CC BY
9КОЯШ ЙеЗЛЕ ШЭХЕС
(М. З. Рафиков)
Эгэр дэ ул галэм кинлеклэренэ очса, берьюлы дурт дэулэтнен — Татарстан, Башкортстан, Кыргызстан, Казакъстаннын уртак каЪарманына эверелер иде. Элбэттэ, СССРньщ очучы-космонавты Ьэм Со-ветлар Союзы Герое исемнэрен дэ го-рур йертер иде. Эмма, кызганыч, ана, космонавт буларак, йолдызлар илен инлэргэ язмаган икэн. Шулай да, элеге тэвэккэл, кечле рухлы ир-егетне бетен денья белэ. 1990 елда Нидерландта бик матур, зэвыклы итеп нэшер ителгэн ике томлык «Совет космонавтлары» дигэн китапнын сонгысында (авторы — ин-глиз Гордон Р. Хупер) анын турында да тегэл мэгълуматлар Ьэм фотосурэте бар.
Сузебез татар халкынын берен-че космонавты — атаклы Юрий Гагарин отрядына кергэн Ьэм ике тап-кыр «Кызыл Йолдыз» ордены белэн булэклэнгэн I класслы хэрби очу-чы Марс Закир улы Рафиков турында.
Анын белэн без беренче мэртэбэ 1987 елнын ноябрендэ «Социалистик Татарстан» газетасы редакциясендэ очрашкан идек. Дересрэге, безне куптэнге якын дустым, калэмдэшем-остазым Нургали абый Булатов таныштырган иде. Татарстан мэдэният министрлыгынын халык иж;аты Ьэм мэдэни-агарту эшлэре буен-ча республика фэнни-методик узэгенен йомышлары белэн (ул чакта мин анда баш мехэррир булып эшли идем) нэшрият бинасына килгэч, лифт янын-да Нургали абый очрады. «Бик вакыт-лы килден эле, ШаЬинур! — диде ул, кутэренке-кер тавыш белэн. — Белэсен килсэ, буген, тагын ярты сэгатьтэн, безнен газета музеенда татарнын берен-че космонавты Марс ага Рафиков белэн очрашу була. Легендар шул шэхесне курэсен, сейлэвен тынлыйсын килсэ, сонлама!»
Мондый мемкинлек Ьэр кенне туып тормый. Шуна курэ, эшлэремне тиз генэ тегэллэдем дэ, Нургали абый
М. Рафиков белэн «Социалистик Татарстан» газетасы редакциясенец тарихи музеенда очрашкан
истэлекле мизгеллэр. Казан, 1987 ел.
эйткэн катка кутэрелдем. Газетанын музей булмэсе журналистлар, редакция хезмэткэрлэре белэн шыгрым тулы иде инде. Турдэге естэл артында, тыйнак кына елмаеп, чалара башлаган чэчлэрен матур итеп тараган, тугэрэк йезле, таза-рак гэудэле, чиста-пехтэ киемле таныш тугел бер ир-ат утыра иде.
«Марс ага Рафиков шул узе була инде, — диде Нургали абый, ж;илкэмэ кулларын салып. — Анын белэн сейлэшеп алырга да елгердем. Татарча да, русча да, кыргызча да, казакъча да яхшы белэ ул! Хэер, моны тиздэн узен дэ курерсен, ишетерсен».
Чыннан да, узенен татарча матур итеп сейлэве белэн тынлаучыларнын кунеллэрен шундук эсир итте Марс ага. «Татарстан мина эниемнен — Мар-зия Галэветдин кызынын — туган ж;ире (Буа районыньщ Исэк авылы) буларак та бик якын, кадерле! — диде ул.— Хэзер инде эниемэ 81нче яшь. Ерак юл-ларга чыгып йери алмый. Быел менэ уз янына чакырып китерде дэ: «Улым, мин исэн чакта узебезнен якларга кайтып, туганнарын белэн курешеп, халкыбызнын асыл ж;ырларын тынлап, кейлэрен-сузлэрен йерэгенэ сендереп кил эле», — диде. Мемкинлек туу белэн анын эманэтен утисе иттем. Ан-нан сон хатыным Рэйхан Кадыйров-на да илленче елларда Казан дэулэт авыл хуж;алыгы институтында укы-
ган, К. Маркс урамында яшэгэн. Ул да: «Яшьлек эзлэре буйлап бер йереп кил, аннары бергэлэп кайтырбыз!» — диеп, хэерле юл телэп калды.
