CC BY
108
ЭОЖ 614.7:616-071.3
А.Б. ЖАНАБАЕВА, С.Б. РАХМАНОВ
СЫРТКЫ ОРТА ФАКТОРЛАРЫНА БАЙЛАНЫСТЫ АГЗАНЬЩ ^АЛЫПТАСУЫН БАГАЛАУДАГЫ АНТРОПОМЕТРИЯЛЫК К0РСЕТК1ШТЕРДЩ ^¥НДЫЛЫГЫ
Марат Оспанов атында^ Батыс К,азакстан мемлекетпк медицина университетi, Актебе, К,азакстан
Цалыпты жэне топографиялык анатомия кафедрасы, мэселелерш зерттеуде косымша эдк
Жанабаева А.Б. - магистрант, ретшде теменгi сатыда калды. Тек, 1960
e-mail: aigulzhana@mail.ru; жылдардан кейiн, екшшл жартысында
Рахманов С.Б. - m.f.k., денсаулык пен сыркаттыкты
e-mail: s_s_sb@bk.ru. ^ антропологиялык зерттеуге тарту
Аннотация. Бул макалада антропометриялык эдктщ fылыми зерттеулердегi келтiрiлген мYмкiндiктерi эдебиетпк шолу тYрiнде негiзделiп усынылды. Антропометриялык керсеткштермен адам онтогенезiндегi сырткы ортанын, эсер етушi факторларынын керiнiстерiн, адам аfзасынын, дербес даму ерекшелiктерiн анык,тауfа болады. Бул мэлiметтер fылыми зерттеу нэтижелерiмен негiзделiп отыр.
Нег'1зг'1 свздер: антропометрия, сырткы орта факторы, анатомиялык
пренатальдык, даму ортасын, баска емiр езгерiстерге ушырайды. Осы турfыдан с^рген fалым Л.А. Сыркиннiн Yлесi зор.
алfашкы орь^а шь^арылды.
Академик В.В.Гинзбург
пiкiрi бойынша адам аfзасын
антропологиялык зерттеу оньщ
дамуын жаксарту жэне онтайландыру
жолдарын аныктау Yшiн манызы зор.
Антропология этникалык, жастык-
жыныстык кэсiби топтардын калыпты оматикалык кврсеткштер, физикалык даму.
тyлfа елшемдер1н калыптастырады,
1.Антропометриялык зерттеу (эсiресе бала жаста) iшкi жэне сырткы сыркаттар белплерЫ сандык баfалауfа
эдiстерiнiн заманауи мYмкiндiктерi. орта жаfдайларына тэуелдi, езiнiн емiр болжам жасайды. Осы жэне баска да
Онтогенездщ постнатальдык сYPуiне кажетт жаfдайлармен, емiрге мэселелердi зерттеуде онын бiр саласы
даму YДерiсiнде адам аfзасында манызды константалармен камтамасыз - медициналык антропологияда адам
калыптасудын барлык денгейiнде, ету Yшiн кептYрлi бешмдш езгерiстерге денесiн антропометриялык зерттеу
сырткы эсер етушл факторларfа ушырап, курылымы жэне оны кураушы эдiсi Yлкен орын алады [6, 7].
