Научная статья на тему 'КОРПОРАЦИЯНИ БОШҚАРИШДА ФИДУЦИАР МАЖБУРИЯТЛАР ВА УЛАРНИ ЎЗБЕКИСТОНДА ҚЎЛЛАШ ИМКОНИЯТЛАРИ'

КОРПОРАЦИЯНИ БОШҚАРИШДА ФИДУЦИАР МАЖБУРИЯТЛАР ВА УЛАРНИ ЎЗБЕКИСТОНДА ҚЎЛЛАШ ИМКОНИЯТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Право»

CC BY
305
84
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
фидуциар мажбуриятлар / лозим даражада ғамхўрлик мажбурияти (duty of due care) / содиқлик мажбурияти (duty of loyalty) / ҳалоллик мажбурияти (duty of good faith) / юридик шахс манфаатлари / ҳалоллик ва оқилоналик. / fiduciary duties / duty of loyalty / duty of due care / duty of good faith / interests of a legal entity / rationality and good faith

Аннотация научной статьи по праву, автор научной работы — Иброҳимов Азимжон Абдумўмин Ўғли

Корпоратив ҳуқуқда юридик шахсни бошқарув органларининг фидуциар мажбуриятлари марказий масалалардан бўлиб ҳисобланади. Юридик шахсни тўғри ва самарали бошқариш кўп жиҳатдан бошқарув органларининг фидуциар мажбуриятлари қай даражада тартибга солингани ва уларга риоя этилиши билан белгаланади. Шунингдек фидуциар мажбуриятларга риоя этмаслик бошқарув органлари учун юридик шахс олдида юзага келадиган жавобгарлик асоси саналади. Мазкур ишда АҚШ, Россия Федерацияси қонунчилиги ҳамда суд амалиёти асосида юридик шахс бошқарув органларининг фидуциар мажбуриятлари таҳлил этилади ҳамда уларни Ўзбекистон Республикаси корпоратив ҳуқуқида қўллаш ва ушбу институтни такомиллаштириш истиқболлари муҳокама қилинади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

FIDUCIARY DUTIES IN THE MANAGEMENT OF THE CORPORATION AND THEIR APPLICATION IN UZBEKISTAN

In corporate law, the fiduciary duties of the governing body of a legal entity are one of central issues. Proper and effective management of a legal entity is largely determined by the extent to which the fiduciary duties of the governing bodies are regulated and adhered to. Failure to comply with fiduciary duties is also the basis for liability of the governing body to the legal entity. This paper analyzes the fiduciary duties of the management bodies of legal entities based on the legislation and judicial practice of the United States and the Russian Federation and discusses the prospects for applying and improving these duties in the corporate law of the Republic of Uzbekistan.

Текст научной работы на тему «КОРПОРАЦИЯНИ БОШҚАРИШДА ФИДУЦИАР МАЖБУРИЯТЛАР ВА УЛАРНИ ЎЗБЕКИСТОНДА ҚЎЛЛАШ ИМКОНИЯТЛАРИ»

Oriental Renaissance: Innovative, R VOLUME 1 | ISSUE 10

educational, natural and social sciences ( ) ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor SJIF 2021: 5.423

КОРПОРАЦИЯНИ бошцаришда фидуциар мажбуриятлар

ВА УЛАРНИ УЗБЕКИСТОНДА ЦУЛЛАШ ИМКОНИЯТЛАРИ

d 10.24412/2181-1784-2021-10-841-853

Иброхимов Азимжон Абдумумин уFЛИ,

Тошкент давлат юридик университети Фукаролик хукуки кафедраси

укитувчиси, e-mail: yurist_0990@mail.ru

АННОТАЦИЯ

Корпоратив ууцуцда юридик шахсни бошцарув органларининг фидуциар мажбуриятлари марказий масалалардан булиб уисобланади. Юридик шахсни тугри ва самарали бошцариш куп жиуатдан бошцарув органларининг фидуциар мажбуриятлари цай даражада тартибга солингани ва уларга риоя этилиши билан белгаланади. Шунингдек фидуциар мажбуриятларга риоя этмаслик бошцарув органлари учун юридик шахс олдида юзага келадиган жавобгарлик асоси саналади.

Мазкур ишда АЦШ, Россия Федерацияси цонунчилиги уамда суд амалиёти асосида юридик шахс бошцарув органларининг фидуциар мажбуриятлари таулил этилади уамда уларни Узбекистон Республикаси корпоратив ууцуцида цуллаш ва ушбу институтни такомиллаштириш истицболлари мууокама цилинади.

