Научная статья на тему 'КОРРУПЦИЯГА ҚАРШИ КУРАШДА ҲУДУДИЙ ЧОРА-ТАДБИРЛАРНИНГ ИШЛАБ ЧИҚИШДА ЭЪТИБОР БЕРИЛАДИГАН АЙРИМ МАСАЛАЛАР'

КОРРУПЦИЯГА ҚАРШИ КУРАШДА ҲУДУДИЙ ЧОРА-ТАДБИРЛАРНИНГ ИШЛАБ ЧИҚИШДА ЭЪТИБОР БЕРИЛАДИГАН АЙРИМ МАСАЛАЛАР Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

CC BY
132
26
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
коррупция / коррупцияга қарши курашиш / ҳудудий чора-тадбирлар / норматив-ҳуқуқий ҳужжат / коррупциявий омиллар / коррупцияга қарши экспертиза. / corruption / fight against corruption / regional measures / normative legal act / corruption factors / anti-corruption expertise.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Турсунбеков, Худайберди

Мақола коррупцияга қарши курашда ҳудудий чора-тадбирларни ишлаб чиқишда эътибор бериладиган айрим масалалар таҳлил қилинган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по наукам о Земле и смежным экологическим наукам , автор научной работы — Турсунбеков, Худайберди

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

SOME ISSUES TO BE TAKEN INTO IN THE DEVELOPMENT OF REGIONAL MEASURES TO FIGHT CORRUPTION

The article analyzes some issues that will be taken into account when developing regional anti-corruption measures.

Текст научной работы на тему «КОРРУПЦИЯГА ҚАРШИ КУРАШДА ҲУДУДИЙ ЧОРА-ТАДБИРЛАРНИНГ ИШЛАБ ЧИҚИШДА ЭЪТИБОР БЕРИЛАДИГАН АЙРИМ МАСАЛАЛАР»

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

О

R

VOLUME 2 | ISSUE 7 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

КОРРУПЦИЯГА КАРШИ КУРАШДА ХУДУДИЙ ЧОРА-ТАДБИРЛАРНИНГ ИШЛАБ ЧЩИШДА ЭЪТИБОР БЕРИЛАДИГАН

АЙРИМ МАСАЛАЛАР

Турсунбеков Худайберди

Мацола коррупцияга царши курашда уудудий чора-тадбирларни ишлаб чицишда эътибор бериладиган айрим масалалар таулил цилинган.

Калит сузлар: коррупция, коррупцияга царши курашиш, уудудий чора-тадбирлар, норматив-ууцуций уужжат, коррупциявий омиллар, коррупцияга царши экспертиза.

В статье анализируются некоторые вопросы, которые будут учитываться при разработке региональных мер по борьбе с коррупцией.

Ключевые слова: коррупция, борьба с коррупцией, региональные меры, нормативный правовой акт, коррупциогенные факторы, антикоррупционная экспертиза.

The article analyzes some issues that will be taken into account when developing regional anti-corruption measures.

Keywords: corruption, fight against corruption, regional measures, normative legal act, corruption factors, anti-corruption expertise.

Коррупция - бу жамиятни турли йуллар билан исканжага оладиган дахшатли иллат. Коррупция демократия ва хукук устуворлиги асосларига путур етказади, инсон хукуклари бузилишига олиб келади, бозорлар фаолиятига тускинлик килади, хаёт сифатини ёмонлаштиради ва одамлар хавфсизлигига тахдид соладиган уюшган жиноятчилик, терроризм ва бошка ходисалар илдиз отиб, гуллаши учун шароит яратиб беради.

Коррупция муаммоси сиёсий тузилиши ва иктисодий ривожланиш даражасидан катъи назар, замонавий дунёнинг барча мамлакатларига хосдир.

Узбекистон Республикаси Бош прокуратураси Академияси магистратураси "Коррупцияга карши курашиш" йуналиши тингловчиси

АННОТАЦИЯ

АННОТАЦИЯ

ABSTRACT

КИРИШ

Oriental Renaissance: Innovative, p VOLUME 2 | ISSUE 7

educational, natural and social sciences ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022: 5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

Коррупциявий фаолият доимо давлатдаги ички ходиса ёки хар бир мамлакат учун "уз Ватанининг шахсий муаммоси" сифатида каралган.

Аммо ХХ-асрнинг охирига келиб, жахон сиёсий жараёнларининг глобаллашуви билан бирга коррупция халкаро тусга кириб, хал килиш учун жахон хамжамиятининг консолидациялашган позициясини талаб киладиган муаммога айланади. Буни тасдиги сифатида БМТнинг Коррупцияга карши конвенциянинг мукаддимасида - коррупция эндиликда локал муаммодан бутун жамият ва барча мамлакатлар иктисодиётига дахл киладиган ва бу билан коррупциянинг олдини олиш ва унга карши курашиш сохасида халкаро хамкорликнинг жуда мухим ахамиятини белгилайдиган трансмиллий ходисага айланганлигини куришимиз мумкин1.

Уз тарихида хокимият органларида коррупцияга дуч келмаган давлат мавжуд эмас. Шу билан бирга, айрим мамлакатлар учун коррупцияга карши курашиш вазифаси нихоятда долзарб булса, бошкалар учун эса хокимият тузилмаларида илдиз отган коррупция фактининг узи (шунингдек, унинг жамият хаётининг бошка сохаларида намоён булиши) кандайдир дахшатли ва ман этилган нарса сифатида каралмайди. Баъзи давлатларда коррупция амалга оширилаётган ислохотларни фалаж килади ва ривожланишни секинлаштиради, бошкаларида эса хукуматдаги коррупция холатлари шунчалик кам учрайдики, уларнинг содир этилиши жамият ва хукукни мухофаза килувчи органларни ларзага солади. Содда килиб айтганда, коррупциянинг нафакат даражаси, балки унга муносабат хам урф-одатлар, анъаналар, иктисодий тараккиёт даражаси, давлатда сиёсий эркинликларнинг мавжудлиги ва бошка куплаб шартларга караб фаркланади.

Айни вактда давлат бошкарувидаги коррупцияни "Шимол" ва "Жануб" уртасидаги тенгсизлик, халкаро терроризм ва шу каби инсониятнинг глобал муаммолари билан бир каторга куйиш мумкин кийин. Коррупциянинг бу муаммоли жихати бироз бошкача характерга эга.

Уни тушуниш учун БМТнинг собик Бош котиби Кофи Аннан томонидан коррупциянинг хусусиятига берилган тавсиф2 жуда мухим: "Коррупция жамият хаётининг турли сохаларига халокатли таъсир курсатадиган маккор касалликдир. У демократик тамойиллар ва конун устуворлигига путур этказади, инсон хукукларининг бузилишига олиб келади, иктисодиётга зарар этказади, хаёт сифатини пасайтиради, уюшган жиноятчилик, терроризм ва инсон

1 БМТнинг Коррупцияга карши конвенцияси. https://lex.uz/docs/1461329

2 В.А.Суханов. Международное сотрудничество в борьбе с коррупцией в органах власти - Москва, 2015.- 186 с.

333

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

o

R

VOLUME 2 | ISSUE 7 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

xaB^cronurura Taxgug conaguraH öomKa TaxgugnapHHHr rynnaö-,amHamHra hmkoh öepagu".

X,aKHKaTgaH xaM, ymöy TymyHna opKanu кoррyпцнa, 3aMoHaMH3HHHr Kynnaö raoöan MyaMMonapn ynyH o3yKaBHfi MyxHT öynuö, ymöy MyaMMonapHH caMapanu xan KHnnm ynyH xanaKHT öepyBHH y3ura xoc TycuK Ba3H$acuHH öa^apagu.

fflyöxacro, gaBnaT xokhmhath opraHnapugaru кoppyпцнa MyaMMOCH öomKapyB caMapagopnuru öunaH y3BHfi öofhhk. CaMapagopnHKHH omupum ynyH cnecHH KapopnapHHHr hkkh TOMOHnaMa "MKopugaH" Ba "nacTgaH" Ha3opaT Kunum 3apyp. Ha3opaTHHHr öupuHHH Typu ynyH gaBnaT öomKapyBHga thhhö Typum Ba MyBO3aHaTHHHr pHBO^naHraH th3hmh 3apyp öynca, hkkhhhhch ynyH pHBO^naHraH ^yKaponHK ^aMH^TH MyxHM.

npe3HgeHT y3 HyTKuga "CyHrru öem fiunga кoppyпцнaгa Kapmu KypamHH gaBnaT cuecarn gapa^acura onuö HHKguK. ffly MaKcagga CeHaT paucu paxöapnHruga Кoppyпцнaгa KapmH KypamHm mh.Mhh KeHramH TamKHn этнпgн. EyHgaH TamKapH, Кoppyпцнaгa KapmH KypamHm areffrauru xaM $aon Hm onuö öopMOKga.

