CC BY
7
ЭКОЛОГИЯ И ГИГИЕНА
© КОЛЛЕКТИВ АВТОРОВ, 2019 ЭОЖ 616.24-036.88(574)
Л. К. Ибраева, А. А. Ныгиметова, Д. Х. Рыбалкина, М. Б. Алтынбеков, А. В. Чернецкий, О. Б. Жандарбеков, В. Р. Никель
КР 6НЕРКЭС1П АУДАНДАРЫНДА ТЫНЫС АЛУ ЖУЙЕС1Н1Ц АУРУЛАРЫ СЕБЕБ1НЕН МЕДИКО-ЭЛЕУМЕТТ1К ШЬ^ЫНДАРДЫ БАFАЛАУ
Динамика декгешнщ артуымен байланысты тыныс алу жYЙесi ауруларынык (ТАЖА) себеб^ен, влiм-жiтiм курылымында алдыкры катарда болмаса да, макызды орындарынык 6ipiH алады.
Макксаты:: Караранды облысындары ТАЖА бойынша медициналык-элеуметтiк шырындарды талдау.
Материалдар мен эд'кстер: КР мэлiметтерiмен салыстырранда, статистика департаментiнiк Караранды филиалында алынран ТАЖА-нан (атап айтканда пневмониялар жэне вкпенiк созылмалы аурулары (0СА) Yшiн) влiм-жiтiм квркеткiштерiн, сондай-ак в^р бойынша жалпы iшкi внiмнен (Ж10) шырындардык Yлекiн есептей отырып, екбекке кабiлеттi халыктык уакытынан бурын влiмiнен жыл жоралтудык интегралдык квркеткiшiн ретроспектива (2008-17 жж.) талдау жYргiзiлдi.
Нэтижелер1 мен ккорытындылары: Облыста пневмониядан болатын влiм-жiтiмдi талдау кезiнде Республика декгешнен 1,4 есе жорарлай отырып, салыстырмалы тYPде туракты динамикасы аныктады; 0СА себеб^ен влiм-жiтiм динамикада 2 еседен астам вктi. Барлык халык арасында пневмониянык жукпасынан влiм курылымында 49,9%, екбекке жарамды халыкта - 63,4%, бiр жаска дейiнгi балаларда - 82,8% - ды курады. Кала туррындарынык пневмония кебебi бойынша влiм-жiтiм декгейi ауылдыктарра караранда жорары болраны анык кврiндi, 0СА кебебi бойынша ^i кврiнiк байкалды. Пневмония мен 0СА влiм-жiтiм квркеткiштерi жасына тэуелдi болды. Екбекке кабiлеттi ерлердiк влiмi эйелдер квркеткiшiнен асып тYKтi. Пневмониядан медициналык-
Халыктык влiм-жiтiмi курылымдык, медициналык, биологиялык жэне мЫез-кулык факторларынык взара ю-кимылынык нэтижекi болып табылады. Бiрiншiден-демографияльк жэне ек алдымен жас мвлшер^ халыктык курылымы. Аумактары халыктык егде адамдар Yлекi нерурлым квп болса, осы жиынтык Yшiн сорурлым жорары жэне влiм квп. Казiргi уакытта мемлекеттер влiм-жiтiм мен сыркатта-нушылыктык курылымын калыптастыруда би рiншi дэрежелi элеуметтiк жэне медициналык детерминантпен сипатталатын эпидемиология -лык квшудiк твртiншi сатысында (кейiнге калдырылран дегенеративтiк аурулар кезекО тур [7].
Тыныс алу жYЙекiнiк аурулары (ТАЖА) влiммен аякталран ауыр аскынулар саны бойынша да, мYгедектiк бойынша да халыктык денсаулырына жэне жалпы мемлекетке Yлкен зиян келаре отырып, халыктык жалпы ауру-шакдыры курылымында макызды позициялар-ды алады. КР бойынша 2007-2018 жж. жалпы влiм курылымында тыныс алу жYЙекiнiк ауруларынык кебебi 9%-ды курады. 1990 жылы Казакстаннык влiм-жiтiм курылымында твменп тыныс алу жолдары инфекцияларынык кебебi 4,79%, СА 95% 4,44-5,16, Yлек бойынша вкпе-нiк созылмалы обструктивт аурулары, 0СОА (4,35%, СА 95% 4,15-4,57) бiршама жорары болды. Твменп тыныс жолдарынык инфекция-ларынан влiм-жiтiм 4 дэрежелi орыннан 2017 жылы 7 орынра (2,69%, СА 95% 2,48-2,89), 0СОА влiм-жiтiм Yлекiнен (3,54%, СА 95% 3,31 -3,83) накты темен болды. 1990 жылдан
бастап 2017 жылра дейiнгi кезекде элемде КР сиякты твменгi тыныс алу жолдарынык жукпа-лары себебнен влiм-жiтiмнiк 63,62% ЖШК (СА 95% 58,80-67,03) 33,49% ЖШК (СА 95% 31,9634,75) дешн анык твмендеуi байкалды. 2017 жылы твменгi тыныс алу жолдарынык жукпа-ларынан влiм-жiтiм 2,56 млн. адамды курады. Казакстан пневмония сыркатынык кебебiмен орташа влiм декгейi бойынша елдер катарына (20,24% ЖШК, СА 95% 18,64-21,97) жатады.