Калит сузлар: фидуциар мажбуриятлар, лозим даражада гамхурлик мажбурияти (duty of due care), содицлик мажбурияти (duty of loyalty), уалоллик мажбурияти (duty of good faith), юридик шахс манфаатлари, уалоллик ва оцилоналик.

ФИДУЦИАРНЫЕ ОБЯЗАННОСТИ В УПРАВЛЕНИИ КОРПОРАЦИЕЙ И ВОЗМОЖНОСТИ ИХ ПРИМЕНЕНИЯ В

УЗБЕКИСТАНЕ

Иброхимов Азимжон Абдудумин угли,

преподаватель кафедры Гражданского права Ташкентского государственного юридического университета, e-mail: yurist 0990@mail.ru

Oriental Renaissance: Innovative, R VOLUME 1 | ISSUE 10

educational, natural and social sciences ( ) ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor SJIF 2021: 5.423

АННОТАЦИЯ

В корпоративном праве одним из центральных вопросов являются фидуциарные обязанности органов управления юридического лица. Надлежащее и эффективное управление юридическим лицом во многом определяется степенью регулирования и соблюдения фидуциарных обязательств органов управления юридического лица. Несоблюдение фидуциарных обязательств также является основанием для ответственности органов управления перед юридическим лицом.

На данной работе анализируются фидуциарные обязанности органов управления юридических лиц на основе законодательства и судебной практики США и Российской Федерации и обсуждаются перспективы применить и совершенствовать эти объязанности в корпоративном праве Республики Узбекистан.

Ключевые слова: фидуциарные объязанности, обязанность лояльности (duty of loyalty), обязанность должной заботливости (duty of due care), обязанность добросовестни (duty of good faith), интересы юридического лица, разумность и добросовестность

FIDUCIARY DUTIES IN THE MANAGEMENT OF THE CORPORATION AND THEIR APPLICATION IN UZBEKISTAN

Ibrokhimov Azimjon Abdumomin ogli, The lecturer of Civil Law

Department of Tashkent State University of Law e-mail: yurist_0990@mail.ru

ABSTRACT

In corporate law, the fiduciary duties of the governing body of a legal entity are one of central issues. Proper and effective management of a legal entity is largely determined by the extent to which the fiduciary duties of the governing bodies are regulated and adhered to. Failure to comply with fiduciary duties is also the basis for liability of the governing body to the legal entity.

This paper analyzes the fiduciary duties of the management bodies of legal entities based on the legislation and judicial practice of the United States and the Russian Federation and discusses the prospects for applying and improving these duties in the corporate law of the Republic of Uzbekistan.

Key words: fiduciary duties, duty of loyalty, duty of due care, duty of good faith, interests of a legal entity, rationality and good faith

Scientific Journal Impact Factor

КИРИШ

Хрзирда мамлакатимиз фукаролик хукукини такомиллаштиришга оид кенг камровли ислохотлар амалга оширилмокда. Хусусан, янгиланаётган ижтимоий муносабатларга мос коидалар белгилашни максад килиб куйган Узбекистон Республикаси Фукаролик кодекси лойихасида[1] мухим узгаришлар назарда тутилмокда. Буни корпоратив хукукий муносабатларга оид коидаларда хам куриш мумкин. Жумладан, Кодекс лойихасига мувофик корпоратив хукукий муносабатлар узига хос хусусиятларга эга алохида фукаролик хукукий муносабат эканлиги эътироф этилган, юридик шахс мазмуни ва турларига оид янгиликлар назарда тутилган. Юридик шахс фаолиятига дахлдор узгаришлардан яна бири юридик шахс бошкарувчиларининг фидуциар мажбуриятларига оид булиб, куйида унинг мохияти ва амалиётда куллаш истикболларига тухталиб утамиз.

ТАД^ЩОТ МАТЕРИАЛЛАРИ ТАХДИЛИ ВА НАТИЖАЛАРИ.

"Фидуция" (лот. ишонч) тушунчаси кадимги Рим хукукида вужудга келиб, дастлаб, кейинчалик кайтариб олиш хукуки билан мулкни бошка шахсга топширишни назарда тутган[2].

Умумий маънода фидуциар муносабатлар деганда икки ёки ундан ортик шахслар уртасида пул маблаглари ёки бошка мол-мулкни бошкариш билан боглик холда вужудга келадиган, ишончга асосланган ахлокий ва хукукий муносабатлар тушунилади. Фидуциар муносабат мохиятига кура бир шахс (фидуциарий) бошка шахс (ишонч билдирувчи) номидан унинг манфаатлари йулида харакат килади хамда фидуциарийда тегишли мол-мулкка оид карорларни кабул килишда дискрецион ваколат мавжуд булади[3, 2-б].

