Научная статья на тему 'ЗАМОНАВИЙ ТАЭКВОНДОДА МУВОЗАНАТ САҚЛАШ ТУРҒУНЛИГИ ВА УНИ ЗАРБА БЕРИШ АНИҚЛИГИГА ТАЪСИР ЭТИШИ'

ЗАМОНАВИЙ ТАЭКВОНДОДА МУВОЗАНАТ САҚЛАШ ТУРҒУНЛИГИ ВА УНИ ЗАРБА БЕРИШ АНИҚЛИГИГА ТАЪСИР ЭТИШИ Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
40
7
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
МУВОЗАНАТ / ЗАРБА ВЕСТИБУЛЯР АППАРАТИ / ЎНГ ВА ЧАП ОЁқ / СИММЕТРИЯ

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Рахматов Б.Ш.

Мақола замонавий таэквондода мувозанат сақлаш турғунлигини оёқлар билан зарба бериш аниқлигига таъсир этиш суръати 15-16 ёшли таэквондочилар мисолида тадқиқот мисолида кўрсатилган. Анъанавий машғулотларда шуғулланиб келаётган мазкур ёшдаги таэквондочиларда бир оёққа таяниб, статик мувозанатни ва танани айлантириш давомида динамик мувозанатни сақлаш турғунлиги ўта суст шаклланганлиги аниқланилди. Айнан шу ҳолат ўнг ва чап оёқ билан зарба бериш аниқлигига салбий таъсир кўрсатганлиги кузатилган ва улар ўртасида мавжуд бўлган асимметрик фарқни ортишига олиб келган.В статье показана степень внимания устойчивости сохранения равновесия тела на точность ударов ногами на примере исследования юных тхэквондистов 15-16 лет. Установлено, что у этих тхэквондистов, занимающихся в традиционных занятиях, оказалось крайне низкая устойчивость статического равновесия на одной ноге и динамичного равновесия на двух ногах. Именно такое последствие оказало негативное внимание на точность ударов правой и левой ногой, а также оно привело к расширению диапазона асимметрии между этими конечностями.The article shows the degree of attention to the stability of maintaining the balance of the body on the accuracy of kicks on the example of the study of young taekwondo athletes 15-16 years old. It was found that these taekwondo fighters, practicing in traditional classes, had extremely low stability of static alignment on one leg and dynamic alignment on two legs. It was this consequence that had negative attention to the accuracy of strikes with the right and left legs, and it also led to an expanded range of asymmetry between these limbs.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЗАМОНАВИЙ ТАЭКВОНДОДА МУВОЗАНАТ САҚЛАШ ТУРҒУНЛИГИ ВА УНИ ЗАРБА БЕРИШ АНИҚЛИГИГА ТАЪСИР ЭТИШИ»

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

УУД (УДК, UDC): 796.856.2: 012.454:

Муаллиф билан ботланиш учун:

bektosh@gmail.com

Укитувчи

Таэквондо спорт тури буйича спорт устаси,

1-дан кора белбог сохиби

Б.Ш. РАХМАТОВ1

'Узбекистан давлат жисмоний тарбия

ва спорт университети,

Чирчик шахри, Узбекистон

ЗАМОНАВИЙ ТАЭКВОНДОДА МУВОЗАНАТ САКДАШ ТУРГУНАИГИ ВА УНИ ЗАРБА БЕРИШ АНИКДИГИГА ТАЪСИР ЭТИШИ

Аннотация

Annotation

В статье показана степень внимания устойчивости сохранения равновесия тела на точность ударов ногами на примере исследования юных тхэквондистов 15-16 лет. Установлено, что у этих тхэквондистов, занимающихся в традиционных занятиях, оказалось крайне низкая устойчивость статического равновесия на одной ноге и динамичного равновесия на двух ногах. Именно такое последствие оказало негативное внимание на точность ударов правой и левой ногой, а также оно привело к расширению диапазона асимметрии между этими конечностями.

Ключевые слова: таэквондо, равновесие, ударов, вестибулярный аппарат, правая и левая нога, ассиметрия.