5 жаска дешнп балаларда твменп тыныс алу жолдарынык инфекцияларынан влiм-жiтiм 1990 жылы влiм-жiтiм курылымында (30,46%, СА 95% 28,80-32,27) басым болды. КР ДСМ мэлiметiнше, елiмiзде пневмококк инфекциясына карсы вакцинация басталранра дейiн балалар влiмiнiк кебептерi курылымында тыныс алу органдарынык аурулары Yшiншi орынды иеленiп, 60% - дан астамы эртYрлi этиологиядары пневмониядан влiм-жiтiмдi курады. Караранды облысында ЖРВИ, тумау жэне пневмониядан 1 жастары балалардык влiм-жiтiм квркеткiштерi 2007 жылы 10 мык тiрi туылрандарра шакканда 18,4-ке дейiн квтерiлу жэне 2010 жылы 8,14% - ра дейн твмендеу кезекдерiмен сипатталран. Вакцина-мен камтуды арттырумен 2015 жылы кврсет-кiштiк 4,5% - ра дешн твмендеуiнiк туракты Yрдiкi байкалды. [6]. Пневмония каутт респи-раторлык инфекция болрандыктан, 12.11 ДY-ниежYЗiлiк пневмониямен ^рес кYнi вткiзiледi (World Pneumonia Day), БДД¥, ЮНИСЕФ, Раламдык вакцинация жэне иммундау альянсы коса алранда, 50-ден астам уйымды бiрiктiретiн
балалар пневмониясына карсы жаhандык коалиция усыпан. Коалиция пневмония проб-лемасына мемлекет кайраткерлернщ, Денсаулык сактау мамандарынык жэне барлык мYдделi тулFалардык назарын аударуFа умты-лады [3]. Ауыр пневмониядан ^м-жтм 10% -Fа жетедi. Жекелеген жаFдайларда пневмония гиподиагностикасынык жоFары кeрсеткiштерi жэне аутопсия кезiнде диагноздык ауыткуы 27,2%-Fа дейiн тiркелдi. [4].
1990 жылдан бастап 2010 жылFа дешнп кезекде 6СОА элемдегi eлiмнiк ек кеп таралFан себептерi бойынша тeртiншi орынFа кeштi. 2015 жылы элемдеп бСОА-нан 1990 жылмен салыстырFанда 11,6%^а (95% СА 5,319,8) ^айып, 3,2 млн. адам кайтыс болды [11]. 6СОА мен демiкпе 6yk^ элем бойынша бiркелкi бeлiнуде, Казакстан eкпенiк созыл-малы аурулары себебнен eлiм-жiтiм декгей бойынша орташа елдерге жатады. КР - да ТАЖА-дан eлiм-жiтiм бойынша ек жоFары гарсетюштер СолтYCтiк жэне ШыFыс eкiрлерде (СКО, Костанай облысы жэне ШКО), ек тeмен кeрсеткiштер МакFыстау облысында, ОКО жэне Нур-Султан каласында байкалады. КР барлы; аймактары бойынша, ОКО мен Ма^ыстау облысын коспаFанда, 2008 жылдан бастап 2017 жылFа дейiнгi динамикада eлiм-жiтiм кeрсеткiштерiнiк Нур-Султан каласында 8,4%-дан Атырау облысында 5,3 есеге дейн eсуi байкалды. КараFанды облысында, Ка-закстаннык eнеркэсiптiк аймаFында кен eндiру кэсiпорындарымен байланысты eлiм-жiтiм eсуi 87,1% курады. ЖоFарыда аталFандардык бар-лыFы тыныс алу жYЙесiнiк жедел жэне созыл-малы аурулары себебЫен сыркаттанушылык пен eлiм-жiтiм кeрсеткiшiне мониторинг жYргi-зу, эсiресе eлiм-жiтiм кeрсеткiштерi жоFары болып калатын eкiрлерде КР халкына пульмонологиялык кeмектiк сапасы мен кол же^мдшПн арттыру кажеттiлiгiн шрсетедк
Зерттеу максаты - Казакстаннык eнеркэсiптiк аймаFында (КараFанды облысы) пневмония жэне тумау (J10-J18) жэне eкпенiк созылмалы аурулары (J40-J47) себебiнен eлiм-жтмнен болатын медициналык-элеуметтiк шыFындарды ретроспективтi талдау (20082017 жж.).
МАТЕРИАЛДАР МЕН ЭД1СТЕР
Талдау Yшiн деректер КараFанды облы-сынык статистика департаментi мен Республи-калык электрондык денсаулык сактау орталы-Fында (РЭДО) алынды. Талданатын гарсе™^-тердiк ретроспективасы 2008-2017 жылдар аралыFындаFы 10 жыл iшiндегi кезеад курады. Кайтыс болуына байланысты eмiрiнен айырыл-
Fан жылдардык саны YL ^сет^ш^ есептеу 1 формулаFа сэйкес орындалды:
YLL= Z Da- * ex (1); мунда Dx - кайтыс болFандар санынык жасына сэйкес x ex - кYтiлетiн eмiр суру узакты^ы x (eлiм-жiтiмнiк стандартты кесте-лерiнен); x - 0 ден 85 жас араль^ында жэне одан жоFары.
