CC BY
17
_Вестник КазНМУ №3-2020
УДК 612.176.4
ЭртYрл¡ козFaлыс белсендЫп жaFдaйындa студенттердщ гемодинамикалык кызметЫщ ерекшелктер1
1А. Сейтжаппарова, 1Л.Б. Умбетьярова, 2Н.С. Ахмад, 2Д.С. Байгамысова, 2Н.Б. Абиырова, 2М.А. Сейфулдинова, 2 С.П. Пернебекова, 1Н.Т. Аблайханова, 1М.С. Кулбаева, 1Г.К. Атанбаева, 1А.А. Маутенбаев, 1Е.В. Швецова, 1Б.^. К,айрат
'дл-Фараби атындат Казак ¥лттык УниверситетI, Казакстан, Алматы 2 С.Ж. Асфендияров атындагы Казак ¥лттык медицина университет1
Студенттердег1 эр тYрлiдене белсенд'лг жагдайындат гемодинамикалык индекстерд1 зерттеу нэтижелер1 келтрлген. Зерттеу барысында келеа эдктер колданылды: Короткое эд1а жэне жYрек со^у жылдамдытн влшеу эдк1 Зерттеу нэтижес1нде спортпен айналыспайтын студенттер арасындат салыстырмалы гемодинамикалык кврсеткштер спортпен айналысатын студенттерге караганда сэл твмен екендг аныкталды.
ТYйiндi свздер: гемодинамика, со^у индекс,, жYрек индекс, каннын минуттык квлем1, каннын согыс квлем1, шетк1 канайналымнын квлемдк жылдамдыт
Кан тамырлары жуйеандеп гидростатикалык кысым айырымы нэтижеанде тaмырдaFы каннын, жылжуын гемодинамика деп аталады. Мысалы: aдaмFa журек б1р жиырылFaндa 60-70 мл кан айдап шьтарады. Бул тыныштык жaFдaйдa 4,5-5 л/мин-ка тен. Журеклн 1 минутта айдайтын кан мелшер1 журек-тамыр жуйес1 кызмет1н1н ен басты керсетк1ш1 болып есептелед1. Мысалы кара жумыс кез1нде ол 20-25л/мин-ка жетед1. Кан тамыр жуйес1 туйык жэне тамырлардын узындыFы, диаметр1, б1р-б1р1не жaлFaсуы эртурл1 (т1збектеле, катарласа) болFaндыктaн, каннын жылжуына едэу1р кедерг1 туады [1-4]. Ок,у сабактарынын эсер1нен студенттерд1н функционалдык куй1н1н езгеру бaFытын зерттеу акыл-ой жуктемес1не эсерленуд1н жаска сай ерекшел1ктер1н тус1ну уш1н айтарлыктай маныздылыкка ие. Сонымен коса, каз1рг1 танда физикалык жуктемелер эсер1н нег1здеу жэне студенттер aFзaсынын бей1мделу мумк1нш1л1ктер1н зерттеу максатында канайналым жуйес1н1н жеке жэне жаска сай ерекшел1ктер1н зерттеу манызды мэселе болып табылады [5-7]. Материалдар мен эд1стер
Зерттеу эл-Фараби aтындaFы Каз¥У-шн биология жэне биотехнология факультет1ндег1 биофизика жэне биомедицина кафедрасында жург1з1лд1. Тэж1рибеге 17-21 жас aрaлыFындaFы студенттер болды жэне антропометриялык мэл1меттерд1 де ескердк (орташа бойы 170 см, сaлмaFы 70 кг курады). Тэж1рибеде соFыс келем1 Кубичек формуласымен аныкталса, каннын минуттык келем1 Н. Савицкий эд1с1 бойынша,журек
жэне соFыс индекстер1 аныкталды. Сандык мaFлумaттaр Стюдент критерий! колданылды. Нэтижелер мен талкылау
Журек-кантамыр жуйес1 ез1н1н кепденгейл1 реттелу1мен кызметЫщ сонFы нэтижес1 бук1л aFзa кызмелшн тaFaйындaлFaн денгей1н камтамасыз етет1н функционалдык жуйе болып табылады. Курдел1 жуйке-рефлекторлык жэне нейрогуморалдык механизмдерге ие бола отырып, канайналым жуйес1 сэйкес курылымдардын уакытылы адекватты турде канмен камтылуын камтамасыз етед1. Баска да тендей жaFдaйлaрдa бук1л aFзaнын тaFaйындaлFaн кызмет ету денгей1не канайналым аппаратынын эквивалента кызмет ету денгей1 сэйкес келед1 деп есептеуге болады [8,9]. Журек-кантамыр жуйес1н1н функционалдык керсетк1штер1н1н езгеру1 корш^ан ортанын сез1мтал индикаторы кызмет1н аткаруы мумк1н, ал aFзaнын бей1мделуш1л1к жауап реакциялары кеб1несе канайналым жуйес1н1н керсетк1штер1 бойынша бaFaлaнaды.
