Научная статья на тему 'Фосфорға сезімталдығына байланысты фосформен жіті уыттанған жануарлардың қанында орта уытты молекулалар мӛлшерінің ӛзгерістері'

Фосфорға сезімталдығына байланысты фосформен жіті уыттанған жануарлардың қанында орта уытты молекулалар мӛлшерінің ӛзгерістері Текст научной статьи по специальности «Фундаментальная медицина»

CC BY
69
14
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
фосформен уыттану / даралық сезімталдық / орта уытты молекулар / нәруыздар тотығуы. / phosphorus intoxication / the individual sensitivity / medium the toxic molecules / protein oxidation.

Аннотация научной статьи по фундаментальной медицине, автор научной работы — Н.Ж. Орманов, Л.Д. Жолымбекова, М.С. Ізбасарова

Жануарлар қанының эритроциттеріндегі орта уытты молекулалардың мӛлшері фосфорға «тӛзімді» топтағы жануарларда 16,6 -ға ғана ӛсті, ал «сезімтал» топта бұл молекуланың топтасуы 85,7 -ға жоғары, ең үлкен ӛсу дәрежесі фосфорға «ӛте сезімтал» топта орын алды, яғни жоғарылау деңгейі бұл топта үш есеге жуық болды.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по фундаментальной медицине , автор научной работы — Н.Ж. Орманов, Л.Д. Жолымбекова, М.С. Ізбасарова

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE CHANGES AVERAGE THE TOXIC OF MOLECULES DEPENDING ON THE SENSITIVITY TO THE PHOSPHORUS IN ANIMALS IN ACUTE OF INTOXICATION WITH PHOSPHORUS

After acute poisoning by phosphorus concentration of average toxic molecules in erythrocytes has raised to 16.6 % “resistant” group, 85.7% at “sensitive” group and 3 times at "supersensitive" group.

Текст научной работы на тему «Фосфорға сезімталдығына байланысты фосформен жіті уыттанған жануарлардың қанында орта уытты молекулалар мӛлшерінің ӛзгерістері»

ЭОК: 613-281.873.21

Н.Ж. ОРМАНОВ, Л.Д. ЖОЛЫМБЕКОВА, М.С. 1ЗБАСАРОВА

ОнтYстiк Наза;стан мемлекетт'к фармацевтика академиясы Налыпты жэне патологиялы; физиология кафедрасы

ФОСФОРГА СЕЗ1МТАЛДЫГЫНА БАЙЛАНЫСТЫ ФОСФОРМЕН Ж1Т1 УЫТТАНГАН ЖАНУАРЛАРДЫН КАНЫНДА ОРТА УЫТТЫ

МОЛЕКУЛАЛАР М0ЛШЕР1Н1И ©ЗГЕР1СТЕР1

Жануарлар цанынын, эритроциттер'шдег/ орта уытты молекулалардын, мвлшер< фосфорга «тез1мд1» топтагы жануарларда 16,6%-га Гана ест'!, ал «сез'ттал» топта бул молекуланын, топтасуы 85,7%-га жогары, ен, улкен всу дэрежеа фосфорга «ете сез/'мтал» топта орын алды, ягни жогарылау денгей бул топта Yш есеге жуы; болды. ТYйiндi сездер: фосформен уыттану, даралы;сез'тталды; орта уытты молекулар, нэруыздар тотыгуы.

Организмнщ фосфорга деген даралыщ сезiмталдыFы эртYPлi болатыны белгЫ. Фосфор ^оспаларымен сулде уыттануы жумысшыларда эр тYPлi кезецдерде пайда болады, мэселен, фосфор вндiрiсiнil^ кейбiр жумысшыларында кэсiптiк ауру 7-10 жылдан кейш пайда болса, кейбiр жумыс^а орналас^ан адамдар тез арада дертке ушырайды, ал бас^аларында 15-20 жылдан кейш кездесед1, кейб1реулер квптеген жылдар бойы фосфор внд1ркшде жумыс ¡стесе де ауырмайды [1,2]. Оларда бул аурудыц кврiнiстерi 20-25 жылдыщ ецбек стажына ^арамай кездеспейдi. Бул фосформен кэсттт уыттану жумысшылардыц фосфорга сез1мталдыгына ттелей байланысты екенш дэлелдейд1 [3,4]. Осыган байланысты адамныц фосфорFа даралыщ сезiмталдыFын алдын-ала аны^тау жолдары осы кунге дейiн белгiсiз болып келедi. Оны аны^тау ар^ылы фосфор вндiрiстерiне жумысшыларды тацдап алуды ретке келтiрiп, кэаби аурулардан болатын дерттiк ас^ынулардан алдын-ала са^тандыру мYмкiншiлiктерi туындар едi.

