CC BY
4
© КОЛЛЕКТИВ АВТОРОВ, 2021 ЭОЖ 340.6:611.781
С. Э. Эдшбек, С. А. Мусабекова
KАРАFАНДЫ ОБЛЫСЫ АУМАFЫНДАFЫ СУИЦИД ДИНАМИКАСЫ
КараFанды медицина университетi патология кафедрасы (КараFанды, Казахстан Республикасы)
Мак;саты: Караранды облысында халыктык суицидт1к белсенд1л1г1не, суицид эдстершН таралуындары езгер1стерге талдау жYргiзу, суицидтердщ динамикасына, курылымына жэне элеуметт1к ерекшел1ктер1не талдау жYргiзу.
Материалдар жэне эдсер: Караранды облысында ез-езiне кол жумсау салдарынан болатын елiм-жiтiм керсеткiштерiн талдау.
Нэтижелер жэне талылау: мониторинг деректерi 2016 жылдан бастап 2020 жылра дейiнгi кезекде суицид декгейiнiк темендеу динамикасын аныктаура мYмкiндiк бердi. Суицид жишПнде, тенденцияларында жэне эдiстерiнде айтарлыктай айырмашылыктар аныкталды. Ерлер мен эйелдер арасында типтiк айырмашылыктар аныкталды (эйелдер арасында езiн-езi елтiру эрекеттерi жэне ер адамдар арасында аякталран суицидтщ басым болуы болуы). Суицид э^о^ ер адамдар езiне-езi зиян кел^рудН агрессивтi эдiстерiн колданатындырын керсетедг Екбекке кабiлеттi жастары ер адамдар арасында суицидтН есуi байкалды. Ок жаракаттары, улану, биiктiктен секiру жэне сура бату салдарынан суицидтер саны азайды, бiрак ерлерде де, эйелдерде де асып елтiру жардайлары кебейдi.
Коры/ты/нды:: керсеттген аумакта туратын халыктык суицид™ м^ез-кулкы екiр аукымында эрекет ете™ iшкi жэне сырткы факторлардык езгеру^е байланысты езгередi. Караранды облысында суицид декгейш темендету бойынша тиiмдi шаралар халыктык тYрлi жас топтарын камтитын арнайы алдын алу бардарламаларын енгiзудi талап етедг
Тужырымдамалар: Караранды облысынык аумарында езiне-езi кол жумсау саны жалпы темендеуде. Ерлер мен эйелдердН суицид эдiсiн тандаудары шешушi факторлар-бул эдiстiк кол жетiмдiлiгi, танымалдыры жэне элеуметпк колайлылыры. 0зiне-езi кол жумсаудык елiмге экелетiн эдiстерiнiк кол же™дшпн шектеу женiндегi алдын алу шаралары туралы мэселенi караран жен.
Клт сездер: суицид, езiн-езi елтiру, елiм-жiтiм, динамика, курылым, хронологиялык параметрлер, жас тобы, жыныстар ара салмары.
6з-езЫе кол жумсау ^a3ipri ^OFaM ушн улкен мэселе болып табылады [11, 12] жэне статистикалык туракты кубылыс ретiнде талданады, мысалы, жеке элеуметтк топтар арасындаFы айырмашылыктарды немесе уакыт ете келе коFамдаFы суицидтiк белсендтктщ динамикасын керсетедi [7, 9]. Популяция денгейндеп суицидтiк мiнез-кулык Yнемi езгерт отырады жэне бул ауыткуларды эр адамFа тэн iшкi факторлардын жэне ел аукымында эрекет ететн сырткы факторлардын езгеруЫщ нэтижесi ретнде карастыруFа болады. Iшкi факторларFа депрессия, психо-активтi заттарды терiс пайдалану, сондай-ак жеке экономикалык проблемалардын болуы, стресст жене алмау жэне т. б. сек^ психоэлеуметтiк факторлар жатады [2]. Сырткы факторларFа макроэкономикалык статистика, енбек нарыFындаFы жэне азаматтарды элеуметтiк корFау саласындаFы ахуал, реформалар процесiне тартылу немесе KOFамдаFы турактылык жатады. Кеп жаFдайда суицидтк мiнез-кулык динамикасын тYCiндiру ете киын [9, 12]. Эдеби мэлiметтерге сэйкес, жыл сайын миллионFа жуык адам ез-езiне кол жумсау салдарынан кайтыс болады, бул 100 000 адамFа шакканда 11,4 (ерлер Yшiн 15,0
жэне эйелдер Yшiн 8,0) куратын жаска байланысты жыл сайынFы стандартталFан суицид денгейi [5]. 2015 жылдан бастап 2020 жылFа дейiнгi аналитикалык мэлiметтерге сэйкес, жасына байланысты суицид денгей 30% - Fа ест [5, ]. 6з-езiне кол жумсау себептерi жасына, жынысына жэне баска да факторларFа байланысты эртYрлi дэрежеде таралады [11]. Суицидтер табыс денгей жоFары елдерде Fана емес, элемнщ барлык енiрлерiнде де орын алады. Шын мэнiнде, 2016 жылы элемдеп суицидтiн 79% - дан астамы табысы темен жэне орташа елдерде болды [1].
