Научная статья на тему 'КОРПОРАТИВ БОШҚАРУВ ТИЗИМИНИНГ РИВОЖЛАНИШИДА ХАЛҚАРО СТАНДАРТЛАРДАН ФОЙДАЛАНИШНИНГ АҲАМИЯТИ'

КОРПОРАТИВ БОШҚАРУВ ТИЗИМИНИНГ РИВОЖЛАНИШИДА ХАЛҚАРО СТАНДАРТЛАРДАН ФОЙДАЛАНИШНИНГ АҲАМИЯТИ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

CC BY
107
26
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Корпоратив бошқарув / стандарт / банкрот / компания / банк / иқтисод. / Corporate governance / standard / bankruptcy / company / banking / economics.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Джалилов, Ф.А.

Ушбу мақолада, Корпоратив бошқарув амалиёти ва стандартларини яратилиш сабаблари тўғрисида фикр юритилади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE IMPORTANCE OF USING INTERNATIONAL STANDARDS IN THE DEVELOPMENT OF THE CORPORATE MANAGEMENT SYSTEM

This article discusses the reasons for the creation of corporate governance practices and standards.

Текст научной работы на тему «КОРПОРАТИВ БОШҚАРУВ ТИЗИМИНИНГ РИВОЖЛАНИШИДА ХАЛҚАРО СТАНДАРТЛАРДАН ФОЙДАЛАНИШНИНГ АҲАМИЯТИ»

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

О

R

VOLUME 2 | ISSUE 7 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

КОРПОРАТИВ БОШКАРУВ ТИЗИМИНИНГ РИВОЖЛАНИШИДА ХАЩАРО СТАНДАРТЛАРДАН ФОЙДАЛАНИШНИНГ АХДМИЯТИ

и.ф.н., Ф.А.Джалилов

ТДИУ Корпоратив бошцарув кафедраси доценти

АННОТАЦИЯ

Ушбу мацолада, Корпоратив бошцарув амалиёти ва стандартларини яратилиш сабаблари тугрисида фикр юритилади.

Калит сузлар: Корпоратив бошцарув, стандарт, банкрот, компания, банк, ицтисод.

This article discusses the reasons for the creation of corporate governance practices and standards.

Keywords: Corporate governance, standard, bankruptcy, company, banking, economics.

КИРИШ

Корпоратив бошцарув амалиёти ва стандартлари йиллар давомида шаклланди ва такомиллаштириб борилди. Копоратив бошцарув стандартларини яратилиш сабабларидан бири тизимли инцирозлар ва йирик корпорацияларнинг банкротлиги билан боглиц. Бошцарув тизимининг илк муваффациятсизлиги 1721-йилда Жанубий денгиз савдо компаниясининг банкротлиги булиб, бу Буюк Британия цонунчилигида ва савдо амалиётида туб узгаришларга олиб келди. Худди шундай, 1929 йилда А^Ш фонд биржасидаги инцироздан кейин, цимматли цогозлар сохасида янги цонун хужжатлари цабул цилинди. Шунингдек, 1970 йилларда Буюк Британиядаги банк инцирози ва 1980 йилларда А^Шнинг кредит-омонат уюшмалари банкротлиги хам ушбу сохага булган муносабатни узгартирди.

МУ^ОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Корпоратив бошцарув стандартларининг шаклланишига А^Ш ва Европадаги цатор банкротликлар хам таъсир курсатди. 1990-йилларнинг бошида Maxwell Group пенсия фондлари активларини узлаштириши билан боглиц можаролар, Barrings банкини инцирози юз берди. 2001 йилда А^Шнинг Enron компанияси инцирозга юз тутди, Франциянинг Vivendi Universal ва Италиянинг Parmalat компанияларида хам цатор можароли вазиятлар юзага

ABSTRACT

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

О

R

VOLUME 2 | ISSUE 7 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

келди. Лаёкатсизлик ёки очик фирибгарлик туфайли юзага келган ушбу барча банкротликлар ва можаролар натижасида давлат даражасида корпоратив бошкарув тизимига таъсир курсатадиган чоралар курилди.

Анъанага кура, дунёнинг турли мамлакатларида корпоратив бошкарув конунчилик билан тартибга солинган. Бирок, корпоратив муносабатларнинг ривожланиши билан, самарали корпоратив бошкарув тизимини ташкил килиш конунчиликни уз етарли эмасди.

Шундай килиб, корпоратив бошкарув стандартларини ишлаб чикишга куйидаги омиллар сабаб булди:

• йирик компанияларнинг лаёкатсизлик, фирибгарлик ва катор можароли вазиятлар туфайли банкротликка юз тутиши;

• корпоратив бошкарув сохасида мавжуд муаммоларни факат миллий конунчилик даражасида хал килишнинг имконсизлиги;

• яхши корпоратив бошкарувни миллий тараккиётнинг мухим омили ва халкаро ракобат мухитида акциядорлик жамиятларининг мавжуд булиши учун зарур талаб сифатида кабул килиш;

• халкаро даражада тан олинган корпоратив бошкарувнинг умумий тамойилларини ишлаб чикиш зарурияти.

