КОРШАғАН ОРТА ФАКТОРЛАРЫНЫң БАЛАЛАРДЫң өСіП ЖЕТіЛУНЕ әСЕРі Текст научной статьи по специальности «Науки о здоровье»

УДК 616.12-053.1-0898

Корш^ан орта факторларынын, балалардын, eсiп жеттуне эсер1

1Н.С. Ахмад, 1А.А. Балапанова, 1У.К. Келдигулова, 1А.А. Абилова, 1Ж.А. Тукибаев, 2М.А. Сейфулдинова, 2Л.Б. Умбетьярова, 2М.С. Кулбаева, 2Г.К. Атанбаева, 1Е.В. Швецова, 1Б.^. К,айрат, 1А.Е. Малибаева

1С.Ж.Асфендияров атындат %азак ¥лтты; медицина университет1 2Эл-Фараби атындат %аза; Ултты; УниверситетI, %аза;стан, Алматы

Мак,алада Алматы к,аласында туратын балалардын ластанFан сыртк,ы орта аясында физикалык, дамуынын салыстырмалы талдауы бер1лген. Талдауда сыртк,ы ортанын ластануынын эсер1нен баланын жасы мен дамуында ауытку болатыны сипатталFан. Туй1нд1 сездер: балалардын физикалык, дамуы, енеркэс1п, сыртк,ы ортанын ластануы

©неркэаптк енд1р1ст1н жэне автокел1к енд1р1с1н1н есу1не параллель сыртк,ы ортаFа шыFатын енд1р1ст1к к,алдык,тар мен автокел1ктен бел1нет1н газдардын сапасы да езгеред1. Эртурл1 орталарда (ауа, су, топырак,) химиялык, заттар эртурл1 к,ау1пт1лк класына жатады, ал атмосферада - ен к,ау1пт1с1, сонын 1ш1нде уыттылыFы жоFары жэне халык, денсаулыFына к,ау1пт1 заттар ауаFа шьтарылады. Ластану денгей1 жоFары аудандарда, газдар мен аэрозольдер радиациянын кер1нет1н бел1пн1н шамамен 50%-ын жэне ультракулг1нн1н % бел1м1н крсып алады. Заманауи кlалалардаFы ауа бассейн1н1н нег1зг1 ластану кез1 автокел1к болып табылады. Одан шытатын газдар атмосферанын теменг1 к,абаттарына - адамнын дем алатын аймаFына шытарылады, онын 1ш1нде к,алыпты (азот пен кем1ртеп оксидтер1), сонымен к,атар арнайы уытты заттар да бар, оларFа ауыр металдар (кlорFасын жэне кадмий) жатады. Сыртк,ы ортанын максималды шектен 3 есе асып кетет1н мелшердеп ауыр металл туздарымен ластануы, балалар мен жасестр1мдердеп соматотипт1н саралануынын тежелуЫе экелед1. Сонымен к,атар химиялык заттардын т1пт1 аз концентрациясы да халык,тын турмыс жаFдайы мен денсаулык, жаFдайынын нашарлауына себеп болуы мумк1н [1-4]. Эртурл1 уытты заттардын атмосфералык, ауадаFы аз Fана мелшер1 аFзаларда кезге кер1нет1ндей езгер1стер туFызбауы мумк1н, б1рак, рефлекст1к реакциялар арк,ылы тутас организмге жаFымсыз эсер ете алады. Сонымен к,атар аз концентрациямен узак, уак,ыт эсер еткенде арнайы емес жауап реакциясы к,алыптасып, организмде к,ызметпк нейрогуморалдык,, биохимиялык, жэне иммунно-биологиялык, жылжулар байк,алады. Аз мелшердег1 уытты заттардын эсерЫен арнайы емес белг1лермен кер1нет1н жана к,асиеттер пайда болады, олар жалпы кlорFаныш элеуеттер1н1н кернелу1нен жузеге асады жэне жалпы алFанда халык, денсаулы^ына зиянды эсер етед1. Экологиялык мэселелерд1 тус1ну адамнын бей1мделу1нде байк,алатын полиморфизммен байланысты факторларFа талдау жург1згеннен кешн басталды [5-7].