Казакстан ез-езiне кол жумсау саны бойынша элемде Yшiншi орын алады жэне Орталык Азия елдерi арасында кешбасшы [1]. Казакстанда 2019 жылы 3805 суицид о^асы, онын 180-i кэмелетке толмаFандар тарапынан жасалды жэне 4 784 суицид эрекеттерi тiркелдi [5]. Казакстанда суицидтер саны 2019 жылы 2018 жылмен салыстырFанда 7,4%^а естi, бул ретте 2020 жылдын бес айында бул керсеткiш 2,5%^а естi [5]. КараFанды облысы суицид саны бойынша республика бойынша тертiншi орында [5]. Сонымен катар, осы аумактаFы динамика, курылым жэне
элеуметт ерекшел1ктер мэселелер| жетк1Л1кт1 зерттелген жок. Осыпан байланысты, жынысына, жасына, ултына жэне т. б. байланысты осы аумакд^ы суицидтердщ сандык, курылымдык жэне динамикалык керсетюштерн зерттеу кажетт1л1г1 бар.
Зерттеудщ максаты - 2016-2020 жылдардаFы ез1не-ез1 кол жумсау эд1стер1нщ таралуындаFы езгер1стерд1 зерттеу, суицидтердщ динамикасына, курылымына жэне элеуметтк ерекшел1ктер1не талдау журпзу.
МАТЕРИАЛДАР ЖЭНЕ ЭД1СТЕР
КР ЭМ Сот сараптамалары орталы^ы-нын 9 ек1рд1 камтитын КараFанды облысы бойынша сот сараптамалары институтынын 634 сот-медициналык корытындысына ретроспектив^ талдау жург1з1лд1. 2016 жылдан бастап 2020 жылFа дей1н суицидтердщ курылымы гендерл1к белг1с1, жасы, улты, элеуметт1к мэртебес1, уакытша керсетк1штер1 мен маусымдылы^ы (ай, апта кун1) зерттелдк Жас топтары демографиялык нормаларFа
сэйкес курылды (10 жас аралыFында интер-валдар, 70 жастан аскан адамдар жалпы топка б1р1кт1р1лд1).
6к1рд1 кыскаша сипаттай отырып, КараFанды облысындаFы халыктын жалпы саны (2021 жылFы деректер бойынша) 1 375 788 адамды атап еткен жен [5]. КараFанды облысы аумаFы бойынша КР-даFы ен 1р1 облыс, экологиялык жаFдайы жэне элеуметтк -экономикалык дамуы бойынша салыстырмалы колайлы керсетк1штермен сипатталады.
Алы^ан мэл1меттерд1 ендеу Microsoft Excel XP (Micosoft Corp., ДКШ) кестел1к редакторынын кемег1мен, Statistica 10.0 (StatSoft Inc., АКШ) жэне SPSS 20 статистикалык баFдарламалар пакеттер1н колдана отырып журпзшдк ДлынFан нэтижелерд1 талдау уш1н колданбалы статистикалык талдау эд1стер1 колданылды.
