Научная статья на тему 'КУНГАБОҚАРНИНГ ЎСУВ ДАВРИДА ОЗИҚ ЭЛЕМЕНТЛАРГА БЎЛГАН ТАЛАБИ'

КУНГАБОҚАРНИНГ ЎСУВ ДАВРИДА ОЗИҚ ЭЛЕМЕНТЛАРГА БЎЛГАН ТАЛАБИ Текст научной статьи по специальности «Биологические науки»

100
28
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
кунгабоқар / азот / фосфор / калий / вегетация даври / тупроқдан олиб чиқиши / sunflower / nitrogen / phosphorus / potassium / vegetation period / removal

Аннотация научной статьи по биологическим наукам, автор научной работы — Феруза Умурзоқова

Мақолада кунгабоқар ўсимлигининг макроэлементларга бўлган эҳтиѐжи ва уларнинг ўсимлик томонидан олиб чиқиши таҳлил қилинган. Шу билан бирга, кунгабоқар ўсимлигининг вегетация даврида асосий озиқ моддаларга бўлган талаби келтирилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

The article analyzes the need for sunflower plants in macronutrients and their removal by the plant. The need of sunflower in the main nutrients during the growing season is given

Текст научной работы на тему «КУНГАБОҚАРНИНГ ЎСУВ ДАВРИДА ОЗИҚ ЭЛЕМЕНТЛАРГА БЎЛГАН ТАЛАБИ»

КУНГАБОКАРНИНГ УСУВ ДАВРИДА ОЗЩ ЭЛЕМЕНТЛАРГА

БУЛГАН ТАЛАБИ

Феруза Умурзокова

Тошкент давлат аграр университети магистри

АННОТАЦИЯ

Маколада кунгабокар усимлигининг макроэлементларга булган эхтиёжи ва уларнинг усимлик томонидан олиб чикиши тахлил килинган. Шу билан бирга, кунгабокар усимлигининг вегетация даврида асосий озик моддаларга булган талаби келтирилган.

Калит сузлар: кунгабокар, азот, фосфор, калий, вегетация даври, тупрокдан олиб чикиши.

ABSTRACT

The article analyzes the need for sunflower plants in macronutrients and their removal by the plant. The need of sunflower in the main nutrients during the growing season is given

Keywords: sunflower, nitrogen, phosphorus, potassium, vegetation period, removal

Кириш. Кунгабокар (Helianthus annuus L.) асосий мойли экинлардан бири, унинг ватани - Шимолий Америка. Асосан 19-асрларда катта майдонларда экилган. Ер юзида кунгабокар экиладиган майдонлар 23 млн. гектарга якин, ялпи хосил 44 млн.т, уртача хосилдорлиги гектарига 12,5 ц. Кунгабокар Россияда 3,9 млн.га, Аргентинада 3,8 млн.га, Украинада 2,7 млн.га, Х,индистонда 2,2 млн.га, А^Ш да 1,3 млн.га, Руминияда 1 млн.га, Германияда 0,8 млн.га, Туркияда 0,5 млн.га, Узбекистонда эса 4 минг гектарга экилади [2,3].

Кунгабокар сердаромад экинлар гурухдга киради. Уругининг таркибида 50-55 % мой ва 20-23 % оксил булишлиги, кунгабокар уругидан кенг ассортиментли махсулотлар ишлаб чикарилиши ва унга булган талабнинг доимий равишда ошиб бориши сабабли экин майдони кенгайиб бормокда. Лекин, кейинги йилларда гектардан олинадиган хосил микдори пасайиб бормокда [7,8].

Янги Узбекистоннинг аграр сиёсатида мой ишлаб чикариш саноати учун зарур булган хом ашёни кунгабокар

October 5-6

769

майдонини кенгайтириб, ундан олинадиган хосил микдорини ошириш долзарб масала хисобланади.

Кунгабокар махсулдорлигини пасайиши жуда куп омилларга боглик ва улар фанга маълум. Энг асосийси илмий асосланган дехкончилик тизимига амал килмаслик ва уни етиштириш технологиясини бузилиши окибати хисобланади.