Ата-анасынын генетикалык, жэне элеуметтк ерекшел1ктер1, олардын химиялык, жэне физикалык,, кэаби

зияндылык,тармен байланысы, туратын жер1ндег1 экологиялык жуктеме денгей1 - осынын бэр1 айтарлык,тай денгейде баланын болашак^ы денсаулык, жаFдайын анык,тайды. Баск,а денсаулык, керсетк1штер1мен б1рге, физикалык, даму балалар организмЫе сыртк,ы ортанын зиянды факторларынын жаFымсыз эсер1н1н сен1мд1 маркер1 бола алады[8]. Зерттеу материалдары

Физикалык, дамуды сипаттауда дене белшн керсетк1штер1 маныздылардын б1р1 болып табылады, олар морфологиялык, белгшер мен организмн1н мык,тылыFын толыFырак, керсете алады. Дене салмаFынын компоненттер1 (булшык,етпк, майлык жэне суйект1к), зат алмасу сияк,ты физиологиялык, удер1стерд1н баFытын сипаттай отырып, сонымен к,атар адам денеашн морфологиялык, курылымын анык,тайды. Сондык,тан балалардын физикалык, дамуын онтогенезд1н ен манызды кезен1нде (мектеп жасында) толык, сипаттау уш1н, осы кезенде дене узынды^ы белсенд1 есет1н1н, жыныстык, жет1лет1н1н ескеретш болсак,, соманын нег1зг1 компоненттер1н ок,ып б1лу ете манызды болып табылады.

Б1здщ зерттеулер1м1зд1н нэтижелер1 керсеткендей, дене салмаFынын майлык, компонент1н1н жалпы есу1 зерттелген жас интервалында (8-17 жас) «таза» аймак,та туратын улдарда 5,89 кг немесе 102,04% жэне «лас» аймак,та туратындарда 7,25 кг немесе 88,04%, бул сыртк,ы ортанын ластану дэрежеашн балалардын есу1 мен даму удер1с1нде майдын салыстырмалы салмаFына айтарлык,тай эсер етет1н1н керсетед1. Абсолютт1к жылдык, есу «таза» аймак,та б1рт1ндеп 10 жастан 13 жаск,а дей1н есед1 (0,41-0,74 кг) жэне 14 жаста жоFарFы шег1не жетед1 (1,78 кг немесе 21,2%), одан эр1 б1рт1ндеп темендейд1. «Лас» аймак,та жылдык, есуд1н толк,ын тэр1зд1 сипатта болуы 14 жаста да керсетюштщ б1рден жоFарылауына экелед1 (1,85 кг немесе 19,7%).

1 кесте - Алматы кдласынын, «таза» жэне «лас» аймак,тарында туратын 8-17 жастагы улдардын дене салмагынын, компоненттер1н1н есу жылдамдыгы

Жасы «Таза» аймак, «Лас» аймак 1 Р

М±т ©су келем1 ©су жылда мды^ы ( %) М±т ©су келем1 ©су жылда мды^ы ( %)

Абс. (см,кг) Салыст. ( %) Абс. (см,кг) Салыс т. (%

1 2 3 4 5 3 4 5 6 7 денеа (см) 8 9 9 10 11 11

Майлы компонент (кг)

