Научная статья на тему 'Ксенобиотикке сезімталдығына байланысты жануарлар организміне фосфордың ӛлімге әкелетін орташа мӛлшерінің әсері'

Ксенобиотикке сезімталдығына байланысты жануарлар организміне фосфордың ӛлімге әкелетін орташа мӛлшерінің әсері Текст научной статьи по специальности «Фундаментальная медицина»

CC BY
155
23
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
фосфор / даралық сезімталдығы / хемилюминесценттік тӛзімділік / ӛлімге әкелетін орташа доза. / phosphorus / individual sensitiveness / hemiluminisitis stability / middle lethal dose.

Аннотация научной статьи по фундаментальной медицине, автор научной работы — Н.Ж. Орманов, Л.Д. Жолымбекова, Қаратаева Г.Е.

Сары фосфордың сулы қалқымасының ӛлімге әкелетін орташа дозасы (DL50) «тӛзімді» тобында «жалпы», «сезімтал» және «ӛте сезімтал» топтарына қарағанда 63%-ға, 83%-ға және 3,13 есеге жоғарылады. «Ӛте сезімтал» топта жануарлардың ӛлуі жоғары деңгейде орын алды және олардың ӛмір сүруінің орташа уақыты қысқарды.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по фундаментальной медицине , автор научной работы — Н.Ж. Орманов, Л.Д. Жолымбекова, Қаратаева Г.Е.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE LETHAL DOSE OF PHOSPHORUS TOXIC EFFECTS DEPENDING ON THE SENSITIVITY OF XENOBIOTICS

The average lethal dose (DL50) of water suspension of yellow phosphorus in “resistant” group in contrast with “general”, “sensitive” and “supersensitive” groups increases on 63%,83% and 2,31 times accordingly. In a "very sensitive" group is a high mortality of animals, as well as the average length of life is reduced.

Текст научной работы на тему «Ксенобиотикке сезімталдығына байланысты жануарлар организміне фосфордың ӛлімге әкелетін орташа мӛлшерінің әсері»

ЭОК 612.353:577.115(574)(043)

Н.Ж. ОРМАНОВ, Л.Д. ЖОЛЫМБЕКОВА, КАРАТАЕВА Г.Е.

ОнтYстiк ^азацстан мемлекетт'к фармацевтика академиясы, ;алыпты жэне патологиялы; физиология кафедрасы

КСЕНОБИОТИККЕ СЕЗ1МТАЛДЫГЫНА БАЙЛАНЫСТЫ ЖАНУАРЛАР ОРГАНИЗМ1НЕ ФОСФОРДЫИ ©Л1МГЕ

ЭКЕЛЕТ1Н ОРТАША М0ЛШЕР1Н1И ЭСЕР1

Сары фосфордын сулы ;ал;ымасынын влiмге экелет'!н орташа дозасы (DL50) «твз'1мд'1» тобында «жалпы», «сез'!мтал» жэне «вте сезмтал» топтарына Караганда 63%-га, 83%-га жэне 3,13 есеге жогарылады. «Оте сез'мтал» топта жануарлардын влуiжогары денгейде орын алды жэне олардын вм'р сYPуiнiн орташа уа;ыты ;ыс;арды. ТYйiндiсездер: фосфор, даралы;сез'тталдыгы, хемилюминесцентт'к твз'мдл'к, влiмге экелет'ш орташа доза.

БелгЫ бiр себеп-шарттар организмге эсер еткенде, оньщ жауабы непзЫен даральщ сез1мталдыгына байланысты болады [1-4]. Тэж1рибелт жануарлардыц тЫдерЫде куйзелктт (стресс) эсердщ нэтижесiнде «твзiмдi» топтарда тек ^ана ^айта эсерленген урд^тер орын алса, ал кYЙзелiстiк эсерге твзiмсiз жануарлардыц тiндерiнде ^урылымдыщ булЫктер (жасушаiшiлiк ыдырау) орын алды. Сары фосфордыц сулы ^ал^ымасыныц влiмге алып келетiн орташа дозасыныц децгей жануарлардыц ксенобиотикке сезiмталдыFына байланысты мэлiметтер эдебиеттерде кездеспейдi

Зерттеу ма^саты. ФосфорFа даралыщ сезiмталдыFына байланысты жануарлардыц сары фосфордыц сулы ^ал^ымасыныц влiмге экелетiн орташа мвлшерш аны^тау.