Октябрь бэйрэме кеннэрендэ мин эти белэн энинен Казандагы туганна-рында булдым, кунелемэ аеруча тансык булган татарча концерт-спектакльлэр карадым, шэЬэрнен истэлекле урынна-ры белэн таныштым. Инде менэ хэзер Буадагы туганнарым янына барырга ж;ыенам. Гомумэн, хэзерге кайтуымда да байтак кына очрашуларда катнаш-тым. Эле менэ Казан телевидениесенен тапшыруына чакыру алдым — димэк, анда да чыгыш ясыйсым бар!»
Марс аганын этисе — За-кир Муллахмэт улы Рафиков — Башкортстаннын Миякэ районындагы Баязит авылыннан икэн. Район узэге Кыргыз-Миякэдэ крестьян-яшьлэр мэктэбен унышлы тэмамлаганнан сон, 1928 елда, берничэ иптэше белэн, Урта Азиягэ эшкэ китэ ул. Башта Кыргызстан ССРнын ^элал-Абад районын-дагы Беговат кышлагында — агротехник, аннары биредэге машина-трактор станциясендэ хисапчы-бухгалтер бу-лып эшли. Энисе Марзия Галэветдин кызы Татарстанда педагогия учили-щесын тэмамлап, туганнары яшэгэн Ж^элал-Абад районына килэ Ьэм нэкъ менэ Беговат кышлагындагы башлан-гыч мэктэптэ балалар укыта башлый.
НАШ КАЛЕНДАРЬ
Икесе дэ бер ук миллэт вэкиллэре бул-гач, борынгы гореф-гадэтлэребезгэ тугры булып калган Закир белэн Мар-зия дэ уртак телне тиз табалар. Уты-зынчы еллар башында инде алар, ни-кахлашып, гаилэ корып ж;ибэрэлэр. 1933 елнын 29 сентябрендэ малай-лары туа, Марс дигэн исем кушалар. Килэчэктэ улларыньщ гомер юлы, тор-мышы кук-галэм белэн тыгыз бэйле булачагы турында ата-ана колагына, мегаен, беек кечлэр пышылдагандыр.
Утызынчы еллар урталарында Ра-фиковлар гаилэсе Беговат кышлагын-нан ^элал-Абад шэЬэренэ кучеп килэ. Биредэ Закир абый башта — шэЬэр коммуналь хуж;алыгында, аннары сэламэтлек саклау булегендэ бухгалтер булып эшли. Марзия ханым укытучы-лык эшен дэвам итэ.
Гаилэ кугендэ тагын ике «тургай» пэйда була — Закир абый белэн Марзия ханымны сеендереп, бер-бер арт-лы таза-сау ике бала туа. Кызларына — Клара дип, тепчек улларына исэ Ринат дигэн исем куша ата-ана.
«Инде тэмам тугэрэклэнеп ж;иттек, бэхетебезгэ куз генэ тимэсен!» — дип яшэгэндэ, сугыш уз тавышын ишеттерэ. Закир абыйга да сеекле гаилэсен — ж;ылы оясын, яраткан эшен калдырып, яу кырына китэргэ туры килэ. Башта-рак ул, тиешле хэрби хэзерлекне уткэч,
минометчы сыйфатында Сталинград янындагы авыр сугышларда катна-ша, фашист гаскэрлэренен куэтле зур кечлэрен тар-мар итудэ узеннэн лаеклы елеш кертэ. 1943 елнын ж;эендэ гвар-дияче кече сержант З. Рафиков атак-лы Курск дугасындагы утлы мэхшэр эчендэ кайный. Аннан исэн-имин чык-са да, Закир Рафиковнын гомерен фашист ядрэсе 1943 елнын 3 сентябрендэ езэ. Харьков елкэсендэ барган кечле сугышлар вакытында. Якты деньяда ни-бары 34 ел яшэгэн каЬарман сержантны Волков районыньщ Журавли хуторы янэшэсендэге туганнар каберлегендэ ж;ирлилэр.