Денсаулык шыFынынык жасына тэуел-дiлiгiн кeрсету Yшiн YLL индешн есептеу
■ >Kofapfbi тыныс алу жолдарынын, жедел респираторлык, жуцпалары (JOO - J06) Тумау жэне пневмониялар (J10-J18)
■ Баск,а да теменri тыныс алу жолдарынын, жедел респираторлы^ жу^палар (J20 -122)
□ Бас^а да жогар-гы тыныс алу жолдарынын, аурулары (J30 -J39)
■ Теменп тыныс алу жуйеанщ созылмалы аурулары (140 -J47)
■ J71-J79, J48-J59
■ Сыртцы агенттермен эсер ететж екпе аурулары (J60-J70)
Баск,а интерстициалды тж за^ымдауымен болатын респираторльщаурулар (J80-J84) Теменп тыныс алу жолдарыныц|р1вд1 жэне некроздыц Typi(J85-J86)
■ Плевраныцбас^а да аурулары (J90-J94)
□Тыныс алу жолдарыныц басца да аурулары (J95 -J99)
1 сурет - 2008-2017 жж. К,араранды облысында тыныс алу органдарынык аурулары себеб1нен eлiм-
кезiнде дисконттаудык стандартты коэффициент (0,3), тYзету Yшiн константаны (0,1658) жэне эртYрлi жас топтарынык элеуметтк макызды салмаFын кeрсететiн функция ныса-нын аныктайтын параметр (0,04) колданылды. АлынFан нэтижелердi математикалык-статис-тикалык eкдеу Statistica-10 колданбалы ста-тистикалык баFдарламасынык кeмегiмен жYзе-ге асырылды. Калыпты Yлестiрiмi бар сандык айнымалылар Yшiн орташа арифметикалык, стандартты кате жэне 95% сенiмдi интервал есептелдi. Орташа мэндер арасындаFы айыр-машылыктык макыздылы^ы параметрлiк Статистика эдiстерiнiк гамепмен аныкталды, де-скриптивтiк статистика макалада салыстыр-малы коэффициенттер тYрiнде бертген.
НЭТИЖЕЛЕР ЖЭНЕ ТАЛКЫЛАУЛАР ТАЖА eлiмiнiк курылымында 2008-2017 жж. тeменгi тыныс жолдарынык созылмалы аурулары жете^ орын алды (1 сурет). Будан эр^ тумау мен пневмония салдарынан eлiм-жiтiм айкын айырмашылыксыз болды (41,3±4,1%, СА 95% 35,8-46,9). 2014 ж. ТАЖА себебiнен Ресей халкынык eлiм - жiтiм курылымында салыстыру Yшiн тeменгi тыныс жолдарынык созылмалы аурулары 43,2% курады,
соныц шнде екпенщ созылмалы обструктивт
ауруы
жылдар
40,39%, бронх демкпеа - 2,3%,
пневмония-49,9% барлык жардайда [3]. 2 сурет - а) пневмония ce6e6i бойынша елiм
Караранды облысыныц ецбекке жа-рамды халкы Yшiн ТАЖА себеб^ен елiм-жiтiм курылымында пневмонияныц Yлесi 63,4±3,5%, СА 95% 58,7-68,0 курады, динамикада 33,0%-ра (72,8-ден 48,8% - ра дежн) темендедi. 20102012 жж. РФ-да ТАЖА себебi бойынша ецбекке кабiлеттi жастары халыктыц елiм-жiтiмi курылымында барлык жардайлардыц 75% пневмо-нияра байланысты болды, Киыр Шырыс федералдык окрупнщ ТАЖА елiм-жiтiмi курылы-мында-84,6% [8].
Караранды облысында пневмония се-бебi бойынша елiм децгей 2008-2017 жж.орта есеппен 30,9±2,0% ЖШК (СА 95% 28,2-33,6) курады, бул орташа республикалык децгейден 21,9±0,6% ЖШК (СА 95% 21,1-22,6) артык. Облыс бойынша динамикада елiм-жmмнiц есуi елеусiз болды (4,3%, 2-сурет), КР-да елiм-жiтiм децгешнН 16,8% - ра темендеген байкалды.
Караранды облысыныц ецбекке кабЬ леттi халкы Yшiн 2008-2017 жж.орташа жылдык керсеткiш 23,5±1,7% ЖШК, СА 95% 21,2-25,7 децгешнде ^ркелген, динамикадары децгей 40% темендеумен (ЖШК 30,3% - дан 18,2% ЖШК-ра дешн). Салыстыру Yшiн ецбек-ке кабтетт жастары 100 мыц туррынра шак-кандары пневмониядан елiм керсеткш 2010 жылы - 22,6, 2012 жылы - 20,2 курады. Жалпы ел бойынша пневмониядан елiм коэффициент 2012 жылы Киыр Шырыс федералдык округiнде-34,1, осы федералдык округ субъек-ттер^щ арасында - Магадан облысында -49,3 [5].
a)
б)
Караранды облысында 2008-2017 жыл-дары ауыл халкыныц Yлесi бYкiл халыктыц бестен бiр белiгiнен бiршама жорары болды (21,4%). Пневмония себебi бойынша ауыл туррындарыныц елiм-жiтiм децгей (18,9±3,5% ЖШК, СА 95% 14,2-23,6) калалык халыктан (33,7±1,9% ЖШК, СА 95% 31,2-36,2) анык темен болды. Бiрак елiм - жiтiм есiмi калада 8,2%, ал ауылда-2,1 есе курады. Егер 2008 жылы ауыл туррындарыныц елiм-жiтiм керсет-кiшi калада 2,5 есе темен болса, 2017 жылы децгей тек 1,2 есе темен болды.
