АРТЕРИЯЛЫК ГИПЕРТЕНЗИЯСЫ БАР НАУКАСТАРДЫҢ МЕДИКО-ДЕМОГРАФИЯЛЫҚ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ Текст научной статьи по специальности «Клиническая медицина»

© КОЛЛЕКТИВ АВТОРОВ, 2020 УДК 616-005.2/058+614.1-084

Т. С. СерFалиев1, Е. Ж. Маханбетчин1, Ш. Д. Джакетаева1, Г. Н. Асанова2, А. Ж. Ескендiр1, Н. У. Шынтаева1

АРТЕРИЯЛЫК ГИПЕРТЕНЗИЯСЫ БАР НАУКАСТАРДЬЩ МЕДИКО-ДЕМОГРАФИЯЛЫК ЕРЕКШЕЛ1КТЕР1

1КараFанды медицинсалык университетi (КараFанды, Казахстан Республикасы), 2Кожа Ахмет Ясауи атындаFы халыкаралык казак^р^ университетi (Туркктан, Казакстан Республикасы)

Макаласы Караранды каласынадры артериялдык гипертензияра шалдыккан наукастырды зерттеуге арналран. Каз1рг1 танда кала туррындары арасында артериялдык гипертензияра шалдыккан адамдардын кебею1 жэне онын енбекке жарамды жастары адамдар арасында кеп таралрандыктан жэне сонын салдарынан мYгеделiктiн кебею1 мен осы сыркаттылыктын аркасында ел1мнщ кебею1 медициналык-элеуметт1к мэселе болып тур.Кептеген мамандардын зеттеуiне CYЙене отырып казакстанда артериялык гипертензияра шалдыккан адамдардын саны жалпы туррындардын 15,2 ден 27%-ында аныкталранын керсетедi, сонымен катар бул керсеткiштер кала туррындары мен ауыл туррынадры арасында тен екенiн байкатып отыр.

Клт сездер: артериялык гипертензия, кан кысымы, алдын-алу, медициналык кемек, кол жепмдшк

Эпидемиологиялык мэлiметтерге сэйкес, артериалды гипертензия (АГ) - Казакстанда жэне шетелде ке^нен таралFан журек-кан тамыр-лары ауруларынык бiрi. АлFаш рет кан кысымы мен сыркаттанушылык пен журек-кан тамыр-лары ауруларынан болатын eлiм-жiтiм арасын-даFы байланыс 1960-1970 жылдары Ардагерлер эюмшшПнщ кооперативтiк зерттеуiнде енгiзiлдi.

ЖоFары кан кысымынык негiзгi езгер-мелi себептерi - тузFа бай диета, физикалык белсендшктщ темен декгеш, семiздiк жэне алкогольдi тутыну. Осы факторлардык жиын-тык эсершщ нэтижесiнде кан кысымы жасына карай жоFарылайды. Цереброваскулярлык аурулардык шамамен 62% -ы жэне журектщ ишемиялык ауруынык 49% -ы кан кысымынык субоптималды декгейлернен болады (систола-лык кан кысымы (SBP)> 115 мм рт. ст.) [1]. Жукт эйелдердеп гипертензиялык бузылыстар бугiнгi танда медицина саласындаFы eзектi мэселелердщ шнде ерекше орын алады. Дуниежузiлiк Денсаулык Сактау (ДДС) уйымы-нык мэлiметтерi бойынша жыл сайын дуние жузнде шамамен 50 000 ана гипертензиялык бузылыстардык аскынуларынан кез жумады. Жукт эйелдерде гипертензиялык бузылыстык болуы эклампсия, каннын шашыранды ую синдромы, тромбоцитопения, жедел екпе iсiнуi, калыпты орналаскан плацентанык уакытынан бурын ажырауы, ми-кан айналым бузылысы, торлы кабаттык ажырау каупiн жоFарылатады [5]. Артериалды гипертензияны емдеудi жоFарылату терапевтiк эсерге кол жетшудщ жэне осы аурудык аскынуларынын алдын алудык негiзгi шараларынык бiрi болып табылады. Дэрiгерлер мен пациенттер арасын-даFы сенiмдi карым-катынас, оларFа артериал-