Утэ кайгылы хэбэр япь-яшь Марснын да йерэген телеп-телеп утэ. Тизрэк усеп ж;итеп, дошманнан уч ала-сы, этисе Ьэлак булган урынга бара-сы килэ анын. Очып барасы килэ! Ьэм ул: «Очучы булырга!» — дигэн ныклы бер карарга килэ. Кунелен ымсынды-рып торган шул хыялны якынайту ечен, Марс мэктэптэ бик тырышып укый, ж;эмэгать эшлэрендэ актив катнаша. Шуна курэ дэ узен башта мэктэпнен пионер дружинасы советы рэисе, соныннан уз сыйныфларынын комсор-гы итеп сайлап куялар. Тапшырылган Ьэр вазыйфаны Марс ж;иренэ ж;иткереп башкара. Ьэм ул 1947 елнын мартын-да — мэктэп укучылары арасында
КОЯШ ИеЗЛЕ ШЭХЕС
Сулдан унга: СССРнын очучы-космонавты В. Горбатко, ВЛКСМ узэк Комитетынын эшлэр идарэсе ^итэкчесе В. Гостев Ьэм М. Рафиков. Йолдызлы шэЬэрчек, 1961 ел.
Авырлыкны югалту халэте белэн беренче тапкыр очрашкан мизгеллэр.
бары ул гына — «1941-1945 еллардагы Беек Ватан сугышы чорында фидакарь хезмэт ечен» дигэн сузлэр язылган медаль белэн булэклэнэ!
Дидееллык мэктэпне унышлы тэ-мамлаганнан сон, Марс СССР Хэр-би Иава кечлэренен Ленинабад шэИэ-рендэге махсус уку йортына барып керэ. Биредэ тиешле эзерлек уткэч, М. Рафиков, имтиханнарны «бик яхшы» билгелэренэ генэ тапшырып, Сызрань шэИэрендэге хэрби авиация училищесында укый башлый. Учили-щедан лейтенант званиесе алып чыккан сэлэтле яшь очучыны Ьава Ие^уменнэн
саклану гаскэрлэрендэ хезмэт итэргэ ^ибэрэлэр.
Этисе Иэлак булган тебэккэ якын гына урында — Орел шэИэрендэ ул узенен зэнгэр кинлеклэргэ чын-чынлап очышын башлый. Журавли хуторы тирэсендэ дэ Марс кат-кат була. Закир солдат белэн бергэ ^ир кочагында ят-кан каИарманнарны, очкычы канатла-рын ^илпеп, куктэн дэ еш сэламли.
Уз Иенэрендэ сизелерлек уныш-ларга ирешкэн, куэтле Иэм ^итез истребительлэр белэн оста идарэ итуче елкэн лейтенант М. Рафиковны 1959 елнын кезендэ хэрби частьнен медицина
НАШ КАЛЕНДАРЬ
хезмэте башлыгы булмэсенэ чакыртып алалар. Мэскэудэн ике подполковник килгэн икэн. Алар югары биеклеклэрдэ яца тер аппаратларда очарга сэлэтле, бар яктан да камил, таза-нык очучылар-ны эзлэгэн хэрби табиблар булып чыга. Марс Закир улынын анкетасы, медицина кенэгэсендэге курсэткечлэре дэ аларнын кунеллэренэ хуш килгэн — шуна курэ еметле яшь офицерны, ти-ешле тикшерулэрне ныклап уту ечен, Мэскэугэ, махсус комиссиягэ чакырыр-га уйлаганнар.
Ризалаша М. Рафиков. Шулай да ана элеге чакыруны шактый озак кетэргэ туры килэ. НиЬаять, тиешле сэгать суга! Марс узенен ^элал-Абад шэЬэреннэн килгэн очучы якташы Валентин Варламов белэн бергэ, Орелдан Мэскэугэ юл тота. Поездда тене буе йокламыйча, килэчэк язмышлары турында уйланып-сейлэшеп барган ир-егетлэр, башкалага килеп тешу белэн, тиешле госпиталь-не эзлэп табалар. Башка полклардан да байтак очучылар ж;ыелган икэн. Таны-шалар: Павел Беляев, Владимир Бонда-ренко, Юрий Гагарин, Дмитрий Заикин, Герман Титов h. б. Барысы да диярлек яшьлэре утыздан, буйлары 170 санти-метрдан артмаган селектэй офицерлар.