8 3,87 ± 0,06 4,23 ±0,09 3,37 0,001

9 4,50 ± 0,10 0,63 14,0 8,6 4,53 ±0,06 0,30 1,35 4,13 0,20 0,50

10 4,91 ± 0,11 0,41 8,35 5,60 5,24 ±0,12 0,71 13,5 9,79 2,02 0,10

Вестник КазНМУ №3-2020

11 5,33 ± 0,13 0,42 7,в7 5,74 5,71 ±0,10 0,47 в,6в 6,4в 2,2в 0,02

12 5,85 ± 0,12 0,52 в,вв 7,11 6,92 ±0,19 1,21 17,4 16,6 4,в2 0,02

13 6,59 ± 0,17 0,74 11,2 10,1 7,54 ±0,22 0,62 в,22 в,55 3,3в 0,01

14 8,37 ± 0,28 1,7в 21,2 24,3 9,39 ±0,35 1,в5 19,7 25,5 2,29 0,20

1S 9,55 ± 0,36 1,1в 12,3 16,1 9,92 ±0,24 0,53 5,34 7,31 0,в4 0,50

16 8,84 ± 0,22 0,7в в,в2 10,6 11,16±0,36 1,24 11,1 17,1 5,52 0,20

17 9,76 ± 0,36 0,92 9,42 12,5 11,48±0,33 0,32 2,7в 4,41 3,50 0,02

47,15 5,в9 102,04 7,25 вв,04

СYЙектi компонент (кг)

в 4,81 ± 0,11 5,40 ± 0,12 3,55 0,001

9 5,61 ± 0,20 0,в0 14,2 10,0 5,41 ± 0,14 0,01 0,1в 0,15 0,в3 0,20

10 6,03± 0,24 0,42 6,96 5,25 6,59 ± 0,13 1,1в 17,9 1в,3 2,06 0,02

11 6,86± 0,13 0,в3 12,0 10,3 6,98 ± 0,16 0,39 5,5в 6,07 0,59 0,50

12 7,40± 0,13 0,54 7,29 6,75 8,32 ± 0,19 1,34 5,77 20,в 3,90 0,001

13 8,28± 0,26 0,вв 10,6 11,0 9,21 ± 0,19 0,в9 9,66 13,в 2,в4 0,001

1 2 3 4 5 6 7 в 9 10 11

14 9,58 ± 0,29 1,30 13,5 16,2 9,70 ± 0,28 0,49 5,05 7,63 0,2в 0,50

1S 11,16± 0,58 1,5в 14,1 19,7 10,77± 0,22 1,07 9,93 16,6 0,63 0,50

16 10,60± 0,46 0,S6 5,2в 7,00 11,71 ± 0,34 1,02 в,71 15,в 1,04 0,05

17 11,68 ± 0,68 1,0в 9,24 13,5 11,68± 0,39 -0,03 0,25 0,46 0,00 0,50

6,в7 93,17 6,2в 63,03

Булшыкеттк компонент (кг)