ды гипертензияны Yнемi бакылаудын маныз-дылыFы жэне оларFа медициналык дэридэр-мектердi катан орындау маныздыль^ы туралы кол жетiмдi жэне накты тYCiндiру бул мэселенi шешуге септИн тигiзедi [2]. Артериальдык кысым арттырудаFы психоэмоционалдык аскын кернеу мен ^йзелгстщ релi дэлелденген, алай-да ^рп уакытта баска кауiп факторларынсыз жэне ауруFа генетикалык бейiмдiлiксiз ^йзе-лютщ дамуы артериальдык кысым жоFары-лауына жэне артериальдiк гипертензиянын дамуына ыкпал етер едi деген тYCiнiк бар. Артериальдык кысым нейрогуморальдi механизм-дерiнде гипоталамо-гипофизарлы-бYЙрек Yстi жYЙесiнiн гормондарына елеулi рел тиесiлi, артериальдык гипертензия дамуы Yшiн, сонымен катар созылмалы эмоциялык кернеу кезн де ^йзелю Yшiн еымдершщ артуы патогенети-калык турFыдан манызды болып табылады [3].

Цереброваскулярлы патология - мез-гiлсiз елiмнiн негiзгi себептерЫщ бiрi болып казiргi уакытта медицинанын ен езектi мэселелердщ бiрi болып отыр. Акы^ы жылдарда осы мэселеге арналFан зерттеулердщ статистика-сына CYЙенсек, инсульт пен инфаркт миокар-дысынын аскынFанынан болFан елiм керсет-кiштерi жоFарFы болып тур, ал керiсiнше Еуропанын ШыFыс жэне Орталык аймактарын-да аталFан дерттен керiсiнше елiм керсет-кшнщ темендеуiн байкауFа болады. Кептеген Fалымдардын болжауынша егер осы дерттщ (инсульт, инфаркт миокардысы) алдын алу шарасын дереу колFа алмаса, болашакта екiнiшке орай инсульт пен инфаркт миокарды-сынан болатын елiм керсеткiшi жоFарылауы болжамдалуда [4].

Бiз КараFанды каласынын турFындары

Медицина и экология, 2020, 1

47

арасында артериялык гипертензия Kayin факторы (гипертониялык криздер, инсульт, миокард инфаркта) болып табылатын аурулардан болатын eлiм-жiтiмге байланысты DALY керсет-кшнщ серпiнiне талдау жасадык. Акпарат кeзi ретiнде KaрaFaнды каласынык №3 калалык емханасынык 2014-2019 жж. aрaлыFындaFы жылды; есептерЫщ деректерi карастырылды. Абсолюттi жэне салыстырмалы шыFындaр, сондай-ак, жынысы мен жас тобына байланысты абсолюттк шы^ындардык курылымы 1-суретте келтiрiлген.

2014 жылдан 2019 жылFa дейiнгi кезек-де KaрaFaнды каласы халкынык артериялык гипертензияFa байланысты аурулардан кайтыс болуына байланысты абсолюттк сандарда 3151 Daly бiрлiгi жоFaлды, онык iшiнде ер адамдар aрaсындaFы шы^ындардык Yлесiне 50,8 % (1603 DALY) жэне эйелдер aрaсындaFы 49,1 % (1548 DALY) келедi. Бакылау кезе^нде ерлер aрaсындaFы ез жынысындaFы 1000 т¥рFынFa шaккaндaFы орташа шы^ын 17,7 Daly бiрлiгiн курады, бул эйелдер aрaсындaFы жоFaлтyдaн 1,7 есе асып тYCтi.