байланысты калыпты езгерiстер мYшелерi мен жYЙелерiнiн калыпты Бул эдiстеменiн дамуында,
жYредi. Бул езгерiстердiн негiзiнде морфологиялык керсеткiштерi оны жYЙелi жетiлдiруде Yлкен енбек
езгерiстерге ушырайды. Осы тyрfыдан
сYPУ ортасына ауыстырfан дамушы - ест адам аfзасы тyлfасынын жастык, Онын непзп енбектерi мектепке дей^нг1
жаткан адам аfзасынын бейiмдiлiгiн жыныстык, ттт дербес ерекшелiктерiн жэне мектеп жасында™ балалардын
керсететiн, туракты тезiмдiлiк кабшет калыптастыруда, сырткы анатомиялык физикалык дамуы зандылыктарын,
жатыр. Дегенмен, казiргi уакытта курылымдарды елшеу аркылы оларfа олардын ата-анасынын элеуметтiк
тyрfындардын денсаулык сапасы осы толык сипаттама берiп, функционалдык жаедайын ескере отырып, зерттеу
эсер етушм факторларfа байланысты кабiлеттерiн баfалауда, аfзанын жэне антропометриялык эдiстердiн
жYретiн адаптациогенезге аfзалык манызды курылымдык компонентi жYЙесiн fылыми тyрfыдан негiздеуге
жэне популяция - турлт кедергiлердiн - ^рек-кимыл аппаратынын баfытталды. Заманауи кезкарас
болуына байланысты темендеп отыр [1, даму дэрежесш калыптастыруда бойынша физикалык даму биологиялык
2, 3]. антропологиялык эд^ердщ алатын жэне элеуметтiк-экономикалык
Заманауи анатомия ^лымы - орны - ерекше [4, 5]. факторлар кешенiнiн эсерлерiмен
аfзанын калай кyрылfанын, онын накты Антропология медициналык негiзделедi [8].
курылысын fана зерттемейдi, онын fылымдардын барлык тYрiмен Адам аfзасынын физикалык
белгЫ курылысынын калыптасуына колданбалы сипатта ттелей даму денгейi негiзгi жэне косымша
ыкпал етушi факторларfа тэуелдi жэне жанама тYPде байланысты. антропометриялык керсеткштермен
езгерiстерiне жауап бередi. Бул Медициналык антропологиянын сипатталатын морфологиялык жэне
сурактарды шешуде аfзанын iшкi тYбiрi Х1Х fасырда, бiрiншi элеуметтiк функционалдык белгiлердi елшеудщ
жэне сырткы байланыстарын iздейдi. антропологтардын медициналык негiзiнде жYретiн эдктемелердщ
Сондыктан, адам анатомиясы аfзаны мэдениетт (дэрiгерлiк мэдениет жэне жиынтыfымен аныкталады. Сондыктан,
курайтын курылымдарды, олардын денсаулыкты сактау) зерттеулерiмен адам аfзасынын физикалык жетту
механикалык жиынтыfы ретiнде емес, байланысты.Дегенмен, антропологияда дэрежеан, онын функционалдык
онын емiр сYPУ YДерiсiнде сырткы 1960 жылдарfа дейiн, медицинанын кабтетЫ зерттеуде бiржакты карамай,
ортамен байланыстыра отырып, мэселелерiн, денсаулыкты сактау, зерттеу шенберш кенейте отырып,
бiртyтас зерттейдГ Адам аfзасы емдеу жэне аурулардын алдын алу кешендi эдiстемелер жасау керек.
Антропометриялык эдiс - Heri3ri биохимиялык кepсеткiштеpiмен жэне калыпты жаfдайдан ауытку
карапайым spi акпараты мол эдк. т^анын анатомиялык-соматикалык TYciHiriH б^лу кажет. Сондыктан, адам
Бул аfзанын есу, даму еpекшелiктеpiн компоненттеpi арасында тэуелдЫк бар аfзасындаfы калыпты ^рсетмштер,
аныктап коймай, онтогенездiн накты екендiгiн керсетедк олардын белгiлi бip шенберден
кезе^ндеп зандылыктарды кешендi Яfни, бул эдктердщ кeмегiмен ауыткуы туралы кepсеткiштеp адам
калыптастырады, ал деpбес-типтiк тvлfанын курамдык, бeлiктеpiн сипаттап аfзасынын калыптасу жэне даму
ерекшелттерЫ аныктау аркылы кана коймай, зеpттелушi адамнын аfымын TYсiндipедi. Адам аfзасынын
профилактикалык медицинанын соматотитн аныктауfа, диетологияда калыптасуы - даму, жетту кезенi, егде