НЭТИЖЕЛЕР МЕН ТАЛКЫЛАУЛАР Длдымен 1-суретте керсет1лген суицидтердщ жалпы саны туралы деректерд1 талдаFан жен. ДякталFан суицидтер уш1н
1 сурет - КараFанды облысында 2016 жылдан 2020 жылFа дей1н суицидт1к кер1н1стердщ динамикасы 1 кесте - Ерлер мен эйелдер арасындаFы суицидтк эрекеттер мен ез1не-ез1 кол жумсаулардын саны
Жынысы ЖаFдайлар саны, абс. жылдар бойынша
2016 2017 2018 2019 2020
Ерлер 115 104 104 119 98
Эйелдер 17 23 18 22 14
Жыныстар ара салмаFы (е/э) 6,76 4,52 5,78 5,4 7
жалпы трендт (2016 жылдан бастап темендеу) атап еткен жен, бул суицидтк мнез-кулыктын бул керiнiстерi ^амда болатын белгiлi бiр эсер етушi факторларFа тэуелдi екендИн куэландырады.
6рi карай, гендерлiк айырмашылыктар турFысынан мэлiметтер талданды (1 кесте).
1-кестеден керiп отырFанымыздай, ер адамдар ез-езне кол жумсауды эйелдерге караFанда 4,5-7 есе жиi аяктайды. Эрекет ету жэне суицид жаFдайларынын жалпы санын
гендерлiк белiнiсте караFан кезде аякталFан суицидтердi (2-сурет) атап етуге болады, ерлер мен эйелдерде со^ы бес жылда суицидтiк белсендтктщ темендеу YPДiсi байкалады. БуFан тренд сызыктары дэлел бола алады. Сонымен катар, жекелеген жылдардаFы эрекеттер мен суицидтер саныньщ есуiне назар аудару кажет. Осылайша, 2019 жылы ерлер арасында суицидтер саны кыска мерзiмдi кетершд^ эйелдерде 2017 жылдан 2019 жылFа дейiн айтарлыктай айкын жэне
2 сурет - 2016-2020 жылдары KараFанды облысында ерлер мен эйелдер арасында суицид жаFдайлары
3 сурет - KараFанды облысында жыл айына байланысты суицидтщ ерекшелiктерi 48
узак кетерту болды. Эр жылдары аякталFан суицид жаFдайында ерлер мен эйелдердщ аракатынасы 4,5:1-ден 7:1-ге дейiн айтарлыктай езгередi.
2016 жэне 2019 жылдары ерлер арасында суицидтщ айкын ecyi, ал 2017 жэне 2019 жылдары эйелдер арасында экономи-кадаFы даFдарыс кубылыстарымен, атап айтканда, со^ы екi жылдаFы казакстандык-тардык накты табыс керсетюштерЫщ динами-касынык туракты тeмендеуiмен байланысты. Дегенмен, ерлер мен эйелдердщ трендтернщ сэйкес ^yi (2 - сурет) ауысулардык закды сипатын кeрсетедi - 2016 жылдан бастап KараFанды облысында суицид™ белсендшк темендеп келедi, бул жалпы Казакстан Республикасы бойынша жалпы статистикамен сэйкес келедi [1, 5]. Бул жаFдайды аймактаFы элеyметтiк-экономикалык жаFдайды турак-тандыру нэтижесiнде карастырyFа болады.
Будан эрi жыл мезгiлдерi, айлар мен апта кYндерi бойынша колда бар деректер талданды. Теменде аякталFан сyицидтердi белу бойынша деректер кел^ршген (3 сурет).
3-суретте келтiрiлген мэлiметтерден кeрiнiп турFандай, суицидтердщ жалпы саны ^зп кезекде артады, ек кеп саны кактар, маусым жэне казан айларында, ек азы мамыр мен желтоксанда тiркелдi.