Тахлил услублари. Тахлилларда кунгабокар усимлиги, уруг ишлаб чикариш, етиштирадиган мамлакатлар ва етиштиришнинг илгор инновацион технологиялари тугрисидаги адабиётлар, илмий макола ва интернет сайтларидан фойдаланилди. Кунгабокар етиштиришдаги илгор мамлакатлар -Россия, Франция, Германия, Венгрия мамлакатлари умумлаштирилди. Ушбу технологиялардан мамлакатимизда фойдаланиш имкониятлари тахлил килинди

[9,10,11].

Тахлил натижалари. Замонавий аграр ишлаб чикариш шароитида кунгабокар хосилдорлиги экин салохиятидан кам булишлиги сабабларидан бири тупрокда озик моддаларнинг етишмаслиги хисобланади. Хрсилдорликнинг кескин кам булиши илмий асосланмаган угитлар тизимини кулламаслик натижаси хисобланади.

Угитлар тизимини хисоблашдан олдин тупрок таркибидаги асосий элементлар (макроэлементлар ва микроэлементлар) микдорини комплекс тахлилини утказиш ва бу асосида кайси озик элементлар юкори хосил олиш учун тупрокда етарли даражада, кайси озик элементлар тупрокка угит сифатида кандай усул ва меъёрда бериш лозимлигини аниклаш керак. Бу эса уз навбатида етиштириш жараёнида купгина материал воситаларини тежаш имкониятини беради.

1-жадвал.

Кунгабокарни тупрокдан макроэлементларни олиб чикиши, 1 т махсулот учун кг

х,исобида (Ге )мания КТВЛ маълумоти).

Озик элементларини олиб чикиши Азот, N Фосфор, Р205 Калий, K20 Магний, MgO

Уруг оркали 28 16 24 6,6

® О

October 5-6) Republican Scientific and Practical Conference

©

О

770

Вегетатив масса оркали 23 14 74 7,4

Уруг + вегетатив масса оркали 51 30 98 14

Кунгабокардан юкори хосил шаклланиши учун усимлик учун керакли булган озик моддалар тупрокда мавжуд булиши керак. Бунинг учун органик угитлардан хам самарали фойдаланиш мухим ахамиятга эга, бунда усимликларни химоя килиш тизимидан хам тугри фойдаланиш тавсия этилади.

Узбекистонда кунгабокар буз тупрокларнинг турли типларида етиштирилади. Бу тупрокларда асосан азот, кисман фосфор ва калий етишмаслиги аникланган.

Кунгабокарни угитлаш унинг озик элементларга булган талабига мувофик равишда режалаштирилади. Кунгабокар биомассасини шаклланиши учун куп микдорда озик элементлар талаб этилади.

2-жадвал.

Кунгабокарни макроэлементларни олиб чикиши ва узлаштириши (ypyF хосилдорлиги гектарига 3 т булганида, кг) (Германия КТВЛ маълумоти)

Усимлик оркали узлаштириши ва олиб чикиши Азот, N Фосфор, P2O5 Калий, K2O Магний, MgO

Уруг 84 48 72 19,8

Вегетатив масса 69 42 222 22,2

Кунгабокарни макроэлементларни олиб чикиши ва узлаштириши усимликни генетик хусусиятларига, ушбу элементларни тупрокдаги микдори, уларни усимлик томонидан узлаштириладиган шаклда булишлиги, тупрок намлиги, харорат режими, иклим шароитига ва бошка омилларга боглик холда узгаради. Угитларни куллаш тизимини режалаштиришда узлаштирилган озик элементларини коплашга ва уларни тупрокдаги микдорига эътибор каратиш лозим. Кунгабокар усимлиги тупрокдан озик элементларини вегетация давомида турли микдорда узлаштиради [5,6].

October 5-6

771

Кунгабокарнинг вегетация давомида озик моддаларни узлаштириши, % [6].

Кунгабокар кучли ривожланган, тупрок катламида чукур жойлашган илдиз тизимига эга ва озик моддаларга булган талаби асосан ривожланишнинг кечки даврларига тугри келади. Айникса, усимлик мева пишиш даврида 75 % гача озик моддаларни узлаштиради.