сурактарын шешуде онын ыкпалы рациондык таfам жэне энергетикалык жас жэне картаю сиякты кезендерден
мол. Klазipгi кезде бул эдктеменщ кундылыын дербес тиiмдi есептеуд pеттi eтiп отыратын, Yздiксiз даму
жи алиментарлык генездi эр TYpлi камтамасыз етуге болады [9, 10, 11, 12, YДеpiс. всу жэне даму - бip-бipiмен
патологиялармен сипатталатын 13, 14]. eзаpа тыfыз катынаста^, сонымен
наукастаpfа жYPгiзiлiп кана коймай, Тамактану бузылыстарын катар, eзаpа непзделген бipтектi
денi сау адамдаpfа да колданылу аясы объективтi баfалауда жэне таfам eтпейтiн биологиялык кубылыс. Осы
кен epiс алуда. Заманауи газкарас тэуелдiлiгiн кайта калпына келтipу кубылыстын eту аfымында, дамудын
бойынша, балалар арасында жYpгiзiлген тиiмдiлiгiн талдауда антропометриялык даfдаpысы немесе каркындылы^ынын
антропометриялык эдктер, аfзанын зерттеулер баfа жетпес кунды болып артуы кайталанып отырады. Даедарыс
калыпты кepсеткiштеpден ауыткуын табылады. Т^аньщ антропометриялык кезенiнде кeптеген жYЙелеpдiн
аныктап, TYpлi патологиялардын кepсеткiштеpiн талдаудын дурыс морфологиялык калыптасуында,
калыптасуынын болжамын жасап, таfамданудын аргументтелген болмаса, жеке жYЙелеpде (жYЙке
скpинингтiк тестiлеp жаfынан ка^идаларын калыптастыруда жYЙесi, iшкi мYшелеp, ^рек-кимыл
акпараты мол болып есептеледi. кажеттЫп жоfаpы [15]. Сонымен аппараттары жэне т.б.) патологиялаpfа
Сонымен катар, таfамдану тэpбиесiн катар, адам денесiнiн проекциялык экелетiн бейiмдiлiк кepсеткiштеpi
калыптастырып, сол аркылы болатын eлшемдеpiнiн„ онын жеке бeлiмдеpiнiн калыптасуы мYмкiн. Дегенмен, дамудын
даму - eсу YДеpiстеpi eзгеpiстеpiнiн eлшемдеpiне катынасы аркылы кайталанып отыратын бул кезендер1
алдын алуfа болады. ДД¥ сон^ы аныкталатын, тvлfа пропорциясы табиfи жаска байланысты дамудын
талдау нэтижес бойынша элемдiк аркылы анатомиялык тvpfыдан дене арнамалы еpекшелiктеpi болып
денгейде 20 жастан жоfаpы адамдар тшшдерше, тvлfанын морфологиялык- табылады. Бул калыпты eзгеpiстеpдi
арасында бip жарым миллиард ересек функционалдык жаfдайлаpына айкындау, олардын аныкталуы
адам артык салмактык бузылысымен сипаттама беруге болады. Я^и, даму нэтижесiнде кол жеткiзетiн болжамдар
жYpедi. Осы тvpfыдан адамдардын YДеpiсiнiн жYЙелi аfымы, eсу, жаска нактылауда антропометриянын
таfамfа деген кeзкаpасынын eзгеpуiн байланысты eсу жылдамдыfынын алfашкы орында туратыны еш кYмэн
объективтi баfалауда жэне таfамfа тежелуi, eсу каркындылы^ынын тудырмайды [18, 19, 20].
тэуелдЫкт тиiмдi психодинамикалык бiртектi емес езгерктер^ всудiн Адам аfзасынын соматикалык
Калыптастыруды талдау Yшiн краниокаудалды керсеткiштерi, керсеткштерЫ зерттеу мэселесiнiн тек
антропометриялык эдктщ баfа есу баfытынын алмасуы, дамудын антропологиянын «на емес, бiркатар
жетпес манызы жоfары. Тyлfанын жыныстык арнамалыль^ы, есудiн зерттеушiлердiн кезкарасы бойынша
антропометриялык керсеткштерш ассиметриялы болуы сиякты манызды акушерлiк жэне гинекологиянын,
талдау аfзанынтамактануfа байланысты кезендерге сэйкес езгерiстердi перинатологиянын, хирургия жэне
болатын бузылыстарынын алдын ала аныктауfа мол мYмкiндiк бередк т.б. медицинанын ^ылымдары Yшiн
объективт жэне аргументтелген тYPде Бул адамнын физикалык дамуын манызды орны бар. Каарма Х.Т.
