Научная статья на тему 'КУРАШ БИЛАН ШУҒУЛЛАНУВЧИ СПОРТЧИ-ТАЛАБАЛАРДА ВЕСТИБУЛОСОМАТИК ТУРҒУНЛИКНИ ОШИРИШНИНГ АФЗАЛЛИГИ'

КУРАШ БИЛАН ШУҒУЛЛАНУВЧИ СПОРТЧИ-ТАЛАБАЛАРДА ВЕСТИБУЛОСОМАТИК ТУРҒУНЛИКНИ ОШИРИШНИНГ АФЗАЛЛИГИ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

CC BY
17
4
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
КУРАШ / ВЕСТИБУЛОСОМАТИЧЕСКОЙ УСТОЙЧИВОСТИ / ЛЕВША / ПРАВША / КРУГОВЫЕ ДВИЖЕНИЕ / ВЕСТИБУЛОСОМАТИК ТУРғУНЛИК / МУВОЗАНАТ САқЛАШ / ЎНАқАЙ / ЧАПАқАЙ / АЙЛАНМА ҲАРАКАТ / ЖИСМОНИЙ ТАРБИЯ ВА СПОРТ / СПОРТ ФАОЛИЯТИ / ГИМНАСТИКА / САФ МАШқЛАРИ / ТАЛАБАЛА / МУТАХАССИС / ЎқУВ ЖАРАЁНИ / МАЛАКА / КЎНИКМА / PHYSICAL CULTURE AND SPORT / SPORTS ACTIVITY / GYMNASTICS / DRILL EXERCISES / STUDENT / SPECIALIST / EDUCATIONAL PROCESS / SKILLS / ABILITIES

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Артиқов З.С.

Мақолада кураш билан шуғулланувчи спортчи-талабаларда вестибулосоматик турғунлик даражасини ифодаловчи кўрсаткичлар таҳлили ёритилган. Шу нарса маълум бўлдики, ўнақай курашчилар бошни ва танани чап томонга айлантириш таъсирида ўз мувозанатини нисбатан узоқроқ вақт сақлай олиши, лекин ўнг томонга айлантиришда мувозанатни барвақт йўқотилиши юз беради. Бунда бош ва тана мувозанати йўқотилиши юз беради. Бош ва танани чап томонга ҳам, ўнг томонга ҳам узоқроқ вақт айлантириш таъсирида мувозанатни маҳоратини кучайтириши мумкин.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «КУРАШ БИЛАН ШУҒУЛЛАНУВЧИ СПОРТЧИ-ТАЛАБАЛАРДА ВЕСТИБУЛОСОМАТИК ТУРҒУНЛИКНИ ОШИРИШНИНГ АФЗАЛЛИГИ»

Спорт машFулотлари: техника, тактика, усулият

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

соседа в многослойном персептроне. Труды СПИИРАН. 2017. Вып. 2(51). С. 123-151. ISSN 2078-9181 (печ.), ISSN 2078-9599 (онлайн). DOI 10.15622/sp.51.6.

25. Kamilov M.M., Nishanov A.K., Beglerbekov R.J. Modified stages of algorithms for computing estimates in the space of informative features // International Journal of Innovative Technology and Exploring Engineering. April 2019. Vol. 8. Issue 6. pp. 714-717.

26. Nishanov, A.K., Djurayev, G.P., Khasanova, M.A. Improved algorithms for calculating evaluations in processing medical data // Compusoft. 2019. Vol. 8, Issue 6. pp. 3158-3165.

27. Никифоров А.М., Фазылов Ш.Х. Методы и алгоритмы преобразования типов признаков в задачах анализа данных // Ташкент: Фан, 1988. 131 с.

28. Александров В.В., Горский Н.Д. Алгоритмы и программы структурного метода обработки данных // Л.: Наука. 1983. 208 с.

29. Sh.Kh.Fazilov, N.M.Mirzaev, G.R.Mirzaeva. Modified Recognition Algorithms Based on the Construction of Models of Elementary Transformations // Procedia Computer Science. Vol 150. 2019. pp. 671-678.