Барча турдаги фидуциар мажбуриятлар куйидаги хусусиятларга эга булиши кайд этилади: ишонч билдирувчига нисбатан содиклик; халол харакат килиш; ишонч билдирувчи розилигисиз фидуциарийга ишониб топширилган ишдан шахсий фойда олмаслик ва уз ваколатларидан учинчи шахслар манфаати учун фойдаланмаслик; манфаатлар тукнашувига йул куймаслик[4, 130-б].

Кадимги Рим хукукида ишончга асосланган муносабатлар топширик шартномаси (mandatum), шерикчилик шартномаси (societas), ссуда (commadatum), омонат саклаш (depositum) каби битимларда акс этган[5, 26-б]. Фидуциар мажбуриятлар трастларда ишончли бошкарувчиларга нисбатан, вакиллик муносабатларида агентларга нисбатан, корпоратив муносабатларда эса корпорацияни бошкарувчи шахсларга нисбатан хам урнатилади[6, 2-б].

Scientific Journal Impact Factor

Куйида охирги кайд этилган шахсларнинг фидуциар мажбуриятларига атрофлича тухталиб утамиз.

Инглиз-америка корпоратив хукукида корпорация директорининг фидуциар мажбуриятлари, умумий тарзда: лозим даражадаги гамхорлик (duty of due care), содиклик (duty of loyalty) хамда халоллик (duty of good faith) мажбуриятларидан иборат эканлиги курсатилади.

А^Ш Корпоратив бошкарув принсипларида директорнинг, асосан, икки фидуциар мажбурияти кайд этилади. Яъни директор уз вазифаларини ухшаш холатларда окилона шахс нуктайи назаридан келиб чикиб, компания манфаатлари учун энг макбул тазрда гамхурлик курсатиб бажариши лозим (duty of due care). Компанияга содиклик мажбурияти эса директорга компания билан битим тузишда уз манфаатлари ёки учинчи шахслар манфаатларидан компания манфаатларини устун куриш хамда тузилишидан манфаатдорлик булган битим хакида компанияни хабардор этиш ва бунга розилик олиш талабларини куяди.

Америка юриспруденцияси корпорациялари(American Jurisprudence (Second) Corporations) директорнинг фидуциар мажбуриятлари сифатида гамхурлик(дутй оф cаре), содиклик(duty of loyalty) ва халоллик^иу of good faith) мажбуриятларини курсатади.

Лозим даражадаги гамхурлик курсатиш мажбурияти директордан компанияга нисбатан лозим даражада харакатлар амалга ошириш, гамхурлик ва окилона аклий кобилият курсатиш (reasonable intellegence) кабиларни талаб килади. Шунингдек, ушбу мажбуриятга кура директор компания фаолияти буйича юзага келадиган масалалар хакида тегишли маълумотлардан хам хабардор булиб бориши керак. Жумладан, директор компания манфаатлари йулида лозим даражада гамхурлик курсатганлигига асос килиб барча мухим статистик маълумотларни, мутахассис маслахатларига мурожаат этганлигини келтириши мумкин[7].

Адабиётларда компания директорининг гамхурлик мажбуриятини таъминловчи хатти-харакатлари курсатиб утилади. Жумладан, директор компания манфаатлари йулида лозим даражада гамхурлик курсатиши учун компания фаолияти юзасидан кабул килинадиган карорлардан хабардор булиши; компанияни бошкаришда актив иштирок этиши, компания ишлари кай тарзда кетаётганлигини кузатиб бориши; махсус билим ёки катта куч талаб этиладиган масалалар юзага келган холларда кумиталар ташкил этиши, бунда кумиталар бошкарув масалаларини хал этишда директорга кумаклашувчи

Scientific Journal Impact Factor

субект булади, ушбу масалалар юзасидан жавобгарлик эса директор зиммасида колаверади; директорлар йигилиши баённомаларини аник ва лозим даражада юритилишини таъминлаши; компаниянинг бухгалтерия, молиявий хисоботлари каби ички хужжатлардан хабардор булиши; ташки ёки ички аудит хизмати фаолияти воситасида компаниянинг бухгалтерия ва молиявий хисоботлари тугрилиги хамда аниклигини таъминлаши; компания мол-мулкини мухофаза этилиши, сакланиши, бошкарилишини, шунингдек инвестиция килинишини таъминлаши; шунингдек компания ходимлари ва мансабдор шахслари фаолияти устидан назоратни ташкил этиши, нотугри фаолият ёки талон-тарож хакидаги хабарлар ва огохлантиришларни текшириши, хукукбузарлик аникланган тегишли холатларда ваколатли субектларни хабардор этиши лозим[8, 17-б].

