CC BY
10
07 00 06 АРХЕОЛОГИЯ 07 00 06 ARCHEOLOGY
УДК 930 ББК 63.48 (5)
КОВИШХОИ БОСТОНШИНОСИ ВА БОЗЁФТИ СИККАХОИ КУШОНИ ДАР ШАХРКАДАИ ГАРАВКАЛЪА
АРХЕОЛОГИЧЕСКИЕ РАСКОПКИ И ОБНАРУЖЕНИЕ КУШАНСКИХ МОНЕТ НА ГОРОДИЩЕ ГАРАВКАЛА
ARCHAEOLOGICAL EXCAVATIONS AND DISCOVERY OFKUSHAN COINS IN GARAVKALA SETTLEMENT
Каримдодов Мирали Замонович, унвонцуи курси 2-юми Институти таърих, археология ва этнографияи АМИ ЦТ (Тоцикистон, Душанбе)
Каримдодов Мирали Замонович,
соискатель второго курса Института истории, археологии и этнографии НАН РТ (Таджикистан, Душанбе)
Karimdodov Mirali Zamonovich, applicant of the second year of the Institute of History, Archeology and Ethnography under the National Academy of Sciences of the Republic of Tajikistan. (Tajikistan, Dushanbe) E-MAIL: mkarimdodov@mail. ru
Калидвожа^о: уафриёти бостоншиноси, экспедитсия, Осорхонаи миллии Тоцикистон, ёдгори, Fаравцалъа, давраи уукмронии Кушониён, муомилоти пул, сиккауо, эзидони давраи кушони
Дар бораи уафриёти бостоншиносии кормандони МД ОМТ дар соли 2014 дар ёдгории Fаравцалъа ва бозёфти сиккауо дар ин ёдгори маълумот дода шудааст. Шаруу тавсифи сиккауое, ки дар рафти экспедитсия аз ёдгории Fаравцалъа бозёфт шудаанд, пешнщод гардидааст. Сиккауо аз руи солшумори тацсимбандй шуда, тавсифи руй ва пушти онуо пурра оварда шудааст. Инчунин перомуни аввалин уафриёт дар ёдгории мазкур сухан рафтааст. Дар бораи ташкили экспедитсия ва сауми Осорхонаи милли дар мавриди цамъовари, муаррифи, уифзи осоруои бостони маълумот оварда, тавсифи мухталифи ёдгории Fаравцалъа пешнщод шудааст. Зикр гардидааст, ки тартиб додани цадвали сиккауо ва муцоисаи онуо бо дигар сиккауо яке аз коруои асоси ба шумор меравад. Дар мавриди эзадони динуои гуногун, ки дар замони давлатдории Кушониён арзи вуцуд доштанд, маълумот пешнщод шудааст. Дар охир хулосауо дар мавриди тицорат ва муомилоти пули дар шаураки Fаравцалъа ироа гардидаанд.
Ключевые слова: археологические раскопки, экспедиция, Национальный музей Таджикистана, памятник Гаравкала, время правления Кушанов, денежное обращение, найденные монеты, божества времен Кушанов
Даны сведения об археологических раскопках, проведенных работниками ГУ НМТ в 2014 году на памятнике Гаравкала, а также о найденных на этом памятнике монетах. Представлены описания и даны разъяснения касательно монет, найденных в период экспедиции на памятнике Гаравкала. Монеты квалифицированы по хронологии, и дается полное описание их аверса и реверса. А также упоминаются первые раскопки, проведенные на данном памятнике. Описываются организация экспедиции и роль Национального музея в сборе, представлении и сохранении древних артефактов, затем дается краткая информация о памятнике Гаравкала. Одной из основных задач является
Каримдодов М.З. Ковишуои бостоншиноси ва бозёфти сиккацои кушони дар шацркадаи Fаравцалъа
составление таблицы найденных монет и их сравнение с другими монетами. Также сделана попытка предоставить информацию о божествах различных религий, существовавших во времена правления Кушанов. В заключении представлены выводы о торговле и денежном обращении в городе Гаравкала.