Эмма еч йезлэп очучыдан бары тик 20 кеше генэ барлык тер сынауларны унышлы утэ. Менэ шундый бэхетлелэр арасына татар беркете Марс Рафиков та керэ инде!
1960 елнын башларында элеге очу-чылардан махсус теркем оештырылып, ул «"ИКС" отряды» дип йертелэ баш-лый. Соныннан «Гагарин отряды» бу-ларак тарихка кереп калган шул 20 ке-шелек теркемдэге шэхеслэр арасында Марс Закир улынын да лаеклы, тепле уз урыны була. Исемлектэ 16нчы кеше булып исэплэнсэ дэ, теркемдэгелэр ара-сында ул узен эйдэп баручыларнын берсе итеп таныта. «Безнен Мэдэният министры!» — диеп йертэлэр аны иптэшлэре, яратып Ьэм горурла-нып. Ни ечен дигэндэ, М. Рафиков — ачык кунелле, искиткеч ярдэмчел бу-луы, кеше хэленэ керэ белуе, тиз ара-лашучанлыгы, туры сузлелеге, гадел-леге Ьэм Ьэртерле мэдэни чаралар-ны, спорт уеннарын уткэрудэ баш-лап йеруе белэн отрядтагыларнын их-лас хермэтен, тирэн ышанычын казана. встэвенэ, булачак космонавтларны эзерлэу узэге башлыгы Евгений Анатольевич Карпов та, баш конструктор — академик Сергей Павлович Королев та уз уллары кебек якын курэлэр Марсны. Бер ж;итди сейлэшу барышында Королев хэтта ана: «Мине этиен дип сана! Кыенлыклар туганда, туп-туры уземэ кил, Иичьюгында, телефоннан шылты-рат», — ди.
1960 елнын мартыннан башлап, М. Рафиков галэмнен булачак лачынна-ры арасында гаж;эеп катлаулы кунегулэр утэ, барлык тер сынауларда да узен
Космонавтлар отряды ялда. Беренче рэттэ (сулдан унга) — П. Попович, В. Горбатко, Е. Хрунов, Ю. Гагарин, С. Королев, Н. Королева, Е. Карпов, Н. Никитин, Е. Федоров; икенче рэттэ — А. Леонов, А. Николаев, М. Рафиков, Д. Заикин, Б. Волынов, Г. Титов, Г. Нелюбов, В. Быковский, Г. Шо-нин; еченче рэттэ — В. Филатьев, И. Аникеев, П. Беляев. Сочи, 1961 ел, май ае.
КОЯШ ИеЗЛЕ ШЭХЕС
«ИКС» отряды егетлэренен К. Ворошилов (уртада) белэн Сочида очрашкан вакыты. Икенче рэттэ сулдан икенче — М. Рафиков. 1961 ел, май ае.
бары тик унай яктан гына таныта. «Баш-калар белэн бергэ, син дэ йолдызлар иленэ, Ьичшиксез, очачаксын!» — ди Марска остазы Сергей Королев, анын иннэренэ рухи ка-натлар куеп.
Беренче булып галэмгэ очу бэхете 26 яшьлек елкэн лейтенант — Смоленск елкэсенен Клушино авылында туып-ускэн рус еге-те Юрий Алексеевич Гагаринга елмая. Узе дэ кояш кунелле булган элеге очучы-космонавт 1961 ел-нын 12 апрелендэ «Восток-1» кос-мик кораблендэ ж;ир шарын 108 минут эчендэ эйлэнеп чыга. Бетен деньяны шаулаткан, миллиард тетрэткэн элеге кен
Космонавт Юрий Гагариннын Марс Заки-ровка булэк иткэн автографлы фотосурэте. 7 август 1961 ел.