Караранды облысында орташа 20082017 жылдары екпенН созылмалы аурулары (0СА) себебiнен елiм-жiтiм децгейi 40,2±7,5% ЖШК (СА 95% 30,1-50,3) курады, бул орташа республикалык децгеймен 32,6±1,1% ЖШК (СА 95% 31,2-34,0) накты айырмашылык бол-ран жок. Облыс бойынша динамикада елiм-жiтiмнiц 2,7 есе есуi байкалды. КР-да 0СА себебi бойынша елiм-жiтiмнiц есуi байкалран жок. Татарстанныц зерттеушiлерiнiц корытын-дысы бойынша колайлы эпидемиологиялык
жардай кез^де елiм-жiтiмнiц темендеуi жэне
2 сурет - a) пневмония салдарынан болатын елiм децгеш, b) бронх-екпе патологиясы мен 0СА елiмiнiц жалпы децгейiмен салыстыр-рандары керсеткiштерi, 2008-17 жж. (в 0/оооо)
республикада 1994-2014 жж. елiм-жiтiм кер-сеткiштерiнiц турактануы пациенттердiц ста-
ционарда болу узакты^ы айтарлыктай темен-деу аясында eTTi [4]. Егер КР-да барлык ем-деуге жаткызу бойынша наукастык стацио-нарда болуынык орташа узакты^ы 2008 ж.12,5 жэне 2017 ж. 9,9-ды кураса, КараFанды облысында осыFан уксас кeрсеткiштер тиiсiнше 15,1 жэне 11,2-ге тек болды.
6СА себебi бойынша ауыл халкынык eлiм-жiтiм декгей калалык халыктан (33,0±6,00/ооооо (СА 95% 25,0-41,1) артык (67,9±15,10/ооооо, СА 95% 47,6-88,1). Динами-када eлiм - жтмнщ артуы КараFанды облысынык калаларында 2,4 есе, ал ауылдык аудандарда-2,7 есе курады. КР-да жYргiзiлген зерттеулер нэтижелерi бойынша 2013-2о15 жж. ауылдык жерлерде де калаFа караFанда 10-15%-Fа жоFары. [2].
Жасы жаFынан пневмониядан болатын eлiм-жiтiм декгейшщ eсуi егде жаст^ы адамдарда 60-64 жас тобында 8,7% - дан жэне 85 жаст^ы жэне одан жоFары адамдарда 14,3 есеге дейн байкалды. Ек тeменгi кeрсеткiш 1014 жас тобында тркелген (1,2±0,6% ЖШК, СА 95% о,3-2,0), ек жоFарFы - 85 жас жэне одан жоFары топта (421,1±121,7% ЖШК, СА 95% 258,о-584,2, 2 сурет). Бiр жаска дешнп бала-ларда пневмониядан eлiм шрсеткш (59,4±15,3% ЖШК, СА 95% 39,0-79,9) 55-59 жас аралыFындаFы (57,6±3,8% ЖШК, СА 95% 52,4-62,7) декгешмен салыстырылды. 1-4 жастаFы балалардык пневмониядан eлiм-жiтiмi (6,3±1,1% ЖШК, СА 95% 39,0-79,9) 5-9 жас-таFы балаларFа караFанда (3,1±1,0% ЖШК, СА 95% 1,8-4,3) анык жоFары болды. Балалар-даFы пневмония ТАЖА-нан болатын eлiм курылымында 10-14 жас тобында 66,7%-дан 59 жас тобында 100%^а дейiн болды. Егде жаст^ы адамдар тобында пневмония eлiм курылымында 70-74 жастаFы топта 26,6%-дан 35,3%-Fа дейiн 85 жастаFы жэне одан жоFары топта болды. ТАЖА-нан eлiм - жiтiм шрсет-кiштерi бойынша ек тeменгi декгей 10-14 жас аралыFындаFы топта (1,8±0,6% ЖШК, СА 95% 1,о-2,6), ал ек жоFарFы-85 жас жэне одан жоFары жастаFы топта (1192,2±494,0% ЖШК, СА 95% 530,2-1854,3) болды.
а)
б)
Гендерлк аспектще ТАЖА себебiнен кайтыс болFан ерлердiк Yлесi облыста барлык ер халыктык 0,09%-ын, ал эйелдер-барлык эйел халыктык 0,05%-ын курады. Екбекке жарамды жастаFы пневмониядан кайтыс бол-Fан ер адамдар эйелдерге караFанда 2,9 есе гап болды. Пневмониядан бiр жаска дейiнгi балалардык eлiм-жiтiмi ул балалар
(57,9±13,0% ЖШК, СА 95% 40,4-75,3), кыз балалар (61,0±18,8% ЖШК, СА 95% 35,8-86,2) сиякты бiрдей болды. Бiр жастан 14 жаска дешнп балаларда, 15 жастан 29 жаска дейнп жас адамдар топтарында жэне 80 жастан аскан жэне одан аскан карт адамдар тобында пневмония себебi бойынша макызды гендерлк айырмашылык болFан жок. Кейiнгi жас топтарында ерлердщ eлiм-жiтiмi 30-34 жас топтарында 2,6 еседен жэне 45-49 жас тобында 7579 жас тобында 4,8 еседен аскан.