Key-words: archeological excavations, expedition, National Museum of Tajikistan, Gharavkala
monument, the period of Kushanian ' ruling, monetary circulation, found coins, deity of
Kushanians ' time
In this article the author gives the data about archaeological excavations conducted by scientific officers of the State Managerial Office of the National Museum of Tajikistan in 2014 and Garavkala monument, the coins found in this monument being presented as well. The article is based on the description of coins found during the expedition on Gharavkala monument. The article classifies coins by chronology and provides a complete description of a verse and reverse of the coins. In this article the author also talks about the first excavations done on this monument. The article begins with an overview of the organization of the expedition and the contribution of the national museum into the collection, presentation and preservation of ancient artifacts, followed by a brief overview of Garavkala monument. Drawing up a table of coins and comparing them with other coins is one of the main tasks of the article. The author also tries to provide information about the duties of different religions that existed during the reign of the Kushans. In conclusion, the author formulates inferences concerning trade and money circulation in the city of Garavkala.
Дар хифзи мероси ниёгон на^ши осорхонахо басо мухим ва назаррас мебошад. Дар чумхурии сохибистщлоли мо низ осорхонахои зиёд фаъолияти пурсамар доранд, ки осори ниёгонро чамъоварй, нигахдорй ва муаррифй мекунанд.
Дар чамъоварии ашёхои таърихй ва махсусан сиккахо сахми МД ОМТ хеле назаррас аст.Осорхона пайваста кормандони худро ба хафриётхои бостоншиносй сафарбар менамояд, ки хазорон ашёи таърихй ва махсусан сиккахо кашф гардида вориди он мегарданд.
Аввалин экспедитсияи бостоншиносй-чустучуии МД ОМТ соли 2014 сурат гирифта буд. Экспедитсия аз 20 октябр то 25 ноябр идома дошт. Ма^сади асосии экспедитсияи мазкур муайян намудани ёдгорихои ба истилох то кунун кашфношудаи бостонй дар нохияхои Хуросон, А.Ч,омй, Ёвон ва чамъоварии экспонатхо аз ахолии нохияхо, инчунин гузаронидани хафриёти бостоншиносй дар ёдгорихои минта^а буд.
Хайати гурухи кории экспедитсия аз 4 нафар иборат буд. Сардори экспедитсия соби^ директори Осорхонаи миллии Точикистон Шарифзода АД. таъин шуда буд. Хамчунин кормандон Азизов У. мутахассиси пешбари шуъбаи бостоншиносй ва сиккашиносй, Сафоев М. сармутахассиси шуъбаи таърихи бостон ва асрхои миёна ва Назаров З. сармутахассиси шуъбаи бозсозии экспозитсионй ва дизайн ба хафриёт чалб шуда буданд.
Хафриёти кормандони МД ОМТ аз ёдгории ^ал^ачари нохияи Хуросон огоз ёфт. Бостоншиносон дар ин ёдгорй ду хафриёт канданд, ки дар натича сафолпорахои зиёд ва дигар ашёхо кашф гардид. Мутаассифона дар ин ёдгорй дар соли аввали экпедитсия ягон сикка пайдо нашуд.
Храмин тавр, гурухи бостоншиносони МД ОМТ аз ёдгорихои нохияи А. Ч,омй низ дидан намуда, сипас ба нохияи Ёвон ба ёдгории Fаравrçалъа рахсипор гардиданд.