Жумыстыц манаты. ФосфорFа сезiмталдыFына байланысты фосформен жт уыттанFан жануарлардыц ^анындаFы орта уытты молекулалар мвлшерлершщ взгерiстерiн аны^тау.

Зертеу эдiстерi. Егеу^уйры^тардык дене массасына 10мг/кг есептелiнген сары фосфордыц сулы ^ал^ымасыныц мвлшерiн вцеш ар^ылы енпзт, фосформен жiтi уыттанFан 100 а^ егеу^уйры^тар зерттелдi Кан сарысуындаFы орта уытты молекуланыц мвлшерi спектрофотометриялыщ эдкпен аны^талды, оныц децгеж отб/мл ар^ылы врнектелiндi. Кан эритроциттерiндегi орта молекуланыц мвлшерi [5,6] эдiсi бойынша аны^тап, оныц децгеж отб/мл ар^ылы врнектелшдГ

Фосформен жiтi уыттанFан жануарлардыц ^анындаFы орта уытты молекулар мвлшершщ фосфорFа сезiмталдыFына байланысты взгеруiн дурыс тужырымдау Yшiн, ^анныц жалпы уытты кврсеткш келесi врнек ар^ылы аны^талды:

ЭОМ2 ОУМ, +--

ЭОМ, ОУМ1

КЖУК = 1 2 '

МундаFы: ^ЖУК - ^анныц жалпы уытты кврсетюшм; ЭОМ- эритроциттердегi орта молекула; ОУМ - орта уытты молекула мвлшер^ 1 - ба^ылаутоп ; 2- тэжiрибелiк топ;

Зерттеу нэтижелерi. Фосформен жiтi уыттанFан жануарлар ^аныныц сарысуы мен эритроциттерiндегi орта уытты молекулалар мвлшерлершщ жаFдайлары 1-шi кестеде келтiрiлген.

Фосформен жт уыттанFан жануарлар ^аныныц сарысуындаFы нэруыздар тоты^у индексшщ мвлшерi организмнщ фосфорFа сезiмталдыFына байланысты

взгердi . ФосфорFа «твзiмдi» топта оныц децгей жалпы топтыц кврсеткiшiне ^араFанда пары^ты взгермед^ «сезiмтал» топта 18,2% жоFары болды, «вте сезiмтал» топта 45,4%-Fа артыщ болды. Фосформен жiтi уыттанFан жануарлар ^анындаFы нэруыз тоты^тарыныц индексшщ ец улкен мэнi фосфорFа «вте сезiмтал» топта орын алды (кесте 1).

Кесте 1 - ФосфорFа сезiмталдыFына байланысты фосформен жiтi уыттанFан жануарлардыц ^анында орта уытты молекулалар мвлшерлершщ взгерiстерi

Кврсеткiш ФЖУ топтары

тер жалпы твзiмдi сезiмтал вте сезiмтал

п=100 п=74 п=18 п=8

ЭОМ (отб/мл) 1 0,06+0,01 0,06+0,01 0,07+0,01 0,08+0,001*

2 0,10±0,01** 0,07±0,01** 0,16±0,01** 0,23±0,01**

ОУМ (отб/мл) 1 0,243±0,01 0,240±0,01* 0,250±0,01* 0,260±0,01*

2 0,292+0,01** 0,271+0,01** 0,312+0,01** 0,440+0,02*

КЖУК (шб) 1,43+0,20 1,14+0,09* 1,33+0,10* 2,2+0,17*

ФЖУ- фосформен жт уытанган; 1-болмысты| кврсеткiш; 2-фосформен жiтi уыттанганнан кейiнгi кврсеткiш; ЭОМ-эритроциттердегi орта молекула;

ОУМ - орта уытты молекула мвлшерi; КЖУК-|анныц жалпы уыттылы| кврсеткiшi; *р<0,05-жалпы топпен салыстыргандагы кврсеткiш;

** р<0,05- болмысты| кврсеткiшпен салыстыргандагы кврсеткiш.

Зерттеу нэтижеанде алынган мэлiметтер фосформен жiтi уыттанган жануарлар |аныныц сарысуында нэруыздар тотыгуыныц эртYрлi вымдерЫщ жогарылаганын жэне гылыми деректерге сэйкес келетiнiн кврсеттi [7]. Эр тYPлi физикалы| тYрткiлердiц эсерЫен нэруыздар тотыгуы вымдерЫщ ауыт|улары орын алады, б^ра^ жогарыда кврсетiлген ецбектерде нэруыздар ас|ын тотыгу внiмдерi топтасуыныц жэне нэруыздар тотыгуыныц индексiн фосфорга немесе физикалы| тYрткiлерге сезiмталдыFына байланыстылыгы аны^талмаган.