EyHgaH öyeH xaM TapaKKueT KymaHgacH öynraH ymöy unnaTra öapxaM öepumra gaBnaT Ba ®:aMHflTHHHr öapna Kyn Ba BocmanapuHH ca^apöap этaмнз.

Ey öopaga aöögopnapHH xyKyKufi ®:aBoörapnHKKa TopTHm öunaH neKnaHuö KonMacgaH, th3hmhh npeBeHTHB nopanapHH Kypum 3apyp. ffly acocga кoppyпцнaнннг Ha^aKaT oKuöaraapHHH, öanKH caöaönapHHH ongHHgaH öapTapa^ этнm öyfiHHa TatcupnaH nopanap aManra omupunagu.

.HeKHH xaMMaMH3 axmu TymyHaMH3KH, кoppyпцнa öanocura Kapmu $aKaT gaBnaT-xyKyKHH nopanap öunaHrHHa Kypamuö öy^Mafigu. EyHHHr ynyH öyTyH ^aMH^THMH3ga, aBBano, emnap oHruga öy unnaTra Kapmu Mypocacu3 MyHocaöaTHH maKmaHTupum, öapna cofhom Ky^napHH öupnamTHpum xan KH^yBHH axaMH^Tra

MYXOKAMA BA HATH^AHAP

Hhmhh umHMH3HHHr кoppyпцнaгa Kapmu Kypamum cuecaTHHH aManra omupum BocuTanapura anoxuga TyxTarauö yTcaK.

Кoppyпцнaгa Kapmu Kypamum, yHH W3ara KenTHpyBHH caöaö Ba mapT-mapouTnapHH öapTapa^ этнmгa KaparnnraH y3oK Myggarau gaBnaT cuecaTHHHHr acocufi BocuTacu öy кoppyпцнaгa Kapmu Kypamum mh.mhh cTpaTeruacu xucoönaHagu. Munnufi cTpaTeruacu öomKapyB Ba gaBnaT Ty3unumH maKmapuHH xucoöra onumu, xoKHMH^THHHr MHnnHH, MHHTaKaBHfi Ba xygygufi gapa^anapuHH

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

O

R

VOLUME 2 | ISSUE 7 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

KaMpaö o.agu. X,ap KaHgafi gaB.aTHHHr коррупцнaга Kapmu MH..Hfi cTparerHflcu Tammnufi, HKTucogufi, xyKyKHfi, axöopoT Ba Kagp.ap canoxHATHHH gouMHfi paBumga TaKoMunnamTHpunagHraH Hopa-Tagöupnap th3hmh Synumu KepaK.

Кoppyпцнaгa Kapmu Kypam cTpareruacH - 6y gaB.ar Ba ^aMH^T TOMOHugaH ymöy gaB.ar TOMOHugaH Kaöy. KH.HHraH кoнcтнтyцнflвнfi Ty3yM acoc.apu goupacuga кoppyпцнaгa o.hö Ke.aguraH xaMga ^aMH^T xaeTHHHHr Typ.u coxanapuga кoppyпцнaнн o3HKnaHTHpaguraH caöaö.ap Ba mapT-mapouT.apHH öapTapa^ этнm eKH MHHHMa..amTHpHm ynyH xap TOMOH.aMa Ba th3hm.h nopa-Tagöup.apHH umnaö HHKum Ba gouMHfi paBumga aMa.ra omupumgaH uöopar.

Кoppyпцнaгa Kapmu MH..Hfi CTparerua TaMofiunnapura KyfiugarunapHH Kupmum MyMKuH:

1) кoppyпцнflнн gaB.aT xaB^cronurura th3hm.h Taxgug co.yBHH xaB$ geö TaH o.um. Ma3Kyp unnaira Kapmu Kypamum эпeмeнтпapн aBBangaH xaM MH..Hfi KoHyHHH.HrHMH3HHHr afipuM xy^^araapuga aKC этгaн öy.caga, кoppyпцнaнн MaM.aKaTuMu3 TapaKKueTH ynyH acocufi xaB^.apgaH öupu экaнпнгн TaH o.uHMaraH Ba yHra Kapmu Kypamum acocaH xyKyKHH Myxo$a3a KunyBHH opraH.apHHHr acocufi ^aonuaTH geö KapanraH.

2) кoppyпцнaгa Kapmu KypamumHHHr TH3HM.H.HrH. "O.guHH o.Hm» Ba «npo^unaKTuKa» TymyHHanapuHHHr MatHocu öup öupura ^yga akhh. ffly öunaH öupra кoppyпцнaгa Kapmu Kypamum MH..Hfi cTpareruacHga кoppyпцнaгa Kapmu Kypam MacanacuHHHr a^parnö onuHumu yHH $aKar ^hhoat KogeKcu xaMga anoxuga xyKyKHH Myxo$a3a KunyBHH eKH xaB^cronuK opraH.apHHHHr xapaKaraapu xa^MH ÖH.aH nerapanaHHÖ Ko.Mafigu. Munnufi cTparerua кoppyпцнa öapna xo.aT.apHHHHr TatcupuHH KaMafiTupum (MHHHMannamTHpHm) eKH fiyK KH.HmHH TaK.H$ KH.agu. Кoppyпцнaгa Kapmu MH..Hfi cTparerua gaBnarnuHr кoppyпцнaгa Kapmu Kypamumra KaparnnraH y3oK Myggarau Ba xap ToMoH.aMa xapaKTepra nopa-Tagöup.ap th3hmhhh TaK.H$ KH.agu. By öunaH кoppyпцнa aManueTura кoppyпцнaгa Kapmu Kypamum th3hmh KapaMa-Kapmu Kyfiunagu.

3) кoppyпцнaгa Kapmu cuecaTHHHr y3oK Myggarau xapaKTepra эгa экaнпнгннн HHoöarra o.hö, кoppyпцнaгa Kapmu acocufi Hopa-Tagöup.apHHHr y3.yKcH3.HrH TatMHH.aHraH.HrH. ^apxaKHKar afipuM кoppyпцнaгa Kapmu Ba3H^a Ba Hopa-Tagöup.apHH aMa.ra omupum ynyH y3oK MyggaT Ta.aö этнпagн. MacanaH, ^aMH^Tga кoppyпцнaвнfi xy.KKa HucöaTaH ToKaTcu3.HK MyHocaöaTHHH maKmaHTupum öup ofi eKH öup fiu. opanuruga эpнmн6 öy.MafigH Ba ^yKapo.apHHHr öup Hena aB.ogu öunaH Terum.H Tagöup.apHH o.uö öopumHH TaKo3o этagн.

Oriental Renaissance: Innovative, p VOLUME 2 | ISSUE 7

educational, natural and social sciences ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022: 5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

4) коррупцияга карши коидаларнинг конун, миллий стратегия, давлат дастурлари, норматив-хукукий хужжатлар ва хаттоки махаллий ижро хокимияти органларининг хужжатлари билан билан мувофиклаштириб олинганлиги. Бу масала мамлакатда коррупция даражасини камайтиришга каратилган коидаларнинг давомийлигини таъминлашга хизмат килиб, аксинча коидаларда карама-каршиликни олдини олишга ва хукук тизимининг бутунлиги таъминлашга хизмат килади.

"Коррупцияга краши курашиш тугрисида"ги Конуннинг 6-моддасида3 коррупцияга карши курашиш сохасидаги давлат сиёсати давлат дастурлари ва бошка дастурлар асосида амалга оширилади, ушбу дастурлар Конун коидалари самарали ижро этилишини таъминлаш, коррупциянинг холати хамда тенденцияларидан келиб чиккан холда коррупцияга карши курашиш буйича комплекс ва тизимли чора-тадбирлар куриш максадида ишлаб чикилади хамда амалга оширилади, деб белгиланган.

Миллий конунчилик хужжатлари ва хукукни куллаш амалиётида дастурлар турли номларда, масалан "режа", "дастур", "давлат дастури", "комплекс режа", "чора-тадбирлар", "йул харитаси" ва бошка номлар билан ишлатилмокда.

Бирок, мазкур "дастурлар"нинг асл маъносини билиш учун ва тугри куллаш учун уларнинг лугавий маъноларини куриб чикишимиз керак.

Масалан, "Узбек тилининг изохли лугати"4 да "дастур", "программа", "режа", "чора", "комплекс", "стратегия" каби сузларнинг изохлари берилган.