Fаравrçалъа дар ^исмати гарбии дехаи Fарави нохияи Ёвон ва хавзаи рудхои Даханасу ва Гулисой чойгир буда, тархи росткунча (500 х 600 м.) дорад. Тах^и^оти бостоншиносй
gap FapaBKanta conn 1963 a3 ^ohh6h Э. A. MpKeBHH ofo3 myga, xa^puera MHH6atgapo 60CT0HmHH0C0H T.H. 3eHMan Ba E.B. 3eHMan (1963 Ba 1965 ) 6o pox6apuu E. A. Hhtbhhckhh Ba A. A6gynnoeB (1971-84) ugoMa gogaHg. flap muMonu egropH, Ka6pucTOH ^oHrup 6yga, conu 1965 a3 ^ohh6h H. T. naHKoBa Ba conu1966 a3 ^ohh6h B.C. ConoBeB TaxKHK Kapga mygaacT[2.65]. MaHgoHH yMyMHH TaxKHKmygau egropH 800m2 acT. flax y^yKH crpaTHrpa^Hro xapo6axou omKopmygau apK Ba 6axmu MapKa3HH FapaBKanta hmkoh gog, kh mam gaBpau MyTTacunu xaeTH maxpucroH MyaHaH Kapga maBag. HMopaTxou MacKyHH Ba epupacoHH FapaBKanta a3 noxca Ba xumTH xom (30-34x30-34x10-12 cm) coxTa myga, 6at3e geBopxo 6o upTH^ou 1-1,5 m Ba naxHouamoH 0,8-1,1 m 6okh MoHgaaHg. HMoparxo gaxne3maKn Ba TapxaH nopKyH^a (8-12 m) 6ygaHg. Ytokxo 6a BocuTau poxpaBxo 6o xaM naHBacT myga, 6apoMagamoH 6a caMTH xaBnH e nacKyna 6yg. 3hmhh xa^puera maxpucTOH 6em a3 3278 agag MacHyoTH KynonH e^T myg, kh aKcapam 3ap$xou xypoKna3H Ba ca^onH 6ygaHg[1.14].
KoBumxo HumoH gogaHg, kh hh egropH gap axgu KymoHueH aKe a3 maxpxou MapKa3HH BoguH Baxm 6yga, MetMopuu oh 3aMoHpo gap xyg Ta^accyM KapgaacT[9.71]. fflaxpucTOHH egropH a3 naH^ khcm u6opaT 6yg: Eaxmu MapKa3H maKnu pocTKyH^a (380x220 m) gopag Ba MacoxaTam 8,4 ra acT, kh a3 MyxuTH arpo$ gap 6anaHguu 6-8 m Kapop gomTa, oHpo xaHgaK uxoTa KapgaacT. ApK, pocTKyH^a (100x140), MacoxaTam 1,4 ra, gap 3oBuau muMony Fap6uu 6axmu MapKa30, 6a upTH^ou 2 m a3 oh ^oHrup acT. ApK gap uxoTau xaHgaK (naxHouam 6-8 m) 6yga, aroHa ry3aprox oHpo 6o 6axmu MapKa3H MenaHBacT. HHmooTH maxpKaga, kh gap arpo^u 6axmu MapKa30 KoMar a^poxTa 6ygaHg. X^ygygu maxpKaga 6o geBopu Mygo^uaBH uxoTa myga, to nax3au xa^pueT 6o 6anaHguu 3 m 6okh MoHga 6yg. Poxu gapoMag 6a maxpKaga a3 caMTH muMony Fap6H Me6omag[10.131]. rypxoHa 200 m gypTap a3 maxpKaga, gap caMTH muMon Ba muMony mapKH Kapop gomT. rypxoHa 6o myMopu 3uegu Tennaxoam to gexau TynucoHH HMpy3a Tyn MeKamug. Maxannau xyHapMaHgoH gap 3oBuau mapKHH maxpKaga 6yga, Kypaxou ca$onna3H gomT. HMpy3 a3 egropuu FapaBKanta TaHxo 6axmu MapKa3H Ba apK 6okh MoHga, khcmxoh gurap 6a MaHgoHH naxTa3op Ta6gun e^TaaHg.
flap conu 2014 a3 ^ohh6h KopMaHgoHH Mfl OMT gap KucMara mapKHH egropuu FapaB^anta aK myp^u 3x4m2 KaHga myg. flap Hara^a a3 hh myp$ khcmh 6onou xyM, ca^onnopaxou 3uegu HaKmuHy 6eHa^m, gy agag cuKKau mhch Ba aK agag onoTH caHruu FannaKy6H naHgo myg. FaHp a3 hh a3 KucMara goxunuu Ka6pxo Ba khcmh mygropmygau egropH gap yMyM 53 agag cuKKaxou mhch Ba HyKparH naHgo myga 6ygaHg. Eoag 3HKp Kapg, kh cuKKaxou 6o3e^Tmygapo 6a BocuTau $yny3^y a3 MaB3etxoH ryHoryHH egropuu FapaBKanta naHgo HaMygaHg. A3 hh MHKgop aK agag cuKKau HyKparuu mox ^epaH, aK agag cuKKau KymoHH-cocohh, acpxou III-IV,47 agag cuKKaxou mhchh moxoHH KymoHH, gy agag cuKKaxou TeMypH, 3appo6xoHau Eyxopo, acpxou XV-XVI, aK agag cuKKau TeMypH, acpxou XV-XVI Me6omaHg.