ж;аннарны кешелек тарихы-на тиндэшсез беек батырлык, рухи бал-кыш кене булып кереп калды. Марс За-кир улы да шул кенгэ табынып, «Гагарин отряды»ндагы дусларын Ьэрчак са-гынып яши.
Ни кызганыч, язмыш ана йол-дызлар иленэ очу мемкинлеген бир-ми. Гэрчэ 1961 елнын декабрендэ, тулы эзерлек про-граммасын утеп, тиздэн галэмгэ очарга тиеш-
ле космонавтлар исемлегенэ кер-телсэ дэ. Унышлары ечен «Кызыл Йол-дыз» ордены белэн булэклэнсэ дэ. Якын дусты Юрий Гагарин: «Мин уз бурычымны утэдем, Марс Закирович! Хэзер синен чи-рат ж;итэ — ж;ыена тор!» — дисэ дэ.
Очалмыйча ка-луынын ин теп сэбэбе дип шуны саныйлар: беренче ейлэнуе унышсыз була анын. Уллары туса да, хатыны — Мэскэу кызы Людмила белэн тормыш-лары ж;айланмый. Тэмам аптырагач, ае-рылышырга булалар. Э вакыйгаларнын мондый кискен борылыш алуы Космо-навтларны эзерлэу узэге ж;итэкчесенэ дэ, баш конструкторга да ошап бетми.
120
НАШ КАЛЕНДАРЬ
MapOTbi, уз янтрыта чaкыpып, гат-гат yгетлeceлep дe, узенен фикеpеннeн кире гайтмый ир-егет. Axыpдaн aHa шундый кaтгый тaлeп кyелa: «Xaтынbщ белeн тaтyлaшып, мaтyp гынa яши бaшлacaн — коcмоcкa очacын! Юк игон — yзенe yпкeлe...» Cонгыcын cafobrn Mapc.
Щитeкчелep Mapc Зaкиp улы-нa тaгын бер-ике елдaн отрядга кире eйлeнеп кaйтy мeмкинлеге бyлaчa-гын дa eйтeлep. «Teзeлгeн» очpaк-тa... Эммa xaтыны Людa белeн pecми тecтe aеpылышy heм бaш конcтpyктоp С. П. Королевнын (19G6-1966) кинeт кенe улеп китуе Mapc Paфиковнын юлынa янa киpтeлep куя. Гepчe коcмо-нaвт дycлapы ami уз яннapынa кaйтapy eчен бик rapbrncanap дa...
i962 елнын 24 мapтындa коcмонaвт-лap отpядыннaн aеpылгaч, ждны бик cызлaнca дa, кaйбеpeyлep кебек, кунел тeшенкелегенe бирелми впитан Paфи-ков. Беренче клaccлы очучы бyлapaк, ул Kapпaт буе окpyгындaгы, Геpмaниядeге, Oдеccaдaгы xepби aвиaция чacтьлa-pындa тырышып xезмeт итe. i9SG елдa Mapc Зaкиp улы Эфгaнcтaндaгы xepби xepeкeтлep бapышындa безнен верто-летчылapгa бyлышa. Kypceткeн фидa-кapьлеге eчен икенче мepтeбe «Кызыл Йолдыз» ордены белeн дe бyлeклeнe ул.
Cyгыштaн иceн-cay кaйткaч, i9Si елдa Mapc Зaкиp улы яшьтeн ук бер мeктeптe yкыгaн caбaктaшы Peйxaн Kaдыйp кызы белeн никaxлaшa. i9S2 елдa иce мaйоp Paфиков, зaпacкa чык-кaч, xeлeл ^ефете белeн Aлмaты га-лacынa кучеп килe. Биpедe милли-мeдeни xepeкeтнен yзeгендe кaйнaп яши бaшлыйлap anap. Mондa дa Mapc aгa, зeнгep кyктeн aеpылacы килмичe, ДОСААФнын Kaзaкъcтaн Yзeк Комите-тындa эшли, яшьлepгe дельтaплaнеpизм cеpлepенe тeшенеpгe иxлacтaн бyлышa.