шешу жолдарын yсынуfа мYмкiндiк баfалаудаfы манызды керсеткiш болып жетекшллтмен (1985) антропометрия
бередi. Сонымен катар, Шарайкин табылады [16, 17]. мэлiметтерiне сYЙене отырып, жYктi
П.Н. (2000) соматотиптт сипаттамалар 2. Адам аfзасынын калыптасуын- эйелдердiн дене узынды™ мен тyлfа
мен iшкi мYшелер курылысынын даfы анатомиялык-соматикалык кер- индекс керсеткiштерiнен туратын
арасындаfы байланысты жан-жакты сеткiштерiнiн манызы. екiелшемдi классификация жасалды.
зерттеп, олардын арасында тiкелей ДД¥ жарfысында керсетiлгендей, Бул fылыми жаналык анамен кyрсактаfы
байланыс барлыfын аныктады. «денсаулык» тYсiнiгi тек кандай урыктын жалпы дене yзындыfы
Тiптi, тyлfанын соматотиптерiнiн да бiр сыркаттын жокты™ немесе туралы акпаратты жYЙелендiрудi
тYрлерiне сэйкес, липидтер, акуыздар физикалык жеткпеушЫктщ толыктырып отыр. Эйелдердiн
жэне минералдар алмасуынын болмауымен тYсiндiрiлмейдi. Жалпы соматикалык типтерiмен жYктiлiктiн
ерекшелiктерi болатындыfы теориялык немесе тэжiрибелiк аfымы мен антропометриялык
аныкталfан, ол ез кезегiнде каннын медицина болсын, калыпты жаfдай жэне функционалдык керсеткштер!
арасында^ байланыс кептеген зерттеуштердщ кызь^ушыль^ын тудырып отыр. Анатомиялык-соматикалык керсеткштердщ
негiзiнде практикалык кунды мэлiметтер алынады. Аfзанын ecyi, дамуы женiндегi мэлiметтер, олардын ерекшелiктерiнiн физикалык даму белгтерш дурыс баfалауда, спорттын кандай да турлерше тандау жасау кезiнде, окушылардын кэсiби бейiмдiлiк баfытына, эскери кызметтщ белгiлi бiр тYрлерiне тандау барысында маныздылыfы жоfары. Гылыми деректер бойынша, циклдт спорт тYрлерiмен шуfылданатын эйелдер арасында, бакылау тобымен салыстырfанда басым маскулинизациянын белгiлерiмен сипатталатын толык антропометриялык кeрсеткiштерi аныкталfан. Я^и, тулfанын тотальды eлшемдерi жоfарfы керсеткштерге ие, ал май тшдершщ массасы темен. Бул морфологиялык критерийлер спорттын белгЫ бiр тYрiне тандау жасалfанда ен басты кeрсеткiштер болып табылады. Сонымен катар, козfалыс белсендiлiгiн болжауды аныктауда, жасeспiрiмдер арасындаfы жастык-жыныстык
ерекшелттерше байланысты
физикалык дамуын аяк басы кумбез1 жаfдайымен байланыстырып
жургiзiлген зерттеулер керсеткендей, аяк басы кумбезi жазык болуы тыныс алу жуйесiнiн функционалдык мумкiндiктерi мен физикалык жумыска кабтетплтн тeмендететiндiгiн
аныктаfан. Буны да, антропометрияныц кeрсеткiштерiн толыктырып, аfза дамуын баfалайтын курамдык бeлiмi ретiнде карастыруfа болады. Сондай-ак, жалпы антропометриялык жэне соматикалык типтiк ерекшелiктердi зерттеу барысында, антропометриялык керсеткштерЫде жыныстык жэне дербес ерекшелттер де айкындалады. Галкина Т.Н. зерп^ бойынша ауылдык жерлерде туратын ер жэне эйел жынысты топта да артык салмакка ыкпалдык жоfары болfан, сонымен катар, бозбалаларда брахиморфия жэне гинекоморфияfа бейiмдiлiк басым
аныкталfан [21, 22, 23, 24].