^adeanu ^ 1
CnKKa^OH gap egropHH FapaB^a^ta gap co^H 2014 gap pa^TH KOBnmxon 60CT0HmHH0Cfl Kam$myga.
№ Homh mox MuKgop OupKa % a3 MHKgopu yMyMH Oyny3
1 ^epaH 1 06on 1,8 HyKpa
2 BuMa TaKTy 5 flugpaxMa 9,4 mhc
3 BuMa Kag^H3 1 TeTpagapaxMa 1,8 mhc
4 KaHumKa 5 TeTpagpaxMa 9,4 mhc
Каримдодов М.З. Ковишуои бостоншиноси ва бозёфти сиккауои кушони дар шауркадаи Fаравцалъа
5 Хувишка 2 Драхма 3,7 мис
6 Та^. Канишка III 14 Драхма 26,4 мис
7 Васудева 4 Драхма 7,5 мис
8 Та^. Хувишка 3 Драхма 5,6 мис
9 Та^. Васудева 6 Драхма 11,3 мис
10 Кушонй-сосонй 1 Драхма 1,8 мис
11 Номаълум 7 Драхма 13,2 мис
12 Темурй 3 5,6 мис
13 Номаълум 1 1,8 мис
14 Мивдори умумй 53
Чунон, ки дар боло зикр намудем аз 53 адад сиккхои пайдошуда чахорто асримиёнагй буда бо^имонда хама сиккахо ба давраи ^адим (давраи Кушониён) тааллу^ доранд. Сиккаи аз хама вдцимтарини кушонй оболи ну^рагии яке аз аввалин шохони кушонй Херай мебошад. Мутаассифона обол шикаста буда, тасвири сари шох хуб намоён нест.
Дар таркиби сиккахои ба даст омада 6-адад сиккахои "дидрахмаи"-и мисии шох Вима Такту ( Сотер Мегас ) кашф гардида, мавриди тах^и^ ^арор гирифтанд. Дар руи онхо тасвири нимтанаи шох бо тоскулох ва ду радиф наворхои дароз, чузъиёти руяш хуб дида мешаванд, дар пушти тасвири сари шохнишони шохй мушохида мешавад, найзаи кутох -дротикдар дасти рост дорад. Аммо катибаи сиккахо ^исман пок шуда ва ба таври возеху солим бо^й намондаанд. Дар пушти сиккахо тасвири шохи аспсавор, дасти росташ ба пеш равон шуда, табарзинро доштааст, дар даври сиккахо навиштаи юнонии "Шохи шохон начотбахши кабир" хакк шудааст, ки нохоно мебошад.
Аз таркиби сиккахо як адад сиккаи Вима Кадфиз шиносой, тах^и^ ва баррасй шуд. Ба гунаи маъмул дар руи сикка тасвири ростои шох, дасти рости шох ба тарафи оташдони зардуштй дароз карда шуда, найза дар шакли амудй дида мешавад. Дар пушти сикка тасвири ростои эзад Шива дар пеши говмеш Нанди, тасвир ёфта, ^исман суфта шудаанд.