Дастур (ф. - йул-йуриц, курсатма, тартиб-цоида) - муайян максад, иш-харакат ёки тадбирнинг олдиндан белгилаб чикилган йул-йуриги, уни амалга оширишнинг тартиби, конун-коидаси; программа каби маъноларни англатади5.

Узбекистон Республикасининг "Норматив-хукукий хужжатлар тугрисида"ги Конунида6 "Дастур" (Йул харитаси)га берилган тушунчага кура, дастур у ёки бу сохадаги давлат сиёсатининг максадларига эришилишини таъминлайдиган тадбирлар (вазифалар, амалга ошириш муддатлари, молиялаштириш манбалари ва масъул ижрочилар буйича узаро боглик булган тадбирлар) ва механизмлар тизимини белгилайдиган хужжатдир.

3 https://lex.uz/docs/3088008

4 "Узбек тилининг изохли лугати", А.Мадлиевнинг тахрири остида, "Узбекистон миллий энциклопедияси" давлат илмий нашриёти, Тошкент.

5 https://n.ziyouz.com/books/uzbek tilining izohli lugati/O'zbek%20tilining%20izohli%20lug'ati%20-%20D.pdf

6 https://lex.uz/docs/5378966

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

о

R

VOLUME 2 | ISSUE 7 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

Программа (юн. programma - эълон; курсатма, йул-йуриц) - дастлабки мазмуни "Дастур" сузи билан айнан булсада, иккинчи мазмунда хукумат, сиёсий партия, жамоат ташкилоти ёки айрим давлат, жамоат арбоби томонидан мулжалланган асосий вазифа ва максадлар баён килинган хужжат деб тушунилади7.

Режа (ф. кир ёйиладиган ип, арцон; саф, цатор) - бирор ишни тартиби

билан уз вактида бажариш олдиндан белгилаб олинган аник ёки тахминий

" 8 мулжал маъносига эга8.

Интернет тармогидаги Википедияда программа атамаси (юн. про -олд, ура^а - ёзув) "олдиндан кайд этилган", яъни белгилаб куйилган харакатларнинг кетма-кетлиги маъносини англатади. Мазкур тушунча алгоритм тушунчаси билан узвий боглик деб курсатилган9.

М.Ю.Спичкин узининг "Муниципал даража коррупцияга карши курашиш" мавзусидаги малакавий битирув ишида10 дастур ва режа атамаларига изох бериб, уларни бир-биридан фаркларини ёритиб беради.

Хусусан, "Дастур (программа) - бу аник максадга эришишга йуналтирилган, самарадорлик курсаткичлари билан таъминланган узаро боглик тадбирлар мажмуасидир.

Унинг фикрича, режадан фаркли уларок, дастур мураккаб тузилишга эга булиб, у тахлилий булим, ресурсларни бахолаш, максад ва вазифаларнинг батафсил тавсифи мавжудлигини назарда тутади. Дастурнинг чора-тадбирлари мураккаброк булиб, алохида булимлар кичик дастурлар сифатида ажратилади ва вакт буйича параллел равишда амалга оширилиши мумкин. Улар максадлар таркибига мос келади ва амалга оширишнинг бахоланадиган самарадорлик курсаткичларига эга. Дастурда уни амалга ошириш ва назорат килиш механизми тавсифланади, шунингдек айрим холатларда унда баркарорлик ва ташки хавфларни бахолаш курсатилади.

Чора (ф. - ёрдам бериш йули; дори-дармон; пул; цутулиш йули) -дастлабки маъноси бирор ишни, максадни амалга ошириш руёбга чикариш ёки унинг олдини олиш учун пухта уйлаб тузилган, ишлаб чикилган тадбирлар мажмуи; илож, тадбирни11 англатади.

7 https://qziyouz.com/books/uzbek tilining izohli lugati/O'zbek%20tilining%20izohli%20lug'ati%20-%20P.pdf

8 https://aziyouz.com/books/uzbek tilining izohli lugati/O'zbek%20tilining%20izohli%20lug'ati%20-%20R.pdf

9 https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9F%D1%80%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D0%BC%D0%BC%D0%B0

10 http://elar.uspu.ru/bitstream/uspu/9792/2/Spichkin.pdf

11 https://aziyouz.com/books/uzbek tilining izohli lugati/O'zbek%20tilining%20izohli%20lug'ati%20-%20Ch.pdf

337

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

о

R

VOLUME 2 | ISSUE 7 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

Тадбир (а. - бошцариш, идора цилиш; тежамкорлик; чора, илож,йул-йуриц; уаракат тарзи) - амалга ошириш, руёбга чикдриш учун йул-йурик; ва

Комплекс (лот. complexus - алоца, богланиш; цушиб, цамраб олиш) - бир бутунни ташкил килувчи нарсалар, ходисалар, белги-хусусиятлар мажмуи,

" 13

йигиндиси .

Википедиядаги "комплекс" сузига берилган изохда (лот. complex - алоца, боглицлик; лот. complexus - богланиш) - умумий максадга каратилган ва маълум бир умумий максадга жавоб берадиган бир нарсанинг умумий, биттага бирлашган тизими14, - деб кайд этилган булиб, комплекс сузини инсоният хаётининг турли сохаларида суз бирикмаси сифатида фойдаланиш мумкин.

Стратегия (юн. strategia = stratos - цушин + ago - бошлаб бораман) -кучма маънода ижтимоий сиёсий курашга рахбарлик килиш санъати, шунингдек, умуман, бошкарувни тугри ва истикболли режалаштириш санъати15 каби маъноларни англатади.

Узбекистон Республикасининг "Норматив-хукукий хужжатлар тугрисида"ги Конунида "стратегия" мамлакат ёки мухим тармокларни урта ва узок муддатли истикболда ривожлантиришнинг энг асосий йуналишларини белгилайган хужжат эканлиги кайд этилган16.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Википедиядаги эркин энциклопедияда стратегия атамасига берилган тушунчада стратегия (цад. юн. отращу(а - саркарда санъати) - харбий ишларда умумий ва деталлаштирилмаган режа, узок муддатларни, мураккаб максадларга эришиш усулларини камраб олган маъноларни англатиши, кейинчалик ушбу тушунча инсоннинг бирор бир фаолиятига кулланила бошлаганлиги кайд этилган17. Стратегиянинг вазифаси асосий максадга эришиш учун мавжуд булган ресурслардан самарали фойдаланиш хисобланади. Яъни, харакат усули сифатида стратегия айникса асосий максадга бевосита эришиш учун етарли ресурслар мавжуд булмаган вазиятда зарур булади.

Юкорида келтирилган атамалар изохидан келиб чикиб, коррупцияга карши курашишда миллий даражада ёки худудий, махаллий, сохавий, идоравий

12 https://n.ziyouz.com/books/uzbek tilining izohli lugati/O'zbek%20tilining%20izohli%20lug'ati%20-%20T.pdf

13 https://n.ziyouz.com/books/uzbek tilining izohli lugati/O'zbek%20tilining%20izohli%20lug'ati%20-%20K.pdf

14 https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%BE%D0%BC%D0%BF%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81

15 https://aziyouz.com/books/uzbek tilining izohli lugati/O'zbek%20tilining%20izohli%20lug'ati%20-%20S.pdf

16 https://lex.uz/docs/5378966

17 https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D1%82%D1%80%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%B3%D0%B8%D1%8F

338

Oriental Renaissance: Innovative, p VOLUME 2 | ISSUE 7

educational, natural and social sciences ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022: 5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

даражаларда куйилган максадларга караб, улардан куйидагича фойдаланишга каратилган фикрларни юритишимиз мумкин.