Адам аfзасынын eсуi жэне дамуы онтогенездт генетикалык баfдарламамен непзделген,
сырткы ортамен ты^ыз байланыста нейрогуморальдык реттелетiн удерк. Онтогенездегi eсудi реттеуштердщ езара эрекеттерЫщ нэтижесшде, аfзанын дербес, фенотип™ ерекшелiктерi калыптасып, аfзаныl^ функцоналдык жэне бежмделу мумкiндiктерiн калыптастыратын
кeрсеткiштерi белгiлi бiр денгейге жетедi. Сол аркылы, аfзанын езЫд^ калыптасуы нактыланады.
КурсакшЫк кезендеп аfзаныl^ eсуiн аныктайтын манызды фактор -жатырлык жэне плацентарлык перфузия болып табылады. К,ан аркылы анасынан негiзгi кажеттi заттар тасымалданады, урык ушiн «сырткы орта» болып сырткы ортанын эсерлерiнен коршап, бeлiп туратын плацентарлык кабыкпен б^рге урык маны суйыктык болып табылады. Сондыктан, урыктын калыпты eсуi мен дамуы ушмн анасынын салауатты eмiр салтын устануы, дурыс коректенуi, сонымен катар, плацентанын калыпты тасымалдау кызметiнiн бузылмауы манызды элемент болып табылады. Кез-келген жукт эйелдщ гипоксиямен журетiн сыркаттары курсакшшк дамудын eзгерiстерiне экеледi. Дегенмен, урыктын «сыркы ортасы» сырттан кiретiн кептеген зиянды факторлардан толык корнай алмайды. Сондыктан, коршаfан орта факторлары курсакшЫк даму кезiнде де тiкелей аfзанын дамуы мен eсуiне эсер етедк
Калыпты жаfдайда, пубертаттык кезенде аfзанын есу удерiсiне басым эсер ететЫ - жыныс гормондары. Андрогендер анаболикалык эсерлер1 аркылы булшыкет тiнiнiн дамуын кушейтед^ eсудi жылдамдатады, остео-жэне хондрогенездердi белсендiредi. Эстрогендер физиологиялык мелшерде eсудi кушейтедi, ал улкен шамада суйек т^н^ тыfыздыfын жоfарылатып, кальцификацияны кушейтедi. Сонымен катар, есу мен дамуды тежейтiн аfзада бiркатар факторлар бар; соматостатиндер - гипоталамустык
нейросекрециянын ен1мдер|
болып табылатын пептидтер тобы, соматотропты гормондар ушiн кажетт1 релизинг-гормондарды тежеу аркылы журпзед^ гипоталамустан баска буг^нг1 кунi ас корыту жолы мен уйкы безЫде соматостатиндердiн синтезделу
мумкiндiгi бар екен де дэлелденiп отыр. Глюкокортикоидтардын - акуыз синтезiн тежеу аркылы есу удерiсiне керi ыкпал ететiнi аныкталfан. Осы аталfан калыпты физиологиялык удерктердщ аfымы, аfзаfа эсер етуш1 сырткы факторларfа тiкелей тэуелдi.
Сондыктан, постнатальдык
кезенде есу жэне даму удерiсiне ыкпал ететiн фактор - корш^ан ортанын сапасы. Сонын iшiнде, экстремалды жаfдайлар мен коректену ерекшелiктерi. Гылыми деректер бойынша, климаттык-географиялык жаедайлардын эсер1 улкен талкылауда болып отыр. Ыстык клматтар мен таулы аймактардын есу удерiсiн тeмендететiндiгi аныкталfан. Дегенмен, балалардын жетiлуiн жылдамдататындыfы да белгЫ болып отыр. Кейбiр жургiзiлген зерттеулер бойынша, аздаfан континентальды жэне арктикалык аймактарда туратын балалар арасында тулfанын астенизациясы тэрiздi кeрсеткiштер тiркелген. ^i калалармен, мегаполистермен салыстырfанда, акселерация удерiсiнiн элi де болмаfандыfын дэлелдейдi. Бул бiр жаfынан климаттык-географиялык ерекшелiктерiне байланысты, ал еюншм жаfынан этникалык топтар арасындаfы дербес ерекшелiк болуы да мумюн [25, 26].
