологик жараёнларни амалга оширади. Бу физиологик жараёнларга куйидагиларни мисол килиб курсатишимиз мумкин.

• Фотосинтез учун зарур булган ёруFлик нурларини ютади;

• Фотосинтез жараёнида молекуляр кислороднинг ажралиб чикишида иштирок этади;

• Хлорофилл молекуласини кучли ёруFликдан химоя килади [5].

Нухат усимлигининг Мальхотра навига микробиологик уFитлар билан ишлов бериш оркали улардаги хлорофилл "а", хлорофилл "б", умумий хлорофилл микдорлари ошишига эришилган [6].

Х,озирги кунда усимликларнинг шу жумладан бугдой усимлигининг хосилдорлигини оширишда усимлик организмидаги физиологик-биокимёвий жараёнларини урганиш талаб этилади. Бу жараёнлардан бири фотосинтез жараёни булиб, у бевосита хлорофилл ва каротиноидлар билан боглиц.

Шу сабабли тажрибамизда бугдой усимлигининг баргларидаги умумий хлорофилл, хлорофилл "а", хлорофилл "б", каротиноид мицдорлари хамда усимликнинг хлорофилл ва каротиноид мицдорининг узгаришига минерал угитларниг таъсирини урганиш мацсад цилинди.

МЕТОДОЛОГИЯ

Тадцицот объекти сифатида бугдойнинг Пахлавон нави ва аммафос угити (11-12% азот, 46% фосфор) хамда Фан-Агро фирмаси томонидан ишлаб чицилган уневерсал комплекс угит (18% азот, 18% фосфор, 18% калий, 1,5% олтингугурт, 2% магний) дан фойдаланилди. Тажрибада бугдой усимлиги баргларидаги хлорофилл "а", хлорофилл "б" ва каротиноидлар мицдорлари аницланди. Бунинг учун термостатда ундирилган бугдой усимлиги баргларидан намуналар олинди. Олинган намуналар 50 миллиграммдан пробиркага солинди. Х,ар бир барг намуналари 5 мл дан 95% ли этил спирти эритмасида гомогенизация цилинди ва 15 дацица давомида тиндирилди. Х,осил булган суюцликдаги хлорофилл "а", хлорофилл "б" ва каротиноид мицдорларининг нур ютилиш курсаткичи 664, 649 ва 470 нм (Agilent Cary 60 UV-Vis маркали спектрофотометр) да аницланди. Шу курсаткич асосида, бугдой усимлиги баргларидаги хлорофилл "а", хлорофилл "б" ва каротиноид мицдорлари Личтенталер тенгламаси ёрдамида хисобланди [2].

Хлорофилл "а" [мг/г] =13,36*A664-5,19* A649 Хлорофилл "б " [мг/г] =27,43* A649-8,12* A664 Каротиноид [мг/г] = (1000 A470-2,13* Хло "а"-97,63 Хло"б ")/209

F (мг/г)=^*С)/Р

Бунда: F-усимлик барги таркибидаги пигмент мицдори (мг/гр); V-суюцлик хажми (мл); C-пигмент концентрацияси (мг/л);

Тажриба асосида олинган усимликларнинг умумий хлорофилл, хлорофилл "а", хлорофилл "б" ва каротиноид мицдорлари статистик тахлили EXCEL 2016 да, ANOVA буйича Stat View дастурида амалга оширилди.

МУХ,ОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Тажрибамизда термостатда ундирилган бугдой усимлигининг Пахлавон навида хлорофилл "а", хлорофилл "б", умумий хлорофилл ва каротиноид

микдорлари минерал уFитлар таъсири натижасида узгариши кузатилди. Бунда усимликнинг баргларида хлорофилл "а" микдори назорат усимликларида 0,07±0,002 мг/г, аммафосли мухитда устирилган усимликларда 0,08±0,001 мг/г ни, универсал комплекс уFитли мухитда устирилган усимликларда 0,10±0,002 мг/г ни ташкил килди.

Усимликнинг баргларида хлорофилл "б" микдори назорат усимликларида 0,15±0,005 мг/г, аммафосли мухитда устирилган усимликларда 0,17±0,03 мг/г ни, универсал комплекс уFитли мухитда устирилган усимликларда 0,22±0,01 мг/г ни ташкил килди.

Усимликнинг баргларидаги умумий хлорофилл микдори назорат усимликларида 0,22±0,01 мг/г, аммафосли мухитда устирилган усимликларда 0,25±0,03 мг/г ни, универсал комплекс уFитли мухитда устирилган усимликларда 0,32±0,01мг/г ни ташкил килди.

Усимликнинг баргларидаги каротиноид микдори назорат усимликларида 0,013±0,003 мг/г, аммафосли мухитда устирилган усимликларда 0,014±0,04 мг/г ни, универсал комплекс уFитли мухитда устирилган усимликларда 0,019±0,001мг/г ни ташкил килди.

Универсал комплекс уFит билан ишлов берилган усимликлардаги хлорофилл "а" микдори назорат усимликларга нисбатан 0,17-0,30 мг/г га, хлорофилл "б" микдори 0,11-0,26 мг/г га, умумий хлорофилл микдори 0,27-0,56 мг/г га, каротиноид микдори 0,02-0,04 мг/г га юкори эканлиги аникланди (1-жадвал).