Гамхурлик курсатиш мажбурияти юзасидан низо чиккан холларда директорни жавобгарликдан озод килувчи бизнес таваккалчилиги коидаси (business judgment rule) хисобга олинади. Унга кура компания манфаатлари йулида, олдиндан куриб булмайдиган одатдаги тижорат таваккалчилиги шароитида кабул килган карорлар кузланган натижаларни бермаган булса-да, директор зиммасига зарарни коплаш мажбуриятини юклаш истисно этилади[7].

Директорнинг компания манфаатлари йулида узининг шахсий манфаатларидан компания манфаатларини устун куйиб фаолият олиб бориши эса содиклик мажбуриятини ташкил этади (duty of loyalty). Мазкур мажбурият бузиладиган энг куп холат директор томонидан компания номидан шахсий манфаатдорлик булган битим тузилишида намоён булади.

Мазкур фидуциар мажбуриятга оид суд прецедентларидан бири Делавер Штати Олий суди томонидан куриб чикилган Guth v. Loft inc. ишида[9] шаклланган. Унга кура Charlz Guth карамел ва салкин ичимликлар ишлаб чикарувчи Loft Inc. компанияси президенти булгани холда Pepsi-cola компаниясини тузиб, Loft Inc. компаниясининг заводи, материаллари, молиявий маблаглари, ходимлари каби активларини уз компаниясини ривожлантириш учун йуналтиради, шунигдек мазкур компания ишлаб чикарган сиропларни Loft Inc. компаниясига сотади.

Loft Inc. компанияси ушбу холат буйича Charlz Guthm нисбатан судга мурожаат килади. Мазкур иш доирасида Делавер Штати Олий суди томонидан компанияга содиклик мажбуриятига оид бир нечта хулосалар шакллантирилган. Хусусан, содиклик мажбурияти буйича компания директори уз ваколатларидан факат компания манфаатлари йулида фойдаланиши лозимлиги, шахсий

Scientific Journal Impact Factor

манфаатдорлик булмаслиги назарда тутилади. Содикдик мажбурияти актив ва пассив шаклда булиши мумкин: директорнинг компания манфаатлари йулида харакат килиши унинг актив мажбуриятларини назарда тутса, компания билан манфаатлар тукнашувига йул куймаслик (яъни компания номидан тузиладиган битимлар, амалга ошириладиган операциялардан шахсий манфаат кузламаслик), компаниянинг моддий мол-мулки, шунингдек номоддий активлари(тижорат сири, товар белгиси, гудвилл)дан компания фаолияти максадларидан бошка максадларда фойдаланмаслик, компания билан ракобат килмаслик директорнинг пассив мажбуриятларини ташкил этади.

Америка корпоратив хукукида халоллик мажбуриятининг (duty of good faith) мустакил фидуциар мажбурият эканлиги юзасидан мунозарали фикрлар юзага келган. Жумладан, Делавер Штати Олий суди Stone v. Ritter ишида хам халоллик мажбуриятига тухталиб, унинг содиклик мажбурияти элементи сифатида талкин этади. Унга кура халоллик мажбурияти содиклик ва гамхурлик стандартлари каби алохида мажбуриятни ифодаламайди. Х,алоллик бу содиклик мажбурияти амалга ошишини таъминлашга хизмат килади. Директор уз мажбуриятларини касддан бажармаса, онгли равишда мажбуриятларига локайдлик, эътиборсизлик билан муносабатда булса, халоллик мажбурияти бузилган деб хисоблаш мумкин булади[8 29-б].

Немис корпоратив хукукида директорнинг фидуциар мажбуриятлари сифатида АКШ мисолида санаб утилганлардан ташкари кузатув кенгаши розилигисиз бошка юридик шахслар бошкарув органларида иштирок этмаслик, компания билан ракобат муносабатлари юзага келишига йул куймаслик, яъни компания фаолияти предмети хисобланган бизнес секторда мустакил фаолият олиб бормаслик ёки бошка шахслар манфаатлари учун вакиллик килмаслик, шунингдек компания фаолиятига доир сир тутилиши лозим булган ахборот махфийлигига риоя этиш кабилар бевосита мустахкамлаган[10, 339-б]. Инглиз корпоратив хукукида эса директорнинг иш юритишда учинчи шахслар таъсиридан холи булган актив позицияни эгаллаб мустакил бошкарувчи булиш мажбурияти хам назарда тутилади[11, 101-б].