Аз таркиби сиккахо 5 адад сиккаи Канишка шиносой, тах^и^ ва баррасй шуд. Ба гунаи маъмул дар руи сиккахо шох бар^ад ва дар пушти сиккахо эзадон аз дину мазхабхои гуногун тасвир шудаанд ва эзадони зер шинохта шуданд:
1. Вадо- Бод- 1 адад;
2. Шива- 1 адад;
3. Оташ- 1 адад
4. Номаълум- 2 адад;
Барои мардуми ориёй чахор унсури табиат- обу оташ ва боду хок му^аддас буд ва ин му^аддасотро дар шаклхои мухталиф тасвир мекарданд. Яке аз унсурхои табий- бодро ин мардум дар шакли шахси даванда тасвир намудаанд. Дар руи ин сикка тасвири ростои шох Канишка аст. Шох бо точи баланд, наворхои басташуда ба точ, бинии калон, риши анбухи шонахурда, болокаши ба китфон партофташуда, ки ду сари онро як хал^а мебандад, либоси поёнвасеи то ба зону, миёни баста, ханчар дар миён, дасти рост ба тарафи оташдони зардуштй равона, дар дасти чап найза, дастмона дар банди даст, панчахои пой ба ду тараф равона тасвир гаштааст. Руи шох ба самти рост гардонида шудааст. Ду адад хатчахои качрафта дар самти китфи росташ дида мешаванд, ки забонахои оташро ифода мекунанд. Катибаи тахрибгашта бо хати бохтарй, ки "Канишкаи Кушонй" навишта шудааст, дар даври сикка аз соати 10 то соати 4 хакк гардидааст ва даври бо^имондаи сиккаро аз соати 4 то
соати 10 ну^тахо гирифтаанд. Дар пушти сикка бошад тасвири ростои эзади зардуштй- Вадо яъне эзади Бод бо дастхои нима^ад бардошташуда ва дар холи давидан дида мешавад. Хатхои доирашудаи даври тасвири эзад бодро ифода мекунанд. Дар пушти тасвири эзад номи у дар шакли амудй бо хати бохтарй- ОАДО(ВАДО) яъне БОД хонда мешавад. Тасвири эзад дар ну^тахои кубидашуда гирифта шудааст.
Пас аз тасхири бахши шимолии Хиндустон аз чониби Кушониён ва хукуматдорй дар ин маноти^ ва ошной бо санъату фарханги мардуми бумй то як андоза омезиши арзишхои эъти^одоти бохтарй бо хиндй ба миён меояд. Санъату маданият ва ба вижа бовархои динии мардуми хинду, ки дар тули хазорсолахо сай^алдидаву тавсеахурда буд, дар эъти^одоти хукуматдорони кушонй ва мардуми бохтарй бетаъсир намонд[8.53]. Дар натичаи бархурди фархангй бо мардуми хинду яке аз эзадони олии ин мардум Шива ва равияи шивопарастй бар эъти^одиёти мардуми Шоханшохии кушонй рох меёбад ва вусъат пайдо мекунад. Хамин аст, ки дар сиккахои шохони кушонй махсусан дар сиккахои Канишкаи Кабир тасвири эзади чахордаста ва ду дастаи Шива дида мешавад. Дар ин сикка низ руи сикка чун анъана тасвири ростои шох назди оташдони зардуштй ва дар пушти сикка бошад, тасвири ростои эзади хиндуй- Шива бо чор даст, ду дасташ ба боло бардошташуда мебошад ва дар онхо ашёи номаълумро доштааст, як дасти рост моил ба пеш ва дар он нишони шохй- дайхимро доштааст ва дар зери тасвири дасти эзад нишони шохй хакк гардидааст[4.8]. Як дасти чап моил ба поён мебошад. Тасвири эзад дар ну^тахои кубидашуда гирифта шудааст.
Дигар сиккаи Канишка, ки шиносой ва тахди^ шуд, хамчун анъана дар руи сикка тасвири ростои шох назди оташдони зардуштй дар пушти сикка бошад, тасвири ростои эзади зардуштй- Оташ, дайхим бо наворхои дароз, бинии бузург, лабхои гафс ва риши анбухи шонахурда, дасти рост моил ба пеш ва дар он рамзи шохй- дайхимро доштааст. Дасти чап дар миён гузоштааст. Ду харф аз номи эзад бо хати юнониасоси бохтарй- АТ(ШО) яъне ОТАШ хонда мешавад. Тасвири эзад дар ну^тахои холкубишуда гирифта шудааст.