в 9,11 ± 0,17 10,75± 0,21 5,90 0,001

9 10,80± 0,39 1,69 15,6 10,3 11,21 ± 0,19 0,46 4,10 2,99 0,93 0,20

10 11,33± 0,27 0,53 4,67 3,23 12,42± 0,24 1,21 9,74 7,вв 3,00 0,001

11 13,15 ± 0,37 1,в2 13,в 11,1 13,85± 0,28 1,43 10,3 9,32 1,51 0,10

12 14,86± 0,36 1,71 11,5 10,4 16,54± 0,49 2,69 16,2 17,5 3,02 0,001

13 15,92 ± 0,44 1,06 6,65 6,47 18,04± 0,52 1,50 в,31 9,17 3,19 0,001

14 19,77± 0,65 3,в5 19,4 23,5 20,99± 0,69 2,95 14,0 19,2 1,2в 0,20

1S 22,19± 0,78 2,42 10,9 14,7 22,81 ± 0,56 1,в2 7,97 11,в 2,03 0,02

16 22,96± 0,65 0,77 3,35 4,70 25,30± 0,62 2,49 9,в4 16,2 1,в6 0,05

17 25,49± 0,88 2,53 9,92 15,4 26,09± 0,80 0,79 3,02 5,14 1,23 0,20

16,3в 95,79 15,34 в3,4в

Айта кететiн жайт, зерттеу жYргiзiлiп жаткан топтаFы улдарда ecy кeрcеткiштерiнiн, жоFары каркындыль^ы 12 жааа (1,21 кг немеcе 17,4%), 14 жаста (1,85 кг или 19,7%) жэне 16 жаcта (1,24 кг немеcе 11,1%) байкалды. Жаc бойынша майлык «лмактын, орташа шлемЫ «льють^анда, «^c» аймакта т^ратын 8,11,12 жэне 17 жаг^ы улдар cалыcтырмалы топтаFы курдааарынан айтарлыктай баcып озды (Р<0,02-0,001). М^ндай YPДic жаc кезендерУн, барлык зерттеу топтарында «^лады, б^л балалардын, оcы популяцияcында дене cалмаFында майлык компонентен, ^аюынын, занды YДерiciн дэлелдейдi. Б^л кезде майдын, cалыcтырмалы cалмаFы «таза» аймакта т^ратын балаларFа караFанда айтарлыктай тeмен (88,04% жэне 102,04%).

Дене cалмаFынын, cYЙектi компоненту кацканын, cалмактылыFы мен мыктылыFын шпагой отырып, балалардын, cомалык дамуынын, мацызды кeрcеткiштерiнiн,

бiрi болып табылады. О^^ан байланыcты, cYЙектiк «лмактын, eзгерicтерiнiн, жаcтык динамикаcын окып бiлу eciп келе жаткан урпактын, физикалык дамуы, яFни денcаулыFы туралы толык тYc iнiк бере алады. СYЙектiк «лмактын, абтолютпк жэне cалыcтырмалы шлемУн, жалпы ко^нды eciмi зерттелiп отырFан жаc интервалында (8-17 жаc) 6,87 кг (93,17%) жэне 6,28 кг (63,03%) к¥райды. Бiздiн, зерттеуiмiздiн, нэтижелерiне KараFанда, дене cалмаFынын, cYЙектi компонентен, eciмi «лао> аймакта т^ратын балаларда «таза» аймакта т^ратын 9 жэне 15 жаг^ы балаларFа караFанда тeмен.

Дегенмен, cYЙектiк «лмактын, орташа телемУн, cалыcтырмалы талдауына караFанда, 8 жаcка таман «^c» аймакта т^ратын балалар cалыcтырмалы топтаFы курдааарын айтарлыктай баcып озады (Р<0,001). М^ндай кeрiнic 10, 12, 13 жэне 16 жааа да байкалады (Р<0,05- 0,001).

Л> W J

о * 5

- , ÛJ О H< ^ Ь о I

О

QJ Ф w

ÜJ QJ <

ai

ш ^ öl ö ш ш

n о

3 £ Фнр

— m .

ш ai

ja Ol DJ -а

E DJ ^ J

ÛJ E

01 3

ф Ja J

E < oí о

-■ 4 -ff ^ ÛJ ÛJ JE E

¡¡ О Ol

£ ■ £

E Ш И)

N

_, E

- § ё

7ч . ГГ

(D

н ф ф

* J G.

N n

ÛJ CD 1

I CD

H П Ь

E jr

un Vj

QJ

a» b ш

G\

Vj

^ "a

^ -< D) Ol

CD

5 m

ûj <u

0 1

s g ^

S

ф ÛJ

5 "a

=!. Ja

1 E j' J

N 3

ûj - ï= n -q

? ë о -s

j ûj

s Ь S

) I

! Ja

ûj * »

UD

S ja

E -

IN

(. ÛJ o\

ь Ф .