Жыныстык жет1луд1н со^ы сатылары журек, кантамырлар жуйес1 кызметтер1 кaлыптaсуындaFы жэне онын реттелу механизмдерЫдеп курдел1 езгер1стермен сипатталады. ¥сынылып оты^ан жумыста оку жылынын басы (кыркуйек) жэне 7 айдан кей1нг1 (мамыр) спортпен шуFылдaнбaйтын ул жэне кыз бaлaлaрдaFы орталык гемодинамиканын нег1зг1 керсетк1штер1 сарапталды (кесте 1).
Кесте 1 - Спортпен ш^ылданбайтын студенттер гемодинамикасынын нег1зг1 керсетк1штер1
Зерттелген керсеткш Топ Ок,у жылынын басы Ок,у жылынын соны
КСК (мл) ¥л бала 58,87 ±1,71 58,87±1,78
Кыз бала 50,16 ±1,55 45,97±1,2
КМК (л/мин) ¥л бала 4,51 ±0,09 4,87 ±0,14
Кыз бала 3,88 ±0,1 3,55 ± 0,11
СИ (мл/м2) ¥л бала 34,13 ±1,05 33,08±1,18
Кыз бала 31,76±0,95 28,71±0,85
ЖИ (л/мин/м2) ¥л бала 2,67 ±0,06 2,74±0,09
Кыз бала 2,45 ±0,07 2,24±0,08
Журек жиырылуларынын куш1 мен ти1мд1л1г1н каннын соFыс келем1 аныктайды, ол керсетк1ш 1-ш1 тексеру сэтЫде жастары б1рдей кыз бaлaлaрFa кaрaFaндa улдарда анык жоFaры (Р=0,000376) болды жэне сэйкес1нше 58,87±1,71 мл жэне 50,16±1,55 курады. Дэл осы студенттерд1 оку жылынын
сонында тексеру барысында жыныстык айырмашылыктардын кушейгенд1г1 аныкталды (Р<0,000001).
Сонымен коса улдарда aтaлFaн керсетк1ш мулдем езгермеген, ал кыздарда онын мэн1 45,97±1,2 мл (Р = 0,031) дей1н анык темендеу1 орын aлFaн. Канайналымнын минуттык елшем1 -тыныштык кушндеп 1 минут 1ш1нде журектен айдалатын кан
мелшер^ улдарда оку жылынын басында да (Р=0,00003), сонында да (Р<0,000001) анык жоFaры. Алайда aтaлFaн керсеткiш кыздарда (Р=0,0212) анык 9,3%-Fа дейiн (3,88±0,1-ден 3,55±0,11 л/мин дейiн) темендеген, ал улдарда анык 8%-Fа (4,51±0,09-дан 4,87±0,14 л/мин дейiн) жоFарылаFан. Индекстк керсеткiштер - соFыс жэне журек индекстерi дене беткешшн аумаFына шаккандаFы каннын соFыс жэне минуттык келемдерЫн, керсеткiштерiн сипаттайды. СИ келемi улдарда жоFары. Бiрак бастапкы тексеру барысында бул айырмашылык анык емес, ал кайта тексеру барысында айырмашылык бiршама айкындала тYседi (Р=0,0028). АталFан керсеткiш улдарда да, кыздарда да темендейд^ бiрак улдарда езгерiс мардымсыз жэне анык емес (34,13±1,05-тен 33,08±1,18 мл/м дейiн), ал кыздарда СИ азаюы (31,76±0,95-тен 28,71±0,85 мл/м2 дейiн) анык байкалады (Р=0,0156). ЖИ мелшерлерiнiн езгеруi де осыпан уксас тенденцияFа ие. Жыныстык айырмашылыктар оку жылынын сонына карай к^шейе тYседi (айырмашылыктар айкындыFы 0,0246-дан 0,000091 дешн артады). АталFан керсеткiштiн ^аюы улдар тобында айкын емес (2,67±0,06-дан 2,74±0,09 л/мин/м дейiн). Кыз балаларда бастапкыда 2,45±0,07 л/мин/м тен болFан жYрек индексi айкын тYрде 9,4%^а азайып (Р=0,028), 2,24±0,08 л/мин/м2 курады.