Екi жыныстар Yшiн Daly ек Yлкен абсо-лютт жоFaлтy 50-54 жас тобына келдк Бул ретте 40-тан 59 жаска дейiнгi екбекке жарам-ды жаска ерлерде шы^ындардык 63,1% -ы келедк KaрaFaнды к- эйел халкынык арасында Daly абсолютт шы^ынынык ек кеп Yлесi (65,6%) 40-59 жaстaFы екбекке кабшетт жaстaFы жас топтарына келдк Сол уакытта ерлерде бакылау кезнде DALY салыстырмалы жaстaFы шыFынынык максимумы 70-74 жас тобына, ал эйелдерде 45-49 жас тобына келедк Ер адамдар aрaсындaFы DALY шы^ыны-нык жоFaры жас кeрсеткiштерi зерттелетiн жас топтарынык эркайсысында ер адамдар саны эйел адамдар санына кaрaFaндa айтарлыктай темен болды (70-74 жaстaFы топта ерлер мен эйелдер санынык айырмашылы^ы 1,9 есеге жетт^.

2014-2019 жж. KaрaFaнды к. ТурFын-дары арасында артериялык гипертензияFa байланысты себептерден болатын eлiм-жiтiм салдарынан болFaн DALY артериальдык гипер-тензияFa байланысты себептер салдарынан eлiм-жiтiммен байланысты DALY ысыраптары-нык жас курылымынык aйырмaшылыFы бакылау кезекiнде 1-суретте айкын ^сет^ен.

2 жэне 3-суреттерде 2014-2019 жылдар кезе^нде к;aрaFaнды к. ерлер мен эйелдер арасында артериялык гипертензияFa байланысты себептерден болатын eлiм-жiтiмге негiзделген DALY шы^ындарынык серпiнi кел^ртген.

DALY ^сет^ши^ eзгерy динамикасы

туракты YPДiстердiк жокты^ымен сипатталады. Бастапкы деректердiк eзгерyi тек полиноми-налдык текдеулермен тYCiндiрiледi - эйелдер Yшiн 57,1%, ерлер Yшiн 24,2%.

Артериальдык гипертензиядан DALY гар-сеткiштерiндегi гендерлiк айырмашылыктар бар-лык жас топтарында ерлер арасында медицина-лык-демографиялык шыFындaрдык басым болуына карай аныкталады. Талданатын кезек Ынде артериальдык гипертензия салдарынан Daly кeрсеткiштерi ерлер арасында эйел адамдар aрaсындaFы жоFaлтyдaн 1,2-1,6 есе асып тустк

2-шi суретте кeретiлгендей к;aрaFaнды каласынык т¥рFындaры арасында артериялык гипертензияFa байланысты себептерден бол-Faн eлiм-жiтiм салдарынан болFaн DALY гар-сеткiштерi аркылы есептетегенде орташа салыстырмалы шы^ын 37,2 -ден (40-44 жaстaFы адамдар арасында) 9,6 шамасы (75 жастан жоFaры адамдар) арасында тiркелгенiн байкап отырмыз.Ал осы кeрсеткiштiк орташа салыстырмалы шы^ынана токталсак 40-44 жас ара-лыFындa 14,9 курса 75 жас жэне одан жоFaры 2,7 курды (2^i сурет).

Осындай кубылысты эйелдер арасында да бaйкayFa болады. DALY кeосеткiштерi аркылы есептетегенде орташа салыстырмалы шы-Fын 13,1 -ден (40-44 жaстaFы адамдар арасында) 3,2 шамасы (75 жастан жоFaры адамдар) арасында ^ркелгенн байкап отырмыз. Ал осы кeрсеткiштiк орташа салыстырмалы шы^ынана токталсак 40-44 жас аралы^ында 2,4 курса 75 жас жэне одан жоFaры 3,2 курды (3 сурет).

DALY бiрлiгi салауатты eмiрдiк жоFaл-Faн бiр жылына сэйкес келетiндiгiн нaзaрFa ала отырып, KaрaFaнды облысынык жалпы eкiрлiк eнiмiнiк (Ж66) eлiмге байланысты салауатты eмiрдiк жоFaлFaн жылдарынан шамамен жоFaлтyын бaFaлayFa болады.