Ü ^

ÛJ b-

"a Ф

Ja -a

er —■

Ф •

J -7

ai £

E E

о g "g

5 E

N

E ш h n m E ûj -a i o Ja Ja

q J" ш » §

IV) CTi IV)

."5 ^ ï=

E ^

a ûj ûj

J= 1

s Ja

o j<

ь ^

=B. ÛJ

ь 01g

о ^

^ S< ÛJ CD

ï=

ь s

ÛJ Ja ÛJ

Ol ÛJ w ÛJ ^r/tn

Ь

S s

j -

ïî ; f í

4 <u О

n -Q

-е- ь ф —

"a -a E s

i Ja

£ E

S ?

5 n

Ш >< ÏJ

■к "a

ь ®

о-

S E

eu "O

9 ?

g S1 Я - *< - S

Ь Q-

(D

<*D Ф

"H I

7ч

§ *

_. ÛJ

je n ~a

J Ф

Oí A - I Г j ûj (D I U T _

8 тЗ E J ^ f

JS ~0 JS n 3b

I

û) Л Ш ûj E Зь

0 ~a

—| W

ÛJ <*D

1 ë

j *

■ jr

^ CD ÛJ ^ Ш

E m н<

Я "a

ûj ^ ûj

Ja E ja -q

О

s

CD Ь

E

ш w ф E E

X 3

о ^

"O 03

г Ji

m E 2 8

■S S. - E ï' 5 S n

Ш s

-O — ÇT J

E ш r ^

]ь Ol QJ su

^ ÛJ T3 JE'

CL) cr -h

— ûj I

ÛJ "O

ÛJ

^ S'

ь ï= ^ E

ь -a ai <: oi

S "H N ¿

0) J

■N ^ g1 «5 2 -a

ûj ф

n

ai m

ï= -E J=

■e о

a-. V e

3 I S

" î" »

r\j E

Ъ ^

w ® ï

A G. I

N

о *

— ■ ш

FvJ

_I

аз

ffi H I E Ю № I

ai N ^

ÛJ -K ÛJ CL)

Вестник КазНМУ №3-2020

Кесте 2 - Алматы кдласынын, «таза» жэне «лас» аймак,тарында туратын 8-17 жастагы улдардын, кеуде торынын, экскурсиясынын, есу жылдамды^ы

Жасы «Таза» аймак «Лас» аймак 1 Р

М±т ©су кeлемi ©су жылдам ды^ы ( %) М±т ©су кeлемi ©су жылда мды^ы ( %)

Абс. (см,кг) Салыс т. ( %) Абс. (см,кг) Салыст. (%

1 2 3 4 5 3 4 5 6 7 тела (см) 8 9 9 10 11 11

Кеуде торынын экскурсиясы (см)

8 6,62 ± 0,13 7,08± 0,21 1,85 0,05

9 6,82 ± 0,19 0,20 2,93 16,39 7,81 ± 0,16 0,73 9,35 35,27 3,89 0,001

10 7,36 ± 0,22 0,54 7,34 44,26 8,39± 0,16 0,58 6,91 28,02 3,80 0,001

11 7,18 ± 0,16 -0,18 -2,51 -14,75 8,52± 0,23 0,13 1,53 6,28 4,81 0,001

12 7,38 ± 0,17 0,20 2,71 16,39 8,12± 0,22 -0,40 -4,93 -19,32 2,69 0,001

13 7,42 ± 0,18 0,04 0,54 3,28 8,78± 0,26 0,66 7,52 31,88 4,32 0,001

14 8,28 ± 0,25 0,86 10,39 70,49 8,59± 0,30 -0,19 -2,21 -9,18 0,77 0,20

15 7,75 ± 0,29 -0,53 -6,84 -43,44 8,53± 0,20 -0,06 -0,70 -2,90 2,20 0,02

16 8,20 ± 0,33 0,45 5,49 36,89 9,02± 0,31 0,49 5,43 23,67 1,81 0,05

17 7,84 ± 0,29 -0,36 -4,59 -29,51 9,15 ± 0,40 0,13 1,42 6,28 2,64 0,001

1,22 15,46 2,07 24,31

Соным ен катар зерттелт оть^ан жас интервaлындaFы жалпы косынды абсолюттк жэне салыстырмалы кeрсеткiштердiн eсуi осы аймакта жоFaрырaк (2,07см немесе 24,31% жэне оFан карсы 1,22 см немесе 15,46%).