30. Fazilov Shavkat, Mamatov Narzillo, Niyozmatova Nilufar. Developing methods and algorithms for forming of informative features' space on the base K-types uniform criteria // International Journal of Recent Technology and Engineering 2019. Vol. 8. Issue 2. Special Issue 11. pp. 3784-3786.

31. Fazilov Shavkat, Mamatov Narzillo, Samijonov Abdurashid. Selection of significant features of objects in the classification data processing // International Journal of Recent Technology and Engineering. 2019. Vol. 8. Issue 2. Special Issue 11. pp. 3790-3794.

32. Narzullaev D.Z., Shadmanov K.K., Ilyasov Sh.T. Converting Feature Types in Analysis of Different Types of Data // International Journal of Innovative Technology and Exploring Engineering. Volume-9 Issue-4, February 2020. pp. 421-426. ISSN: 2278-3075. DOI: 10.35940/ijitee.D1441.029420.

33. Игнатьев Н.А., Усманов Р.Н., Мадрахимов Ш.Ф. Берилганлар-нинг интеллектуал тахлили // Тошкент. 2018. 115 с.

34. Мадрахимов Ш.Ф. Отбор шумовых объектов на базе обобщённых оценок // Проблемы вычислительной и прикладной математики. Ташкент 2018. №2(14). С. 122-131.

35. Madrakhimov Sh.F., Khurramov A.Kh. Visualization of the structure of location of sample objects based on generalized estimates // Abstracts of the VI international scientific conference "Modern problems of the applied mathematics and information technology - Al-Khorezmiy 2018". 2018, September 13-15. NUU. Tashkent. pp. 28-29.

36. Игнатьев Н.А. Вычисление обобщенных оценок и иерархическая группировка признаков // Вестник Томского государственного университета: Управление, вычислительная техника и информатика. 2015. №4 (33). С. 31-37. DOI: 10.17223/19988605/33/4.

37. Holick MF. Vitamin D deficiency. // N. Engl. J. Med.; 2007; 357(3):266-281. doi: 10.1056/NEJMra070553.

38. Dahlquist DT, Dieter BP, Koehle MS. Plausible ergogenic effects of vitamin D on athletic performance and recovery // J Int Soc Sports Nutr. 2015; 12:33.

39. Poudowski P, Grant WB, Bhattoa HP, Bayer M, Povoroznyuk V, Rudenka E et al. Vitamin D Status in Central Europe // Int J Endocrinol. 2014. pp. 587-589.

УУК (УДК, UDC): 796:616-071.3:8

Педагогика фанлари буйича фалсафа доктори (PhD), доцент Белбогли кураш буйича халкаро тоифадаги спорт устаси З.С. АРТЩОВ1

'Узбекистан давлат жисмоний тарбия ва спорт университети, Чирчик шадри, Узбекистан

Муаллиф билан богланиш учун:

artikov.zoxidjon@mail.ru

КУРАШ БИЛАН ШУГУЛЛАНУВЧИ СПОРТЧИ-ТАЛАБАЛАРДА ВЕСТИБУЛОСОМАТИК ТУРГУНЛИКНИ ОШИРИШНИНГ АФЗАЛЛИГИ

Аннотация

В статье произведен анализ результатов исследования уровня проявления вестибулосоматической устойчивости у спортсменов, занимающихся национальной борьбой кураш. Установлено, что правосторонных курашистов при вращательных движениях головы и тела вправо сохранение равновесия тела более значительно, чем при вращении их вправо. А у левосторонных курашистов наоборот. Предполагается, что устойчивое сохранение равновесия тела при вращениях как вправо, так и влево может заметно улучшить техническое мастерство.

Ключевые слова кураш, вестибулосоматической устойчивости, левша, правша, круговые движение.

Annotation

Маколада кураш билан шугулланувчи спортчи-талабаларда вестибулосоматик тургунлик даражасини ифодаловчи курсат-кичлар тадлили ёритилган. Шу нарса маълум булдики, унакай курашчилар бошни ва танани чап томонга айлантириш таъсирида уз мувозанатини нисбатан узокрок вакт саклай олиши, лекин унг томонга айлантиришда мувозанатни барвакт йукотилиши юз беради. Бунда бош ва тана мувозанати йукотилиши юз беради. Бош ва танани чап томонга дам, унг томонга дам узокрок вакт айлантириш таъсирида мувозанатни саклай олиш техник мадоратини кучайтириши мумкин.