- миллий даражада узок ва урта муддатлар учун кабул килинадиган коррупцияга карши курашиш буйича чора-тадбирларга - стратегия ёки миллий стратегия (масалан, 2015-2025 йиллар учун Козогистон Республикасининг коррупцияга карши курашиш стратегияси 18 , Буюк Британиянинг 2017-2022 йиллар учун Коррупцияга карши курашиш стратегияси19, Эстонияда 2013-2020 йилларда коррупцияга карши курашиш буйича стратегия20, АКШнинг 2021 йилдаги Коррупцияга карши стратегияси21, Россия Федерациясида Коррупцияга карши курашиш миллий стратегияси22 ва х.к.);

- миллий даражада урта ва киска муддатлар учун кабул килинадиган коррупцияга карши курашиш буйича чора-тадбирларга - давлат дастури, миллий дастур, миллий режа (масалан, Узбекистонда - 2017-2018 йилларга мулжалланган коррупцияга карши курашиш буйича давлат дастури 23 , Коррупцияга карши курашиш буйича 2021-2022 йилларга мулжалланган давлат дастури24, 2015-2025 йиллар учун Козогистон Республикасининг коррупцияга карши курашиш стратегиясини амалга ошириш буйича 2018-2020 йиллар учун

чора-тадбирлар режаси 25 , Россия Федерациясида - 2021-2024 йилларга

" " 26 \ мулжалланган коррупцияга карши курашиш миллий режаси26 ва хк.);

- худудий (минтакавий) даражада кабул килинадиган коррупцияга карши курашиш буйича чора-тадбирларга - чора-тадбирлар дастури, "Йул харитаси" (масалан, Тошкент вилоятида 2021 йилда коррупцияга карши курашиш буйича йул харитаси, Тошкент вилоятида коррупцияга карши курашиш, бюджет маблагларининг хамда ерларнинг талон-торож килинишининг олдини олиш тизимини такомиллаштириш буйича 2022 йилга мулжалланган йул харитаси, Красноуфимск шахар округида (РФ) 2021-2023

18 Козогистон Республикаси Президентининг расмий сайти. https://www.akorda.kz/ru/legal acts/decrees/ob-antikorrupcionnoi-strategii-respubliki-kazahstan-na-2015-2025-gody

19 https://www.gov.uk/government/publications/uk-anti-corruption-strategy-2017-to-2022

20 https://www.korruptsioon.ee/sites/www.korruptsioon.ee/files/elfinder/dokumendid/strategiya_po_borbe_s_korrupciey_v_2013-2020_gg.pdf

21 https://www.whitehouse.gov/wp-content/uploads/2021/12/United-States-Strategy-on-Countering-Corruption.pdf

22 https://rg.ru/documents/2010/04/15/nacstrategiya-dok.html

23 https://lex.uz/docs/3105125

24 https://lex.uz/docs/5495529

25 Козогистон Республикаси Президентининг расмий сайти. https://www.akorda.kz/ru/legal acts/decrees/ob-antikorrupcionnoi-strategii-respubliki-kazahstan-na-2015-2025-gody

26 https://base. garant.ru/402619978/

Oriental Renaissance: Innovative, p VOLUME 2 | ISSUE 7

educational, natural and social sciences ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022: 5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

йиллар учун коррупцияга карши курашиш буйича чора-тадбирлар режаси27, Ирбит шахар хокимлигининг 2021-2023 йилларга мулжалланган коррупцияга карши кураш буйича харакатлар режаси28 ва х.к.);

- со^авий даражада кабул килинадиган коррупцияга карши курашиш буйича чора-тадбирларга - чора-тадбирлар режаси, чора-тадбирлар дастури, Йул харитаси ва хк. (масалан, Коррупцияга карши курашиш миллий кенгаши мажлисининг 05.04.2022 йилдаги 7-сонли баённомаси29 билан тасдикланган "Капитал курилиш сохасида "Коррупциясиз соха" лойихасини амалга ошириш юзасидан 2022-2023 йилларга мулжалланган "Йул харитаси", Олий таълим сохасида "Коррупциясиз соха" лойихасини амалга ошириш юзасидан 2022-2023 йилларга мулжалланган "Йул харитаси", Согликди саклаш тизимида "Коррупциясиз соха" лойихасини амалга ошириш юзасидан 2022-2023 йилларга мулжалланган "Йул харитаси", Давлат харидлари сохасида "Коррупциясиз соха" лойихасини амалга ошириш юзасидан 2022-2023 йилларда мулжалланган "Йул харитаси", Давлат органлари ва ташкилотлари хамда махаллий хокимликларда коррупциянинг олдини олиш ва унга карши курашиш борасида амалга ошириладиган чора-тадбилар буйича "Йул харитаси" ва х.к.);

- идоравий даражада кабул килинадиган коррупцияга карши курашиш буйича чора-тадбирларга - режа, дастур, дастур, йул харитаси ва х.к. (масалан, Коррупцияга карши курашиш буйича республика идоралараро комиссияси раиси ва Транспорт вазири томонидан 15.03.2020 йилда тасдикланган "Узбекистон Республикаси Транспорт вазирлиги тизимида 2020 йилда коррупцияга карши курашишни такомилаштириш буйича "Йул харитаси", Узбекистон Республикаси адлия вазирининг 20.02.2019 йилдаги 63-сон буруги билан тасдикланган Узбекистон Республикаси Адлия вазирлиги тизимида коррупцияга карши курашиш дастури 30 , Коррупцияга карши курашиш буйича Давлат божхона кумитасининг 2021-2022 йилларга мулжалланган Дастури31 ва х.к.).

Илмий жихатдан чора-тадбирларни амалга оширишда дастур усулидан фойдаланиш куйидаги асосий афзалликларини эътироф этиш мумкин:

27 https://go-kruf.midural.ru/article/show/id/10197

28 https://moirbit.ru/obschestvo/obschestvennaya bezopasnost/protivodeystvie korruptsii/plan protivodeystviya korruptsii/

29 Коррупцияга ;арши курашиш агентлиги расмий сайти. https://anticorruption.uz/uzc/item/milliy-kengash-hujjatlari

30 Адлия вазирлиги расмий сайти. https://minjust.uz/uz/anticorruption/documents/

31 Давлат божхона ;умитаси расмий сайти. https://customs.uz/uploads/390d852a-3b8f-5ad3-266e-

382a39d414e3 media .pdf

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

о

R

VOLUME 2 | ISSUE 7 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

- муаммони хал килиш, максад ва вазифаларга эришишнинг комплекслилиги;

- вакт, молиявий ва инсон ресурсларининг концетрациялашгани;

- чора-тадбирлар устуворлиги, кетма-кетлиги ва уларни амалга ошириш муддатлари белгиланганлиги;

- аник кетма-кетликдаги якуний максадга эришишга каратилган дастурда назарда тутилган хар хил характердаги тадбирларнинг интеграцияси таъминлангани;

- дастур йуналишлари буйича ишлаб чикилаётган коплекс чора-тадбирларнинг мавжуд ва режалаштирилаётган молиявий ресурслар билан узаро богланганлиги;

- бюджет маблагларидан самарали фойдаланиш;

- сохани янада ривожлантириш учун зарур кулай шарт-шароитлар яратилгани.

Худудий даражада коррупцияга карши курашиш буйича чора-тадбирларни режалаштириш ва дастурий жихатдан расмийлаштиришга ягона ёндашув мавжуд эмас (хужжатларнинг номлари - режалар ва дастурлар; ва уларнинг амал килиш хронологик муддати - узок муддатли, урта муддатли, киска муддатли ва аник чора-тадбирлар мажмуи - сон ва сифат). Шу муносабат билан, махаллий давлат хокимияти органлари томонидан коррупцияга карши курашишни режали ва дастурий жихатдан тартибга солишнинг макбул худудий модели сифатида, стратегик характердаги дастурларни кабул килиш ва уларнинг ижросини жорий режалар аник ижро механизмларини курсатган холда режалаштириш таклиф этилади.

"Коррупцияга карши курашиш тугрисида"ги Конунининг 8-1-моддасида жойларда коррупциянинг олдини олишга каратилган худудий дастурлар ишлаб чикилиши ва амалга оширилишини ташкил этиш Узбекистон Республикаси Коррупцияга карши курашиш агентлигининг коррупцияга карши курашиш

32

сохасидаги ваколатларига киритилган .

Бирок, Конунда Худудий кенгашларнинг ваколатлари, шу билан бирга кайси орган томонидан коррупциянинг олдини олишга каратилган худудий дастурлар ишлаб чикилиши ва амалга оширилишини ташкил этиши курсатилмаган.