Бала аfзасынын eсуi жэне даму аfымы тулfа пропорциясыныц калыптасуына ыкпал етедi. Накты табиfи жаfдайларfа бейiмделу денгей1 белгЫ бiр мушелер мен жуйелердщ жеттуш белсендiредi. Сeйтiп, тулfа пропорциясынын зандылыктары аfзада журетiн бейiмделу энергетикалык удерктердщ кeрiнiсi ретiнде белгiлi болады. Ал, физикалык дамудын шамасы, аfзанын барлык манызды кызметтерiнiн журуiне, онын
Yнeмдi жумсалуына эсер eTin, онын, эдк - калыпты жэне патологиялык Баландина, А.Б. Вайнер //Бюллетень
бе^мделу мYмкiндiктeрiнiн шамасын жаfдайларда TYЛfа езгерктерш медицинских интернет-конференций. -
айкындайды. сипаттайтын бeлгiлeрдi алуfа 2012. - №11. Т.2.- С.873 - 874.
Сондыктан, аfзанын физикалык кемeктeсeтiн манызды жэне суранысы 10. Авксенова, М.Н. Роль
дамуы - сырткы орта факторларына жоfаpы зерттеу эдiсi. [29]. ожирения в патогенезе репродуктивных
ттелей тэуелдi екенiн ескерсек, эpбip Эдебиеттер mi3iMi: нарушений у женщин / М.Н. Авксенова
аймактын, онда^1 теpiс эсер ететш 1. Годовых, Т.В. Закономерности // Пермский медицинский журнал. -
жаедайлар аfзанын eсiп-дамуына физического развития детей Чукотки от 2008. - Том 25. - №4. - С.41-43.
да ^pi эсер ететЫдт еш кYмэн 8 - 12 лет / Т.В. Годовых, А.Л. Максимов, 11. Буканева, Н.С. Оценка
тудырмайды. Физикалык дамуды В.Т. Манчук [и др.] // Морфология. - антропометрического статуса больных с
баfалау, непзшен антропометриялык 2007. - №4. Т. 132. - С.73-76. дефицитом массы тела / Н.С. Буканева,
зерттеу аркылы аныкталатын, аfзанын 2. Moser, D.C. Anthropometric Д.Б. Никитюк, А.Л. Поздняков //
морфологиялык-функционалдык, measures and blood pressure in children Физиология и биохимия питания. -
соматометриялык ^рсе^ши^ /D.C.Moser, I.C.Giuliano, A.C.Titski, 2008. - №6. Т. 77. - С.14-16.
аркылы жYPгiзiлетiндiктен, сырткы A.R.Gaya, M.J.Silva, N.Leite //Jornal de 12. Stratton, R.J. Desease - Related
ортанын дербес эpекеттеpiне сYЙене Pediatria. - 2013. - №89 (3). - P.243-249. Malnutrition: an Evidence - Based
отырып, адам аfзасынын жастык 3. Haines, A. Climate change and Approach to Treatment /R.J. Stratton, C.J.
кезендерше байланысты онын human health: impacts, vulnerability and Green, M. Elia. - CABI publishing. - 2003.
айкындайтын белгiлеpi бул эдктщ public health /A. Haines, R.S. Kovats, D. - 824p.
кундылы^ын ^рсетедк | Campbell-Lendrum, C. Corvalan //Public | 13. Bistrian, B.R. Artificial nutrition
Корытынды. health. - 2006. - Vol. 120. - P.585 - 596. support in clinical practice. Eds Jason
Сонымен, адам аfзасынын 4. Чагаева, Н.В. Сравнительная paУne-Jomus, George Grimble and David
онтогенездеп калыптасуын характеристика физического развития Silk. - Berlin: Medizina, 2001. - 798 p.