Зерттеу эдiстерi. Зерттеуге алынFан егеу^уйры^тардыц сары фосфорFа сезiмталдыFын алдын-ала хемилюминесценттiк эдiспен аны^тадыщ. Тэжiрибелiк жануарлардыц хемилюминесценттiк ^асиеп^ жэне ас^ын тотьщ радикалдарыныц тузту жылдамдыгы есептелшдк 6д1сп жасау уш'н алдын-ала 1%-ды сары

фосфордыц сулы ^ал^ымасы жасалынды (майлы ерiтiндiсi жарамайды). Бул Yшiн 1,0г сары фосфорды 99 мл суытылFан суFа ерiтiп, оны 10 минвт бойы 22 кГц ультрадыбыспен эсерлендiрiлдi. Ультрадыбысты алу ушнн ^уаты 400 Вт УЗДН-1 аспабы ^олданылды. Зерттеуге алынFан тэжiрибелiк жануарлардыц ^уйры^ынан 0,2 мл ^ан алып, оны тецдей екiге бвлiп, 0,9 мл-ден физиологиялыщ ерiтiндi ^осылды. Оныц бiр бвлiгiне 0,01 мл 10-3м сары фосфордыц сулы ^ал^ымасын, ал екшшл бвлiгiне 0,01 мл физиологиялыщ ерiтiндi ^осылды. Бул екi сына1да алынFан ерiтiндiлер 30 минвт бойы t=370С термостатта усталды. АлынFан ^анныц взбетiнше шуFыла шашыратылуы аны^талды. Артынан 3%-0,5 мл сутепнщ ас^ын тоты^ын ^осып, ^анныц эсерленген хемилюминесценттiк ^асиетЫ ХЛМЦ-01 аспабында 5 минвт бойы зерттегеннен кейiн, оныц жалпы элаз шуFыла шашыратуыныц ^осындысы аны^талды [5,6].

Хемилюминесценттiк твзiмдiлiк кврсеткiшiн (ХЛТК) есептеу врнеп ар^ылы организмнщ фосфорFа даралы^ сезiмталдыFы аны^талды[7,8] :

вбХЛх дХЛ{ АТРТЖ,

dX.IL АТРТЖ:

3

МундаFы: ©бХЛ-вз бетiнше хемилюминесценция;

ЭХЛ-эсерленген хемилюминес ценция;

АРТЖ-ас^ын тотыщ радикалдарыныц тYзiлу жылдамдыFы;

1-болмыстыщ кврсеткш;

2- фосформен эсерленген кврсеткiштер;

ХЛТК децгеж бойынша тэжiрибеге алынFан егеу^уйры^тар уш топ^а бвлiндi: 1-шi топ-фосфорFа «твзiмдi» деп алынды, олардыц ауыт^улары 0,7 шб-ден 1,1 шб-ге дейш орын алды. 2-шi топ-ХЛТК мэн ал 0,7-0,5 шартты белгi аралыFындаFы жануарлар фосфорFа «сезiмтал» тобына жат^ызылды. 3-шi топ - ХЛТК шб мэнi 0,5 шартты белгiден твмендеген жаFдайда фосфорFа «вте сезiмтал» деп есептелдк

Тэжiрибенil^ екiншi сатысында а^ егеу^уйры^тарды ^олданып фосфорFа сезiмталдыFына байланысты сары фосфордыц 1% сулы ^ал^ымасыныц влiмге экелетiн орташа дозасын ^50) Софьина З.П. жэне эрiптестер [9]. эдiсiмен аны^тадыщ. ©лiмге экелетiн орташа дозасыныц децгейш есептеу Yшiн ^50) пробит-анализ [10] эдiсiн ^олдандыщ.

Тэжiрибелiк жануарлардыц тiршiлiгiн са^тап ^алуын, вмiр сYPуiнiк орташа уза^ты^ын жэне жалпы жаFдайын фосфорFа сезiмталдыFына байланысты зерттеу Yшiн

оларFа фосфордыц сулы ^ал^ымасымен жiтi уыттанудыц Yлгiсiн жасадыщ. Тэжiрибеге салмаFы 170-180г 60 а^ егеу^уйрьи^гар пайдаланылды. Оларга фосфордыц сулы ^ал^ымасыныц 31Д±1,81 мг/кг (01_50) мвлшерЫ ¡ш ^уысына енгiздiк.

Зерттеу нэтижесi. Тэжiрибе барысында жануарлардыц жаFдайы вте му^ият бай^ауFа алынды: дене салмаFын баFалау, тYк жабындысыныц жаFдайы, ^имыл белсендЫп, таFам жэне суйы^ты^ты пайдалану ^абтет^ нэжiс жаFдайы жэне т.б.