32 https://lex.uz/docs/3088008

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

O

R

VOLUME 2 | ISSUE 7 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

Ma3Kyp Macana Кoppyпцнaгa Kapmu Kypamum Munnufi KeHramu Ma^nHCHHHHr 19.08.2021 fiungaru 4-coHnu SaeHHoMacura 2-unoBacu SunaH TacguKnaHraH "KopaKannorucTOH PecnySnuKacu, BunoaTnap Ba TomKeHT maxap Кoppyпцнaгa Kapmu Kypamum xygygufi KeHramnapu Tyrpucuga^ru HrooMga Xygygufi KeHramHuHr acocufi Ba3H^anapura кoppyпцнaгa Kapmu Kypamum coxacugaru gaBnaT Ba SomKa gacTypnapHHHr aManra omupunumuHu TamKun этнm WKnaTunraH.

ffly SunaH Supra, Ma3Kyp HaMyHaBufi HrooMHuHr 5-SaHguga Xygygufi KeHramra ^ofinapga кoppyпцнaнннг onguHu onumra KaparunraH xygygufi gacTypnap umnaS nuKum Ba yHu aManra omupum Ma^SypuaT Tap3uga MKnarunraH.

fflyHu Kafig Kunum KepaKKu, Maxannufi gaBnaT xoKuMuaTu opraHnapu ToMoHugaH кoppyпцнaгa Kapmu gacTypnap Ba pe^anapHu umnaS nuKum Ba aManra omupum ^yga MamaKKaTnu Ba y3oK gaBoM этagнгaн ®;apaeH SynuS, ynap Ma3MyHaH Typnuna Ba KynuHna yxmam maKnra эгa Synumu SynuS, Sy xonar Kyfiugaru KynnaS oMunnap SunaH SornuKgup:

1. XygygHuHr MaKoMu (axonu cohu, xygyggaru MaHcaSgop maxcnap Ba xroMarnunap cohu);

2. XygygHuHr uKTucogufi puBo^naHraHnuru;

3. gaBnaT opraHnapu ToMoHugaH ypHarunraH Ha3opaT gapa^acu;

4. Maxannufi xokumu^t opraHnapugaru u^TuMoufi-ncuxonoruK MyxuT Ba SomKa oMunnap.

Кoppyпцнaгa Kapmu Kypam pe^anapu eKu gacTypnapu Kouga TapuKacuga ®;agBan maKnuga Ba Sup HenTa acocufi SynuMnapra a^parunraH xonga Ty3unagu:

- кoppyпцнaгa Kapmu Kypamum nopa-TagSupnapu;

- Mactyn Ba KymuMna u^ponunap;

- MonuanamTupum MaHSanapu;

- KyrunaeTraH Hara«:a;

- Sa^apum MyggaTu;

1. Кoppyпцнaгa Kapmu Kypamum SynuMnapuga кoppyпцнaнннг onguHu onum Ba yHra Kapmu KypamumHuHr acocufi fiyHanumnapu Kypcarnnagu Ba xap Sup SynuMra TaannyKgu SynraH nopa-TagSupnap SunaH MycTaxKaMnaHagu.

EynuMnapgaru SyHgafi fiyHanumnap Ba ymSy coxaga aManra omupunaguraH nopa-TagSupnapra KyfiugarunapHu KupuTum MyMKuH:

1.1. Кoppyпцнaгa Kapmu Kypamum Syfiuna HopMaruB-xyKyKufi Ba TamKunufi MacananapHu TatMuHnam:

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

О

R

VOLUME 2 | ISSUE 7 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

- коррупцияга карши курашиш сохасида асосий конунлар ва у билан боглик булган конунчилик хужжатлари асосида махаллий даражада ишлаб чикиш ва амалга ошириш;

- коррупцияга карши курашиш буйича максадли идоравий дастурларни ишлаб чикиш зарурияти масаласини урганиш;

- коррупцияга карши курашиш сохасида ваколатли органлар, хукукни мухофаза килиш органлари ва бошка давлат органлар билан хамкорликни таъминлаш масалалари;

- Худудий кенгашлар мажлислари ёки ваколатли органларнинг тезкор йигилишларда жиноий, маъмурий ва бошка судларнинг давлат бошкаруви ва махаллий давлат хокимияти органларининг ноконуний норматив-хукукий хужжатлари, карорлари ва харакатлари (харакатсизлиги)ни хакикий эмас деб топиш тугрисидаги конуний кучга кирган карорлари натижалари буйича хукукни куллаш амалиёти масалаларини куриб чиккиш.

1.2. Коррупцияга карши курашиш максадларида махаллий хокимият ва давлат бошкаруви органларининг бошкарув фаолиятини такомиллаштириш:

- худудий даражадаги органлар томонидан курсатиладиган давлат хизматларининг шаффоф ва очик маъмурий регламентларини ишлаб чиккиш;

- коррупция хавфи юкори булган давлат хизматларининг реестрини шакллантириш ва юритиш;

- махаллий хокимият органларининг махаллий бюджет ва фонд маблагларининг максадли ва самарали сарфланиши юзасидан текширувлар утказиш;

- давлат харидларини амалга ошириш сохасида товар етказиб бериш, ишларни бажариш амалиётни тахлил килиш, камчиликларни аниклаш хамда натижалари буйича давлат эхтиёжлари учун хизматлар курсатиш буюртмаларни жойлаштиришни такомиллаштириш буйича таклифлар тайёрлаш;

1.3. Кадрлар фаолиятида коррупцияга карши тадбирларни кучайтириш:

- махаллий ижро хокимияти ва давлат бошкаруви органлари мансабдор шахслари ва ходимлари томонидан Одоб-ахлок коидалари ва умумэътироф этилган хулк-атвор коидаларига риоя этилишини мониторинг килиш ва йигилишларда мухокама килиш;

- махаллий ижро хокимияти ва давлат бошкаруви органлари ходимларнинг даромадлар, мол-мулк ва мулкий характердаги мажбуриятлар тугрисидаги маълумотларни белгиланган тартибда такдим этиш, конун билан юклатилган

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

o

R

VOLUME 2 | ISSUE 7 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

TatKUK Ba neKTOBnapra puoa этнпнmннн Ha3opaT Ba MoHuTopuHruHu aManra omupum;

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

- MaH^aaraap TyKHamyBu xonaraapuHu aHuKgam Syfiuna umnapHu onuS Sopum;

1.4. Кoppyпцнaгa Kapmu Kypamum Macananapu Syfiuna Maxarnufi xokumuat Ba gaBnar SomKapyBu opraHnapu, y3uHu y3u SomKapum opraHnapu, xyKyKHu Myxo$a3a Ku^um opraHnapHHHHr ^y^aponap Ba ^y^aponuK ^aMuaTu uHcTmyraapu SunaH y3apo xaMKopnuruHu TatMuHnam:

- Maxarnufi xokumuat Ba garaar SomKapyBu opraHnapuHHHr ^aonuaTu Tyrpucugaru MatnyMoraapHu KOHyHHunuK xy^^araapu TanaSnapura MyBO^HK OHHKgurHHH TatMuHnam;

- кoppyпцнaгa Kapmu KypamyBnu, Maxarnufi xokumuat Ba gaBnar SomKapyBu opraHnapuHuHr кoppyпцнaгa Kapmu ^aonuaTu MOHuTopuHru Taxgunu Hara^anapuHu ohuk xonga ^ofinamTupum.

roKopugarunapgaH TamKapu, кoppyпцнaгa Kapmu Kypamum Syfiuna xygygufi pe^a Ba gacTypnapga TagSupnapHuHr aHaga caMapanu Synumu ynyH KyfiugarunapHu KymuMna KupuTum MyMKuH.

1) Maxarnufi xokumuat Ba gaBnar SomKapyBu opramapu, y3uHu y3u SomKapum opraraapu, SomKa TamKunoT Ba Myaccacanapga кoppyпцнaгa Kapmu Kypamum coxacuga xyKyKufi TatnuMHu onuS Sopum (Matpy3anap, ceMuHapnap, Macnaxaraap);

YmSy TagSupnap gaBoMuga кoppyпцнaгa oug xyKyKSy3apnuKnapHuHr canSufi oKuSaraapu, KynnaHunaguraH eKu aHuK Muconnap acocuga Ky^naHunraH ®;a3o nopanapu, кoppyпцнa xonaraapu Syfiuna xaSap Sepum, paFSaraarnupum, xu3MaTHunap ynyH ypHarunraH TatKuK Ba neKTOBnap, MaH^aaraap TyKHamyBu xonaraapuHu TapTuSra conum Ba SomKa MaKcagnu MatnyMoraapHu eTKa3um.

2) TeneBugeHue, Ba pagнoэmнттнpнmпap, Maxcyc uHTepBwnap, SocMa oMMaBufi axSopoT BocuTanapuga кoppyпцнaгa Kapmu TapFuSoTHu TamKun этнm, кoppyпцнaнннг onguHu onumra KaparanraH umuMoufi peKnaManapHu ^ofinamTupum, Sapna gaBnar opraHnapuHuHr pacMufi BeS-cafiraapuga кoppyпцнaгa Kapmu Kypamum SynuMnapuHu apaTum Ba gouMufi paBumga aHrunaS Sopum;

Ma3Kyp TagSupnap Hara^acuga gaBnar xokumuatu opraraapuga aManra omupunaeTraH кoppyпцнaгa Kapmu Kypamum ^aonuaTu xaKugaru MatnyMoraap ymSy opraHnapgaH TamKapura, atHu TamKu umuMoufi MaKoHra y3aranumu Ba

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

о

R

VOLUME 2 | ISSUE 7 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

билан фукаролик жамияти ва давлат хокимияти органлари уртасида узаро ахборот алмашинуви амалга оширилади.