Зерттелетн кезекде облыстык 6СА себебнен eлiм-жiтiмнiк бiрлi-жарым жаFдайла-ры 15-19 жас аралыFындаFы топтан тркелген. 2017 жылы онык курылымындаFы eлiм-жiтiмнiк ек аз Yлесi (1,2-2,4%) 3о-дан 49 жаска дейiнгi жас топтарында, ек жоFары (6,3-12,8%) 7о жэне одан жоFары жас топтарында байкалды (2 Б сурет). Гендерлк жоспарда ерлердщ eлiм-жiтiмi эйелдерге караFанда орта есеппен 2,4 есе гап болды. КР-да 6СА себебi бойынша eлiм -жiтiм жаFдайлары 2017 жылы балалардык жас топтарында (1-14 жас) тркелген, ек жоFары шыFындар 70-74 жас тобында байкалды. КР-да респираторлык инфекциялардан болатын eлiм-жтм кезнде 70-74 жастаFы жас тобы анык-талды, бiрак бала eлiмi (жалпы eлiм-жiтiм курылымында 20% - дан астам) шп кeкiл аударды.).
ДаFыстанды зерттеушiлердiк нэтиже-лерi бойынша салыстыру Yшiн тыныс алу аFзалары ауруларынан болатын eлiм-жiтiм кeрсеткiштерiнiк eсуi де жаска тэуелдi болды жэне 70 жэне одан жоFары жастаFы максимум-Fа жеттi, ал ерлердiк eлiм-жiтiмi эйелдер Yшiн кeрсеткiштен асып тYCтi. БОД eлiм-жiтiмiне этникалык катыстылык эсер етт, бiрак бул эсер айкындаушы емес [1].
КараFанды облысында 2008-2017 жж. пневмониянык себебi бойынша мерзiмiнен бурын eлiм-жiтiмнiк жылдарынык жоFалуы 5,0%о YLLs курады, ерлер Yшiн гарсетюштен асып тYседi, 10 жыл Ындеп жиынтык жоFалту 68656 YLLs-ге тек болды (1-кесте). 6су кeрiнiсi каркынды кeрсеткiштерде 5 жастан 14 жаска дешнп балалардык жас тобында (улдарда 2,7 есе, кыздарда 1,3 есе); 30-44 жаст^ы топта (эйелдерде 58,3% - Fа); карт адамдар тобында 6о-69 жастаFы (ерлерде 30,5% - Fа), 70-79 жастаFы (ерлерде 2,4 есе, эйелдерде 3,8 есе), 80 жаст^ы жэне одан жоFары жастаFы (ерлерде 11,2 есе, эйелдерде 5,9 есе) байкалды. КалFан жас топтарында гарсетюш белгiлi бiр дэрежеде, тутастай алFанда 28,1%-Fа (ерлерде 34,0% - Fа жэне эйелдерде 16,2%-Fа) тeмендедi. ОсыFан уксас сурет жылдык
1 кесте - 2оо8-2017 жж. К,араранды облысы бойынша пневмония мен 6СА eлiмiнiк себебi бойынша медико-элеуметтiк шырындар (о/оо, абсолюттiк кeрсеткiштер)
Жасы Ерлер Эйелдер Барлы^ы
Пневмониялар
о-4 5,4±1,0, 4,1-6,8 317,6±53,9 245,4-389,8 5,5±1,7, 3,1-7,8 301,6±87,4, 184,4-418,8 5,4±1,3, 3,7-7,2 619,2±133,8, 439,8-798,6
5-14 0,6±0,1, 4,1-6,8 61,6±11,2 46,6-76,6 0,7±0,2, 0,5-1,о 66,2±16,9, 43,5-88,9 0,7±0,1, 0,5-о,8 121,1±21,8, 99,1-15о,3
15-29 1,5±0,3, 1,1-1,9 252,5±51,7, 183,2-321,8 1,0±0,3, 0,70-1,4 171,1±46,0, 109,5-232,7 1,3±0,2, 1,0-1,6 423,6±73,8, 324,6-522,6
3о-44 7,8±1,4, 5,9-9,7 1132,8±193,6 873,3-1392,3 2,5±0,5, 1,9-3,1 379,6±69,5, 286,5-472,7 5,1±0,6, 4,2-5,9 1512,3±185,6, 1263,6-1761,о
45-59 14,2±1,2, 12,6-15,9 1664,3±138,5, 1478,7-1849,9 3,8±0,5, 3,2-4,4 539,0±63,7 453,6-624,4 8,6±0,8, 7,5-9,6 2203,3±191,6, 1946,5-246о,1
6о-69 17,1±2,2, 14,1-2о,о 695±111,8 545,7-845,3 5,4±0,7, 4,4-6,3 333,1±50,7, 265,2-4о1,о 10,0±1,2, 8,3-11,6 1028,1±157,9, 816,4-1239,8
7о-79 17,6±2,7, 14,0-21,2 359,8±45,4 298,9-42о,7 7,3±1,6, 5,1-9,5 300,2±63,0, 215,8-384,6 10,7±1,9, 8,2-13,2 659,9±103,7, 520,9-798,9
8о+ 18,7±6,7, 9,7-27,7 93,2±32,1 50,2-136,2 13,6±3,6, 8,8-18,4 205,1±54,7, 131,8-278,4 14,9±3,9, 9,6-2о,1 298,3±78,7, 192,8-4о3,8
Всего 7,1±0,5, 6,5-7,7 4576,7±288,14190,6-4962,8 3,2±0,2, 2,9-3,5 2288,9±157,4, 2078,0-2499,8 5,0±0,3, 4,6-5,4 6865,6±394,8, 6336,5-7394,7