Акпаннан сэyiр-мамырFа ауыскан кезде бiршама темендеу назар аудартырады, жаз айларында - маусымда туракты жоFары кер-сеткiштер байкалады жэне караша-желтоксанда темендеумен тамыздан казанFа дейiн бiртiндеп жоFарылайды. КYЗдiк кетер^ маусымдык аффективтi бузылумен (кYЗгi депрессиямен) байланысты болуы мYмкiн. Сyицидтердiк маусымдыль^ы бурын да аныкталды, бул эдебиетте расталды [4]. Алайда, кейбiр авторлардык суицид эрекеттерiнiк
Жылд ар 10-20 жас 21-30 жас 31-40 жас 41-50 жас 51-60 жас 61-70 жас 71 жас жэне одан жоFары
е э е э е э е э е э е э е э
2016 1 1 15 4 25 3 34 4 14 2 15 1 11 2
2017 4 3 11 6 34 2 25 6 14 2 9 1 8 3
2018 4 2 14 3 29 3 22 5 16 1 10 2 9 2
2019 5 1 17 4 37 4 28 2 17 4 8 3 7 4
2020 4 2 11 3 30 3 23 1 15 3 11 1 4 1
4 сурет - КараFанды облысында апта ^жне байланысты сyицидтiк ерекшелiктерi Кесте 2 - Орталык КазакстандаFы сyицидтердiк жас ерекшелiктерi
маусымды^ы жокка шы^арылады [10]. Айта кету керек, 6i3 аныктаFан айлар арасындаFы айырмашылыктар шамалы жэне статистикалык т¥рFыдан дурыс емес. Сурет жылдан жылFа eзгерiп отыратындыктан, орташа
мэлiметтердщ «тепстелу» байкалады.
Бiркатар авторлар бул эрекеттер аптанык белг^ бiр кYндерiнде, сондай-ак ^н^збенщ белг^ бiр элеуметтiк макызы бар немесе дэстYрлi кYндерiне байланысты жиi жасалатынын айтады [4, 7, 8, 12]. Бiз жYргiзген зерттеулер керсеткендей, езне - e3i кол жумсаудык ек кеп саны бейсенбi, жума, сенбi жэне жексенбi, ек азы-сейсенбi жэне
сэрсенбi кYндерi болады. ¥зак мерзiмдi деректер минимум сейсенбiде болатындыFын керсетед^ содан кейiн белсендiлiк жексенбiге дешн артады, дYЙсенбiде бiршама тeмендейдi.
Осыпан уксас деректер эдебиетте сипатталFан [9, 10]. Алайда, эр тYрлi зерттеулер керсеткендей, жаFдайлардык кеп санын талдау KараFанды облысы бойынша каралFан жаFдайдан айырмашылыFы дYЙсенбi [2] бойынша езЫе^ кол жумсаудык ек кеп санын керсетедк Зерттеу кезiнде алынFан акпарат дэл негiзделмегенiн атап еткен жен, ейткен кайтыс болFандардык денелерiн эрдайым уактылы аныктау мYмкiн емес.
5 сурет - KараFанды облысында eлiм эдiсiне байланысты эртYрлi жастаFы ер адамдарда суицидтщ ерекшелiктерi
6 сурет - KараFанды облысында eлiм эдiсiне байланысты эртYрлi жастаFы эйелдердегi суицидтердщ ерекшелiктерi
2-кестеде ерлер мен эйелдердщ со^ы бес жылдаFы жас кeрсеткiштерi бойынша салыстырмалы деректер керсетшген. ¥сыныл-Fан жиынтык деректерден керт оты^анымыз-дай (егер облыс бойынша ею жыныска да тиесiлi барлык жаFдайларды тутастай карастыратын болсак), суицидтк эрекеттердiк негiзгi бeлiгi (50%) 31 жастан 50 жаска дейiн, яFни жумыска кабiлеттi халыкпен жасалады. Yлкен жастаFы топтарда эрекеттер саны азаяды, 71 жастан аскан кезде минимyмFа жетедi.