Терншелмай катпарынын калынды^ы кеудеде, iште, жауырыннын астында, иыкта, бмекте, кол ушында, мыкыннан жоFары нуктеде, санда жэне сиракта аныкталды. Кeрсеткiштер кeлемiн салыстырFан кезде байкалFаны, жалпы косынды абсолюттiк жэне салыстырмалы кeрсеткiштердiн eсуi, сонымен катар орташа кeлем кeпшiлiк жас кезендерiнде «лас» аймакта туратын улдарда жоFарырак. Терншелмай катпарынын калындыFы жауырын астында (0,31см немесе 38,16% жэне 0,51см немесе 56,82%), кеудеде (0,30 см немесе 44,13% жэне 0,49 см немесе 62,17%), иыкта (0,22 см немесе 26,29% жэне 0,37см немесе 39,29%), бмекте (0,19 см немесе 27,66% жэне 0,26 см немесе 34,26%), кол ушында (0,15 см немесе 44,01% жэне 0,18 см немесе 49,42%), ште (0,34 см немесе 27,08% жэне 0,49 см немесе 37,33%), мыкыннан жоFары нуктеде (0,32 см немесе 33,85% жэне 0,48 см немесе 47,93%), санда (0,22 см немесе 17,58% жэне 0,30 см немесе

25,56%) жэне сиракта (0,13 см немесе 14,67% жэне 0,20 см немесе 24,94%).

Кол ушы булшыкеттер^н куши белгл бiр мeлшерде жеке тулFанын булшыкет жуйеанщ кызметтк жaFдaйын сипаттайды. Бiздiн зерттеулерiмiздiн нэтижес терсеткендей, сырткы ортанын ластануы 15 жаска дейiнгi улдaрдaFы он жак кол ушынын булшыкет кушлшн орташа кeлемiнiн накты жоFaрылaуынa экеледi (Р< 0,02- 0,001). 16 жэне 17 жаста ею aймaктaFы кол ушы кушЫн кeрсеткiштерi тенеседi. Бiрдей жалпы косындынын aбсолюттiк eсуiнде (18,97 кг жэне 18,68 кг) бул гарсетюш^н салыстырмалы кeлемi «таза» аймакта жоFaры (98,07% жэне оFaн карсы 91,97%) .

Мундай eзгерiстер сол колдын кол ушы динамометриясынын терсетюштерЫе де тэн (18,48 см немесе 103,51% жэне 19,11см немесе 95,23%). Сол кол ушынын булшыкеттерЫн куши барлык жас кезендерiнде «лас» аймакта туратын улдарда тaFы да жоFaрырaк, ал aбсолюттiк жэне салыстырмалы жалпы косынды eсуде «таза» aймaктaFылaрдын кeрсеткiштерi салыстырмалы топтaFы курдастарынан асып туседк

Кесте 3 - Алматы кдласынын, «таза» жэне «лас» аймак,тарында туратын 8-17 жаст^ы улдардын, кол ушы динамометриясынын осу жылдaмдыFы

Жасы «Таза» аймак «Лас» аймак 1 Р

М±т ©су калем1 ©су жылд ( %) М±т ©су калем1 ©су жылд ( %)

Абс (см,кг) Салыст ( %) Абс. (см, кг) Салыст (%

1 2 3 4 5 3 4 5 6 7 (см) 8 9 9 10 11 11

Он колдын кол ушынын динамометриясы (кг)