ХБЛ
15-29 0,2±0,1, 0,1-о,4 38,1±18,1, 13,9-62,3 0,1±0,1, 0,02-о,2 19,2±11,4, 3,9-34,5 0,2±0,1, 0,1-о,3 57,5±23,8, 25,6-89,4
3о-44 1,5±0,2, 1,2-1,8 218,7±34,3, 172,7-264,7 0,4±0,1, 0,2-о,6 59,2±17,6, 35,6-82,8 0,9±0,1, 0,7-1,1 277,7±41,1, 222,6-332,8
45-59 6,7±0,7, 5,7-7,7 784,1±86,3, 668,5-899,7 2,1±0,3, 1,7-2,4 287,7±41,5, 232,1-343,3 4,2±0,4, 3,6-4,8 1072,1±111,7, 922,4-1221,8
6о-69 23,4±3,5, 18,7-28,1 959,2±182,5, 714,6-12о3,8 6,9±1,3, 5,2-8,7 443,1±104,1, 303,6-582,6 13,4±2,1, 10,6-16,3 1402,6±282,4, 1024,2-1781,о
7о-79 50,7±8,7, 39,0-62,4 Ю39,1 ±164,2, 819,1-1259,1 18,2±3,7, 13,2-23,2 752,5±149,0, 552,8-952,2 28,9±5,3, 21,9-36,о 1791,7±311,0, 1374,9-22о8,5
8о+ 67,3±13,8, 48,9-85,8 340,5±76,9, 237,4-443,6 39,7±9,3, 27,1-52,2 597,9±143,6, 405,5-79о,3 46,6±10,4, 32,6-6о,5 938,7±217,7, 646,9-123о,5
Всего 5,2±0,7, 4,3-6,2 338о,1 ±476,4, 2741,7-4о18,5 3,0±0,5, 2,3-3,7 2159,8±399,1, 1624,9-2694,7 4,0±0,6, 3,2-4,9 5540,1±868,8, 4375,8-67о4,4
абсолютт жоFалуы бойынша да байкалды.
Жыл мезгiлiнен ерте ^м - жiтiмнен болFан eлiм - жiтiмдер саны-4,0°/00 Ls, 5,20/00 - ерлер жэне 3,0%о YLLs-эйелдер. КaрaFaнды облысында 10 жыл Ындеп жиынтык шыFындар 55401 жылFа тек болды.
КaрaFaнды облысындаFы жан басы на шaккaндaFы Ж16 декгейi зерттелген кезекде динамикада 2,8 есе, облыс бойынша жалпы 2,9 есе eeri; КР-да уксас кeрсеткiштер сэйкесiнше 2,9 жэне 3,3 есе eeri. КР-да КараFанды облысынык Ж16 Yлесi 12,9% - Fа тeмендедi, орташа алFанда 8,1±0,3% - ды курады.
61Ж-ден екбекке кабшетт халыктык пневмониясынан ерте eлiм-жiтiм себебi бойынша тiкелей шь^ындардык Yлесi (жалпы eкiрлiк eнiм) облыс бойынша 2008-2017 жж. 0,38±0,06%, СА 95% 0,34-0,41 (10 жылда 96188,6 млн. текге), eкпенiк созылмалы ауру-лары себебiнен медициналык-элеуметтк ысы-раптардан (0,21±0,06%, СА 95% 0,17-0,24) анык; асып тYCтi. 6мiр сYPУ декгейнщ eсуiне байланысты акшалай баламада ^сет^ен жылдар шыFыны 82,1%-Fа eстi. 6ам екбекке кабшетт халыктык кeптеген жас топтары бойынша (15-29 жaстaFы эйелдердi ^^aFa^ да) байкалды. Салыстыру кезнде Ресейде тыныс алу органдары ауруларынан болатын залал Yлесi 2013 жылы 0,32%-ды, Вологод облысында - 0,33 -ды, РФ бойынша Ж66 eндiрiсiнде жiберiлген пайда-171019,8 млн. руб., Вологод облысы бойынша-1133,5 млн. руб. курады. Жас топтары бойынша екбекке жарамды жaстaFы РФ aбсолюттiк шыFындaр жыл максималды топтык 35-39 жаста-Fa ест, 2013 ж. 74424 жылдык Вологда облысы максималды жоFaлту байкалды топтык 30-34 жас (660 жыл) [7]. Ауруханадан тыс пневмо-нияFa байланысты жыл сайы^ы шыFындaр Еуропа елдернде шамамен 10 млрд еуро сома-мен есептеледi, АКШ-та тiкелей шы^ындар са-рапшылардык есеп айырысу деректерi бойынша жылына 17 млрд доллардан асады [10].
Облыс бойынша 1Ж6-ден екбекке кaбiлеттi халыктык 6СА-нан ерте кайтыс болу себебi бойынша ткелей шыFындaрдык Yлесi 2008-2017 жж. 0,21±0,06%, СА 95% 0,17-0,24 (10 жылда 58151,3 млн. текге) тек болды. Салыстыру Yшiн Молдова Республикасынык еркектерiнде ТАЖА-нан элеуеттi eмiрiнiк жо-FaлFaн кeрсеткiшi эйелдерде осындай гарсет-кiштен 3,6-4,5 есе асып тYCтi, алайда 1999 жылдан бастап 100 мык aдaмFa 341,9-дан 2013 жылы ЖШК-Fa 180,0% - Fa дейн ерлер арасында жэне ЖШК-нык 95,3% - дан 39,6% -Fa дешн эйелдерде ЖШК-нык тeмендеуi
байкалады. [9].