Макола замонавий таэквондода мувозанат саклаш тургунлигини оёклар билан зарба бериш аниклигига таъсир этиш суръати 15-16 ёшли таэквондочилар мисолида тадкикот мисолида кур-сатилган. Анъанавий машгулотларда шуулланиб келаётган мазкур ёшдаги таэквондочиларда бир оёкка таяниб, статик мувозанатни ва танани айлантириш давомида динамик мувозанатни саклаш тургунлиги ута суст шаклланганлиги аникланилди. Айнан шу хщат унг ва чап оёк билан зарба бериш аниклигига салбий таъсир курсатганлиги кузатилган ва улар уртасида мавжуд булган асимметрик фаркни ортишига олиб келган.

Калит сузлар: таэквондо, мувозанат, зарба вестибуляр аппарати, унг ва чап оёк, симметрия.

The article shows the degree of attention to the stability of maintaining the balance of the body on the accuracy ofkicks on the example ofthe study ofyoung taekwondo athletes 15-16 years old. Itwas found that these taekwondo fighters, practicing in traditional classes, had extremely low stability of static alignment on one leg and dynamic alignment on two legs. It was this consequence that had negative attention to the accuracy of strikes with the right and left legs, and it also led to an expanded range of asymmetry between these limbs.

Keywords: taekwondo, balance, shock vestibular apparatus, right and left leg, symmetry.

CM О CM CM

to та t о ci w

с to

Долзарблиги. Спорт амалиётида техник-тактик харакатларга ургатиш, уларни такомиллаштириш ва узлаштириш самарадорлиги жисмоний сифатларни танланган спорт турига мос тартибда куплаб соха олимлари томонидан урганилган (Л.П.Матвеев., В.Н.Платонов., Ю.В.Верхошанский., В.М.Заци-орский). Лекин техник-тактик харакатлар самарадорлиги зарбалар аниклиги билан белгиланадиган вазиятли яккакураш спорт турларида (таэквондо, карате, бокс ва б.ш.) кайд этилган омиллардан ташкари статик ва динамик мувозанат саклаш кобилияти ута мухим роль уйнайди. Гап шундаки, бундай спорт турларида ута кескин узгарувчан йуналишларда ижро этиладиган тезкор харакатлар, шу жумладан турли зарбалар таъсирида чайкалиш ва мувозанатни йукотиш холатлари юзага кела-ди, натижада харакат координацияси хам зарба аниклиги хам нихоятда сусайиб кетади. Бир оёкка таянган холда, иккинчи оёк билан зарба берилиши билан фаркланувчи таэквондода бундай холатлар янада купрок кузатилади. Ушбу спорт тури буйича чоп этилган махсус адабиётлардан аникландики, таэквондочиларда зарба аниклигини мувозанат саклаш тургунлигига асосланиши деярли урга-нилмаган экан.

Тадкикотнинг максади. 15-16 ёшли таэквондочиларда мувозанат саклаш тургунлигини зарба бериш аниклигига таъсир этишини урганишга багишланган.

Тадкикот муаллиф томонидан ишлаб чикилган, «Тест-ретест» синовларидан утказилган ва Узбекистон Таэквондо Ассоциацияси далолатномаси билан

тасдикланган куйидаги моделлаштирилган тестлар ёрдамида ташкил этилган:

1. Унг оёкка таяниб, «Ёпчаги» холатида статик мувозанатни саклаш;

2. Гавдани 90° олдинга эгилган холатида диаме-три 70 см айлана чизик ичида танани чап томонга айлантириш давомида динамик мувозантни саклаш;

3. Шу тест танани унг томонга айлантириб ба-жарилади;

4. Унг оёк билан баландлиги 175 см булган мане-кеннинг бош кисмига 6 марта зарба бериш;

5. Шу тест чап оёк зарбаси билан бажарилади;

6. Гавдани 90° олдинга эгилган холатида диаметри 70 см айлана чизик ичида танани чап томонга 15 со-ния айлантиришдан сунг манекеннинг бош кисмига унг оёк билан 6 марта зарба бериш;

7. Шу тест чап оёк зарбаси билан бажарилади.