Минерал ^итлар таъсирида буFдой усимлигида хлорофилл а, хлорофилл б ва

каротиноидлар микдорининг узгариши

1-жадвал

Вариантлар Хлорофилл а микдори (мг/г) Хлорофилл б микдори (мг/г) Умумий хлорофилл микдори (мг/г) Каротиноид микдори (мг/г)

Назорат 0,07±0,002 0,15±0,005 0,22±0,01 0,013±0,003

Аммафос 0,08±0,001 0,17±0,03 0,25±0,03 0,014±0,04

Комплекс у^ит 0,10±0,002 0,22±0,01 0,32±0,01 0,019±0,001

Демак, буFдой усимлигидаги хлорофилл а микдори комлекс уFит билан ишлов берилган вариантларда назорат вариантларга нисбатан 0,03 мг/г га, аммафос билан ишлов берилган вариантларга нисбатан 0,02 мг/г га юкори эканлиги, хлорофилл б микдори комлекс уFитлар билан ишлов варианларда назорат вариантларга нисбатан 0,07 мг/г га, аммафос билан ишлов берилган вариантларга нисбатан 0,05 мг/г га юкори эканлиги, умумий хлорофилл микдори

комлекс угитлар билан ишлов варианларда назорат вариантларга нисбатан 0,10 мг/г га, аммафос билан ишлов берилган вариантларга нисбатан 0,07 мг/г га юцори эканлиги, каротиноид мицдори комлекс угитлар билан ишлов варианларда назорат вариантларга нисбатан 0,006 мг/г га, аммафос билан ишлов берилган вариантларга нисбатан 0,005 мг/г га юцори эканлиги урганилди.

ХУЛОСА

Олинган тадцицот натижалари шуни курсатдики, лаборатория шароитида, термостатда ундирилган бугдой усимлигига аммафос ва универсал комплекс угитлар билан ишлов бериш орцали улардаги хлорофилл "а", хлорофилл "б", умумий хлорофилл хамда каротиноидлар мицдорлари ошишига эришилди. Бунда универсал комплекс угитлар билан ишлов вариантларда самарали натижа бериши кузатилди.

REFERENCES

1. B.O. Beknazarov "O'simliklar fiziologiyasi". дарслик. // Toshkent - "Aloqachi" -

2009. 172 - 173 betlar.

2. Nayek S. , Choudhury I.H, Jaishe N., Roy S. Spectrophotometric analysis of Chlorophylls and caratenoids from Commonly Grown Ferm Species by Using Various Extracting Solvents// "Internetional Science Congrees, Journal of Chemical Sceinces. 2014. Р. 63-69.

3. Taiz L., Zeiger E. Plant Physiology, 4th Ed., Sinauer Associates Inc. Publishers, Massachusetts. 2006.

4. Ж.С.Сатторов, Б.К.Атоев, Кузги бугдой навлари, тупроц ва угит (Монография) // Узбекистон Миллий Энциклопедияси. Давлат илмий нашриёти,

2010, - Б. 106-110.

5. Ж.Х.Хужаев. Усимликлар физиологияси. дарслик. // Тошкент - Мехнат -2004. 55 - 56 бетлар.

6. Маткаримов Ф.И., Бабоев С.К., Бузруков С.С., Нухат (Cicer areitenum L.) усимлигида хлорофилл мицдорининг узгаришига микробиологик препаратларнинг таъсири. // Узбекистон Аграр фани хабарномаси 6 (84) 2020. 4547 бетлар.

7. Х,.Отабоева, З.Умаров, Х,.Буриев, С.Дустмуродова, ЕДурбонов, А.Алимов, Е.Рахимов, И.Массино, О.К,одирхужаев, Усимликшунослик. дарслик. // Тошкент - Мехнат - 2000. 70 б.

8. Чирков В.Н. Донли экинлар.// "Уцитувчи" Тошкент -1975. 33 - 35 бетлар.

9. Ruzibaeva, N. R. (2021). COGNITIVE LINGUISTICS: BASIC CONCEPTS. Academic Research in Educational Sciences, 2(1), 438-446.

10. Shonazarovna, M. V. (2019). SOME WAYS OF LEARNING FOREIGN LANGUAGE AT AN EARLY AGE. European Journal of Research and Reflection in Educational Sciences Vol, 7(10).

11. Mamadayupova, V. S. (2015). Application of information technologies in the course of training in the foreign language. European Journal of Education and Applied Psychology, (1), 6-8

12. Raufov, M. M. (2021). ELEMENTARY TRANSFORMATIONS IN SIMULTANEOUS TRANSLATION. Academic Research in Educational Sciences, 2(1), 484-490

13. Baxriddinova Muyassarxon Rahimovna (2020). THE LEXICOGRAPHICAL ASPECTS OF LEGAL TERMS IN GERMAN AND UZBEK LANGUAGES. Oriental Art and Culture, (V), 143-146.).

14. Baxriddinova, M. R. (2016, September). Эффективные методы предотвращения конфликтов в Высших учебных заведениях. In XIV Международная научно-практическая конференция (второй этап)«Образование через всю жизнь: непрерывное образование в интересах устойчивого развития»

15. Бахриддинова, М. Р. (2021). О ПРОЦЕССЕ ТЕМАТИЧЕСКОГО ОБЪЕДИНЕНИЯ ЮРИДИЧЕСКИХ ТЕРМИНОВ. Academic research in educational sciences, 2(1).

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.