Осылайша, бастапкы тексеру сэтiнде орталык гемодинамиканын барлык керсеткiштерi эйел жынысы екiлдерiнде темен. АталFан айырмашылыктардын айкынды^ы оку жылынын сонына карай арта тYседi. Топтар iшiнде, кыз балаларда барлык зерттелген параметрлер кайта тексеру барысында азаЙFандыFы аныкталды, жэне бул езгерiстер айкын сипатка ие. ¥л балаларда мундай накты зандылыктар байкалмайды. ОларFа тек каннын минуттык келемУн айкын жоFарылауы тэн.
¥лдарда жэне кыздардаFы жалпы ми кан айналымынын керсеткiштерi жылына екi рет тiркелдi жэне сарапталды. Нэтижелер 2 кестеде керсетшген.
Ок,у жылынын бойында жYректен бас миына айдалатын каннын мелшерЫ керсететiн шеткi канайналымнын келемдiк жылдамды^ы (ШККЖ) екi топта да айтарлыктай улFаяды (улдарда 37,3%-Fа, каздарда 16,8%^а). Абсолюттi бiрлiктерде улдарда аталFан керсеткш 617,79±24,16-дан 848,11±45,16 мл/мин дейiн анык жоFарылайды (Р=0,00016). Ал кыздарда сэйкеанше 482,26± 16,99-дан 563,05±16,69 мл/мин дешн (Р=0,00133). Жыныстык белгiсi бойынша манызды айырмашылыктар тек бастапкы сатыда Fана тiркеледi, ал жыл сонында денгейлес болады.
Кесте 2 - Спортпен айналыспайтын студентте
эд1н церебральды гемодинамиканын керсетк1штер1
Зерттелетiн Топ Ок,у жылынын басы Ок,у жылынын соны
параметр
ШККЖ ¥л бала 617,79±24,16 848,11±45,16
(мл/мин) Кыз бала 482,26±16,99 563,05±16,69
Ужылдам ¥л бала 0,91±0,04 0,99±0,04
(Ом/сек) Кыз бала 0,98±0,03 1,1±0,03
Убаяу ¥л бала 0,54±0,03 0,58±0,03
(Ом/сек) Кыз бала 0,56±0,02 0,64±0,02
Жылдам (Уж.) жэне баяу (Уб.) канмен камтылу жылдамдыктары кыздарда Fана анык жоFарылайды (оку жылынын басы мен соны аралыFында айырмашылыктар сенiмдiлiгi Уж. Yшiн 0,0038; Уб. Yшiн - 0,0012). Жыл басында зерттелген топтар арасында аталFан керсеткiштер бойынша айырмашылыктар мардымсыз. ¥лдарда жылдам канмен камтылу жылдамды^ы 0,91±0,04 Ом/сек, баяу камтылу 0,54±0,03 Ом/сек, кыздарда сэйкесiнше -0,98±0,03 жэне 0,56±0,02 Ом/сек. Оку жылынын сонына карай, канмен камтылу жылдамды^ынын ете тез жоFарылауына байланысты кыздарда айырмашылыктар айкын сипатка ие болады (V* Yшiн Р=0,049; Vб. Yшiн Р=0,045). Абсолюттi бiрлiктерде жылдам жэне баяу канмен камтылу жылдамдыктары улдарда сэйкеанше 0,99±0,04 жэне 0,58±0,03 Ом/сек курайды, ал кыздарда 1,1 ±0,03 жэне 0,64±0,02 Ом/сек.
Осылайша, кыздарда барлык карастырылып отырFан параметрлердiн улFаю баFытындаFы айтарлыктай жэне анык езгерiстерi байкалады. ¥лдарда жылдамдык параметрлерiнiн езгерiстерi анык сипатка ие емес. Кайта тексеру барысында
жыныстык айырмашылыктар кYшейедi жэне барлык сарапталып отырFан керсеткштер Yшiн айкын сипатка ие бола тусед^
Церебральдi кан айналымынын барлык зерттелген керсеткiштерi Yшiн ол он сипатта, бул бас миынын алмасу процесстерЫщ оптимизациялануына баFытталFан орта эсерлерше бейiмделу процесстерiнiн жYрiп жаткандыFын керсетедк
КYнделiктi спорттык жаттыFулар жаFдайы, эаресе тезiмдiлiкке бaFыттaлFaн жаттыFулар барысы аFзада жYрiп отыратын барлык процесстерде езЫе тэн iз калдырады. АFзaнын бешмделпштк мYмкiндiктерiн жоFaры денгейде устауда физикалык жYктемелердiн кандай роль ойнaйтындыFы туралы мэлiметтер кепшiлiкке белгiлi.