Ду сиккаи дигар суфта шуда шиносой кардани эзадхои пушти сиккахо каме душвор аст. Аммо бо эхтимоли зиёд ин эзадон Митро ё Мао ( Офтоб ё Мохтоб ) мебошанд. Дар пушти сиккахо тасвири эзади росто, дасти росташ бардошта шудааст, дар зери тасвири дасташ мухри шохй дида мешавад, дасти чап дар миён, либосхояш то зону мебошад. Бояд ёдовар шуд, ки эзадони Митро ва Мао харду дар як шакл тасвир шуда, фар^ияти байни онхо дар тасвири холаи нур (нимб) дар гирди сари Митро ва тасвири хилол дар китфони Мао мебошанд.
Дар рафти экспедитсия дар натори дигар сиккахо 5 сиккаи шох Хувишка низ ба даст омад, ки аз онхо 2 ададаш сиккахои аслии шох буда, сетои дигараш сиккахои пайравонаи шох Хувишка мебошанд.
Бояд зикр кард, ки то имруз 36 навъи сиккахои шох Хувишка тах^и^ ва барасй шудааст. Дар пушти сиккахои Хувишка бештар эзадони дини зардуштй ба назар мерасад [5.205]. Инчунин сазоворй ёдоварист, ки дар сиккахои шохони кушонй бори аввал се эзади хиндй (Сканда Кумара, Висакха, Махасена ) ва ду эзади баромад аз динхои Эрони ^адим (Ванинда ва худо Шахревар) ба мушохида мерасад.
Дар ^аламрави имрузаи Точикистон, хусусан, дар ёдгорихои чанубии чумхурй бештар ду навъи сиккахои мисии шох Хувишка (руи сикка: шох филсавор ва шох дар тахт нишаста) пайдо шудаанд. Сиккахои шох Хувишка, ки дар рафти экспедитсияи мазкур пайдо шуданд, хамин навъ мебошанд. Аз ду сиккаи аслии ин шох як адади он шох филсавор дар руи сикка ва дигараш шох дар тахт нишаста тасвир шудааст. Сиккахо тахриб шуда чузъётх,ои онхо хуб
Каримдодов М.З. Ковишуои бостоншиноси ва бозёфти сиккацои кушони дар шацркадаи Faрaвцaлъa
нaмоëн несганд. Дap pyи сиктахои пaйpaвонaи XyBHmRa низ шох дap тaхт нишaстa тaсвиp ëфтaaст, aммо сиктахо тaхpибшyдa бyдa, холaтaшон хеле 6ag мебошaд.
Аз pyи шyмоpa сиккхои бозëфтшyдa сиккaхои Baсyдевa дap чойи дуюм меистaнд. Дap paфти хaфpиëт дap умум 10 agag сикгахои ин шох кaшф гapдид, ки aз онхо 4 aдaдaш сиккaхои aслии шох буд^ 6 aдaди дигappо сиккaхои пaйpaвонa 6a шох Baey^Ba тaшкил медихaнд.
Дap pyи сиккaхо тaсвиpи pостои шох Baсyдевa нaзди отaшдон, дaсти pост тapaфи отaшдони зapдyштй, нaйзa дap дaсти 4an, либосхояш то 6a зону меpaсaд. Дap сaмти чaпaш нишони шохй дидa мешaвaд. Дap пушти сиккaхо бошaд тaсвиpи pостои эзaд Шивa бо говмеш ^иди aст, ки сaмти paвиши говмеш бa тapaфи pост мебошaд. Бояд зикp кapд, ки дap мaвpиди pyи сиккaхои Bимa Кaдфиз, ^ништа Ba Baсyдевa бaхсхо хеле здад aст. Як гypyх сиккaшиносон aK44a доpaид, ки шох дap шзди кypбонгох истодaaст, гypyхи дуюм aндешa доpaд, ки шох дap нaзди отaшдони зapдyштй истодa, дap холaти пapaстиш кapоp доpaд. Cиккaшиноси шинохтaи точик, доктоpи илмхои тaъpих Дaвлaтхочa Довудй aидешa доpaд, ки шох нaзди отaшдони зapдyштй бyдa, дap холaти пapaстиш кapоp доpaд Ba дaсти pостaшpо бa тapaфи отaшдон дapоз нaмyдaaст[4.7]. Акидaе низ вучуд доpaд, ки шох бо дaсти pостaш мичмappо доштaaст.