Узбекистоннинг буз тупроклар таркалган худудларида тупрокда азот жуда кам, фосфор ва калий элементлари хам етарли эмаслиги аникланган.

Азот саватча хосил булишидан гуллаш даври охиригача, калий эса саватча хосил булишидан пишиб етилгунча, фосфор униб чикишдан гуллашгача булган даврда энг куп микдорда усимлик учун зарур булади. Шу билан бирга, азотни меъёрдан куп берилиши вегетатив массани усишини жадаллаштириб, генератив органларни шаклланишини кечиктиради, усимликни ётиб колишига, касаллик ва зараркунандалар микдорини ошишига олиб келади [1].

Фосфорни усимлик томонидан униб чикишдан гуллашгача булган даврда узлаштиради. Гуллаш даврида фосфор барг ва пояда тупланади, кейинчалик тупгулга утади, усув охирида уругда тупланади. Кунгабокар саватчаси шаклланиш даврида, яъни гуллаш охирида умумий фосфорга булган талабдан 60-70 % ни узлаштиради. Тупрокда фосфорни етишмаслиги уругни шаклланиш ва уни тугиш даврида салбий таъсир курсатиб, хосилни камайтиради.

Тупрокда фосфорни меъёрида булиши усимликни кургокчиликка чидамлилигини ва уруг таркибидаги мой микдорини оширади. Шу билан бирга, кунгабокар ривожланишининг дастлабки даврларида хам фосфорни куп узлаштиради ва бу даврда тупрок таркибида фосфор етарли булишлиги мухим [4].

October 5-6

772

Кунгабокар усимлигининг вегетатив органларида 70 % гача ва уругида 25 % гача калий тупланади. Калий усимликни илдиз тизимини ривожланишида катта ахамиятга эга, шу билан бирга, унинг кургокчиликка чидамлилигини оширади, сув балансини бошкаради ва усимликдан сувни бугланишини камайтиради. Калий куп микдорда саватча хосил булиш ва пишиш даврида куп узлаштирилади.

Хулоса. Кунгабокарни униб чикишдан саватча хосил килиш давригача азот ва калий билан озиклантириш муътадил даражада, лекин фосфор билан озиклантириш ошиб бориши лозим.

1. Маковеев А.В., Дерека Ф.И., Лучинский С.И. Влияние минеральных удобрений на продуктивность гибрида подсолнечника.// Научный журнал КубГУ, - 2016, N 123 (09), с.93-102

2. Васильев Д.С. Агротехника подсолнечника. //Москва, Колос - 1983 - 197 с.

3. Дьяков А.Б. Физиология подсолнечника.// Краснодар: ВНИИМК, 2004-76 с.

4. Игнатьев Б.К. Удобрение масличных культур.// Краснодар, 1968 - с.298-305.

5. Тишков Н.М. Исследование по агрохимии масличных культур. //Сб. науч. тр. ВНИИМК, 2003, с.81-102.

6. Орлов А. Питание подсолнечника и особенности применения органических удобрений//Агроном .- 2017.-№6.- с. 34-42

7. Аманов А.А., Анарбаев И.У. ва бошкалар. Мойли экинлардан (кунгабокар, соя, махсар) юкори хосил етиштириш агротехнологияси буйича тавсиялар // -Тошкент.-2017.- 24 б.

8. Атабаева Х.Н., Юлдашева З.К., Мойли экинлар биологиясининг илмий асослари ва етиштиришда инновацион технологиялар//Тошкент,- 2019.-209 б.

9. BORSE R.H., MAHAIAN U.B. Effekt of different method of application of nitrogen on growth and yield of Hehianthus // Geobiol 1980 vol 7 - N 2-p. 66-69.

10. GAL E.; KADAR I.; VOROS J. Fertilizing sunflower on calcareous chernozem soil // Proc. Vol. 1, 1988 -p. 237-240.

11. Clegg S and Gobran G R 1997 Rhizospheric P and K in forest soil manipulated with ammonium sulfate and water Canad. J. of Soil Sci. 525-533.

REFERENCES

October 5-6

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.