сипаттауда кешендi TYPде аныкталfан детей школьного возраста / Н.В. 14. Тусупкалиев, Б.Т. физикалык
антропометриялык кepсеткiштеpдiн Чагаева, И.В. Попова, А.Н. Токарев [и даму кepсеткiштеpi бойынша бip жаск,а
манызы зор. Анатомиялык- др.] // Здравоохранение Российской деишп балалардын тамак,тану жаедай-
соматикалык белплер, аfзанын Федерации. - 2010. - №6. - С.45-47. ын ба«лау / Б.Т. Тусупкалиев, А.К. Жу-
физикалык кабiлeтiн баfалаудаfы нeгiзгi 5. McMichael, A.J. Climate change малина М.Б. Жарлыкасинова [и др.] //
керсeткiш болfандыктан, сырткы орта ^ and human health: present and future ^ Батыс Казак.стан медицина журналы. -факторларынын эсeрлeрiнe байланысты risks /A.J. McMichael, R.E. Woodruff, S. 2011 - №1 (29). Б.62 - 65. адам аfзасынын морфологиялык- Hales // Lancet. - 2006. - Vol. 367. - P. 15. Косыгина, А.В. Новое в
функционалдык кабiлeтiн, дербес 859 - 869. патогенезе ожирения: адип°кины -
eрeкшeлiктeрiнe байланысты аныктау 6. Ярская-Смирнова, Е.Р. Социаль- гормоны жировой ткани // Проблемы
- анатомиянын мiндeттeрiн шeшудeгi ^ ная антропология современности: ^ эндокринологии. - 2°°9. - №1. Т.55. - С манызды звено болып табылады. Адам ^ теория, методология, методы, кейс- ^ 44-51.
аfзасынын физикалык дамуын кеп стади /Е.Р. Ярская-Смирнова, П.В. Ро- 16. Дeрeвцова, С.Н. 0
жылдар бойfы зерттеуге карамастан, манов, Д.В. Михель. - Саратов: Научная пропорциональности тел°сл°жения
адам аfзасынын к°ршаfан ортаfа книга, 2004. - 106 c. юношей и девушек 16-17 лет г.
тэуeлдi даму мен есу YДeрiсiн 7. Михель, Д.В. Медицинская Красноярска // Педиатрия. - 2010. - № 3.
Т.89. - С.80-83.
зерттеу жеткЫказ жэне кептеген антропология: история развития
зерттеушллердщ кызыfушылыfын дисциплины: учеб. пособие для 17. Платонова, А.Г. Изменения
тудырып отыр. Адам аfзасынын есу- студентов / Д.В. Михель. - Саратов: в физическом развитии Киевских
даму YДeрiсiн, эртYрлi климаттык- Техно-Декор, 2010. 84 с. школьников за десятилетний период географиялык жаздайлармен жYрeтiн 8. Минибаев, Т.Ш. Вклад (1996 - 2008 гг.) // Гигиена и санитария. популяцияларда зерттеу - жаска ^ профессора Л.А.Сыркина в ^ - 2012. - №2 - С.69-73.
байланысты антропологиянын езeктi разработку методических основ 18. Рудeнко, Н.Н. Влияние
мэсeлeлeрiнiн катарында тур [27, 28]. антропометрических исследований физического развития на формирование
Гылыми деректер бойынша, детей и подростков / Т.Ш. Минибаев, соматической патологии / Н.Н. Руденко,
..-,--,- ,,г И.Ю. Мельникова // Вестник Санкт-
аfзанын анатомиялык-соматикалык К.Т. Тимошенко // Гигиена и санитария.
керсетмшп^ iшкi аурулар мен - 2011. - №4. - С.88-91.
последипломного образования. - 2009 диетологияда кунды болып табылатын 9. Баландина, И.А. Значение " ^
. . „ „ , , - №3. - С.94-104.
онын 1шк1 жаfдайынын айнасы болып антропометрии в объективности оценки
19. Горбунов, Н.С. Региональные
отыр. Сондыктан, антропометриялык расстройств пищевого поведения / И.А.
Петербургской медицинской академии
особенности определения типа телосложения мужчин / Н.С. Горбунов, В.И. Чикун, М.Н. Мишанин // Морфологические ведомости. - 2008. -№1-2. Т.1. - С.148-149.
20. Николаев, В.Г. Изменчивость морфофункционального статуса человека в биомедицинской антропологии // Сибирское медицинское обозрение. - 2009. - №1. - С.60-64.