Изох: «Ёп чаги» ва «Апчеги» холатларида мувозанат саклаш вактида таянган оёк жойидан кузгалса, айлана чизик ичида танани айлантириш вактида чизик босилса ёки чизикдан чикиб кетилса, тест тух-татилади, лекин зарбаларни давом эттириш мумкин (1-4 тестлар куз очик ва ёпик холатида бажарилади).

Тадкикот натижалари ва мухокамаси. Утказилган тадкикотлар шуни курсатдики 15-16 ёшли таэк-вондочиларда статик ва динамик холатларда мувоза-нат саклаш тургунлик етарли ривожланмаган экан. Чунончи, унг оёкка таяниб «Ёп чаги» холатида куз назоратида мувозанат саклаш вакти 19,9±6,77сония билан ифодаланган булса, 10,7±3,65 сон.ни ташкил этди. Курсаткичлар вакти 9,2 сон.га тенг булганлиги аникланди (1 жадвалга каранг).

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

1-жадвал

15-16 ёшли таэквондочилар турли ^олатлар давомида мувозанат саклаш тургунлигини ифодаловчи курсаткичлар (п=12х5=80(х±6)

№ Тестлар Куз назоратида Куз назоратисиз Курсаткичлар фарки

1. Унг оёкка таяниб «ёпчаги» холатида мувозанат саклаш (сония) 19,9±6,77 10,7±3,65 9,2

2. Шу тест чап оёкка таяниб бажарилади (сония) 14,6±3,21 7,3±2,33 8,3

3. 90° эгилган холатда танани чап томонга айлантириш давомида мувозанатни саклаш (сония) 10,8±2,06 5,4±1,29 5,4

4. Шу тест танани унг томонга айлантириш давомида бажарилади (сония) 6,9±1,13 3,7±1,04 3,2

Изо^: Тад^отда иштирок этган таэквондочилар ичида чапа^айликка ихтисослашган болалар булмаган.

Мазкур тестни чап оёкка таяниб бажарганда кайд этилган курсаткичлар мувофик равишда 14,6±3,21 ва 7,3±2,33 сония билан ифодаланди. Курсаткичлар фарки эса 8,3 сонияни ташкил этди. Демак, ушбу курсаткичлар даражаси тадкикотда иштирок этган 15-16 ёшли таэквондочиларда статик мувозанатни саклаш тургунлигини етарли ривожланган деб булмайди. Бунда эдтимол шу билан асосланади, мазкур таэквондочилар-да унг оёкка таяниб, куз назоратида мувозанат саклаш вакти шу тестни куз назоратисиз бажарганда кескин кискариб кетган 8,2 сониягача. Бадоланки, текширувдан утказилган барча таэквондочилар унакай булганлиги туфайли уларда унг оёк билан таяниб мувозанат саклаш кобилияти табиатан яхширок шаклланган булиши керак эди. Демак, унг оёкка таяниб «Ёп чаги» долатида мувозанат саклаш тургунлиги мукаммал шаклланмаганлиги сабабли, уларда чап оёкка таяниб мувозанат саклаш вакти куз назоратида 5,3 сон.га, куз юмилган долатда 3,4 сон.га тушиб кетган. Бинобарин унг ва чап оёкка таяниб куз назоратида ва куз назоратисиз долатларда мувозанат саклаш курсаткичлари уртасида яккол кузатилувчи функционал асимметрия кайд этилганлиги анъанавий машгулотларда бундай «нуксон» ларга эътибор берил-майди деб тариф этиш мумкин.

Тестлар мазмуни мураккаблашган сари ёш таэквондочиларда мувозанат саклаш тургунлиги сусайиб бориш кузатилди. Жумладан, гавдани 90° олдинга эгил-ган долатида дияметри 70 см айлана чизик ичида куз назоратида танани чап томонга айлантириш давомида динамик мувозанатни саклаш вакти 10,8±2,06 сон.ни ташкил этган булса, куз назоратисиз долатида мазкур курсаткич 5,4±1,29 сон.гача тушиб кетди. Курсаткичлар фарки 5,4 сония билан ифодаланди.