Егеу^уйры^тардыц фосфорFа «твзiмдi» тобы ба^ылаудыц барлыщ кезе^нде белсендi, ^имылдары шира^ болып ^ала бердi, тэбеттерi жа^сы жэне зерттеудщ 30-ы тэулiгiнде 25-30 граммнан салма^ ^осты. ТYк жабындысы таза жэне тепс болып ^алды. Бул тот^ы егеу^уйры^тардыц влiмi 30 тэулттщ iшiнде 1,67% -Fа тек болды.

Фосфорга «сезiмтал» жануарлар ксенобиотиктi енгiзген соц 2 сагаттан кейiн тынышталып, |имыл эрекеп^ темендеп, тама|тан бас тарт|аны бай|алды. Алгаш^ы 1-шi тэулiкте жануарлар тынышталып, |имылдары азайды, б^ра^ 3-шл тэулiктен бастап олардыц |имыл-эрекеп^ жогарылап, тэжiрибенil^ аягына дейiн са|талынды. Фосформен жт уыттанган тэжiрибелiк жануарларда 3-шл тэулiктен кейiн 25%-ында диспепсиялы| |убылыстар бай|алып, 4-шi тэулiкте жогалды. 6-7 тэултте дене салмагы 15-20г темендедГ Одан кейiн дене салмагы бiртiндеп есе бастады, 14-шi тэулiкте ^ ^алган егеу|уйры|тарды| салмагы |айта |алпына келе бастады. ТYктерi уйпаланган, б^ра^ таза болып |алды. Тэжiрибенil^ 10-11-шм тэулiктерiнде 16% егеу|уйры|тар (жалпы топта 25%) ая|тарында жэне |ула|тарында нYктелi |ан |уйылу бай|алды. Жануарлардыц 25%-ныц басында тYктерiнil^ тYсуi фосформен уыттанганнан кейiн 21-шi тэулiктен бастап кездесл.

Тiрi ^алган жануарлардыц 1/4 белтнде тэжiрибенil^ 20-шы тэулiгiнде бастарындагы тYктерi тYскенi бай|алды. Ксенобиотикке «ете сезiмтал» жiтi уыттанган жануарлар тэжiрибеден 2 сагат еткеннен кейiн тынышталып, |имыл

эрекеттерi темендеп, тама|тан бас тарт|аны бай|алды. Алгаш^ы 1-шi тэултте жануарлар тынышталып, |имылдары азайды, б^ра^ 2-шi тэулiктен бастап олардыц |^имыл-эрекеттер1 темендедi, тэжiрибенil^ аягына дейiн са|талынды. Фосформен уыттанганнан кейiн 3-шi тэулттен бастап 85%-ында диспепсиялы| |убылыстар бай|алып, 4-шi тэулiкте жогалды. 3-4 тэултте дене салмагы 25-30г темендедi. Одан кейш дене салмагы бiртiндеп есе бастайды, 23-шi тэулiкте тiрi |алган егеу|уйры|тарды| салмагы |айта |алпына келе бастайды. Тэжрибенщ 4-5 кYндерi жануарлардыц 8%-да, 13-15-шi тэулiктерi 20%-да, 20-21-шл тэулiктерi а| егеу|уйры|тарды| 6%-да |улагында жэне ая|тарында |ан |уйылу бай|алган, соныц нэтижесiнде жануарлар елген. Тiрi |алган жануарлардыц 1/3 белiгiнде тэж1рибенщ 20-шы тэулiгiнде бастарындагы тYктерi тYскен.

Фосформен жiтi уыттанган жануарлардыц емiр сYPУ |абшет мен емiр сYPУлерiнil^ орташа уза|тыгы 1-шi кестеде керсеттген.

Кесте 1 - Фосформен жт уыттанган тэжрибелiк жануарлардыц сары фосфорга даралы| сезiмталдыFына байланысты елуi мен емiр сYPуiнi| орташа уза^ты^ыны! езгеруi_

Топтар

тез'тд'! сез'ттал ете

Ба|ылау уа|ыты сезiмтал жалпы

1-5 тэултте - - 3(5%) 3(5%)

6-10 тэулiк - 3 (5%) 14(23,33%) 17(28,3%)

11-15 тэулiк - 3 (10%) 1 (1,67%) 4(6,67%)

16-20 тэулт - 2(3,33%) 2 (3,33%) 4(6,67%)

21-30тэулiк 1 (1,67%) 1(1,67%) - 2(3,33)

Жалпы 1 (1,67%) 9 (20%) 20 33,33%) 30 (50%)