21. Касенова, Л.Ж. Динамика анатомо - соматических параметров развития подростков двух этнических групп (по данным г. Астаны): автореферат к.м.н. 14.00.02 - анатомия человека. - Актобе., 2002. - 18 с.
22. Галкина, Т.Н. Антропометрические и соматотипологические особенности лиц юношеского возраста в Пензенском регионе: автореферат к.м.н. 14.00.02 . -
Волгоград, 2008. - 137 с.
23. Ситдиков, Ф.Г. Физическое развитие подростков с различным состоянием свода стопы: альманах /Ф.Г. Ситдиков, В.А. Арсланов, Г.М. Галиахметова, Р.Г. Галиахметова // Новые исследования. - 2009. - №21. Т.1. - С.66-71.
24. Charlotte Mc. Physical activity and depressed mood in primary and secondary school-children /Mc. Charlotte, D.S. Michael, S. Kristy //Mental Health and Physical Activity. - 2012. - №5. - P.50 - 56.
25. Козлов, А.И. Долговременные изменения антропометрических показателей детей в некоторых этнических группах РФ /А.И. Козлов, Г.Г. Вершубская, Д.В. Лисицын // Педиатрия. - 2009. - №3. Т.87. - С.63-66.
26. Viviene, A. Physical activity of children in family child care / A.Viviene, N. Patti-Jean, E. Ryan //Appled physiology
nutrition metabolism. - 2009. - №34. -Р.794-798.
27. Николаев, В.Г. Методы оценки индивидуально-типологических особенностей физического развития человека / В.Г. Николаев, Е.П. Шарайкина, Л.В. Синдеева [и др.]. -Красноярск: КрасГМА, 2005. - 111 с.
28. Негашева, М.А. Антропометрические параметры и адаптационные возможности студенческой молодежи в началу ХХ1 века / М.А. Негашева, Т.А. Мишкова // Российский педиатрический журнал. -2005. - №5. - С.12-16.
29. Анисимова, Е.К. Антропометрические характеристики и биохимические показатели крови юношей различных типов телосложения: автореф. к.м.н. 14.00.02 - анатомия человека. - Красноярск, 2004. - 24 с.
РЕЗЮМЕ
А.Б. ЖАНАБАЕВА, С.Б. РАХМАНОВ ЗНАЧИМОСТЬ АНТРОПОМЕТРИЧЕСКИХ ПОКАЗАТЕЛЕЙ
В ОЦЕНКЕ ФОРМИРОВАНИЯ ОРГАНИЗМА ПОД ВОЗДЕЙСТИЕМ ВНЕШНИХ ФАКТОРОВ
университет имени Марата Оспанова, Актобе, Казахстан
Западно-Казахстанский государственный медицинский
I
Организм человека формируется в условиях определенной природной среды, которая влияет на физиологические изменения. Большое количество литературных данных о воздействии неблагопрятных факторов окружающей среды на здоровье детей и подростков, сведения об исследовании антропометрических показателей в развитии человеческого организма, сформировавшихся во время онтогенеза играют важную роль и это подтверждает актуальность проблемы изучения состояния детского организма во взаимосвязи с факторами окружающей среды.
Ключевые слова: антропометрия, анатомо-соматические показатели, внешний фактор, физическое развитие.
SUMMARY
A.B. ZHANABAYEVA, S.B. RAKHMANOV
SIGNIFICANCE OF ANTHROPOMETRIC INDICATORS IN ASSESSMENT THE FORMATION OF AN ORGANISM UNDER THE INFLUENCE OF EXTERNAL FACTORS
West Kazakhstan Marat Ospanov State Medical University, Aktobe, Kazakhstan The human body is formed in a certain environmental conditions, which affects on the physiological changes. A large number of published data on the effects of adverse environmental factors on the health of children and adolescents, information about research of anthropometric indices in the human body development, formed during ontogeny identified in a complex research play an important role, and this confirms the importance of the problem of studying the state of the children body in relation to environmental factors.
Key words: anthropometry, anatomo-somatic indicators, external factor, physical development.