8 10,16± 0,26 10,95±0,26 2,15 0,02

9 10,84± 0,61 0,68 6,27 3,58 13,63±0,28 2,68 19,66 14,35 4,14 0,001

10 13,34± 0,41 2,50 18,74 13,18 14,56±0,23 0,93 6,39 4,98 2,59 0,001

11 15,08± 0,41 1,74 11,54 9,17 18,62±0,52 4,06 21,80 21,73 5,38 0,001

12 17,43± 0,54 2,35 13,48 12,39 20,84±0,43 2,22 10,65 11,88 4,94 0,001

УеБШк КагЫМУ №3-2020

13 18,89± 0,64 1,46 7,73 7,70 23,95±0,49 3,11 12,99 16,65 6,24 0,001

14 23,06± 0,71 4,17 18,08 21,98 26,71±0,80 2,76 10,33 14,78 3,41 0,001

15 25,68± 0,76 2,62 10,20 13,81 28,21±0,40 1,50 5,32 8,03 2,94 0,001

16 28,63± 0,39 2,95 10,30 15,55 29,38±0,26 1,17 3,98 6,26 1,58 0,10

17 29,13± 0,34 0,50 1,72 2,64 29,63±0,37 0,25 0,84 1,34 1,02 0,20

47,15 18,97 98,07 18,68 91,97

Сол колдын ол ушынын динамометриясы (кг)

8 9,04 ± 0,26 10,45 ± 0,26 3,87 0,001

9 9,47 ± 0,57 0,43 4,54 2,33 12,94 ± 0,29 2,49 19,24 13,03 5,37 0,001

10 11,72 ±0,40 2,25 19,20 12,18 13,40 ± 0,25 0,46 3,43 2,41 3,58 0,001

11 14,09 ±0,41 2,37 16,82 12,82 17,77 ± 0,54 4,37 24,59 22,87 5,41 0,001

12 15,68 ±0,56 1,59 10,14 8,60 19,14 ± 0,41 1,37 7,16 7,17 4,98 0,001

13 18,11 ±0,64 2,43 13,42 13,15 22,88 ± 0,52 3,74 16,35 19,57 5,77 0,001

14 21,03 ±0,81 2,92 13,88 15,80 26,24 ± 0,90 3,36 12,80 17,58 4,30 0,001

15 23,02 ±0,88 1,99 8,64 10,77 27,51 ± 0,50 1,27 4,62 6,65 4,45 0,001

16 26,44 ±0,79 3,42 12,93 18,5 29,00 ± 0,32 1,49 5,14 7,80 3,01 0,001

17 27,52 ±0,44 1,08 3,92 5,84 29,56 ± 0,37 0,56 1,89 2,93 3,57 0,001

18,48 103,5 19,11 95,23

Корытынды

Дорыта келгенде, каланын «таза» аймаFында туратын 17 жас^ы бозбаланын жалпы морфологиялык-кызметтк портрет^ былай сипаттауFа болады: «лас» аймакта туратын улдармен жалпы дене елшемдерЫщ кeлемi бiрдей болFанда (дене узынды^ы, салмаFы, кеуде торынын айналымы), оларда тулFасы кыска (3,32 см-ге), аяктары узын (3,24 см-ге), иыктары мен жамбастарынын енi шамамен бiрдей. Дене салмаFынын компоненттерiнiн салыстырмалы кeлемi «таза» аймакта

туратын улдарда «лас» аймакта туратындарFа караFанда айтарлыктай жоFары. Бул кезде майлык салмаFы 14,0%-Fа, суйектк салмаFы 30,14%-Fа, булшыкеттiк салмаFы 12,31%^а жоFары. Сонымен катар, дене салмаFы курамынын абсолюттiк кeрсеткiштерi эртYрлi: суйектк компонент бiрдей болFан кезде (6,87 кг жэне 6,28 кг), майлык салмаFы 1,36 кг-Fа темен (5,89 кг жэне 7,25 кг), ал булшыкеттк салмаFы 1,04 кг-Fа жоFары (16,38 кг жэне 15,34 кг).

ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1

1 Алибекова Г.Н. Современное состояние государственного санитарного надзора за объектами нефтегазовой и нефтеперерабатывающей промышленности в Республике Казахстан. - Атырау, 2005. - С.25.

2 Мумликов Р.Р,Аукешева Б.К. Проблемы охраны окружающей среды при освоении нефтегазовых месторождений Прикаспия. //Нефть и газ. - 2000. - №3. -С.58.

3 Баранов А. А., Кучма В. Р., Скоблина Н. А. Физическое развитие детей и подростков на рубеже тысячелетий. - М.: Научный центр здоровья детей РАМН, 2008. - 216 с.

4 Даутов Ф.Ф., Шамсияров Н.Н., Хакимова Р.Ф. Влияние загрязненного атмосферного воздуха на заболеваемость детей острыми респираторными вирусными инфекциями.

//Гигиена и санитария. - 2003. - №4. - С.62-64.

5 Хакимова Р.Ф., Амиров Н.Х., Даутов Ф.Ф., Цибулькина В.Н, Галеев К.А. Экология и аллергопатология детей. - Казань: Дом печати, 2003. - 311 с.

6 Амрин М.К., Баялиева Р.А. Алматы каласы турFындарынын автокел^н артуына байланысты аурушандык тенденцциясынын езгерук Современные проблемы биотехнологии. Спецвыпуск КазГУ, 2016. - 116-117стр.

7 Кенесариев У.И., Баялиева Р.А., Кенесарина М.И. Состояние здоровья населения крупного мегаполиса на примере города Алматы. ВЕСТНИК, 2016 №3 стр.140. 2

8 Голиков Р.А., Суржиков Д.В., Кислицына В.В., Штайгер В.А. Влияние загрязнения окружающей среды на здоровье населения (обзор литературы).//Научное обозрение. Медицинские науки. - 2017. - № 5. - С. 20-31.

1Н.С. Ахмад, 1А.А. Балапанова, 1У.К. Келдигулова, 1А.А. Абилова, 1Ж.А. Тукибаев, 2М.А. Сейфулдинова, 2Л.Б. Умбетьярова, 2М.С. Кулбаева, 2Г.К. Атанбаева, 1Е.В. Швецова, 1Б.^. Кайрат, 1А.Е. Малибаева 'Казахский Национальный медицинский университет имени С.Д.Асфендиярова 2Казахский национальный университет имени аль-Фараби, Казахстан, г. Алматы

ВЛИЯНИЕ ФАКТОРОВ ОКРУЖАЮЩЕЙ СРЕДЫ НА РАЗВИТИЕ ДЕТЕЙ

Резюме: в статье проводится сравнительный анализ физического развития детей, проживающих в г. Алматы в условиях загрязненной окружающей среды. В анализе

описаны отклонения в возрасте и развитии ребенка, вызванные загрязнениями окружающей среды. Ключевые слова: физическое развитие детей, промышленность, загрязнение окружающей среды

BecTHHK KasHMV №3-2020

1Akhmad N.S., 1Balapanova A.A., 1Keldigulova U.K., 1Abilova A.A., Tukibaev Zh.A., 1Seifuldinova M.A., 2Umbetyarova L.B 2Kulbayeva M.S., 2Atanbaeva G.K., 2Shvetsova E.V., 2Kairat B.K,., 2Malibaeva A.E. 1Asfendiyarov Kazakh National medical university 2Al-Farabi Kazakh National University,Almaty,Kazakhstan

INFLUENCE OF ENVIRONMENTAL FACTORS ON THE DEVELOPMENT OF CHILDREN

Resume: The article provides a comparative analysis of the physical development of children living in Almaty in the conditions of polluted environment. The analysis describes the deviations in

the age and development of the child caused by pollution of the environment.

Keywords: physical development of children, industry, pollution of the environment