Мэселен, 2016 жылы суицид жасаFан адамдардык орташа жасы 41 - ден 50 жаска дейЫ болды (ерлер - 45 жас, эйелдер-47 жас). 2017 жылдан бастап 2020 жылFа дейiнгi кезекде ер адамдарда суицидтщ ек кеп саны 31 жастан 40 жаска дейшп жас тобында тiркелдi, бiрак ол 41 жастан 50 жаска дейшп жас тобында элi де туракты болып кала бередi. Эйелдерде суицид саны 21 жастан 30 жаска дейт ^рт артады. Алайда, со^ы бiрнеше жылда 31 жастан аскан барлык жас топтарында эйелдерде суицид жасынык улFаю беталысын атап еткен жен (Me=39). Сонымен катар, ер адамдарда суицидтердщ саны жасына карай артып, 31-40 жас жэне 41-50 жас аралыFындаFы топтарда максимyмFа жетедi (Me=42). Сyицидтiк эрбiр 4-шi жаFдайы, жынысына карамастан, адам eмiрiнiк орта жылдарында жасалатыны аныкталды. бткен жылдармен салыстырFанда, 2020 жылы ер адамдар 31 - ден 40 жаска дейт, ал эйелдер 21-ден 30 жаска дейт ез-езше кол жумсады, бул Орталык Казакстанда ер адамдарда ез-eзiне кол жумсау жасынык жасарFанын, ал эйелдерде, керiсiнше, егде жаст^ы топтарFа улFайып, ыFысканын керсетед^ бул олардык ез -eзiне кол жумсаудык анаFурлым радикалды эдiстерiн пайдалануымен байланысты болуы мYмкiн. М. С. Уманский жэне бiрлескен авторлардык [8] тюршше, эйелдер Yшiн ек суицидтк жас - 60-69 жас, ал суицидтк каут турFысынан ек колайлысы - 14-20 жас. ТаFы бiркатар авторлар эйелдердiк eзiне-eзi кол жумсау каут 60 жастан жоFары екенш айтады [9, 12]. Алайда, бiркатар хабарламалар аталFан мэлiметтерге кайшы келедк Сонымен, Y. Y. Chen жэне [10] Шы^ыс Жерорта текiзi аймаFынык моделiнде эйелдердiк сyицидтерiн зерттеген бiрлескен авторлар 15-29 жас аралыFындаFы эйелдерде суицидтщ максимал-ды декгейi байкалады дейдi. Б. С. Положский тужырымдамасына сэйкес [7] эйелдерде аякталFан суицидтщ ек жоFары каyпi 40-45 жаста, осы жаста буры^ы жыныстык тартым-
дылыFын жоFалтyFа байланысты орын алады. Дегенмен, зерттеуштердщ кeпшiлiгi егде жастаFы жэне кэрiлiк жастаFы эйелдерде суицидтщ жоFары каyпi бар деген пiкiрдi устанады деп айтyFа болады.
Алы^ан мэлiметтер сонымен катар eзiне-eзi зиян кел^ру эдiстерiн талдаyFа мYмкiндiк бередк Эдiстердi талдау осы KOFамдаFы суицидтщ ек колайлы куралдары туралы тYCiнiк бередi. Теменде ерлер мен эйелдер арасындаFы сyицидтiк эрекеттер мен аякталFан сyицидтердiк эдiстерi туралы мэлiметтер кел^ртген (5, 6 сурет).
Зерттеу нэтижелерi КараFанды облысы турFындарынык eз-eзiне кол жумсау тэст-дерiнiк курылымында жынысына карамас-тан,асып елу ерекше орын алатынды^ын кeрсеттi-бул кемек керсету ыктималды^ы аз болFан кездегi ек травматикалык эдiс. Бул эдiс ерлер арасында (89%) жэне эйелдер арасында (75%) басым. Суицидтк мшез-кулыктык осы ерекшелИне байланысты Батыста кекiнен талкыланFан алдын-алу эдiсiнiк элеyеттi тиiмдiлiгi бiздiк ^амда суицидке кол жетiмдiлiктiк тeмендеyi сиякты темен болып кeрiнедi. 6зiн-eзi ел^ру Yшiн жаhандык аукымда пестицидтер, асып елу жэне атыс карулары жиi колданылады [2, 3].
Айкын гендерлiк кеп баFытты атап еткен жен. Сонымен, ер адамдар етюр заттармен закымдануды немесе биiктiктен кулауды, эйелдер улануды жен кeредi. Мундай жаFдайларда адамFа кемек керсетуге болатын узак уакыт кезекi бар жэне ол суицидологияда "агрессивт емес" деп сипатталады [2]. Бiркатар жумыстарда эйелдерге тэн суицидтк эрекеттер эдктерш талдайды. Бул мэселе бойынша зерттеуштердщ кепштИ эйелдер такдаFан суицид эдiстерi эдетте ер адамдар колданатын суицид тэсiлдерiне караFанда "жумсак" (яFни. аз агрессивтi, аз закым келтiретiн жэне аз летальды) [3]. Сонымен катар, эдебиетте эйелдердiк суицидтщ «жумсак» эдютерше бейiмдiлiгiнiк эртYрлi тYCiндiрмелерiн табyFа болады. Олардык бiрiне сэйкес, эйелдер ез-езше кол жумсау эрекеттерш кeбiнесе eздерiн eлтiрy Yшiн емес, KоршаFан ортаFа эсер ету немесе олардык мэселелерше назар аудару Yшiн колда-натындыFына байланысты ер адамдарFа караFанда аз летальды суицид эдктерш такдайды [6, 13]. Баска тужырымдамаFа сэйкес, эйелдердi кайтыс болFаннан кейш олардык сырткы тYрi еркектерге караFанда кеп ойландырады [8, 10]. Бiздiк аймакта эйелдер ерлер сиякты eлiмге экелетiн эдiстердi
KOлдануFа бейiм болды.