¥сынылып оты^ан белiмде 5 жылдан аса уакыт спортпен белсендi тYрде шуFылдaнып келе жаткан студенттердiн орталык гемодинамикасынын непзп керсеткiштерi сaрaптaлFaн.
Кесте 3 - Спортпен айналысатын студенттерд1н орталык гемодинамиканын салыстырмалы керсеткш
Зерттелген керсеткiш Топ Ок,у жылынын басы Оку жылынын соны
КСК (мл) ¥л бала 60,23±1,92 62,9±1,99
Кыз бала 49,08±1,88 51,33 ±1,75
КМК (л/мин) ¥л бала 4,7±0,17 4,5±0,18
Кыз бала 4,04±0,27 3,88±0,23
СИ (мл/м2) ¥л бала 35,47±1,43 37,56±1,54
Кыз бала 32,33±1,96 33,08±2,0
ЖИ (л/мин/м2) ¥л бала 2,81 ± 0,13 2,72±0,12
Кыз бала 2,74±0,21 2,65±0,17
Вестник КазНМУ №3-2020
КСК оку жылынын басында ул балаларда кыздармен салысть^анда анык жоFары (Р=0,0015) жэне сэйкеанше 60,23±1,92 жэне 49,08±1,88 мл курайды. Кайта тексеру барысында да осындай тенденция сакталады (Р=0,0013), яFни аталFан кeрсеткiш еKi топта да шамамен бiрдей жоFарылайды (улдарда 4,4%^а жэне кыздарда 4,6%-Fа). Бiрак мундай eзгерiстер статистикалык турFыда айкын емес, жэне оку жылынын сонында TOFbK кeлемiнiн мэнi улдарда 62,9± 1,99 мл, кыздарда - 51,33± 1,75 мл.
КМК кeрсеткiштерi, керiсiнше, темендеу тенденциясына ие. Бiршама жоFары керсеткштер оку жылынын басында да (Р=0,041), сонында да (Р=0,044) ул балаларда байкалады. Оларда аталFан параметр 4,7±0,17-ден 4,5±0,18 л/мин дейiн (4,4%-Fа) темендейд^ ал кыздарда 4,04±0,27-ден 3,88±0,23 л/мин дешн (4%-Fа) тeмендейдi. СоFыс жэне журек индекстерiнiн мэндерi де осьтан сэйкес. СИ жоFарылау тенденциясына ие, сонымен коса екi жаFдайда да кыздарFа KараFанда улдардаFы жоFары кeрсеткiштер тiркеледi (оку жылынын басында 35,47±1,43 жэне 2232,33±1,96 мл/м, жэне оку жылынын сонында 37,56±1,54 жэне 33,08±2 мл/м
сэйкесiнше). Бiрак жыныстык та, жастык та айырмашылыктар статистикалык айкын сипатка ие емес.
ЖИ тeмендеу баFытындаFы тенденцияны кeрсетедi. ¥лдарда аталFан кeрсеткiштiн 2,81 ±0,13-тен 2,72±0,12 л/мин/м2 дейiн, ал кыздарда 2,74±0,21-ден 2,65±0,17 л/мин/м2 дейiн тeмендеуi орын алады. Тексеру басында да, сонында да жыныстык айырмашылыктар нактыль^ы байкалмайды. Осылайша, спортпен шуFылданатын студенттердiн орталык гемодинамика кeрсеткiштерi улдардын да, кыздардын да топтарында бiр баFытта eзгередi. Кыздарда бастапкы тексеру кезЫде де, 7 айлык жаттыFу циклынан кейiн де барлык кeрсеткiштер (КСК жэне КМК анык) тeмен. Барлык зерттелген параметрлердiн динамикалык eзгерiстерi топтардын ешкайсысында да айкын сипатка ие емес. Корытынды
Каннын минуттык кeлемi мен каннын соFыс кeлемi бойынша спортпен шуFылданатын жэне спортпен ш^ылданбайтын студенттер арасында бiршама айырмашылыктар байкалды. Спортпен шуFылданатын студенттерде каннын минуттык кeлемi жэне каннын TOFbK кeлемi жоFары болды. СоFыс жэне журек индекстерi бойынша айтарлыктай eзгерiс байкалмады.
ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1
1 Дмитриева Н.В., Глазачев О.С. Полипараметрическая технология доклинической диагностики состояния здоровья человека// Профилактика заболеваний и укрепление здоровья: Научно-практический журнал МЗ РФ, 2001. - №6. - С.41-45.
2 Сэтбаев Х.К., Этепбергенов А.А., Н^баева Ж.Б. Адам физиологиясы, Алматы, 2005. - 663 б.
3 Дубровский В.М. Спортивная физиология. М.: Изд-во ВЛАДОС-ПРЕСС 2015.
4 В.М. Смирнов, В.И. Дубровский.Физиология физического воспитания и спорта: учеб. для студ. сред. и высш. учебных заведений / - М.: Изд-во ВЛАДОС-ПРЕСС, 2002. - 608 с.
5 Солодков А.С., Сологуб Е.Б. Физиология человека. Общая. Спортивная. Возрастная: Учебник для высших учебных
заведений физической культуры / М.: Терра-Спорт, Олимпия Пресс, 2010. - 520с
6 Еланцев А.Б., Тулеуханов С.Т., Маутенбаев А.А., Мадиева Г.Б. Физиологические основы физического воспитания и видов спорта. Алматы: «Казак университет», 2011.
7 Захарьева, Н. Н. Спортивная физиология : курс лекций / Н. Н. Захарьева. - М. : Физ. культура, 2012. - 284 с.
8 Логвин, В. П. Учебно-методическое пособие к лабораторным занятиям по дисциплине «Физиология спорта» / В. П. Логвин, Т. В. Лойко, Н. В. Жилко ; под общ. ред. В. П. Логвин ; Белорус. гос. ун-т физ. культуры. - Минск : БГУФК, 2013. - 78 с.
9 Лойко, Т. В. Физиология спорта в схемах и таблицах : пособие / Т. В. Лойко ; Белорус. гос. ун-т физ. культуры. -Минск : БГУФК, 2015. - 108 с.
1А. Сейтжаппарова, 1Л.Б. Умбетьярова, 2Н.С. Ахмад, 2Д.С. Байгамысова, 2Н.Б. Абиырова, 2М.А. Сейфулдинова, 2 С.П. Пернебекова, 1Н.Т. Аблайханова, 1М.С. Кулбаева, Т.К. Атанбаева, 1А.А. Маутенбаев, 1Е.В. Швецова, 1Б.К. Кайрат 'Казахский Национальный университет имени аль-Фараби, Казахстан, г. Алматы 2Казахский Национальный медицинский университет имени С.Д.Асфендиярова
ОСОБЕННОСТИ ГЕМОДИНАМИЧЕСКИХ ПОКАЗАТЕЛЕЙ У СТУДЕНТОВ В УСЛОВИЯХ РАЗЛИЧНОЙ ДВИГАТЕЛЬНОЙ АКТИВНОСТИ
Резюме: Приведены результаты исследования показателей гемодинамики у студентов в условиях различной двигательной активности. В исследовании использовались следующие методы: метод Короткова и методика измерения частоты сердечных сокращений. В результате исследования было установлено, что относительные гемодинамические
показатели у студентов, не занимающихся спортом несколько ниже чем у студентов, которые занимаются спортом. Ключевые слова: гемодинамика, индекс пульса, индекс сердца, минутный объем крови, объем крови, объем периферического кровообращения
Vestnik KazNMU №3-2020
1A. Seytzhapparova, 1L.B. Umbetyarova, 2N.S. Akhmad, 2D.S. Baygamysova, 2N.B. Abiyrova, 2M.A. Seifuldinova, 2S.P. Pernebekova, 1N.T. Ablaikhanova, 1M.S. Kulbayeva, 1G.K. Atanbaeva, 1A.A. Mautenbaev, 1E.V. Shvetsova, 1B.K. Kairat 1Al-Farabi Kazakh National University,Almaty,Kazakhstan 2Asfendiyarov Kazakh National medical university
FEATURES OF HEMODYNAMIC PARAMETERS IN STUDENTS IN CONDITIONS VARIOUS PHYSICAL ACTIVITY
Resume: The results of the study of hemodynamic indices in students in conditions of various physical activity are presented. The study used the following methods: the Korotkov method and the method of measuring the heart rate. As a result of the study, it was found that the relative hemodynamic indicators among
students who do not go in for sports are slightly lower than among students who go in for sports
Keywords: hemodynamics, pulse index, heart index, minute blood volume, blood volume, peripheral circulation