Дap paфти экспедитсияи мaзкyp aз хaмa здад сиккaхои Кaнишкaи III кaшф гapдидaaнд. Бояд ëдовap шуд, ки ин кaлонтapин Ba ягонa кaшфи микдоpи зиëди сиккaхои Кaиишкa III дap paфти як экспедитсия то ин зaмон дap кaлaмpaви Ч,yмхypии Точикистон бa шyмоp меpaвaд. X^a сиккaхо як нaвъ бyдa дap pyи онхо тaсвиpи pостои шох ^нишга III, дaсти pост моил бa поëн, дaсти 4an нимaкaд бapдоштaшyдa, точи бaлaид бap сap доpaд. Либосaш то бa зону aar. Даp пушти сиккaхо тaсвиpи тaхpибшyдaи эзaдбоиy Аpдохшо мебошaд[6.251]. Cиккaхо дap XOлaти миëнa кapоp доpaид. Бештapaшон тaхpиб шyдa, чyзъиëти pyй Ba пушти онхо хуб нaмоëн нест. X^a сиккaхо пaйpaвонa бa шох Кaнишкaи III мебошaид.
Инчунин, дap paфти экспедитсия як aдaд сиктаи кушонй-сосонй низ бa дaст омaдa, ки XOлaтaш хуб мебошaд. Дap тapкиби сиккaхои бозëфтшyдa, 49- aдaд сиккaхои кaдим кaшф гapдидa, мaвpиди тaхкик кapоp гиpифтaнд, ки aз ин микдоp хaфт aдaди онхо пyppa тaхpиб шyдa мyaйян кapдa нaшyд, ки бa кaдом шохони кушонй тaaллyк доpaид. Cиккaхо тaхти paкaми осоpхонaвй КВ-15451/1-53 дap фонди Осоpхонaи миллии Точикистон хифз Ba нигохдоpй шyдa истодaaид.
Дap ох^ бояд зикp нaмyд, ки ин aввaлин экспедитсия дap ëдгоpии FapaBKarba мебошaд, ки дap paфти он шyмоpaи зиëди сиккaхо бa дaст омaдaнд. Дap aсоси ковишхои бостоншиносй Ba тaхкикy пaжyхиши осоpи ëфтaшyдa мyaйян кapдa шуд, ки шaхpи Fapaвкaлъa дap дaвpaи импеpияи бyзypги Кyшониëн aз aсpхои I п.м. то aсpхои III-IV мелодй[10.69] яке aз шaхpхои paкобaтпaзиp дap хaмa сохaхои ичтимоию иктисодй бa шyмоp меpaфт. Тaкя бa сиккaхо, ки дap paфти ковишхои бостоншиносй aз чониби коpмaидони МД ОМТ бa дaст омaдaнд, метaвон гуфт, ки дap зиидaгии мapдyми шaхpи FapaBKarba тичоpaт нaкши мухим доштaaст. Яке aз дaлелхои pyшди сaвдо, ин ëфт шyдaни шyмоpaи зиëди сикгахо хaнгоми хaфpиëт aз чониби коpмaндони МД ОМТ дap ин шaхp мебошaд. Дap aсоси сиккaхо мо метaвонем хaдс зaнем, ки aвчи инкишофи муомилоти пулй Ba мyносибaн pyшди тичоpaт бa дaвpaхои шохaншохи Кaнишкaи III Ba Baсyдевa, яъне бa aсpхои III-IV м. pост меояд. Зеpо чуноне, ки дap боло зикp гapдид дap paфти хaфpиëт бештap сиккaхои Кaнишкaи III, Х^ишга, Baсyдевa Ba сиккaхои пaйpaвонaи ин шохон бозëфт Ba ташф шyдaaид. Бояд як иyктaи дигapо низ тaъкид кapд, ки дap paфти хaфpиëти соли 1963 Ba 1965 aз чониби бостоншиносон Т. И. Зеймaл Ba Е. В. Зеймaл бо pохбapии Б.