Осылайша, келтiрiлген деректер туракты мониторингтщ 5 жылы iшiнде аумаFы бойынша ек ^р^ облыстардык бiрi жэне халкы бойынша бесiншi облыстык турFындары арасында суицидтiк мiнез-кулыктык ерекшелiк -терi туралы тYCiнiк жасауFа мYмкiндiк бередк Бул деректер ек осал жас жэне гендерлк топтарды аныктау турFысынан кунды. Олар 2130, 31-40 жэне 41-50 жастаFы ер адамдар жэне 21-30, 31-40,41-50 жэне 71 жастан аскан эйелдер. Жумыска кабтетт жас ер адамдар арасында суицидтщ кебеюЫе ерекше назар аудару керек. Бул со^ы жылдардаFы YPДiс жэне суицидтщ «жасаруын» кeрсетедi. БайкалFан кубылыстардык себептерi пэнаралык декгейде одан эрi зерттеудi кажет етедi.
Т¥ЖЫРЫМ
1. КараFанды облысында суицидтер санынык тeмендеуi бойынша теденция бар. Ерлердiк суицидтк мiнез-кулкы эйелдерге караFанда басым.
2. АймактаFы суицидтiк мiнез-кулык кYЗ -кыс мезгiлiнде басым болады жэне аптанык сокына карай жиiлейдi.
3. Ерлер мен эйелдерде езЫ^ eлтiру эдiсiнiк артыкшылыFы кYPделi тYPде аныкталады: КараFанды облысында колже-тiмдiлiк, танымалдылык жэне элеуметтк колайлылык ерлер мен эйелдер арасында эдiстердi такдау кезiнде непзп детерминант-тар болып табылады жэне эдютщ зорлык-зомбылыFы мен летальдылы^ымен байланысты емес.
КОРЫТЫНДЫ
Популяция декгейiндегi суицидтк мнез-кулык Yнемi eзгерiп отырады жэне бул ауыткуларды эр адамFа тэн шю факторлардык жэне ел аукымында немесе кекiрек контексте эрекет ететн сырткы факторлардык eзгеруiнiк нэтижесi ретЩде карастыруFа болады. Суицидтiк мiнез-кулыктык динамикасын тYCiндiру жиi киын, сондыктан мYмкiндiгiнше узак бакылау кезекдерiн камтып, эртYрлi кeрсеткiштердi, мысалы, суицидтiк эрекеттер мен суицидтердi тiркеген жен. ЖоFарыда кел^ртген нэтижелер KараFанды облысын-даFы суицид проблемасына бiрегей кезкарас бередi. Орталык Казакстанда eзiне-eзi кол жумсау декгейн темендету жeнiндегi тиiмдi шаралар алдын алу баFдарламаларынык синергиялык, езара ^шейтетш нэтижесiн талап етедi. Кэмелетке толмаFан адамдардан жэне орта жастаFы адамдардан баска, суицидтщ алдын алу женшдеп шаралар
олардын психикалык денсаулыFы мен элеуметтк эл-аукатын ныFайта отырып, эмбебап ю-эрекеттер болып табылады.
ЭДЕБИЕТ
1 Всемирная организация здравоохранения, 2018 г. Самоубийство https:// www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/ suicide [доступ 12 марта 2019 г.].
2 Зотов П. Б. Регистрация и учет суицидального поведения //Суицидология. - 2018. - Т. 9. - №2 (31). - С. 64-68.
3 Зотов П. Б. Способы завершенных суицидов: сравнительный аспект //Сибирский вестник психиатрии и наркологии. - 2018. - Т. 3. - №100. - С. 62.