Купгина махаллий ва хорижий ташкилотлар узларининг корпоратив бошкарув стандартларидан фойдаланишлари билан ажралиб туради. Бирок, ушбу сохадаги ички назарий ва амалий базанинг заиф ривожланиши туфайли халкаро стандартлар кенг таркалди, бу уларни батафсил урганишни талаб килади.

Жумладан, Буюк Британияда Coloroll Group ва Polly Peck каби компаниялар муваффакиятсизликка учраганидан сунг, 1991 йил май ойида Корпоратив бошкарувнинг молиявий жихатлари буйича кумита тузилди. 1992 йил ушбу кумита уз хисоботини эълон килгандан сунг, унинг раиси Сэр Адриан Кэдбери номи билан аталди. Кэдбери хисоботи Буюк Британияда хам, дунёнинг куплаб бошка давлатларида хам корпоратив бошкарув асосларини яратган "энг яхши амалиёт" деб тан олинди.

Кэдбери хисоботига асосан компанияларга учта мустакил ижрочи директорларни тайинлаш, кенгаш раиси ва бош ижрочи директори учун алохида ролларни, шунингдек, тафтиш комиссияси ва рагбатлантириш буйича кумитани тайинлаш тавсия этилган.

Шунингдек, 1998 йилда Иктисодий хамкорлик ва тараккиёт ташкилоти (OECD) Жахон банки, Халкаро валюта жамгармаси ва бошка халкаро

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

о

R

VOLUME 2 | ISSUE 7 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

ташкилотлар билан биргаликда миллий корпоратив бошкарув тизимларини такомиллаштиришга каратилган умумжахон корпоратив бошкарув стандартлари ва меъёрларини яратиш буйича глобал дастур ташаббуси билан чикди. 1999 йилда ИХ,ТТ Кенгаши корпоратив бошкарувнинг умумий тамойилларини кабул килди, унда миллий корпоратив бошкарув стандартлари кандай аник масалалар ва муаммоларни тартибга солиш кераклиги тушунтирилди.

2005 йил бошига келиб дунёнинг турли мамлакатлари инвесторлари, ташкилотлари ва хукуматларининг халкаро бирлашмалари бу сохада 100 дан ортик хужжатлар ишлаб чикди. Иктисодий хамкорлик ва тараккиёт ташкилоти томонидан ишлаб чикилган корпоратив бошкарув тамойиллари асос булиб хизмат килади. Дастлаб 1999 йил кабул килинган, бир неча бор кайта куриб чикилди ва яхшиланди. Стандартларга килинган сунгги узгаришлар 2014-2015 йилларда эълон килинди ва бугунги кунда хам долзарб хисобланади.

Халкаро корпоратив бошкарув стандартларини куллаш инвестицияларнинг ишончлилиги кафолатларини таъминлаш, компаниялар фаолияти тугрисида тулик ва объектив ахборот базасини яратиш имкониятларини шакллантириш зарурати билан боглик. Ушбу маълумотлар купинча хорижий инвесторларни махаллий корхоналарга сармоя киритиш учун жалб килиш учун ишлатилади.

ИХ,ТТ томонидан ишлаб чикилган корпоратив бошкарув стандарти турт асосий тамойилга асосланган.

1. Адолатлилик. Корпоратив бошкарув тизими акциядорларнинг хукукларини химоя килиши ва барча акциядорларнинг, шу жумладан миноритар ва хорижий акциядорларнинг тенг хукуклилигини таъминлаши лозим. Барча акциядорлар уз хукуклари бузилган такдирда самарали химоя тизимидан фойдаланиш имкониятига эга булишлари лозим.

2. Масъулият. Корпоратив бошкарув тизими манфаатдор томонларнинг конуний хукукларини тан олиши ва иш уринларини яратиш, компаниянинг молиявий холати баркарорлигини таъминлаш ва ривожлантириш учун манфаатдор томонлар уртасида фаол хамкорликни килиш лозим.

3. Шаффофлик. Корпоратив бошкарув тизими компания билан боглик барча масалалар, жумладан, унинг молиявий холати, фаолият натижалари, мулкчилик ва бошкарув тузилмаси буйича ишончли маълумотларни уз вактида ошкор этилишини таъминлаши лозим.

4. Х,исобдорлик. Корпоратив бошкарув тизими компаниянинг стратегик бошкарувини, директорлар кенгашининг менежерлар устидан самарали

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

o

R

VOLUME 2 | ISSUE 7 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

Ha3opaTHHH Ba gupeKTopnap KeHramuHuHr a^uagopnapra xHCoSgopnnrHHH TatMuHnamu no3uM.

