Научная статья на тему 'КУНГАБОҚАР ҲОСИЛДОРЛИГИГА КАЛИЙ ЎҒИТИ МЕЪЁРЛАРИНИНГ ТАЪСИРИ'

КУНГАБОҚАР ҲОСИЛДОРЛИГИГА КАЛИЙ ЎҒИТИ МЕЪЁРЛАРИНИНГ ТАЪСИРИ Текст научной статьи по специальности «Сельскохозяйственные науки»

338
26
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Мақолада кунгабоқардан юқори ҳосил етиштириш учун калий хлор ўғитининг ҳар хил меъѐрлари ўрганилган. Мойли кунгабоқар агротехникаси учун тавсия этилган азот200 кг / фофор140 кг./га меъѐрга / калий ўғитининг 55 кг / -110 кг / -165кг / 220кг. ва275 кг/га. меъѐрлари қўшилиб қўлланилганда уларнинг биргаликдаги таьсир натижалари (ҳосилдорлик ва унинг таркиби) нинг ўзгариши ҳақида маълумотлар берилган

Аннотация научной статьи по Сельскохозяйственные науки, автор научной работы — Мамадали Кудратович Луков

Мақолада кунгабоқардан юқори ҳосил етиштириш учун калий хлор ўғитининг ҳар хил меъѐрлари ўрганилган. Мойли кунгабоқар агротехникаси учун тавсия этилган азот200 кг, фофор140 кг./га меъѐрга, калий ўғитининг 55 кг; -110 кг; -165кг; 220кг. ва275 кг/га. меъѐрлари қўшилиб қўлланилганда уларнинг биргаликдаги таьсир натижалари (ҳосилдорлик ва унинг таркиби) нинг ўзгариши ҳақида маълумотлар берилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по Сельскохозяйственные науки , автор научной работы — Мамадали Кудратович Луков

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «КУНГАБОҚАР ҲОСИЛДОРЛИГИГА КАЛИЙ ЎҒИТИ МЕЪЁРЛАРИНИНГ ТАЪСИРИ»

кунгабоцар ХОСИЛДОРЛИГИГА калий угити МЕЪЁРЛАРИНИНГ ТАЪСИРИ

Мамадали Кудратович Луков

Термиз агротехнологиялар ва инновацион ривожланиш институти

доценти

АННОТАЦИЯ

Маколада кунгабокардан юкори хосил етиштириш учун калий хлор угитининг хар хил меъёрлари урганилган. Мойли кунгабокар агротехникаси учун тавсия этилган азот- 200 кг, фофор- 140 кг./га меъёрга, калий угитининг 55 кг; -110 кг; -165кг; 220кг. ва275 кг/га. меъёрлари кушилиб кулланилганда уларнинг биргаликдаги таьсир натижалари (хосилдорлик ва унинг таркиби) нинг узгариши хакида маълумотлар берилган.

Калит сузлар Кунгабокар мойи, минерал угитлар, фон, калий хлор, усимлик пояси ётиб колишининг олди олинади, касалликларга чидамлилик, хужайра шираси хосил, угит самараси.

Долзарблиги; Минерал угитлардан окилона фойдалаиш туфайли кишлок хужалик экинларининг хосилдорлиги 2-3 март ошади. [6; -219 б, ва 7; -451] Айникса, кунгабокар озик моддаларга таъсирчан экин. Кунгабокар, 100 кг уруг хосил ва шунга мувофик усув органлари билан бирга 5,5 кг азот, 2,6 кг. фосфор ва12-16 кг калийни узлаштиради, [3;-237 б.] Урганилган маълумотлар, [4;- 47-50 б.] курсатилишича, фосфор элементи уругидаги мой микдорини оширади. Азот мой микдорини оширмасада, усимликнинг яхши усиб ривожланишини таъминлайди ва пировардида хосилнинг ошишига кескин таъсир килади. Майдон хисобидан олинаётган мой микдори купаяди. Калий усимликнинг азот фосфорни узлаштиришига ижобий таъсир килади. Калий элементи усимликнинг хужайрасидаги АТФ нинг хосил булишини таъминлашда катнашади. Хужайрада сувни тутиб туришга ва киска муддатли кургокчиликни енгиб утишга ёрдам беради. Хужайра ширасининг осмотик босимнини оширади. [5;-177 б.] Шу туфайли совукка чидамлилик таъминланади. Калий таъсирида техник экинлар, жумладан гузанинг касалликлар билан зараланиши камаяди. [6;-219 б..] Калий кулланилмаган вариантда фузароз билан зарарланиш 25% ни ташкил этган. Калийнинг 75-100 кг/га меъёри таъсирида касалликлар билан зарарланиш 8%