Сонымен, зерттеулер нэтижесiнде алы^ан мэлiметтер, фосформен жiтi уыттанFан жануарлардыц |ан

сарысуындаFы нэруыздар те^^ыны^ внiмдерi %

350 -.

300 -

мвлшершщ квбейгендiгiн кврсеттi жэне олардыц декгейiнiи всуi организмнщ фосфорFа сезiмталдыFына тiкелей байланысты болды. Аз всу децгеж фосфорFа «твзiмдi» топтаFы жануарларда болса, ец Yлкен жоFары алмасу децгеж фосфорFа «вте сезiмтал» топта орын алды. ЯFни нэруыздар тоты^ынык взгеруi фосфордыц организмге улы эсершде орын алатынын дэлелдейдi жэне тЫдердщ еркiн радикалды за|ымдануыныц ец ерте ай|ындаFыштарыныц бiрi болып табылады [8]. Нэруыздар тотыгуыныц |урам-бвлшектт алмасу вымдершщ булай всуi протеаза энзимдершщ белсендЫп твмен болуынан, нэтижесiнде тYPлендiрiлген нэруыздар внiмдерi бузылмай, олардыц мвлшерi всу жаFдайында болды (сурет 1).

250 -200 -150 -100 -50 -

БТ Тт Ст _©ст

Бт- ба;ылау топ; Тт- твз'тд'! топ; Ст- сез'мтал топ; Ост- вте сез'ттал топ;

0

Сурет 1 - ФосфорFа сезiмталдыFына байланысты фосформен жт уыттанFан жануарлар |аныныц эритроциттерiндегi орта уытты молекулалар мвлшерлершщ взгерiстерi

Д.С. Вартанян жэне т.б. [9] деректерi бойынша нэруыздар те^^ыны^ алмасу вымдерЫщ пайда болуы мен еркiн анион-радикалдар вндiрiлуiнiц жылдамдыFы арасында тiкелей тура байланыс болды. Бул жаFдайдыц негiзi нэруыздар топтары ар|ылы электроны втiп, оттепнщ белсендi тYPлерiмен эсерлесiп, анион радикалдарыныц пайда болуына жаца жаFдай жасайды. ФосфорFа «твзiмдi», «сезiмтал» топтардыц |ан эритроциттерiндегi орта уытты молекулалар жалпы топ|а |араFанда пары|ты взгермедi, «вте сезiмтал» топта 33,3%-Fа встi. Фосформен жт уыттанFан жануарлар |аныныц эритроциттершдеп орта уытты молекулалардыц мвлшер1 «жалпы» топта болмыстьщ керсетнишше Караганда 66,6%-га вссе, фосфорга «тез1мд1» тобындагы жануарларда 16,6%-га Гана вел. «Сез1мтал» топта бул молекуланыц топтасуы 85,7%-га жоFары, ец Yлкен всу дэрежесi фосфорFа «вте сезiмтал» топта орын алды, яFни жоFарылау децгейi бул топта Yш есеге жуы| болды.

Фосформен жт уыттанFан жануарлар |аныныц сарысуындаFы орта уытты молекулалардыц мвлшерi жалпы топта болмысты| кврсеткiшiне |араFанда 20,2%^а встi, фосфорFа «твзiмдi», топтаFы жануарларда

айтарльи^тай езгермед1 (р>0,005), «сез1мтал» жэне «вте сезiмтал» топтарында оныц мвлшерi 24,8%-Fа жэне 69,2%-Fа сэйкес жоFарылады.

Сонымен, фосфордыц эсерiнен |ан сарысуындаFы нэруыздардыц тотыFу внiмдерiнiц взгеру себептершщ бiрi оттегi мен фосфордыц ерюн радикалды тотыгуы болып табылады. Олар нэруыздар молекулаларына эсер етiп, нэруыздар тотыFуыныц мвлшерiне байланысты взгеруiн дурыс жоFарылатып жэне нэруыз молекулаларыныц бвлшектенуi эсерiнен орта молекулалы пептидтердiц пайда болуына эсер етед^ эндоинтоксикацияFа алып келедi [10]. Фосформен жiтi уыттанFан жануарлардыц |анындаFы орта уытты молекулар мвлшерЫщ фосфорFа сезiмталдыFына фосформен жт уыттанFан жануарлар |аныныц жалпы уытты кврсетюшмнщ децгейi организмнiц фосфорFа сез1мталдыгына байланысты взгердк Фосфорга «твз1мд1» топта жалпы топ^а Караганда 20,3% кем болса, «сезiмтал» топтаFы жануарлардыц бул кврсеткш парьи^ты взгермед1, К^ЖУК-тыц ец улкен мэн1 «вте сез1мтал» тобында орын алды, всу децгеж 53,8%-га тец болды (сурет 2).