О ©У, тэулт 25,0+0,85 13,7+0,82 7,4+0,39 15,3+0,62

Жiтi уыттанFаннан кейiн жалпы топта 5-шМ тэулiкке дейiн егеу|уйры|тарды| елуi басталды, олар 5% |урады. 6-10 тэултте жануарлардыц 28,3% елд1 жэне тэж1рибенщ 1115, 16-20 тэушк кезецдершде жануарлардыц 6,7%-ы елд1, тэж1рибенщ 20-шы тэултне дейш жануарлардыц 46,6%-ы елд1, ал 54,4%-ы т1р1 1^алды. Тэж1рибенщ 21-30 тэулiгiнде жануарлардыц 3,33%-ы елдi. Тэжiрибенi| толы| кезецЫде жануарлардыц жалпы топта 50 %-ы елдi. Фосфордыц сулы |ал|ымасыны| ел^ре алатын орташа дозасымен уыттанган жануарлардыц ел/нр сурулершщ орташа уза^тыгы жалпы топта 15,3+0,62 тэушкке тец болса, бул керсеткштщ мэнi «тезiмдi» тобында 63,3%-Fа узарды, ал «сезiмтал» жэне «ете сезiмтал» топтарында 10,5%-Fа жэне 51,6%^а |ыс|арды.

Тэжiрибелiк жануарлардыц «тезiмдi» тобында зерттеудщ 21-30 тэулiк арасында 1,67 %-ы елсе, «сезiмтал» тобында егеу|уйры|тарды| елуЫщ децгей 1,67%-Fа, 6-10 тэулт арасында 5%-Fа те| болса, «ете сезiмтал» топта тэжiрибелiк жануарлардыц елуi 1-5

тэулiкте 5%-Fа, 6-10 тэулт арасында 23,3%-Fа те| болды. Зерттеудщ толы| уа|ытында жануарлардыц елуi «тезiмдi» тобында 1,67%-Fа, «сезiмтал» тобында 20%, «ете сезiмтал» тобында 33,3%^а те| болды. Сонымен сары фосфордыц сулы |ал|ымасыны| уытты эсерiнен жануарлардыц елуi «ете сезiмтал» топта жоFары децгейде орын алып жэне олардыц орташа емiр сYPУ уа|ыты |ыс|арды.

Дорыта келгенде, сары фосфордыц сулы |ал|ымасыны| елiмге экелетiн орташа дозасымен ^50) уыттанFан жануарларда патологиялы| езгерктер диспепсиялы| бузылыстармен, бас аймаFында тYктердi| тYсуiмен бiлiнедi, булардыц барлыFы фосформен жт уыттанудыц аЙFа| керсеткiштерi болып табылады.. Фосформен жiтi уыттанFан жануарлардыц тiршiлiгiн са|тап |алуы туралы аль^ан деректер эдебиеттерде келтiрiлген мэлiметтерге сэйкес келед^ сонды|тан алынFан фосформен уыттану Yлгiсi дурыс жасалынFан деп ай^а болады.

Кесте 2 - Сары фосфордыц сулы |ал|ымасыны| жануарлардыц ксенобиотикке сезiмталдыFына байланысты DL50 мелшерi

Топтар % бойынша

«жалпы» 31,1 ±1,81мг/кг 61,3

«тезiмдi» 50,7+ 3,0 мг/кг* 100

«сезiмтал» 27,7 ±1,6 мг/кг*й 54,6

«ете ce3i/rnun» 15,3 ±0,9 мг/кг*лп 29,6

Нус^ама-

1 *- p < 0,05 жалпы топпен салыстыргандагы дэлдт KepceTKiiui;

2 л - p < 0,05 Te3i/^i топпен салыстыргандагы дэлдт керсет^шл;

3 - р < 0,05 сез1мтал топпен салыстыргандагы дэлдт KepceTKiiui.

Организмнщ сары фосфорFа сезiмталдыFына немесе Сары фосфорFа «тезiмдi» тобында елiмге экелетiн

тезiмдiлiгiне байланысты а| егеу |уйры|тарды| елiмге орташа дозасыныц децгей «жалпы», «сезiмтал» жэне

экелетiн орташа дозасыныц мелшерi (DL50) эр тYPлi «ете сезiмтал топтарына |араFанда 63%-Fа, 83%-Fа жэне

децгейде орын алды. Жануарлардыц жалпы тобындагы 238%-га жогарылады, ягни фосфорга «тез1мдЬ>

01_50мелшер1 31,1 +1,81мг/кг тец болса, «ете сез1мтал» тобындагы жануарлардыц ксенобиотикке

тобында бул керсеткштщ мелшер1 50,8%-га темендед1, резистентплт, «сез1мтал» жэне «ете сез1мтал»

ягни «ете сез1мтал» топтагы жануарларда фосфорга топтарына Караганда 1,83 жэне 3,38 есе жогары

тез1мдЫп темендед1 жэне 01_50 децгеш 15,0+ 0,9 мг/кг болатынын керсетедк

ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1

1 Судаков, К.В. Механизм устойчивости к эмоциональному стрессу: преимущества индивидуального подхода.// Вестник РАМН. - 1998. - №8. - С.8-12.