Шу тест танани унг томонга (унакайлар учун нокулай томон дисобланади) айлантириш билан ижро этилганда, мувозанат саклаш вакти куз очик долатда 6,92±1,13 сон.ни ташкил этгшан булса, куз ёпик долатда ушбу курсаткич 3,7±1,04 сон.гача кискариб кетди. Курсаткичлар фарки 3,2 сония билан ифодаланди. Демак мазкур тестларни узига хос шартлар билан бажарган дам мувозанат саклаш тургунлиги уртасида функционал асимметрия кайд этилган.

Таъкидлаш жоизки, тадкикотда иштирок этган 15-16 ёшли таэквондочиларда мувозанат саклаш тургунлигини суст ривожланганлиги ва уни тестларнинг коор-динацион мазмуни (шартлари) мураккаблашган сари

кескин тушиб кетиши уларда вестибуляр аппаратининг функционал имконияти етарли ривожланганлигидан дарак беради. Бундай долат эса даракатлар (зарбалар) координацияси ва уларнинг аниклигига салбий таъсир курсатиш мукаррардир. Мазкур эдтимол мавжуд экан-лиги кураш, фигурали учиш ва спорт уйинлари мисоли-да урганилган (В.С.Сычев, Н.Н.Николаенно, В.И.Лях, Ф.А.Пулатов). Лекин фойдали натижа зарба аниклиги билан боглик шаркона спорт турларида, айникса таэ-квондода мувозанат саклаш тургунлигининг даракат аниклигига таъсир этиши бошкача хусусиятлар билан (масалан, оёк билан дужум килишда таянч юзасининг чекланиши) фаркланади.

Ана шу масалага аниклик киритиш максадида биз 15-16 ёшли таэквондочиларда мувозанат саклаш тургунлигини оёк билан зарба бериш аниклигига таъсир этиш даражасини ургандик (2 жадвалга каранг).

Бу борада утказилган тадкикот натижаларидан шу нарса кузатиладики, нисбатан тинч долатда (яъни деч кандай юклама кулланмайди) таэквондочиларда 6 имкониятдан унг оёкда берилган аник зарбалар сони 5,5±0,71 мартача уларни ижро этиш амалга оширилди.

2-жадвал

15-16 ёшли таэквондочиларда тинч долатда (юкламасиз) ва 15 сония тана унг-чап томонларга айлантириш юкламасидан сунг унг ва чап оё^ билан зарба бериш ани^лигини ифодаловчи курсаткичлар (n=16x5=80) (x±2)

Зарбалар Зарба бериш шартлари~\^ 6 имкониятдан ижро этилган жарбалар

Унг оёк билан Чап оёк билан

Аниклиги (мартада) Тезлиги (сония) Аниклик (мартада) Тезлиги (сония)

Юкламасиз берилган зарбалар 5,5±0,71 11,3±2,06 4,8±0,51 12,4±2,17

Танани 15 сония чап томонга айлантириш юкламасидан кейин 2,7±0,19 13,8±1,87 1,6±0,11 15,5±1,96

Танани 15 сония унг томонга айлантириш юкламасидан кейин 1,6±0,05 15,3±1,96 1,1±0,03 17,4±2,02

Изо^: Тад^и^отда иштирок этган таэквондочилар ичида чапа^айликка ихтисослашган спортчилар булмаган.

Тезлик эса 11,3±2,06 сон.га тенг булди. Чап оёк билан ижро этилган зарбалар аниклиги 4,8±0,51 марта, тезлиги-12,4±2,17 сония билан ифодаланди.

Гавдани олдинга 90° эгилган долатида диаметри 70 см айлана чизик ичида танани чап томонга 15 сония айлантириш юкламасидан сунг унг оёкда берилган аник зарбалар сони кескин тушиб кетди ва 2,7±0,19 мартани ташкил этди. Зарбаларни ижро этиш тезлиги 13,8±1,87 сон.га тенг булди. Чап оёкда ижро этилган зарбалар сони 1,6±0,11 мартани ташкил этди ёки тинч долатда берилган аник зарбалар сонидан уч баробарга тушиб кетди. Зарбалар бажариш тезлиги дам сусайиб кетди ва 15,5±1,96 сония билан ифодаланади.