Облыста (28543,9±616,2% ЖШК, СА 95% 27718,1-29369,7), сондай-ак КР-да (29198,4±264,8% ЖШК, СА 95% 28843,529553,3) тыныс алу органдары ауруларыныц таралуы 2008-2017 жж.
Кайтыс болран ересектердщ амбулато-риялык карталарын талдау кез1нде (28-ден 97 жаска дей1н, 71,1 жастары медианасымен, 42% эйел жэне 58% ер) 2017 жылы ТАЖА-нан Караганды облысыныц б1ркатар аудандары мен елд1 мекендер1 (¥лытау, Абай, Каркаралы аудандары, Саран, Жезказран, Сэтпаев кала-лары) бойынша ел1м-ж1т1м курылымында ец1р-л1к ерекшелктердщ бар екен аныкталды. Тэуекел факторларыныц 21,6%-ы сырттарткы-сында темек1 шеккен.
Тыныс алу органдарыныц созылмалы аурулары себеб1нен ел1м-жтммен езара бай-ланысы бар зиянды факторларра ауаныц ластануы жатады. Керсеттген тер1с салдар-лар, едэу1р шамада, респираторлык аурулар-ды, сондай-ак рак тудыратын диаметр! 10 мкм (PM10 жэне PM2, 5) кем ауаныц шац елшенген белшектер1мен байланысты. Казгидрометтщ деректер1 бойынша 2015 жылы (бакылау бекеттер1нде т1ркелу басталран сэттен бастап) Караганды каласында РМ2,5 ШЖШ-дан аскан жардайлар саны 2289-ра, 2016 жылы 5315-ке дей1н жэне 2017 жылы 7378-ге (131-414-431 жардайы 2015-2017 жылдары 5 ШЖШ-дан жогары болды жэне 10 жэне 28 жардай 20162017 жж. Ауаныц шацмен ластану каупн бага-лау Yшiн оныц дисперсиялык курамын аныктау кажет. "Казгидрометтщ" материал-дарында, тэулiк бойы мониторингпен коршаган ортаныц экологиялык жардайын багалау бойынша КР кэапорындары атмосфералык ауадары шацныц жиынтык шорырлануы туралы акпарат бар, ал оныц фракциялык курамын аныктау журпзш-мейдi. Тэуекелдiц барлык аныкталран фактор-лары (темекi шегу, атмосферада елшенген белшектер, Yйдi пешпен жылыту кезiнде ауаныц ластануы, жумыс аймарыныц кэсiби шацдануы, озон децгейiнiц артуы жэне пассив-тi темекi шегу) С0ОА-нан жыл жогалтудыц салмакты Yлесiн косады.
2017 жылы КР теменп тыныс жолда-рыныц созылмалы аурулары дамуыныц негiзгi факторлары ретiнде 47,9% мЫез-кулык катер-лерi, 31,67% экологиялык жэне кэаби катер-лер, аралас 20,42 % (https://vizhub.healthdata. org/gbd-compare/).
КР-да 2016 жылра санитарлык-гигие-налык талаптар мен нормаларра сай келмейтiн зиянды ецбек жардайларында жумыс iстейтiн
кызметкерлер саны 368765 адамды курады (барлык жумыс ктейтндердщ 22%), облыстар арасында КараFанды (72666 адам, 40%). Казакстанда 2015 жылы Халыктык 21% - ы кун сайын темекi шегедi, бул ретте ер адамдар темекi шегуге умтылады. Келтiрiлген деректер ел мен е^рлер Yшiн тыныс алу органдары патологиясынык Yлкен медициналык жэне элеуметтiк макызы жэне халыктык ТАЖА-нан, атап айтканда екпенiк пневмониясы мен со-зылмалы ауруларынан елiмiн азайту максатын-да клиникалык усынымдарFа сэйкес одан эрi iс-шараларды еткiзу кажеттiлiгi туралы куэландырады.
КОРЫТЫНДЫ
1. КараFанды облысында пневмония себебi бойынша елiм-жiтiмдi ретроспективтi талдау кезЫде 2008 жылдан бастап 2017 жылFа дейiн онык салыстырмалы тYPде туракты аFымы аныкталды, бiрак орташа республикалык декгейден анык асып туст; 6СА себебi бойынша динамикада елiм-жiтiмнiк екi еседен астам улFаюы аныкталды, бул оны темендету бойынша Медико-элеуметтк ю-шараларды талап етедi.
2. ТАЖА пневмония жэне 6СА елiм-жтм курылымында жетекшi орын алды (тиiсiнше 41,3% жэне 49,1%), пневмониядан елiм-жiтiм керсеткiштерi жасына байланысты сызыктык тэуелдiлiкке ие болды жэне егде жаст^ы ек жоFары декгейге жеттк
3. Пневмония себебi бойынша ерлер-
дiк елiмi эйелдер керсеткiшiнен асып тустк Кала турFындарынык пневмония бойынша елiм декгейi ауыл халкына караFанда анык жоFары, 6СА кезiнде карама-карсы керiнiс байкалды.
4. КараFанды облысында екбекке кабiлеттi халыктык пневмониясынан ткелей медико-элеуметтiк шыFындар аймактык Ж16 -нщ 0,38% - ын, 6СА-0,21Чн курады.