October 5-6

372

булган. Ёки зарарланиш 3 марта камайган. Пировардида хосилдорлик 3.1 ц/га ошганлиги аникланган. Калий кунгабокарнинг куп таркалган фомопсис, фузариоз каби касалликларининг олдини олади. Усимликнинг пояси ётиб колишини ва синувчанлигини саклайди. [2;-57 б., 8;-30 б.].

Юкоридагиларни инобатга олганда кунгабокарнинг яхши усиш, ривожланиши ва юкори хосилдорликка эришиш учун калий угитининг энг кулай меъёрини аниклаш долзарб масала хисобланади.

Тадкикотнинг вазифаси: Сурхондарё вилоятининг озик моддалар билан кам таъминланган чул кумокли тупрокли ерларида кунгабокардан юкори хосилдорликни таъминлайдиган калий угитининт энг кулай меъёрини аниклашдан иборат.

Шуларни хисобга олганда кунгабокарни парваришлаш даврида минерал угитлардан фойдаланиш коидаларига тугри риоя килиш зарур. Шунингдек уругни экишдан олдин фосфорлик ва калийлик угитларнинг йиллик меъёри тулигича кулланилади. Азотлик угит йиллик меъёрининг: 20 % кисми, уругни экиш билан биргаликда, 30 % кисми майсалар тулик униб чиккач ва ягоналаш утказилгандан кейин, колган 50 % кисми саватча хосил килиш фазаси бошланиши билан кулланилади.

Илмий янгилиги: манбаларда курсатилишича [ 2;-57 б..] Тошкент вилоятининг утлоки тупроклари шароитида, такрорий экин сифатида, "Лучаферул" дурагайи учун энг кулай меъёр азот-200, фосфор-150, калий-200 кг/га. хисобланган

Самарканд вилоятининг Тайлок ва Ургут туманларидаги типик буз тупрокли шароитларида 2002 -2004 йилларда [8;-30 б..] такрорий экилган кунгабокарга соф холда азот-200 кг., фосфор-145 кг., калий-180 кг. меъёрда кулланилиш хисобига 28 ц./га. уруг хосил олинган.

Бирок Узбекистон ва айнан Сурхондарё вилояти шароитида кунгабокарни етиштириш ишларида калий угитларини таъсири алохида урганилмаганлиги ушбу мавзунинг илмий янгилиги хисобланади.

Материаллар ва методлар: Дала тажрибалари. Термиз агротехнологиялар ва инновацион ривожланиш институтининг укув тажриба хужалигида утказилди. Тажриба майдони чул, кумок тупрокли. озик моддалар билан жуда кам таъминланган. Тажрибада объект сифатида кунгабокар Сам^ХИ 20-80 навнинг 1 репродукцияли уруглиги экилди. Калий хлорнинг меъёрлари буйича урганилган вариантлар 1 жадвалда курсатилди. Тажриба майдонида угитлашдан бошка

October 5-6

373

агротехник ишлар хужаликда утказилгандек амалга оширилди. Тадкикотлар УЗПИТИ (2007й), БутунРоссия мойли экинлар илмий тадкикот институти (1980 й) ва умумкабул килинган услублар буйича утказилди.