4 Зотов П. Б. Суицид: хронобиологиче-ские аспекты /П. Б. Зотов, Е. Б. Любов, В. Д. Шидин //Хрономед. журн. - 2020. - Т. 22. - №. 1. - С. 49-55.
5 Источник из интернета: Комитет по статистике МНЭ РК. https://informburo.kz/stati/ glavnaya/
6 Мусабекова С. Д. Ддамнын сот-меди-циналык сэйкестенд1ру1нде шашты талдаудын рел1 //Медицина и экология. - 2020. - №4. - С. 98-106.
7 Положий Б. С. Суицидальная ситуация в современной России //Психическое здоровье человека и общества. Дктуальные междисциплинарные проблемы. - 2018. - №4. - С. 567-574.
8 Уманский М. С. Суицидальные попытки: соотношение мужчин и женщин /М. С. Уманский, Е. П. Зотова //Девиантология. -2018. - Т. 2, №1. - С. 30-35.
9 Buron P. Reasons for Attempted Suicide in Europe: Prevalence, Associated Factors, and Risk of Repetition /P. Buron, L. Jimenez-Trevino, P. A. Saiz //Arch. Suicide. Res. - 2016. - №20 (1). - P. 45-58.
10 Chen Y. Y. Female labour force participation and suicide rates in the world /Y. Y. Chen, M. Chen, C. S. M. Lui //Soc. Sci. Med. -2017. - V. 195. - P. 61-67.
11 Fjeldsted R. Suicide in Relation to the Experience of Stressful Life Events: A Population-Based Study /R. Fjeldsted, T. W. Teasdale, M. Jensen //Archives of Suicide Research. - 2017. -V. 21 (4). - P. 544-555.
12 Holman M. S. Suicide Risk and Protective Factors: A Network Approach /M. S. Holman, M. N. Williams //Archives of Suicide Research. -2020. - V. 4. - С. 1-18.
13 Kavak G. Evaluation of suicide attempt by using medicines and chemicals /G. Kavak, M. Aydin, K. Altinbas //European Neuropsychophar-
macology. - 2019. - V. 29 (1). - P. 333.
REFERENCES
1 Vsemirnaja organizacija zdravoohranenija,
2018 g. Samoubijstvo https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/suicide [dostup 12 marta
2019 g.].
2 Zotov P. B. Registracija i uchet suicid-al'nogo povedenija //Suicidologija. - 2018. - T. 9. -№2 (31). - S. 64-68.
3 Zotov P. B. Sposoby zavershennyh sui-cidov: sravnitel'nyj aspekt //Sibirskij vestnik psihiatrii i narkologii. - 2018. - T. 3. - №100. - S. 62.
4 Zotov P. B. Suicid: hronobiologicheskie aspekty /P. B. Zotov, E. B. Ljubov, V. A. Shidin // Hronomed. zhurn. - 2020. - T. 22. - №. 1. - S. 4955.
5 Istochnik iz interneta: Komitet po statis-tike MNJe RK. https://informburo.kz/stati/glavnaya/
6 Musabekova S. A. AdamnyH sot-medicinaly^ sjestendiruinde shashty taldaudyn reli //Medicina i jekologija. - 2020. - №4. - S. 98106.
7 Polozhij B. S. Suicidal'naja situacija v sov-remennoj Rossii //Psihicheskoe zdorov'e cheloveka i obshhestva. Aktual'nye mezhdisciplinarnye problemy. - 2018. - №4. - S. 567-574.
8 Umanskij M. S. Suicidal'nye popytki: soot-noshenie muzhchin i zhenshhin /M. S. Umanskij, E. P. Zotova //Deviantologija. - 2018. - T. 2, №1. - S. 30-35.
9 Buron P. Reasons for Attempted Suicide in Europe: Prevalence, Associated Factors, and Risk of Repetition /P. Buron, L. Jimenez-Trevino, P. A. Saiz //Arch. Suicide. Res. - 2016. - №20 (1). - P. 45 -58.
10 Chen Y. Y. Female labour force participation and suicide rates in the world /Y. Y. Chen, M. Chen, C. S. M. Lui //Soc. Sci. Med. - 2017. - V. 195. - P. 61-67.