Ривожланган мамлакатлар корпоратив хукукида шаклланган карашларга асосан ёндашадиган булсак, миллий конунчиликда хам маълум даражада юридик шахс бошкарувчиларининг фидуциар мажбуриятларига оид коидалар уз аксини топган. Хусусан, Узбекистон Республикасининг "Масъулияти чекланган ва кушимча масъулиятли жамиятлар тугрисида"ги[12] хамда "Акциядорлик жамиятлари ва акциядорлар хукукларини химоя килиш

Scientific Journal Impact Factor

TyFpHcHga"ru[13] KoHyHnapura acocaH ^aMu^THH ôomrçapumga MaH^aaraap TyKHamyBu W3ara KenumuHH onguHH onum MaKçaguga ^aMH^T ôomKapyBHunapu Ba ynapHHHr a^unnaHraH maxcnapu goupacu ôenrunaHagu Ba ynap ôunaH ôhthm Ty3umHHHr anoxuga TapTuôu Ha3apga Tyranagu. Xyggu myHgafi TapTuô ^aMH^T TOMOHHgaH öupuK ôuTHMnapHu Ty3um xpnnapuga xaM aMan Kunagu. ^aMu^T ^aonutfra, yHgaru Monua-xy^anuK ^aonutfra ^aMH^T xucoôoTnapuga aKC эттнpнпagн. Y3ôeKHcTOH PecnyônuKacuHHHr "EyxranTepua xucoôu TyFpHcHga"ru KoHyHH[14] 11-Moggacura acocaH ^aMH^raapga ôyxranTepua xucoôu Ba xucoôothhh TamKun этнm Ba ynapHHHr ôenrunaHraH TapTuôga ropuTunumuHH TatMHHnarn ^aMH^T paxôapu 3HMMacugaru Ma^ôypuaT xucoônaHagu.

EyHgaH Tamrçapu "A^uagopnuK ^aMu^rnapu Ba a^uagopnap xyKyKnapuHH XHMoa KHHHm TyrpHCHga"rH KoHyHHHHr 81-Moggacuga $aKaT a^uagopnuK ^aMHtfra maKnugaru ropuguK maxcnap ynyH ®&BoôrapnHK xaB^u ôunaH ôomKapyB opraHnapu Ma^ôyputfraapu Ha3apga Tyranagu. YHra Kypa, ÔomKapyB opraHnapu ôuna Typuô HanrHTyBHH ëKH ënroH axôopoT TaKguM этгaнпнк; ymôy KoHyHga ôenrnnaHraH axôopoT TaKguM этнm TapTuôuHH ôy3raHnuK; ^aMH^Tra 3apap eTKa3HnHmnra onuô KenraH öupuK ôuTHMnap Ba/ëKH aManra omupunumugaH MaH^aaTgopnHK ôynraH ôuTHMnapHu Ty3umHH TaKnu^ этгaнпнк, my ^yMnagaH ^aMH^T ôunaH ôyHgafi ômuMnap Ty3Hnumu Harn^acuga y3napu ëKH y3 a^^nnnaHraH maxcnapu TOMOHugaH $oöga (gapoMag) onum MaKcaguga ômuMnap Ty3umHH TaKHH^ этгaнпнк ynyH ^aMH^T onguga ®:aBoôrap ôynagu.

Y3ÔeKHCToH PecnyônuKacuHHHr "MactynuflTH neKnaHraH Ba KymuMna Mactynutfrau ^aMH^Tnap TyFpucHga"rH xaMga "A^uagopnuK ^aMH^raapu Ba a^uagopnap xyKyKgapuHH xhmoa Kunum TyFpucuga"rH KoHyHnapuHHHr Terumnuna 42 Ba 81-Mogganapura MyBo^uK ^mh^t ÔomKapyB opraHnapu y3 xyKywpuHH aManra omupumga Ba y3 Ma«:ôypHtfraapHHH ôa^apumga ^mh^t MaH^aaraapuHu Ky3naô xanon Ba oKunoHa xapaKaT Kunumnapu no3HMnuru MycTaxKaMnaHraH.