Шу билан бирга, фукаролардан коррупция тугрисидаги хабарларни кабул килиш учун давлат органларининг расмий веб-сайтида электрон хабар бериш имконияти яратилади. Бундай хабар бериш воситаларига киска телефон ракамлари, ижтимойи тармоклардаги ботлар имкониятидан хам фойдаланиш лозим.

3) Коррупцияга карши маърифат масалалари буйича фукаролар билан "тугридан-тугри алокалар" ташкил этиш, фукароларни кабул килиш жойларида "Коррупцияга карши жамият" ахборот стендларини тайёрлаш ва жойлаштириш.

Давлат харидларини амалга ошириш жараёнида корруцпияга оид фактлар юзасидан хабар бериш ва кайта алока урнатиш имконини берадиган очи; интернет ресурсларини яратиш;

Кайд этилган чора-тадбирлар махаллий хокимият ва давлат бошкаруви органларининг узида ва худудда яшовчи фукаролар, фукаролик жамияти институтлари билан узаро хамкорликда хамда комплекс шаклда амалга оширилиши керак. Шубхасиз, коррупция феномени жамиятда пайдо булганлиги ва факат унинг иштироки билан бартараф этилиши мумкинлиги сабабли мухим хисобланади.

2. Юкоридаги тадбирларни амалга ошириш учун масъул ижрочилар уларнинг фаолият йуналишларига караб режа билан белгиланади.

3. Амалга оширилган чора-тадбирларнинг кутилаётган натижалар давлат дастурлари. Миллий кенгаш карорлари билан тасдикланган тадбирларда белгиланган коррупцияга карши курашиш сиёсатига мувофик булиши керак.

Коррупцияга ;арши кураш режаларига киритилган тадбирлардан кутилаётган энг мазмунли натижаларни ажратиб оламиз:

- фукаролар, махаллий хокимият, давлат бошкаруви органлари ходимларининг коррупцияга карши курашиш сохасидаги хукукий саводхонлик даражасини ошганлиги, коррупцияг нисбатан муросасиз муносабат шаклланганлиги;

- коррупция хавфлари ва омилларининг аникланиши, олдини олиниши ва бартараф этилиши;

- коррупция хавф-хатарларининг камайтирилиши;

- махаллий бюджет маблагларидан максадли ва самарали фойдаланилиши таъминланганлиги ва бошкалар.

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

o

R

VOLUME 2 | ISSUE 7 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

KoHyH xy^^araapuga Ha3apga TyTunraH кoppyпцнaгa Kapmu nopa-TagSupnapHu aManra omupum. ^ppyncuara Kapmu Kypam gacTypu:

1) Кoppyпцнaгa Kapmu Kypamum Syfiuna MaKcagnu gacTypHuHr nacnopTu.

^acTypHuHr Ma3Kyp SynuMu KyfiugarunapHu KaMpaS onraH Kupum KucMugaH uSopaT Synagu:

gacTypHu aManra omupum MyggaTu - TaxMuHaH 2-3 fiun.

gacTypHu umnaS hu^bhu Ba SyropTManuHuHr MatnyMoTnapu, ogaTga Xygygufi KeHram eKu Munnufi KeHram Synumu MyMKuH.

AManueTga Kyn xonaraapga xygygufi KeHramnapHuHr кoppyпцнaгa Kapmu Kypamum gacTypnapu MaKcagu yxmam:

- кoppyпцнaнннг onguHu onum тнзнмннн apaTum;

- кoppyпцнa gapa^acuHu yHuHr TagSupKopnuK ^aonuaraHuHr KoHyHufinuru Ba caMapagopnurura, gaBnaT opraHnapu ^aonuarara, xygyggaru ^yKaponapHuHr KyHganuK xaeTura TatcupuHu KaMafiTupum;

- ^yKaponapHuHr, ^aMuaT Ba gaBnaTHuHr xyKyK Ba KoHyHufi MaH^aaraapuHu кoppyпцнa KypuHumnapugaH xuMoa KunumHu TatMuHnam;

- gaBnaT xroMaraapuHu KypcaTum, gaBnaT xoKuMuaTu Ba SomKapyB opraHnapuHuHr ^yH^uanapHu Sa^apum Ba xu3MaTnap KypcaTumga кoppyпцнa gapa^acuHu nacafiTupum.

gacTypHu MonuanamTupum MaHSanapu Ba xa^Mu.

3Hr aBBano, gacTypHu MonuanamTupum xa^Mu тyFpнgaн-тyFpн MatnyM Sup xygyg Swg^eTuHuHr uMKoHuaTnapu, y epgaru кoppyпцнa gapa^acu, gacTyp вaзн$aпapннн Sa^apumra KapaTunraH nopa-TagSupnap xa^Mu Ba gacTypHu aManra omupum MyggaTnapu SunaH SoFnuK.

gacTypHu aManra omupumgaH KyTunaeTraH aKyHufi Hara^anap. ^KyHufi HaTu^anap pyfixaTura KyfiugarunapHu Kupmum MyMKuH:

- ^yKaponuK ^aMuaTuHuHr Maxannufi xoKuMuaT Ba gaBnaT SomKapyBu opraHnapura SynraH umoHHHuHr MycTaxKaMnaHumu;

- xygygufi gaBnaT opraHnapuHuHr HopMaTuB-xyKyKufi xy^^aTnapugaru кoppyпцнa xaB^napuHuHr KaMafiumu;

- geMoKpaTuK uHcTmyraapHuHr 3au$namyB xaB^uHuHr KaMafiTupumu Ba ^aMoaTHunuK Ha3opaTu cySteKTnapuHuHr Hy$y3u opTumu;

- Srog^eT xapa^araapu onTuMannamTupunumu;

- кoppyпцнa gapa^acuHu nacafiTupum opKanu Su3Hec ropuTum xapa^araapuHuHr KaMafiumu;

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

o

R

VOLUME 2 | ISSUE 7 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

- uHBecropgapHuHr Maxaggufi gaBgaT xokumuatu opraHgapura SygraH umoHH gapa^acuHuHr omupugumu xucoSura xygygHuHr ннвecтнцнoн ®:oзнSagopgнгн opTumu;

- ^aMuaTHuHr кoppyпцнa KypuHumgapura HucSaTaH Mypocacu3 MyHocaSaTHuHr maKggaHumu;

- axogu ynyH gaBgaT xroMaraapuHu Kypcarum cu^ara Ba ygapgaH ^ofigagaHum uMKoHuaTgapuHuHr omupugumu;

- axogura KypcarugaeTraH u^MMMoufi epgaM тнзнмннннг TapTuSra coguHumu Ba SomKagap.

^acTypHHHr Ma^caggu HHgHKaTopgapu (KypcaTKungapu).

YmSy KypcaTKunnap cu^araga KaSyg KuguHraH кoppyпцнaгa Kapmu Kypamum gacTypuHuHr caMapagop eKu caMapacu3 экaнgнгнгa:

- xucoSot gaBpuga xygygga KaSyg KuguHraH HopMarnB-xyKyKufi xy^^araapHuHr yMyMufi coHugaH кoppyпцнaгa Kapmu экcпepтнзagaн yTraH HopMaTuB-xyKyKufi xy^^araapu gofiuxagapu ygymu (%);

- кoppyпцнaгa Kapmu экcпepтнзagaн yTKa3ugraH xygygufi HopMaTuB-xyKyKufi xy^^araapga (gofiuxagapga) aHuKgaHraH кoppyпцнa oMuggapugaH SapTapa^ этнgгaн MuKgopu ygymu (%);

- gapoMaggap, Mog-MygK Ba MygKufi xapaKTepgaru Ma^SypuaTgap TyFpucugaru MatgyMoTgapHuHu TaKguM этгaн xygyggaru xoguMgapHuHr MoHuTopuHrgaH yTKasugraHguK ygymu (%);

- xygyggapga gaBgaT xu3MaTgapuHu эgeктpoн maKgga KypcaragumuHuHr KypcaTKunu SugaH KypcarugraH yMyMufi xu3MaTgap coHugaru ygymu (%);

- xygygga gaBgaT xapuggapuHu aMagra omupum coxacuga KoHyH Sy3ugumgapu TyFpucugaru muKoaTgapHuHr yMyMufi coHugaH acocgu muKoaTgapHuHr ygymu (%);

- кoppyпцнaнннг ogguHu ogum Ba yHra Kapmu Kypamum Syfiuna yKuTugraH Ba MagaKacu omupugraH xoguMgapHuHr cohu (yTraH fiug SugaH cogumTupum);

- кoppyпцнaгa Kapmu Kypamum Macagagapu Syfiuna yTKa3ugraH TagSupgap cohu (yTraH fiug SugaH cogumTupum);

- xucoSot gaBpuga ^yKapogapgaH KeguS TymraH muKoaT Ba Mypo^aaraapHuHr yMyMufi coHugaH aHuKgaHraH кoppyпцнaгa oug ^aKraapHuHr ygymu (%);

- xygyggaru кoppyпцнaгa Kapmu Kypamumra BaKogaTgu opraHgap, Xygygufi KeHram cafiTgapuga кoppyпцнaгa Kapmu Kypam gacTypu Ba yHuHr Sa^apugumu TyFpucugaru xucoSoTHuHr ^ofigamTupugumu.