Кардиологиялык кызмет жэне денсау-лык сактау уйымы мамандарынык АГ алдын aлyFa жэне барынша ерте диагностика жYргiзyге бaFыттaлFaн батыл ю-эрекеттерназ кан айналу жYЙесiнiк ауруларымен тресте айтарлыктай iлгерiлеyшiлiкке кол жеткiзе ал-майтынын дэлелдейдi. Kaзiргi уакытта артериялык гипертензия тек нысана^шелерде (ми, журек, бYЙрек, тамырлар) калыптаскан eзгерiстер кезiнде Faнa жэне iлеспелi патоло-гиянык, бiрiншi кезекте атеросклероздык да-муынык макызды тэуекел факторын (ФР) eзiн-eзi кeрсете отырып жи лaтенттi турде eтедi. Kaзiргi уакытта зерттеушшердщ кeпшiлiгi АГ алдын-алу бaFдaрлaмaлaрынык жеткiлiксiз тиiмдiлiгi ересек т¥рFындaр арасында жака ерте алдын алу ю-шараларын iздеyге жэне

1 cypeт - 2015-2019 жж. КapaFaнды к. epлep мeн эйeлдep apa^^a apтepиялык гипepтeнзияFa байланысты ceбeптepдeн болатын eлíм-жmмгe байланысты Daly шыFындapыныи жас кvpылымы (%)

л 50,5-

' 38

—v¿lA / \

^14,9 и Д 14,8

^^ 2,7

—Салыстырмалы шырындар

—Орташа салыстырмалы шытындар

—Линейная (Салыстырмалы шытындар)

—Линейная (Орташа салыстырмалы шытындар)

40-44 45-49 50-54 55-59 60-64 65-69 70-74 75 +

2 cypeт - 2014-2019 жж. КapaFaнды к- ^pFb^aphi apa^^a apтepиялык гипepтeнзияFa байланысты ceбeптepдeн болFaн eлíм-жmм caлдapынaн болFaн DALY кeоceткíштepí (ep aдaмдap apacындa)

тэжipибeгe eнriзy, олapды epïe жас ^en-дepiнe ayыcтыpy кaжeттiлiгiн талап eтeдi. Осы aypyлapдaн болатын eлiм-жiтiм œбeптepiнiн кypылымындa en кeп Yлec apтepиялык гипep-тeнзияFa (Ar) кeлeдi, бipкaтap зepттeyлepдe aypy acкынyлapынык дaмy жжлИ мeн apтepия-лык кысым дeнгeйi apacындaFы тiкeлeй тэyeл-дiлiк ^œi^re^ Бул acкынyлapдык eлiм-жiтiм KypылымындaFы Yлeci eлiм-жiтiмнiк жалпы дeкгeйiнeн 55% - Fa дeйiн жeтeдi. Казакстан Pecпyбликacындa бул кepceткiш дaмыFaн eл-дepгe кapaFaндa 2-4 ece жоFapы ЭДЕБИЕТ

1 БapмaFaмбeтовa A. Т.Pacпpоcтpaнeн-ность apтepиaльной гипepтноии в Кaзaxcтaнe и за pyбeжом //Becтник КазНМУ. - 2013. - №1. -С. 19-21.

2 Гaмзaeв M. A. Значимость caмоконтpо-ля apтepиaльного дaвлeния в повышeнии пpи-вepжeнноcти пaциeнтов к лeчeнию apтepиaль-

cypeт 2014-2019 жж. КapaFaнды к. тYpFындapы apacындa apтepиялык гипepтeнзияFa байланысты ceбeптepдeн болFaн eлíм-жmм caлдapынaн болFaн DALY кeоceткíштepí (эйeл aдaмдap apacындa)

ной гипepтeнзии //Meдицинcкий вecтник Баш-rapo^a. - 2013. - №1. - С. 46-49.

3 Жycyповa A. С. Инсульт - глобальная пpоблeмa отeчecтвeнной нeвpологии //Чeло-вeк и Лeкapcтво. - 2011. - №3. - С. 6-9.

4 Ишeмиялык инсульттщ кayiп фaктоp-лapы /Т. К. Куандыков, В. В. M¥тaFыpов, A. Ж. Дaнияpов и дp. //MEDICINE. - 2Qi8. - №4 (190). - С. 80-88.