Мазкур тест танани 15 сония унг томонга айланти-риш юкламасидан кейин бажарилганда унг оёкда бе-рилган зарбалар аниклиги 1,6±0,05 марта ёки дастлабки мувофик курсаткичга нисбатан 4,8 мартагача тушиб кетди. Зарбалар тезлиги 15,3±1,96 сония эса дастлабки курсаткичга 11,3±2,06 сония нисбатан 4 сон.гача сусайиб кетди. Чап оёкда ижро этилган аник зарбалар 1,1±0,03 марта эса 3,7 мартагача тезлиги 17,4±2,02 сония 5,0 сон.гача тушиб кетди.

Кайд этилган курсаткичларининг киёсий тадлилидан куриниб турибдики, турли долатларда (тинч долатда,

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

танани 15 сония унг ва чап томонларга айлантириш юкламасидан сунг) унг хамда чап оёк билан берилган аник зарбалар сони, биринчидан, тестларнинг мураккаб-лиги ортган сари эса сусайиб борган, иккинчидан, ушбу курсаткичлар уртасида кайд этилган функционал асимметрия диапазони кенгайиб борганлиги кузтилди. Демак, тадкикотда иштирок этган 15-16 ёшли таэквондочиларда олиб борилиётган анъанавий машгулотларда оёклар билан бериладиган зарбалар аниклигининг айланма харакат тезланишлари таъсирида тушиб кетиши ёки уни баркарор кийматда эмаслиги биринчи навбатда вестибуляр аппарати томонидан бошкариладиган мувозанат саклаш функция-сининг ута заиф ривожланган деб таъкидлаш мумкин.

Мазкур машгулотларда унг ва чап оёкда зарба бериш аниклиги, шу жумладан танани унг ва чап томонларга айлантириш харакатларининг хам симметрик тартибда такомиллаштириш чоралари курилмаслиги тадкикот натижаларида уз ифодасини топди.

Хулоса. 15-16 ёшли таэквондочилар мисолида ут-казилган тадкикот натижаларининг киёсий тахлилига асосан кутилган хулосаларни айтиш мумкин:

1. Таэквондода оёклар билан зарба бериш асосан таянч юзаси чекланган холда, яъни бир оёкка таяниб ижро этилиши сабабли таэквондочида статик ва динамик мувозанат саклаш кобилияти юксак даражада шаклланган булиши лозим. Акс холда, мувозанатнинг «издан чикиши» зарба аниклигига салбий таъсир кур-сатади. Демак, тадкикотимизда ёш таэквондочиларда зарба аниклигининг нихоятда суст эканлиги, уларда мувозанат саклаш кобилияти «заиф» шаклланганлиги билан богликдир.

2. Унг ва чап оёк билан зарба бериш, шу жумладан танани унг ва чап томонларга айлантириши харакатлари уртасида яккол кузга ташланувчи функционал асиммет-риянинг мавжудлиги ушбу техник усуллар ва вестибуляр аппаратининг хар томонламалик функцияси симметрик тартибда сайкал топмаганлигидан дарак беради.

УУК (УДК, UDC):

3. Турли тест машкларни куз назоратисиз шу ^олат-да ута сусг даржада бажарилганлиги сгагик ва динамик шаклда мувозанат саклаш кобилиятини мукаммал ^амда баркарор шаклланмаганлигидан дарак беради.

4. 15-16 ёшли таэквондочиларда кайд этилган «нук-сонларни» уз вактида бартараф этиш ва маштулотлар давомида оёклар билан берилган зарбалар аниклигини кескин узгарувчан йуналишларда ижро этиладиган шиддатли техник ва вестибуляр самотик машклар бир-лигида такомиллаштириш тавсия этилади.

Адабиётлар:

1. Бугаец Я.Е., Алексанянц Г.Д., Танцура М.Н. Особенности силовых качеств квалифицированных таэквондистов с учетом моторной асимметрии ./Ж.: Физическая культура, спорт-наука и практика., Физиологи, Краснорад, №2, 2018, -73-79.