Калит сузлар: Кураш, вестибулосоматик тургунлик, мувозанат сацлаш, унацай, чапацай, айланма царакат.

g Тадкикотнинг долзарблиги. Кураш буйича

утказиладиган мусобакаларда беллашув такдири устувор жидатдан нисбатан киска вакт давом • этсада, курашчи ута таъсирли вестибулосоматик та юкламаларни узлаштириши зарур булади. Бошка-о ча килиб айтганда курашчи мусобака давомида « уз ракиби енги ва ёкасидан ушлаган долда турли jL томонларга айланиш, ракибни кутариб унг ёки чап томонларга бурилиш, датто купинча айланиш

элементларини куп марталаб бажаришга тугри келади. Бундай вазият ва долатларда унинг узи дам, ракиби дам айланиш билан боглик шиддатли юкламаларга дуч келади. Уларнинг кайси бирида унг ва чап томонларга "юксиз ва юк билан" ай-ланиш кобилияти юксак ривожланган булса, ана уша дужумни дам, димояни дам самарали амалга ошириши мумкин булади. Бошка спорт турлари-да утказилган айрим тадкикот натижалари кайд

28 e-mail: fan_sportga@uzdjtsu.uz №4-2020

Спорт машFулотлари: техника, тактика, усулият

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

этилган фикрни тасдиклайди (Ш.Х.Исроилов, Ф.А.Пулатов, 2014; М.М.Казилов, 1970; А.А.Пу-латов, 2017).

Тадкикотнинг максади. Мазкур тадкикотнинг максади махсус ишлаб чикилган функционал тест-лар ёрдамида кураш билан шугулланувчи талабалар-да айланма харакатлар таъсирида мувозанат саклаш имкониятини урганишга багишланган.

Тадкикотнинг натижалари ва мухокамаси. Тажриба натижаларидан маълум булдики, кураш-чи мусобака давомида уз ракиби енги ва ёкасидан ушлаган холда турли томонларга айланиш, ракибни кутариб унг ёки чап томонларга бурилиш, хатто купинча айланиш элементларини куп марталаб бажаришга тугри келади. Ушбу функция куйидаги функционал тестлар асосида утказилди:

1. Диаметри 1 м. айлана чизик ичида курашчи холатида туриб унг томонга максимал марта айла-ниш: айланиш сони ва вакти аникланади.

2. Шу тест, факат чап томонга айланиш асосида кулланилади.

3. Оёкларни жипслаштирган холатда тик туриб кузни юмиб, бошни унг томонга айлантириш: вакт аникланади.

4. Шу тест, факат чап томонга бошни айлантириш асосида кулланилади.

Курашда ута мухим аксарият вазиятларда хал килувчи ахамиятга эга булган вестибулосоматик харакатлар ёки бошкача килиб айтганда танани ва бошни тезкор шиддатда айланма харакатланти-риш таьсирида мувозанат саклаш кобилияти хам тадкикотда иштирок этган курашчиларда ута суст шаклланганлиги диккатни тортади. Жумладан диаметри 1 м. айлана чизик ичида танани уз уки атро-фида унг ва чап томонларга айлантириш таъсирида (1-2 тестлар) мувозанат саклаш вакти хам, сони хам жуда кам курсаткичлар билан кайд этилди (жадвал-1).

Жадвал-1

Унакай ва чапакай курашчиларда вестибулосоматик курсаткичларнинг шаклланганлик даражаси (х±о)

Функционал тестлар Унакайлар Чапакайлар

Вестибулохронометрик тестлар: 1 тест - диаметри 1 м. айлана чизик ичида курашчи холатида туриб унг томонга уртача тезликда айланиш: - сони (марта) - вакти (сония) 3,90±0,08 5,42±0,12 4,71±0,13 7,63±0,24

2 тест - шу тест, факат чап томонга айланиб бажарилади: - сони (марта) - вакти (сония) 3,72±0,09 5,64±0,14 3,43±0,07 4,95±0,11

3 тест - тик турган холатда оёкларни зич жипслаштириш, кузни юмиб унг томонга бошни айлантириш таъсирида мувозанат саклаш (сония) 4,58±0,63 6,74±0,87