i9S6 елнын aпpелендe, Kоcмонaв-тига бeйpeменен 25 еллыгы yнaеннaн, куренекле жypнaлиcт Яpоcлaв Головa-нов «^гарин отpяды»ндaгы 2G кешенен иcем-фaмилиялepен беренче мepтeбe «Извеcтия» гaзетacындa бacтыpып чы-гapa1. Беpaздaн «Kомcомольcкaя пpaв-дa» гaзетacындa тaнылгaн жypнaлиcт Pимзил Beлиевнен «Oчышкa бaгыш-
лaнгaн гомер» диген кyлeмле очеркы дeнья кype2. hep ике язмaдa дa Mapc Зa-кир улы Paфиков тypындa ^ылы cyзлep eйтелгeч, бик кyплep aнын иcкиткеч тыйнaклыгынa гa^eплeнeлep, ^к^ну-
лapын яшеpмилep.
* * *
...Без дe Mapc aгaнын ceйлeвен онытылып-бирелеп тынлaдык. Ко^ монaвтлap тоpмышынa кaгылышлы, eле беpкaйдa eйтелмeгeн-язылмaraн кызыклы вe гыйбpeтле вaкыйгaлap heммeбезне тиpeнтен дyлкынлaндыp-ды, yйлaндыpды. Эйтик, коcмоcкa очap-гa eзеpлeнy hич кенe дe ^инелдeн бул-мaгaн. Aмеpикaлылapнын i959 елдa уз acтpонaвтлapын тyлыcынчa eйpeтеп, тиздeн aлapнын жидеcен очыртыр-га ^ыенyлapын белгeч, безнекелep, aлapны уздырырга омтылып, ныклaп эшкe тотынгaннap. Билгеле бyлгaнчa, aнapчы инде, cовет галимтаренен heм инженеp-теxник xезмeткepлepнен зур тырышлыгы нeти^ecендe, 1957 елнын 4 октябpендe ^ирнен беренче яcaлмa иярчене кукго очыpылгaн иде. Xeзеp менe, коcмик aппapaтлap яpдeмендe, кешене гaлeмгe очыру бурычы тоpa. ф
Эммa aшыгып-aшкынып эшлey гай-чaк зур фa^игaлepгe дe китеpe. Эйтик, 196G елнын 5 ноябpендe коcмик ко-paбльне очыpтыpгa eзеpлeceлep дe, бу вaкыйгa бyлмыйчa кaлa — 25 октябрь ганне cтapт мeйдaнындa cынay тecендe ^ибepелyгe eзеpлeнгeн paкетa шapтлaп, диcтeлepчe кешене heлaк итe — теxник ^иhaзны дa зapapлый. Kоcмик cтapт кичектеpелe.
1961 елнын 9 мapтындa, cынay мaкcaты белeн Kоcмоc кинлеклepенe ^ибepелгeн «Bоcток-G» коpaбы aдa-шып, Щир белeн элемтeне югaлтa heм билгелeнгeн ypынгa очып бapып ^rne aлмыйчa (ул Capaтов eлкecенe тeшepгe тиеш бyлa), Taтapcтaннын Зeй pafc-нындa Иcке Teкмeк aвылы бacyынa ки-леп кyнaклый. Элеге aппapaтнын иллю-минaтоp кaпкaчы xeзеp Mecкeyнен Ко^ монaвтикa мyзеендa caклaнa.
Mapc ara «^гарин отpяды»ндaгы 2G кеше apacыннaн yникеcенен ничек гaлeмгe очyлapы, кaлгaн S кешенен иce, тepле ceбeплep apкacындa, мaкcaтлapы-
КОЯШ ИеЗЛЕ ШЭXЕC
(M. З. PAФИKOB)
М. З. Рафиков (еченче рэттэ сулдан икенче) Казанда Ьэм Уфада яшеуче якын туганнары
арасында. Уфа, 1972 ел.
на ирешэ алмыича калулары турында да тэфсиллэп сеИлэде. КаИбереулернен язмышлары бик аянычлы тегэллэнэ.