KopnopaTHB ÖomKapyB cTaHgapTnapuHu ^opufi KunuHumu a^uagopnuK ^aMHATH ^aonuarara ^uggufi Tatcup KypcaraguraH Macananap Öyfiuna Kapop Kaöyn Kunumga a^uagopnap, myHuHrgeK myHuHrgeK, öomKa MaH^aargop TOMOHnapHHHr KoHyHufi xyKyK Ba MaH^aarnapu öy3unMafigu.

fflyHgafi Kunuö KopnoparuB ÖomKapyB CTaHgapTnapuHH ^opufi этнnнmн Kyfiugaru MaKcagnapra эpнmнmгa epgaM Öepagu:

1) a^uagopnapra KoMnaHua ÖomKapyB ^aonuaraga umTupoK этнm öunaH öornuK xyKyKnapuHu aManra omupum ynyH xaKuKufi uMKoHuaTHu TaKguM этagн;

2) Öup xun Typgaru (Tou^agaru) TeHr MuKgopgaru aкцнanapгa эгa öynraH a^uagopnapHuHr TeHrnuruHu Ka^onarnafigu;

3) gupeKTopnap KeHramu ToMoHugaH KoMnaHua ^aonuaraHu cTpareruK öomKapumHu aManra omupumra KyMaKnamum Ba yHuHr ToMoHugaH KoMnaHuaHuHr u^po этyвнн opraHnapu ^aonuara ycTugaH caMapanu Ha3opaTHu, myHuHrgeK gupeKTopnap KeHramu at3onapuHuHr y3 a^uagopnapura xucoSgopnuruHu HaMoeH Kunagu;

4) KoMnaHuaHuHr u^po этyвнн opraHnapura KoMnaHuaHuHr ^opufi ^aonuaTuHu, myHuHrgeK u^po этyвнн opraHnapHuHr KoMnaHua gupeKTopnap KeHramu Ba yHuHr aкцнagopnapн ongugaru xucoSgopnuruHu oKunoHa, Bu^goHaH Ba ^aKaT KoMnaHua MaH^aarnapu ynyH caMapanu öomKapum uMKoHuaTuHu TaKguM этagн;

5) KoMnaHua x,aKnga TynuK Ba umoHnnu axöopoT y3 BaKTuga omKop KunuHumuHu TatMuHnam, yHuHr MonuaBufi xpnara, my ^yMnagaH,, uKTucogufi KypcaTKu^nap, MynK Ba ÖomKapyB Ty3unumu, KoMnaHua aKTuBnapu omupum MaKcaguga KoMnaHua aкцнanapн Ba ÖomKa KuMMarnu Koro3nap KufiMaraHu omupum, aHru um ypuHnapu aparumra umkoh Öepagu;

6) aкцнagopnapнннг xyKyKgapu Ba KoHyHufi MaH^aarnapuHu xuMoa Kunum MaKcaguga KoMnaHuaHuHr MonuaBufi-xy^anuK ^aonuara ycTugaH caMapanu Ha3opaTHu onuö Öopagu.

XY.TOCA

ffly öunaH Öupra KopnoparuB ÖomKapyB cTaHgapTnapura aMan KunyBnu KoMnaHuanap ннвecтнцнanapнн ^an6 Kunumga ycTyHnuKKa эгa Öynagu. HHBecTopnapHuHr ^uKpura Kypa, axmu KopnoparuB ÖomKapyB KoMnaHua ÖomKapyB ^aonuaTuHuHr xaM^M^aTnuru Ba ma^o^nuruHu TatMuHnafigu,

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

о

R

VOLUME 2 | ISSUE 7 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

шунинг учун маблагларни йукотиш хавфи сезиларли даражада камаяди. Ривожланаётган мамлакатлар компаниялари учун корпоратив бошкарув стандартларини жорий килиш айникса мухдм саналади, чунки халкаро инвесторлар компания фаоляитининг шаффофлиги ва менежерларнинг ишбилармонлик кобилиятига эътибор каратади.

REFERENCES

1. Berle A.A. and Means G. The Modern Corporations and Private Property, 1st ed., Macmillan, New York, NY. 1932.

2. Глушкова Л.А. К вопросу о применении модели корпоративного управления в российских коммерческих банках. Банковское дело, октябрьдекабрь, №4. 2004.сс.2-11.

3. Crystal G., 1991. In Search of Excess: The Overcompensation of American Executives. W.W. Norton and Company, New York.; Jensen M., 1993. The modern industrial revolution, exit, and the failure of internal control systems. Journal of Finance 48, 831-880.

4. Радыгин А.Д. и др. Внешние механизмы корпоративного управления: некоторые прикладные проблемы. - М.: Институт экономики переходного периода, 2006. - 188 с.

5. Радыгин А.Д. и др. Внутренние механизмы корпоративного управления: некоторые прикладные проблемы. - М.: Институт экономики переходного периода, 2007. - 176 с.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.