5 Кaзбeковa К. С. Шымкeнт кaлacындaFы жYeтi эйeлдepдe гипepтeнзиялык бvзылыcтapы-нын кeздecy жиiлiгi /К. С. Кaзбeковa, Ш. С. Epнaзapовa, A. A. Сapиeвa //Becтник НAО КaзНMУ. - 2016. - № 1. - С. 16-18.

REFERENCES

1 BarmaFambetova A. T.Rasprostranen-nost' arterial'noj gipertnoii v Kazahstane i za rube-zhom //Vestnik KazNMU. - 2Qi3. - №1. - S. i9-2i.

2 Gamzaev M. A. Znachimost' samokon-trolja arterial'nogo davlenija v povyshenii priver-zhennosti pacientov k lecheniju arterial'noj gi-pertenzii //Medicinskij vestnik Bashkorstana. -2Qi3. - №1. - S. 46-49.

3 Zhusupova A. S. Insul't - global'naja problema otechestvennoj nevrologii //Chelovek i Lekarstvo. - 2Qii. - №3. - S. 6-9.

4 Ishemija^ insul'ttiK кauip faktorlary /T. K. ^andy^v, V. V. MytaFyrov, A. Zh. Danijarov i dr. //MEDICINE. - 2Qi8. - №4 (190). - S. 8Q-88.

5 ^zbekova К. S. Shymkent ^lasyn-daFy zhYeti ajelderde gipertenzijalyк byzylystary-пун kezdesu zhiiligi /К. S. ^zbekova, Sh. S. Ernazarova, A. A. Sarieva //Vestnik NAO KazNMU. - 2Qi6. - № 1. - S. i6-i8.

Поступила 23.ii.2Qi9 г.

Медицина и экология, 2020, 1

49

T S. Sergaiiyev1, Ye. Zh. Makhanbetchin1 , Sh. D. Dzhaketayeva1, G. N. Asanova2, A. Zh. Yeskendir1, N. U. Shyntayeva1 MEDICAL-DEMOGRAPHIC ASPECTS OF THE INCIDENCE OF ARTERIAL HYPERTENSION 1 Karaganda medical university (Karaganda, Republic of Kazakhstan),

2International Kazakh-Turkish university named after Khoja Ahmet Yasavi (Turkestan, Repubiic of Kazakhstan)

The presented article is devoted to the study of the problem of arterial hypertension among the able-bodied population of the city of Karaganda. Arterial hypertension currently remains the main medical and social task due to the significant prevalence among the population, accompanied by a high level of disability and mortality. According to various researchers, the prevalence of arterial hypertension in Kazakhstan varies from 15.2 to 27%, and almost the same prevalence of arterial hypertension in the city and in the countryside is noted, which is comparable with international data.

Key words: arterial hypertension, blood pressure, prevention, medical care, accessibility

Т С. Сергалиев1, Е. Ж. Маханбетчин1 , Ш. Д. Джакетаева1, Г. Н. Асанова2, А. Ж. Ескендир1, Н. У. Шынтаева1 МЕДИКО-ДЕМОГРАФИЧЕСКИЕ АСПЕКТЫ ЗАБОЛЕВАЕМОСТИ АРТЕРИАЛЬНОЙ ГИПЕРТЕНЗИЕЙ 1 Карагандинский медицинский университет (Караганда, Республика Казахстан),

2Международный казахско-турецкий университет имени Ходжи Ахмета Ясави (Туркестан, Республика Казахстан)

Представленная статья посвящена изучению проблемы артериальной гипертензией среди трудоспособного населения г.Караганды. Артериальная гипертензия в настоящее время остается главной медико-социальной задачей из-за значительной распространенности среди населения, сопровождающейся высоким уровнем инвалидизации и смертности. Распространенность артериальной гипертензии в Казахстане по данным различных исследователей варьируется от 15,2 до 27%, причем отмечается почти одинаковый уровень распространенности артериальной гипертензии в городе и на селе, что сопоставимо с международными данными.

Ключевые слова: артериальная гипертензия, артериальное давление, профилактика, медицинская помощь, доступность