Тадкикотлар натижалари 2021-2022 йиллардаги илмий тадкикотлар маълумотлардан маълум булишича 20-21 март кунлари экилган уруглардан 27-28 март кунлари майсалар пайдо булди. Майсалашдан 85-86 кундан кейин пишиши фазаси содир булгандан сунг 23-24 июн кунлари хосил йигиштирилди. Азот, фосфор хамда биргаликда калий угити кулланилган варианталарга нисбатан, угит берилмаган вариантда усимликларнинг усиш ривожланиши жуда суст булди. Угитланмаган вариантда усимликлар замбуругли (фузариоз 4,8 %) ва фомопсис -4,3 % касалликлар билан зараланди. Саватчадаги пуч уругларнинг микдори куп яъни 24% ни ташкил этди. 1000 дона уруг массаси кам 66 г. булди. Тажрибада азот -200 кг, фосфор -140 кг берилган вариантда саватча 2 см, йирик, магзи тук уругларнинг микдори куп, яъни 88% булди. Хрсилдорлик угитланмаган вариантга нисбатан икки марта ошганлиги аникланди. (1-жадвал маълумоти) Таъкидлаш жоизки калий угитларнинг таъсири кам булсада калий кулланилмаган вариантга нисбатан ижобий узгаришлар борлиги аник булди. Калий угитининг таъсири азот 200 ва фосфор 140 кг/га меъёрга калий хлор 165 кг/га. кушиб берлган вариантда аник намоён булди. Яъни фон вариант (Азот 200кг, фосфор 140 кг/га) га нисбатан 4,2 ц/га кушимча хосил олинди. Калий кулланилган вариантларда мой микдори курсаткичлари буйича сезиларли узгаришлар кузатилмади. Бирок Калий угитини катта меъёрлар (275 кг/га) да куллаш самарали натижа бермади.

1жадвал

Кунгабокар хосилдорлигииинг калии угити меъёрларига богликлиги. (2021-2022Й.)

Калий угити меьёрлари, кг/га Усув Да ври, кун Касалликлар билан зараланиш дяряжа си Саватча диаметри, см Саватча дяги мяг зи тук уругляр, % 1000 та уруг вазни,г Уртача хосил, ц/га Мой чики ми,Ч о ]^ушим ча хосил, н га

Фузариоз, «И, Фомоп СИ с,® о

1 2 в 4 5 6 7 8 9 10 11

1 Угитланмаган 85 4,8 4,3, 16 75 66 12.3 47 7 -16

2 NmoP но (фон) (назорат) 87 1,7 1,6 20 88 71 28,3 -17,5

3 ( фон) + К 55 88 1,3 1,1 21 90 73 30.2 47.3 + 1.9

4 ( фон) + К по 88 0,6 0,3 22 91 74 31.5 47.2 +3.2

5 ( фОН)+ К 165 88 0.2 0.0 22 92 76 32.3 47,1 +3.9

6 ( фон) + К 220 88 0.1 0,0 23 92 77 32.5 47,0 ++.2

7 ( фон) + К 275 88 0„0 0,0 23 92 77 32,6 47,0 ++,3

ЭКАФо^ ■ ■ 0,71 ц/га. "

October 5-6

374

Хулоса Сурхондарё вилоятининг чул кумокли, озик моддалар билан жуда кам таъминланган тупрокли ерларида азотлик ва фосфорли угитлар билан бирга калий угити меъёрини 220 кг/гагача меьёрда куллаш самарали хисобланади. Калийли угитларни 220 кг/га дан юкори меъёрларда куллаш максадга мувофик эмас.

REFERENCES

1. Адукаримов Д.Т., Луков МД. ва бошк. - "Эртаги кунгабокар парвариши" Узбекистон кишлок хужалиги журнали 3-сон, 2017й. 9 б.

2. Азизов Т.Б., Анорбоев И.У. "Кунгабокардан мул хосил етиштириш буйича тавсиялар " Тошкент 2008 57. 6

3.Атабоева Х.Н. Худойкулов Ж. Б. Усимликшунослик Т.2020 й.237-238.

4.Васильев, Д.С. Агротехника подсолнечника [Текст] / Д.С. Васильев. -М.: Колос, 1983. -С. 47-51.

5.Пустовойт В.С. Подсолнечник 1969 177с.

6. Мадраимов И. Калыйние удобрения в хлопководстве Издательство "Узбекистан" Ташкент 1972г. 219 с.

7. Наумкин, В.Н. Технология растениеводства [Текст] / В.Н. Наумкин, А.С. Ступин. -М.: Лань, 2014. -С. 450-453.

8 Луков, М.К. Абдукаримов Д.Т. Уруглик учун экилган кунгабокардан мул ва сифатли хосил етиштири Агроилм Журнали- 2017 й. 30

October 5-6

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.