2 Журавский, С.Г. Роль фенотипа медленного ацетилирования в индивидуальной чувствительности к ототоксическому действию аминогликозидов. // Вопросы биологической медицинской и фармацевтической химии. 2004. - №3. - С.42-45.

3 Бабаи, П. Особенности гена с-Fos в мозге крыс с различной устойчи вости к эмоциональному стрессу: автореф. ... канд. биол. наук./ Бабаи П. - М.: 1997. - С. 18-20.

4 Е.И. Сидорова, Ю.А. Ревазова, В.В. Сафронов. Изучение генетического полиморфизма и цитогенетических нарушений у лиц, имевших контакт с токсичными химическими соединениями // Гиг. и сан. - М.,-2004. №6.-С.59- 62.

5 Н.Ж. Орманов, Т.И. Юнусметов, М.Т. Бердыхожин. Хемилюминесцентные свойства сыворотки крови у рабочих фосфорного хозяйства. - Ташкент: 1987. - С. 65-69.

6 Орманов, Н.Ж. Использование свойства хемилюминесцентности сыворотки (плазмы) крови для диагностики хронической интоксикации соединениями фосфора. Н.Ж. Орманов, Д.А. Адильбекова, У.А. Жумабаев.- Метод. рекомен.

- Шымкент. - 1993. - С.10-14.

7 Адильбекова, Д.А. Изменение состояния свободнорадикального окисления липидов крови при воздействии желтого фосфора в зависимости от воспримчивости организма к ксенобиотику // Д.А. Адильбекова. Патология // - Ташкент: 2007.

- №3.- С34-36.

8 Адильбекова Д.А., Орманов Н.Ж. Алдын- ала патент №2006/0639.1 «Способ определения индивидуальной восприимчивости организма к желтому фосфору» /25.09.2008 жылы КР енертабыстардыц мемлекетпк тамшде ^ркелдк

9 Софьина, А.Б. Сыркин, А. Голдин, А. Кляйн. Экспериментальная оценка противоопухолевой активности химиотерапевтических препаратов/ Под ред. Г.Н. Першинина //Методы экспериментальной химиотерапии. - М.: 1971. -С. 337-381

10 Машковский, М.Д. Фармакологическое и токсикологисческое изучение химиотерапевтических препаратов.// Методы экспериментальной химиотерапии. - М.: 1971. - С.524-537.

Н.Ж. ОРМАНОВ, Л.Д. ЖОЛЫМБЕКОВА, Г.Е. КАРАТАЕВА

ВЛИЯНИЕ СРЕДНЕЙ ЛЕТАЛЬНОЙ ДОЗЫ ФОСФОРА НА ОРГАНИЗМ ЖИВОТНЫХ В ЗАВИСИМОСТИ ОТ ЧУВСТВИТЕЛЬНОСТИ К

КСЕНОБИОТИКУ

Резюме: Средняя летальная доза (Р1_50) водной суспензии желтого фосфора в «резистентной» группе по сравнению с «общей», «чувствительной» и «сверх чувствительной» группами повышается на 63%, 83% и 313% соответственно. В «очень чувстивительной» группе имеет место высокая смертность животных, а также средняя продолжительность их жизни сокращается.

Ключевые слова: фосфор, индивидуальная чувствительность, хемилюминесцентная устойчивость, средняя летальная доза.

N.J ORMANOV, L. D. ZHOLYMBEKOVA, G.E. KARATAEVA

THE LETHAL DOSE OF PHOSPHORUS TOXIC EFFECTS DEPENDING ON THE SENSITIVITY OF XENOBIOTICS

Resume: The average lethal dose (DL50) of water suspension of yellow phosphorus in "resistant" group in contrast with "general", "sensitive" and "supersensitive" groups increases on 63%,83% and 2,31 times accordingly. In a "very sensitive" group is a high mortality of animals, as well as the average length of life is reduced.

Keywords: phosphorus, individual sensitiveness, hemiluminisitis stability, middle lethal dose.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.