4 тест - шу тест, факат бошни чап томонга айлантириш асосида бажарилади (сония) 6,54±0,94 5,14±0,72

Маълумки, унакай одамлар (курашчилар хам) табиатан чап томонга осон бурилади ва айланади, унг томонга айланиш улар учун ута нокулай хисобланади. Чапакайлар эса аксинча. Тадкикотимизда иштирок

этган унакай курашчиларда айлана чизик ичида унг томонга айланиш сони уртача 3,90±0,08 марта билан ифодаланган булса, бу курсаткични намойиш этиш вакти 5,42±0,12 сонияни ташкил этди. Чапакай ку-рашчиларда эса ушбу курсаткичлар мувофик равишда 4,71±0,13 марта ва 7,63±0,24 сония билан ифода-ланди. Куриниб турибдики, айланиш вакти унакай курашчиларда хам, чапакай курашчиларда хам 2 тест буйича 4,95 сониядан 7,63 сониягача микдорни ташкил этган булса, айланиш сони 3,43 мартадан 4,71 марта билан ифодаланди холос. Демак, барча курашчилар унакай ёки чапакай булишидан катъий назар унг томонга хам, чап томонга хам хар сонияда хатто бир марта айлана олмаганлар.

3 тест буйича - "Тик турган холатда оёкларни зич жипслаштириб, кузни юмиб, унг томонга бошни айлантириш таъсирида мувозанат саклаш" унакай курашчиларда 4,58±0,63 сонияни, чапакай курашчиларда 6,74±0,87 сонияни ташкил этди. Шу тестни (4 тест), бошни чап томонга айлантириб ба-жариш давомида мувозанатни саклаш вакти унакай курашчиларда 6,54±0,94 сонияга тенг булган булса, чапакай курашчиларда бу курсаткич 5,14±0,72 сонияни ташкил этди. Демак, 1-2 тест натижаларидан хам, 3-4 тест натижалари хам шуни тасдиклайдики, унакай курашчилар учун тана ва бошни чап томонга айлантириш кулай хамда осон экан, чапакай кураш-чилар учун аксинча, улар нокулай томонга (унакайлар унг томонга, чапакайлар чап томонга) тана ва бошни айлантириш таъсирида уз мувозанатини яхши саклай олмас эканлар.

Хулоса. Юкорида кайд этилган натижалар тах-лилидан аникландики, тадкикотда иштирок этган курашчиларда статик мувозанатни саклаш унг ва чап томонларга айланма динамик харакатлар таъсирида тана мувозанатини саклаш имконияти ута заиф ривожланганлигидан дарак беради. Ута мухим жойи шундаки, мазкур курашчилар учун оддий холатда хам, курашчи холатида хам нокулай томонга тана ва бошни айлантириш статик муво-занатни тезда барбод булишига (издан чикишига) олиб келар экан. Эхтимол килинадики, нокулай томонга бош ва танани айлантириш функциясини махсус машклар ёрдамида мунтазам шакллантириб бориш мувозанат саклаш жараёнини бошкарувчи марказ-вестибуляр анализаторининг функционал имкониятини ошириш билан бир каторда, кураш-чиларда хужум усулларини унг томондан хам, чап томондан хам бир хил махорат билан ижро этиш имкониятини яратади.

Адабиётлар:

1. Исроилов Ш.Х., Пулатов Ф.А. Возможности симметричного развития право - и левосторонных дфигательных функций у детей 7-10 лет в ходе эксперимента. «Известия» Тульского государственного университета. Физ-ра: Тула, 2014, С. 21-29.

2. Казилов М.М. Пути оптимизации технико-тактических действий борца в связи с меняющейся устойчивостью позы противника. Авто-реф.дисс. ... канд.пед.наук. - М., 1970. - 16 с.

3. Пулатов А.А. Явление укачивания при занятиях волейболом и его влияние на результативность подач. / В сб. статьей международного конкурса «Лучшая научная статья - 2017». «Наука и Прсвещение». Пенза, Россия, С. 215-218.

О (N

0 СЧ i?

01

F

о

Q.

СО

№4-2020 e-mail: fan_sportga@uzdjtsu.uz 29

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.