5. ШыFыннык кебеюi енеркэоп айма-Fында бар коршаFан ортанык ластану кауп катерiнiк факторларымен, мнез-кулыктык жэне кэсiби тэуекелдермен тYсiндiрiледi.
Мудделер кактыFысы жарияланбайды.
ЭДЕБИЕТ
1 Абдуллаева Э. К. Этническая принадлежность, возраст и пол как факторы риска смертности взрослого населения от болезней органов дыхания в сельской местности Республики Дагестан /Э. К. Абдуллаева, Дж. Г. Хачиров, М. Г. Атаев //Фундаментальные исследования. - 2011. - №3. - С. 22-27.
2 Беркинбаев С. Ф. Анализ смертности населения Республики Казахстан от болезней органов дыхания в 2013-2015 гг. /С. Ф. Беркинбаев, Г. У. Есетова, Ж. Ж. Рахымбаева // Вестн. КазНМУ. - 2017. - №4. - С. 468-471.
3 Биличенко Т. Н. Смертность от болезней органов дыхания в 2014-2015 гг. и пути ее снижения /Т. Н. Биличенко, Е. В. Быстрицкая, А. Г. Чучалин //Пульмонология. - 2016. - №26 (4). - С. 389-397.
4 Вафин А. Ю. Заболевания органов
L K. Ibrayeva, A. A. Nygimetova, D. Kh. Rybalkina, M. B. Altynbekov, A. V. Chernetskiy, O. B. Zhandarbekov, V R. Nickel
ASSESSMENT OF MEDICAL AND SOCIAL LOSSES BY CAUSE OF RESPIRATORY DISEASES IN THE INDUSTRIAL REGION OFRK
NCJSC « Karaganda medccal university» (Karaganda, Republic of Kazakhstan)
Mortality due to respiratory diseases occupies a significant portion of the total of mortality cases, although not the leading one but takes a significant place, with an increase in the level of such cases.
Purpose: analysis of medical and social losses due to respiratory diseases in the Karaganda region.
Materials and methods: a retrospective analysis (2008 - 2017) of mortality rates from respiratory diseases (in particular for pneumonia and chronic pulmonary diseases) was obtained from the Karaganda branch of the Department of Statistics, including a comparison to the data of the Republic of Kazakhstan, as well as the integral indicator of loss of years from premature mortality of the able-bodied population with a calculation of the share of losses from the gross domestic product in the region.
Results and conclusions: the analyzes of mortality from pneumonia in the region revealed a relatively stable trend which indicated a level thath was higher by 1.4 the average of the republican level, mortality due chronic pulmonary diseases has increased more than twofold. The precentage of mortality from respiratory diseases, pneumonia has accounted for 49.9% of the total population, 63.4% for the working-age population, and 82.8% for children under the age of one. Due to pneumonia, the urban population is significantly higher than that of the rural population, and because of chronic pulmonary diseases, the opposite situation was observed. The mortality rates from pneumonia and chronic pulmonary diseases were linearly dependent to age. The mortality of able-bodied men exceeded those of women. Medical and social losses from pneumonia accounted for 0.38% of the region's gross domestic product, and 0.21% due to chronic pulmonary diseases. Increased losses can be associated with environmental, occupational and behavioral risks.
Key words: mortality, respiratory diseases, loss of years
Л. К. Ибраева, А. А. Ныгиметова, Д. Х. Рыбалкина, М. Б. Алтынбеков, А. В. Чернецкий, О. Б. Жандарбеков, В. Р. Никель
ОЦЕНКА МЕДИКО-СОЦИАЛЬНЫХ ПОТЕРЬ ПО ПРИЧИНЕ БОЛЕЗНЕЙ ОРГАНОВ ДЫХАНИЯ В ПРОМЫШЛЕННОМ РЕГИОНЕ РК
НАО «Медицинский университет Караганды» (Караганда, Республика Казахстан)
Смертность по причине болезней органов дыхания в структуре смертности занимает не лидирующее, но значимое место с увеличением уровня в динамике.
Цель: анализ медико-социальных потерь по причине болезней органов дыхания в Карагандинской
области.
Материалы и методы: проведен ретроспективный (2008-17 гг.) анализ показателей смертности от болезней органов дыхания (в частности, пневмоний и хронических болезней легких), полученных в Карагандинском филиале Департамента статистики, в сравнении с данными РК, а также интегрального показателя потери лет от преждевременной смертности трудоспособного населения с подсчетом доли потерь от валового внутреннего продукта по региону.
Результаты и обсуждение: анализ есмертности от пневмонии в области выявил относительно стабильную динамику с превышением уровня республики в 1,4 раза; смертность по причине хронических болезней легких увеличилась в динамике более чем в 2 раза. В структуре смертности от болезней органов дыхания всего населения пневмонии занимали 49,9%, у трудоспособного населения - 63,4%, у детей до года - 82,8%. Уровень смертности по причине пневмонии у городского населения был достоверно выше, чем у сельского, по причине хронических болезней легких наблюдалась обратная картина. Показатели смертности от пневмонии и хронических болезней легких имели линейную зависимость от возраста. Смертность трудоспособных мужчин превышала показатели женщин.
Выводы: Медико-социальные потери от пневмоний составили 0,38% от валового внутреннего продукта региона, по причине хронических болезней легких - 0,21%. Увеличение потерь может быть связано с экологическими, профессиональными и поведенческими рисками.
Ключевые слова: смертность, болезни органов дыхания, потеря лет