А. Литвинский сиккахои пайравонаи Васудева ва Канишкаи III бозёфт шуда буданд[1.14]. Аммо ин далели ^авй ва да^и^ набуда х,африётх,ои минбаъда метавонанд тагйирот дар гуфтахои боло зам намоянд.
Пайнавишт:
1. Литвинский А., Археологические работы в Таджикистане в 1962-1970 гг. (Некоторые итоги и проблемы). /А. Литвинский. -М.:Наука, 1973-321с.
2. Бобомуллоев С., История изучения археологических памятников южного Таджикистана (XXначало XXI вв). /С. Бобомуллоев. - Душанбе: Истеъдод, 2010-278 с.
3. Довуди Д., Монетные клады Таджикистана. /Д. Довуди. - Душанбе: Дониш, 2009-409 с.
4. Довуди Д, Шарифзода А. Клад кушанских монет из Вахшской долины. /Д. Довуди, А. Шарифзода. - Душанбе: Шуцоён, 2010-90 с.
5. Зеймал. Е.В. Древние монеты Таджикистана. /Е.В.Зеймал. - Душанбе: Дониш, 1983 - 344 с.
6. Давидович Е.А., Клады древних и средневековых монет Таджикистана. / Е.АДавидович. -М. : Наука, 1979. - 427 с.
7. Китоби махсуси воридотии №1-и Осорхонаи миллии Тоцикистон.
8. Н.Хотомов, Д.Довуди, С.Муллоцонов, М.Исоматов. "Таърихи халци тоцик"- Душанбе: ЭР-граф, 2015-644 с.
9. Убайдуллои Ш." Цалъауои Ёвон куцо шуданд", Мацалаи "Мероси ниёгон" №18. Душанбе, 2016-138 с.
10. Юркевич Э. А. Археологические работы в Таджикистане в 1961 г. "Разведки в Яванском районе ". /Э. А. Юркевич. -Душанбе: Академияи илмуои Токикистон, 1964. -135 с.
Reference Literature:
1. Litvinsky A. Archaeological Jobs in Tajikistan during 1962-1970 (Certain Summings-up and Problems) // A. Litvinsky. - M. : Science, 1973. - 321 pp.
2. Bobomulloyev S. The History of Studies in Reference to Archaeology Monuments in Southern Tajikistan (the XX-th - the Beginning of the XXI-th Centuries) // S. Bobomulloyev.
- Dushanbe: Abilities, 2010. - 278pp.
3. Dovudi D. Monetary Treasures of Tajikistan //D. Dovudi. - Dushanbe: Knowledge, 2009. - 409pp.
4. Dovudi D, Sharifzoda A. The Treasury of Kushanian Coins from the Vakhsh Valley // D.Dovudi, A. Sharifzoda. - Dushanbe: Warriors of Valor, 2010. - 90pp.
5. Zeimal Ye. V. Ancient Coins of Tajikistan // Ye. V. Zeimal. - Dushanbe: Knowledge, 1983 - 344pp.
6. Davidovich Ye.A. Treasures of Ancient and Medieval Coins of Tajikistan // Ye.A Davidovich.
- M. : Science, 1979. - 427pp.
7. Special Book of Entries No. 1 of the National Museum of Tajikistan.
8. N. Hotamov, D. Dovudi, S. Mullojohnov, M. Isomatov. The History of the Tajik Nation. -Dushanbe: ER-Graph, 2015. - 644pp.
9. Ubaydullo Sh. "Where Yavan Fortresses Have Gone?" "Merosi Niyogon" Written Heritage journal, No. 18. - Dushanbe, 2016, №18. - 138 pp.
10. Yurkevich E.A. Archaeology Jobs in Tajikistan in 1961. "Explorations in Yavan Area " //E.A. Yurkevich. - Dushanbe: Tajikistan Academy of Sciences, 1964. - 135 pp.