Э менэ татар халкынын кечле рух-лы асыл ир-егете Марс Закир улы Рафиков Ьаман да тормыш мэИданында керэштэ. «Гагарин отряды»ндагы уз иптэшлэренен ЬеркаИсы турында бик ж;ылы итеп, дулкынланып сеИли ул. Хэзер исэ алар хакында китап яза баш-лаган. Космонавт дуслары да М. З. Ра-фиковны онытмыИлар — аны еш кына узлэренэ, Йолдызлы шеИерчекке ку-накка чакырып торалар. Советлар Союзы ГероИларыннан — «Союз-6» кос-мик корабле командиры ГеоргиИ Шо-нин, остаз буларак, космонавтлар от-рядына узе юл курсэткэн ЮриИ Малышев, Леонид Кизим кебек шэкертлэре белен аеруча дустане менесебетте яши икен Марс Закир улы.
Газета музеендагы истелекле очра-шу тегелленгеч те, Марс аганы уз ара-быздан тиз гене ж;ибермедек еле. Зама-нында Королев, Карпов, Каманин, Гагарин кебек атаклы шехеслер белен ара-лашкан, алар белен даими курешкен Марс аганьщ кечле кулларын без де дус-ларча ныгытып кыстык. Ул кулларнын ж;ылысы еле де Иерегемде саклана!.. мос комитеты Ьем ДОСААФ оеш-
* * *
Ул курешуебезден сон баИтак еллар узды. Марс ага, еИткен сузенде торып, «Мы, парни из отряда "ИКС"» диген до-кументаль повестен да язып елгертте3. Узенен хезметтеш дусларынын олуг батырлыгына сузлерден ЬеИкел куИ-ды ул. Бу эште ана булдыклы-унган хелел ж;ефете РеИхан КадыИр кызы зур булышлык курсетте. 20 ел берге бик тату, куплерне сокландырырлык итеп яшеулере деверенде Марс ага еш кына узенен сееклесене: «Эгер де, РеИхан ка-дерлем, алтмышынчы елларда яным-да син булсан, мин галемге куптен оч-кан булыр идем инде!» — диеп еИтерге яраткан.
Яраткан, дибез... Ченки Марс ага Рафиков 2000 елнын 23 июленде менгелекке кучте. Аны, зур кадер-хермет курсетеп, Алматы кала-сы янешесендеге БурундаИ бистесе зиратына ж;ирледелер. Марс аганы сонгы юлга озатырга Казакъстан Республикасынын олуг затлары, шул исептен, Казакъстаннын беренче космонавты, елеге республиканын Кур-кынычсызлык Советы секретаре урын-басары Тохтар Аубакиров, Аэрокос-
22
НАШ КАЛЕНДАРЬ
«ГАСЫРЛАР АВАЗЫ - ЭХО ВЕКОВ», № 1/2, 2011
М. З. Рафиков хатыны Рэйхан Кадыйр кызы белэн. Алматы шэИэре, 1981 ел.
масы ж;итэкчелэре, хэрби очучылар, Мэскэудэн «Иолдызлы шэЬэрчек»тэге дуслары да килгэн иде. Космонавт-ларны эзерлэу узэгендэ Марс аганын 2000 елньщ 10 мартында тешкэн сонгы фотосурэтен дэ алып килгэннэр алар.
Анда М. З. Рафиков, ихлас кунелле дусты Ю. А. Гагарин кебек, елмаеп-балкып тора. Ьэм ул бик куплэрнен хэтерендэ нэкъ менэ шулай — кояш йезле булып гасырлар дэвамында мэнге сакланыр!
ИСКЭРМЭЛЭР:
1. Голованов Я. Космонавт № 1: отбор, подготовка, выбор // Известия. - 1986. - 2 апреля; 1986. -4 апреля; 1986. - 5 апреля.
2. Валеев Р. С. Жизнь отданная полету // Комсомольская правда. - 1987. - 12 апреля.
3. Рафиков М. Мы, парни из отряда «ИКС» // Простор. - 1995.
Фотолар М. Рафиковнын якын туганы Мэсгут Рафиковнын Ьэм Рэйхан Рафикованын шэхси архив-ларыннан алынды.
Шакинур Мостафин,
язучы-публицист
РЕЗЮМЕ
Статья писателя Ш. Мустафина посвящена военному летчику, космонавту-испытателю Марсу Рафикову (1933-2000), который проходил подготовку в первом гагаринском отряде космонавтов.
КОЯШ ИеЗЛЕ ШЭХЕС
123