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

o

R

VOLUME 2 | ISSUE 7 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

2) MyaMMoHuHr Ma3MyHu Ba yHu gacTyp epgaMuga xan Kunum 3apypaTuHuHr acocnaHraHnuru.

Xygygufi gapa^aga кoppyпцнaгa Kapmu Kypamum Syfiuna gacTypnapga ymSy SynuMHuHr MaB^ygnuru MyxuM xucoSnaHagu. EynuMHuHr HoMnaHumu Typnuna Synumu MyMKuH, aMMo MoxuaTugaH кoppyпцнaнннг canSufi oKuSaTnapu SunaH SoFnuK xonga gacTypHu KaSyn Kunum 3apypaTu aHuKnam KepaK.

OgaTga, ymSy SynuM кoppyпцнaнннг gaBnaT gapa^acuga acocufi MyaMMo cu^araga TaBcu^namgaH SomnaHagu Ba KefiuH ymSy MyaMMoHuHr Maxannufi gapa^agaru axaMuaTu Kafig этunagu.

3) ^acTypHuHr HopMaTuB-xyKyKufi xy^^araap SunaH acocnaHTupunraHnuru (Munnufi, ugopaBufi Ba Maxannufi gapa^aga KaSyn KunuHraH xy^^arnap SunaH).

4) gacTypHu aManra omupumHuHr KmuMoufi-uKTucogufi oKuSaTnapu caMapagopnuruHu Saxonam.

AnSarra, Xygygufi KeHramnap кoppyпцнaгa Kapmu Kypamum Syfiuna KaSyn KunraH gacTypnapuHu aManra omupum HaTu^acuga roKopu caMapgopnuK Ba HaTu^agopnuKKa эpнmнmгa urnunagu.

5) Кoppyпцнaгa Kapmu Kypamum gacTypuHu aManra omupum Syfiuna nopa-TagSupnap.

Eup KaTop gacTypnapHu ypraHum кoppyпцнaгa Kapmu nopa-TagSupnapHu ynapHuHr MaKcagu Ba fiyHanumura KapaS rypyxnam umkohuhu Sepgu.

HopMaTHB-xyKyKUH xy^^aTnap Ba ynapHHHr .lOHiixa.iapiiHii кoppyпцннгa Kapmu экспеpтнзaдaн yTKa3im.

Кoppyпцнaнннг onguHu onumra KapaTunraH nopa-TagSupnap opacuga HopMaTuB-xyKyKufi xy^^araap Ba ynapHuHr nofiuxanapuHu кoppyпцнaгa Kapmu экcпepтнзagaн yTKa3um anoxuga MyxuM ypuH TyTagu.

Коppyпцннгa Kapmu MOHHTopiHr.

Кoppyпцнaгa Kapmu Kypamum MoHuTopuHru MaKcagnapuHu uKKura Synum MyMKuH:

EupuHHu MaKcag, кoppyпцнaгa Kapmu Kypam gacTypuHu umnaS nuKum, KaSyn Kunum Ba aManra omupunumuHu TatMuHnam:

a) кoppyпцнaгa oug xyKyKSy3apnuKnapHu cтaтнcтнкacннн ropurum;

S) HopMaTuB-xyKyKufi xy^^araap Ba SomKa aKTnapHu Taxnun Kunum;

b) кoppyпцuaнuнг HaMoeH Synumu ro3acugaH TagKuKoTnap, cypoBnap, экcпepuмeнтnap yTKa3um, TynnaHraH MatnyMoTnapHu KafiTa umnam, Saxonam Ba Taxnun Kunum.

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

о

R

VOLUME 2 | ISSUE 7 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

Иккинчи максад, коррупцияга карши кураш фаолиятини амалга ошириш самарадорлигини бахолашни таъминлаш:

а) коррупцияга оид хукукбузарликларнинг олдини олиш, уларга чек куйиш ва жавобгарликни таъминлаш чоралари, шунингдек бундай хукукбузарликлар натижасида этказилган зарарни коплаш чоралари кулланилишини ва унинг натижаларини мониторинг килиш;

б) коррупцияга карши курашиш сохасидаги вазиятнинг келгусидаги холати ва ривожланиш тенденциялари прогнозларини ишлаб чикиш.

Миллий кенгашнинг карори билан кабул килинган "^оракалпогистон Республикаси, вилоятлар ва Тошкент шахар Коррупцияга карши курашиш худудий кенгашлари тугрисида"ги Низом билан Худудий кенгашларга:

- коррупцияга карши курашиш буйича чора-тадбирларнинг амалга оширилиши юзасидан мониторингни амалга ошириш;

- худудларда давлат ва хужалик бошкаруви сохаларида замонавий усуллар ва ахборот-коммуникация технологиялари асосида коррупцияга карши мониторинг олиб бориш ва уларнинг мазкур сохадаги фаолияти буйича рейтингини тузиш ишларини кузатиш;

- Худудий кенгаш томонидан кабул килинган карорларнинг уз вактида ижро этилиши юзасидан назоратни ва мониторингни амалга ошириш каби вазифалар ва мажбуриятлар юклатилган.

Коррупцияга карши мониторингни утказиш максадлари ва уларга эришиш усуллари хакида суз кетганда, куйидаги мухим масалани таъкидлаш жоиз: мониторинг коррупцияга карши дастур/режани ишлаб чикишдан олдинги жараён булиб, у дастур учун асосий манба хамда коррупцияга карши кураш режасига киритиладиган тадбирларни танлаш мезони хисобланади.

Бундан ташкари, коррупцияга карши мониторингни утказишдан максад коррупцияга карши кураш дастурига киритилган у ёки бу чора-тадбирларни амалга ошириш натижаларини тахлил килиш ва самарадорлигини бахолаш хамда келгусидаги дастурга ушбу чора-тадбирни кайта киритиш заруратини башорат килиш деган хулосага келиш мумкин.

Уйлаймизки, мониторинг курсаткичларининг бундай куринишдаги тахлили утган даврдаги курсаткичлар билан маълумотларни таккослаш ва келгусидаги коррупцияга карши курашиш дастурларига янада такомиллаштирилган чора-тадбирларни киритиш фаолиятида самарали хисобланади.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Oriental Renaissance: Innovative, p VOLUME 2 | ISSUE 7

educational, natural and social sciences ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022: 5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

Коррупцияга карши мониторинг якунланлари буйича Худудий кенгаш ёки бошка ваколатли орган вакили томонидан "тахлил хисоботи", "тадкикот натижалари", "Мониторинг натижалари тугрисида хисобот" каби якуний хужжатларни ишлаб чикилиши максадга мувофикдир.

Коррупцияга карши таълим ва TapF^OT. Коррупцияга карши таълим ва таргибот коррупциянинг олдини олиш чораларидан бири булиб, унинг таъсир доиралари худуддаги давлат органлари мухити ва мансабдор шахсларига хамда жамоатчилик институтларига таъсир килади.

Бизнингча, коррупцияга карши таълим жамият ва давлат манфаатларини кузлаб, таълим муассасаларида амалга оширилаётган турли дастурлар асосида шахсни коррупцияга карши хукукий онг ва хукукий маданиятини юксалтириш каби баркарор максадли укитиш ва тарбиялаш тизимидир.

Миллий конунчиликда коррупцияга карши ташвикотнинг аник бир таърифи мавжуд эмас. "Коррупцияга карши курашиш тугрисида"ги Конуннинг 16-моддаси давлат органлари ва бошка ташкилотлар коррупцияга карши курашиш максадида ахолининг хукукий онги ва хукукий маданиятини юксалтириш, жамиятда коррупцияга нисбатан муросасиз муносабатни шакллантириш буйича зарур чора-тадбирлар куриши, шу жумладан коррупцияга карши курашиш масалаларига доир тушунтириш ишларини амалга ошириши, хукукий тарбия ва таълимни, илмий-амалий тадбирларни ташкил этиши, укув-услубий ва илмий адабиётларни ишлаб чикиш йули билан зарур чора-тадбирлар куриши назарда тутилган33.