2. Волкова Е.В., Волкова Д.Р. Методика развития гибкости у таэквондистов 7-8 лет. /Ж.: Наука-2020: физическая культура и спорт: наука, практика, образование, Волгоград, Россия 2019., - с 6/237-19/237.

3. Верхошанский Ю.В. Программирование и организация тренировочного процесса.- М.: Физкультура и спорт, 2013. - 176 с

4. Зациорский М.В. Физические качества спортсмена. М., Физическая культура, 2019, 199 с.

5. Лях В.И., Витковски З., Жмуда В.-Специфические координационные способности как критерий прогнозирования спортивных достижений футболистов. В.И.Лях, З.Витковски, В. Жмуда. Ж.: Теория и практика физической культуры 2002.-№4. -21-25.

6. Мавлеткулова А.С. Развитие физических качеств таэквондистов-юношей /Автореф. Канд. Дисс., Санкт -Петербург, 2007, -22с.

7. Матвеев Л.П. Теория и методика физической культуры: Общие основы теории и методики физического воспитания; теоретико-методические аспекты спорта и профессионально-прикладных форм физической культуры: Учебник для институтов физ. культ. - М.: Физкультура и спорт, 1991. - 543 с., ил.

8. Николаенко Н.Н. Организация моторного контроля и особенности функциональной асимметрии мазги у борцов / Н.Н.Николаенко, С.В. Афа-насъев, М.М. Михеев., Физиология человека, -Т 27, 2001. №2. С 68-75.

9. Платонов В.Н., Физическая подготовка спортсмена. -М.: ФиС, 2013.-218 С.

10. Пулатов Ф.А. "Уна;ай" ва "чапа;ай"лар ёки амбидекстр булиш афзалми? / Монография. - Т.: "Ilmiy texnika axboroti - Pressnashriyoti", 2017. - 88 б.

11. Селезнев И.А. Обучение технико-тактическим действиям юных таэквондистов /Ж: Физическое воспитание и спортивная тренировка, Волгоград, 1(5), 2013.- 28-34.

12. Сычев В.С., Давыдова С.С., Кашкаров В.А. Функциональная ва-симметрия в спорте. Ж.ТиМФК., М-2017., с 69-71.

13. Шулика Ю.А., Ключников Е.Ю.Таэквондо: Теория и методика. // Учебник для ДЮСЩ, СДЮЩОР, ШВСМ., уч. Олимпийского резерва физ-х техникумов. /Коллектив авторов. Том 1. спортивное единоборство, ростов на-Дону, феникс, - 800 с.

Муаллиф билан богланиш учун:

erimbetov@gmail.com

Педагогика фанлари буйича фалсафа доктори (PhD) Б.К. ЕРИМБЕТОВ1

^ора^алпоь; давлат университети

Нукус шадри, Крра^алпогистон Республикаси

ЁШ МИЛЛИЙ КУРАШЧИЛАРНИНГ УМУМИЙ ВА МАХСУС ЖИСМОНИЙ ТАЙЁРГАРЛИГИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ

см о см

Аннотация

Annotation

го га t О Q. W

В статье анализируются аспекты, составляющие общую и специальную физическую подготовку юных спортсменов на примере борцов 15-17 лет.

Ключевые слова: юный борец, квалифицированный борец, общефизическая подготовка, специальная физическая подготовка, физические качества, силовые качества, скорость, гибкость, максимальное напряжение, повторное напряжение.

Маколада ёш миллий курашчиларнинг умумий ва махсус жисмоний тайёргарлигини ташкил ки-лувчи жихатлар 15-17 ёшли курашчилар мисолида тахлил килинган.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Калит сузлар: ёш курашчи, малакали курашчи, умумий жисмоний тайёргарлик, махсус жисмоний тайёргарлик, жисмоний сифатлар, куч сифати, тезкорлик, эгилувчанлик, максимал кучланиш, крйта кучланиш.

The article analyzes the aspects that make up the general and special physical training ofyoung wrestlers on the example ofwrestlers aged 15-17 years.

Keywords: young wrestlers, qualified wrestler, general physical training, special physical training, physical qualities, strength qualities, speed, flexibility, maximum tension, repeated tension.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.