%

160 140 120 100 80 60 40 20 0

Сурет 2 -Фосфорга сезiмталдыFына байланысты фосформен жт ybnraHFaH жануарлар ^аныньщ жалпы уытты кврсеткiшi

Дорыта келгенде «твзiмдi» топта жалпы топпен топта взгерген жо^, ал «вте сезiмтал» топта 1,5 есе

салыстырFанда бул кврсеткш твмендесе, «сезiмтал» жоFары болды.

ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1

1 Эдiлбекова Д.А. Ден сау адамдардыц ^аныныц элаз жар^ырауыныц фосфорFа сезiмталдыFына байланысты взгеру^/ О^ММА хабаршысы. - Шымкент: 2006. - №3 (29). - Б. 46-48.

2 Даулетбакова М.И., Орманов Н.Ж., Бердыходжин М.Т. и др. Хроническая интоксикация соединениями фосфора (вопросы патогенеза, клиники, диагностики и экспертизы трудоспособности) //Методические рекомендации.-Алма-Ата: 1991. - 22 с.

3 Орманов Т.Н., Орманов Б.Н. Состояние монооксигенозной системы гепатоцитов при остром токсическом гепатите в зависимости от чувствительности к желтому фосфору и его коррекция иммуномодулином и тимогеном // Вестник ЮКГМА. 2001. - № 4. - С. 141-143.

4 Кудабаев А.К., Орманов Т.Н., Жакипбекова Г.С. Состояние свободнорадикального окисления липидов и антиоксидатной системы гепатоцитов при воздействии желтого фосфора // Вестник ЮКГМА. - Шымкент: 1999. - № 2. - С. 101-102.

5 Габриэлян Н.И. Скриннинговый метод определения средних молекул в биологических жидкостях.//Метод. рекомендации. - М.: 1965. - 29 с.

6 Ковалевский А.Н., Нифаньтев О.Е. Замечания по скринниговому методу определения молекул средней массы // Лабораторное дело. 1989. - № 10.-С. 35-39.

7 Нагоев Б.С., Габрилович М.И. Значение определения средних молекул в плазме крови при инфекционных заболеваниях вирусной и бактериальной этиологии// Клинич.лаб. диагностика. - 2000. - №1. - С.9-11.

8 Карякина Е.В., Белова С.В. Молекулы средней массы как интегральный показатель метаболических нарушении (обзор литературы) // Клиническая лабораторная диагностика. - 2004.-№3.-С.3-8.

9 Вартанян Л.С., Гуревич С.М., Козаченко А.И. и соавт. Изменение скорости образования супероксидных радикалов и активности супероксиддисмутазы и глутатионпероксидазы в субклеточных органелах печени мышей при низкоинтенсивныом облучении в малых дозах //Биохимия. - 2000. - Т.65. - №.4. - С.522-527.

10 Макаров В.Г., Макарова М.Н. Антиоксиданты и реакционно-активные формы кислорода, их роль и механизм действия //Фитофармация. 2004. - №4. - С.121-13.

Н.Ж. ОРМАНОВ, Л.Д. ЖОЛЫМБЕКОВА, М.С. ИЗБАСАРОВА

ИЗМЕНЕНИЯ СРЕДНИХ ТОКСИЧЕСКИХ МОЛЕКУЛ В ЗАВИСИМОСТИ ОТ ЧУВСТВИТЕЛЬНОСТИ К ФОСФОРУ У ЖИВОТНЫХ ПРИ

ОСТРОЙ ИНТОКСИКАЦИИ ФОСФОРОМ

Резюме: Концентрация средних токсических молекул в эритроцитах у «резистентной» группы повысилась лишь на 16,6%, а у «чувствительной» и «сверхчувствительной» группах соответственно на 85,7% и в 3 раза.

Ключевые слова: интоксикация фосфором, индивидуальная чувствительность, средние токсические молекулы, окисление белков.

N.J ORMANOV, L. D. ZHOLYMBEKOVA, M.S. ISBASAROVA

THE CHANGES AVERAGE THE TOXIC OF MOLECULES DEPENDING ON THE SENSITIVITY TO THE PHOSPHORUS IN ANIMALS IN ACUTE

OF INTOXICATION WITH PHOSPHORUS

Resume: After acute poisoning by phosphorus concentration of average toxic molecules in erythrocytes has raised to 16.6 % "resistant" group, 85.7% at "sensitive" group and 3 times at "supersensitive" group.

Keywords: phosphorus intoxication, the individual sensitivity, medium the toxic molecules, protein oxidation.

1-me3ÎMdi топ; 2-сез'1мтал топ; 3-вте сезiмтал топ;

I т

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.