11 Fjeldsted R. Suicide in Relation to the Experience of Stressful Life Events: A Population-Based Study /R. Fjeldsted, T. W. Teasdale, M. Jensen // Archives of Suicide Research. - 2017. - V. 21 (4). -P. 544-555.
12 Holman M. S. Suicide Risk and Protective Factors: A Network Approach /M. S. Holman, M. N. Williams //Archives of Suicide Research. - 2020. - V. 4. - S. 1-18.
13 Kavak G. Evaluation of suicide attempt by using medicines and chemicals /G. Kavak, M. Aydin, K. Altinbas //European Neuropsychopharmacology. -2019. - V. 29 (1). - P. 333.
nocrynw^a
S. A. Adilbek, S. A. Mussabekova
SUICIDAL DYNAMICS IN THE TERRITORY OF THE KARAGANDA REGION
Department of pathology of Karaganda medical university (Karaganda, Repubiic of Kazakhstan)
Purpose: to analyze the suicidal activity of the population, changes in the prevalence of suicide methods, to analyze the dynamics, structure and social characteristics of suicides in the Karaganda region.
Materials and methods: analysis of mortality rates due to suicide in the Karaganda region.
Results and discussion: Monitoring data made it possible to identify the dynamics of a decrease in suicide rates in the period from 2016 to 2020. There were significant differences in the frequency, tendencies and methods of suicide. Typical differences were established between men and women (prevalence of attempts among women and completed suicide among men). Suicide patterns indicate that men use more aggressive methods of self-harm. An increase in suicides was noted among men of working age. The number of suicides due to gunshot injuries, poisoning, jumping from a height and drowning has decreased, but the number of cases of hanging of both men and women has increased.
Conclusion: the suicidal behavior of the population living in this territory changes depending on changes in internal and external factors acting on a regional scale. Effective measures to reduce the level of suicides in the Karaganda region require the introduction of special preventive programs covering different age groups of the population.
Findings, the number of suicides in the territory of the Karaganda region is generally decreasing. The determining factors when choosing a method of suicide for a man and a woman are the availability, popularity and social acceptability of the method. Consideration should be given to preventive measures to limit the availability of lethal methods of suicide.
Key words: suicide, mortality, dynamics, structure, chronological parameters, age group, sex ratio
С. д. ддлбек, С. А. Мусабекова
СУИЦИДАЛЬНАЯ ДИНАМИКА НА ТЕРРИТОРИИ КАРАГАНДИНСКОЙ ОБЛАСТИ
Кафедра патологии Медицинского университета Караганды/ (Караганда, Республика Казахстан)
Цель: анализ суицидальной активности населения, изменения в распространенности методов самоубийства, анализ динамики, структуры и социальных особенностей суицидов в Карагандинской области.
Материалы и методы: анализ показателей смертности в результате самоубийств в Карагандинской области.
Результаты и обсуждение, данные мониторинга позволили выявить динамику снижения уровня самоубийств в период с 2016 по 2020 г. Зарегистрированы значительные различия в частоте, тенденциях и методах самоубийств. Установлены типичные различия между мужчинами и женщинами (преобладание попыток среди женщин и завершенных самоубийств среди мужчин). Способы суицидов свидетельствуют о том, что мужчины используют более агрессивные методы самоповреждения. Отмечен рост самоубийств среди мужчин трудоспособного возраста. Снизилось количество самоубийств в результате огнестрельных повреждений, отравлений, прыжков с высоты и утоплений, но увеличилось количество случаев повешения как среди мужчин, так и женщин.
Заключение. суицидальное поведение населения, проживающего на изучаемой территории, меняется в зависимости от изменений внутренних и внешних факторов, действующих в масштабе региона. Эффективные меры по снижению уровня суицидов в Карагандинской области требуют внедрения специальных профилактических программ, охватывающих различные возрастные группы населения.
Выводы, количество самоубийств на территории Карагандинской области в целом снижается. Определяющими факторами при выборе способа самоубийства мужчины и женщины являются доступность, популярность и социальная приемлемость метода. Следует рассмотреть вопрос о превентивных мерах по ограничению доступности летальных методов самоубийства.
Ключевые слова: суицид, самоубийство, смертность, динамика, структура, хронологические параметры, возрастная группа, соотношение полов