Мазкур Конуннинг 17-моддага кура, давлат органлари ва бошка ташкилотлар уз мансабдор шахсларининг хамда бошка ходимларининг коррупцияга карши курашиш сохасидаги хукукий саводхонлигини, шу жумладан хукукий билимлари даражасини ошириш юзасидан зарур чора-тадбирлар куради деб, 18-моддасига кура таълим муассасаларида коррупцияга карши курашиш сохасидаги хукукий таълим ва тарбия белгиланган давлат таълим стандартларига мувофик амалга оширилади, давлат таълимни бошкариш органлари ва таълим муассасалари коррупцияга карши курашиш сохасидаги давлат сиёсатининг асосий йуналишларини инобатга олган холда таълим муассасаларида хукукий таълим ва тарбияга, мутахассисларни касбий тайёрлашнинг сифатини оширишга, таълим дастурларини доимий равишда

1 https://lex.uz/docs/3088008

Oriental Renaissance: Innovative, p VOLUME 2 | ISSUE 7

educational, natural and social sciences ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022: 5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

такомиллаштириб боришга каратилган чора-тадбирларни ишлаб чикади, деб мустахкамланган34.

Коррупцияга карши таълимнинг максади коррупцияга карши дунёкарашни шакллантириш, хукукий онг ва хукукий маданият даражасини ошириш, шунингдек, мутахассислар учун кушимча касбий таълимни олиб боришдан иборат булиб, куйидаги 2 та воситалар ёрдамида амалга ошириш мумкин: максадли укув жараёни ва максадли тарбиялаш жараёни.

Коррупцияга карши таргиботнинг максади жамиятда коррупцияга карши курашиш буйича маърифий тадбирларни олиб бориш, коррупция фактларига нисбатан муросасизлик рухида тарбиялашдан иборат булиб, уни оммавий ахборот воситалари воситасида амалга ошириш мумкин.

Коррупцияга карши таълим ва таргиботнинг воситаларини ошириш мумкин, бирок у коррупцияга карши курашишда самарали натижаларга эришиш максадида утказиш зарур булади.

Коррупцияга карши кураш чора-тадбирларини амалга ошириш буйича хисоботлар. Миллий кенгашнинг карори билан тасдкиланган "Коракалпогистон Республикаси, вилоятлар ва Тошкент шахар Коррупцияга карши курашиш худудий кенгашлари тугрисида"ги Низомда коррупцияга карши курашиш буйича фаолиятни амалга оширувчи худудий давлат органлари рахбарларининг хисоботларини ва маърузаларини эшитиш Худудий кенгашининг вазифаларига киритилган булсада, Худудий кенгашнинг хисоботини куриб чикадиган ёки эшитиб борадиган орган конунчиликда назарда тутилмаган.

Коррупциянинг олдини олиш буйича чора-тадбирларни амалга ошириш тугрисидаги хисоботлар куйидаги боскичлардан иборат булган жараён:

1) давлат хокимияти органлари томонидан маълум давр оралигида (йиллик, ярим йиллик, чораклик, хар ойлик) Худудий ёки Миллий кенгашга коррупцияга карши чора-тадбирларнинг амалга оширилиши тугрисида хисобот такдим этиш;

2) ваколатли орган томонидан такдим этилган хисоботлар асосида йиллик (ёки бошка муддатлардаги) йигма хисоботни тайёрлаш;

3) йигма хисоботларни умумлаштириш ва таклифлар билан Миллий кенгаш, Президент Администрацияга мухокама учун киритишв;

4) Йиллик йигма хисоботларнинг асосий коидаларини оммавий ахборот воситаларида ва расмий веб-сайтларда эълон килиш.

1 https://lex.uz/docs/3088008

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

O

R

VOLUME 2 | ISSUE 7 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

X,ucoSoraapHu TaKguM этum кoppyпцнaгa Kapmu Hopa-TagSupnap gacTypugaru aKyHufi Kouga Synumu Ba y Kyfiugaru caBonnapra ^bbos Sepumu KepaK:

- gacTypga SenrunaHraH Sapna Ba3u$anap TynuK Ba KypcaTunraH MyggaTnapga TaMoMnaHraHnuru?

- кoppyпцнaнннг onguHu onumra KapaTunraH Hopa-TagSupnapHuHr aManra omupunumu HaTu^acuga KaHgafi Hara«:anapra эpumunгaнnuгu?

- кoppyпцuaнuнг onguHu onum SyfiuHa aManra omupunraH Hopa-TagSupnap KaHnanuK caMapagop SynraHnuru?

- aHuKnaHraH KaMHunuKnapHu xucoSra onraH xonga KefiuHru pe^anamTupum gaBpuga кoppyпцuaнuнг onguHu onumra KapaTunraH Hopa-TagSupnapHu aManra omupumga KaHgafi KymuMHa umnapHu aManra omupum KepaKnuru Ba SomKanap?

XY.TOCA

HnMufi um goupacuga кoppyпцнaгa Kapmu Kypamga xygygufi Hopa-TagSupnapHu Taxnun Kunum gaBoMuga xygygnapHuHr y3ura xoc xycycuaTnapuHu xucoSra onraH xonga, ^SeKucTOH PecnySnuKacuga кoppyпцuaгa Kapmu Kypamum cuecaTuHu aManra omupumra KapaTunraH gacTypnap, Hopa-TagSupnapHu xanKapo cTaHgapTnap Ba unFop xopu^ufi Ta^puSa xaMga Munnufi aManueTHu xucoSra onraH xonga umnaS HuKum Ba aManra omupum TaKnu^ этunagu.

XycycaH, unMufi um HaTu^anapura Kypa umnaS HuKunumu pe^anamTupunaeTraH xygygufi Hopa-TagSupnap gacTypu Kyfiugarunapra xu3MaT Kunagu:

- xygygufi gapa^aga кoppyпцuaгa oug xyKyKSy3apnuKnap gapa^acuHuHr KaMafiumura, Xygygufi KeHram Ba xygygufi opraHnapHuHr кoppyпцuaгa Kapmu Kypamum umuHuHr caMapagopnuru Ba cu^ara opTumura xu3MaT Kunagu;

- кoppyпцнaгa Kapmu Kypamum SyfiuHa MatnyMoTnap BeS-cafiTnap, u^TuMoufi TapMoKnap Ba oMMaBufi axSopoT BocuTanapuga ohuk Ba ^ofiganaHum umkohuhu SepaguraH gapa^aga ^ofinamTupunumu HaTu^acuga axonuHuHr xoKuMuaT opraHnapura umoHHu opTagu;

- кoppyпцнaгa Kapmu Kypamum Ba yHra Mypocacu3nuK MyHocaSaTHu maKnnaHTupum yHyH aHaga caMapanupoK KeHr KaMpoBnu TapFuSoT Ba TapSuaBufi umnap onuS Sopunagu.

REFERENCES

1. EMTHuHr Кoppyпцuara Kapmu кoнвeнцнacн. https://lex.uz/docs/1461329

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

O

R

VOLUME 2 | ISSUE 7 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

2. B.A.CyxaHoB. Me^gyHapogHoe coTpygHunecTBo B SoptSe c кoppyпцнefi B opraHax BgacTu - MocKBa, 2015.- 186 c.

3. https://lex.uz/docs/3088008

4. "Y3SeK TuguHuHr u3oxgu gyFaTu", A.MaggueBHuHr Taxpupu ocTuga, "Y3SeKucToH Muggufi энцнкgoпegнacн" gaBgaT ugMufi HampueTu, TomKeHT.

5. ^o3ofuctoh PecnySguKacu npe3ugeHTuHuHr pacMufi cafiTu. https://www.akorda.kz/ru/legal acts/decrees/ob-antikorrupcionnoi-strategii-respubliki-kazahstan-na-2015-2025-gody

6. https://rg.ru/documents/2010/04/15/nacstrategiya-dok.html

7. ^o3ofuctoh PecnySguKacu npe3ugeHTuHuHr pacMufi cafiTu. https://www.akorda.kz/ru/legal acts/decrees/ob-antikorrupcionnoi-strategii-respubliki-kazahstan-na-2015-2025-gody

8. https://moirbit.ru/obschestvo/obschestvennaya bezopasnost/protivodeystvie korr uptsii/plan protivodeystviya korruptsii/

9. Кoppyпцнaгa Kapmu Kypamum areHTguru pacMufi cafiTu. https://anticorruption.uz/uzc/item/milliy-kengash-hui i atlari

10. Aggua Basupguru pacMufi cafiTu. https: //mini ust.uz/uz/anticorruption/documents/

11. gaBgaT So^xoHa KyMuTacu pacMufi cafiTu. https://customs.uz/uploads/390d852a-3b8f-5ad3-266e-382a39d414e3 media .pdf

12. https://lex.uz/docs/3088008

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.