Y3ÔeKHCToH PecnyônuKacu OyKaponuK KogeKcuHHHr[15] 45-Moggacura Kypa эca KoHyHra ëKH ropuguK maxcHHHr Tatcuc xy^^aTnapura MyBo^HK ropuguK maxc HoMugaH um onuô ôopaguraH maxc y3H BaKunu ôynraH ropuguK maxc MaH^aaTnapu fiynuga xanon Ba oKunoHa um onuô ôopumu KepaK.

Ymôy HopManapga wpuguK maxcHH ôomKapyBHH Ba yHHHr HoMugaH um wpuTyBHH maxcnapHHHr ^нgyцнap Ma^ôypuaTnapu cu^aTuga "ropuguK maxc MaH^aaTnapuHH Ky3naô um onuô ôopum", ^'xanonnuK" Ba "oKunoHanuK" Tanaônapu Ha3apga TyTunagu. KoHyHHunuKga wpuguK maxc MaH^aaraapu, xanonnuK Ba

Scientific Journal Impact Factor

окилоналик атамалари ишлатилгани холда уларнинг мазмуни очиб берилмаган. Мазкур категориялар бахоланувчи тушунчалар хисобланиб, фукаролик обороти иштирокчилари уртасидаги муносабатларнинг фактик холатларига караб уларнинг легал мазмуни суд томонидан аникланиши керак. Адабиётларда мазкур тушунчалар мазмунига тухталиб утилади. Хусусан, юридик шахс манфаатлари деганда, И.А. Турбина юридик шахснинг тизимли равишда фойда олиши хамда иштирокчилар/акциядорлар манфаатлари кондирилишини тушунади, шунингдек бунда контрагентлар билан муносабатларни мустахкамлаш, ходимлар манфаатлари, компания фаолиятини жамият ва атроф-мухитга таъсири, компаниянинг ишчанлик обрусининг таъминланиши каби жихатлар хисобга олиниши кераклигини таъкидлайди[11, 16-б].

Е.А. Сухановнинг фикрига кура, окилоналик деганда холатни англаб етганлик, хулк-атворнинг мантикийлиги ва максадга мувофик эканлиги назарда тутилади.

Х,алоллик эса шахснинг субектив холати хисобланиб, шахс узининг унга берилган хукукка номувофик харакат килаётганлигини билмаслиги ва билиши мумкин хам булмаслигида намоён булади. Шахс унга берилган хукукдан унинг максадларига мувофик тарзда фойдаланаётганлигини назарда тутиб харакат килади. Х,алоллик категорияси узининг асосларини рим хукукида амал килган "bona fides" - "езгу хулк" принсипидан олади[16, 360-б].

Шу тарзда миллий конунчиликда юридик шахсни бошкаришга оид фидуциар мажбуриятлар мохиятини ташкил этувчи коидалар турли конун хужжатларида назарда тутилган. Бирок ривожланган хукук тизимларида мустахкамланган бир катор фидуциар мажбуриятлар, жумладан, ташки аралашувсиз мустакил фаолият олиб бориш, карор кабул килишда унга асос буладиган зарур ва етарли даражада маълумот йигиш хамда уларни инобатга олган холда карор кабул килиш, юридик шахс фаолиятида сир тутилиши керак булган ахборот (масалан, тижорат сири) махфийлигини таъминлаш, юридик шахснинг бизнес имкониятларидан уз манфаати йулида фойдаланмаслик (масалан, компаниянинг моддий ва номоддий активларини узининг шахсий эхтиёжларига, шахсий бизнесига йуналтирмаслик), тегишли фаолият сохасида юридик шахс билан назорат килувчи органлар розилигисиз ракобат килмаслик кабилар бевосита белгиланмаган. Крлаверса, "юридик шахс манфаатлари йулида харакат килиш", "халоллик" ва "окилоналик" стандартлари мазмуни умумий тарзда белгиланган, уларнинг мазмунини аниклаштиришга хизмат киладиган йуналиш берувчи холатлар курсатиб утилмаган, аник акс эттирилган

Scientific Journal Impact Factor

бошкарув органларининг алохида мажбуриятлари билан стандартлар мазмунининг тизимлаштирилган холда мантилий богликлиги акс эттирилмаган.

Бу борада Россия Федерацияси корпоратив хукукига мурожаат киладиган булсак, Фукаролик кодексининг[17] 53 ва 53.1-моддалари, "Масъулияти чекланган жамиятлар тугрисида"ги Конуннинг[18] 44-моддаси хамда "Акциядорлик жамиятлари тугрисида"ги Конуннинг[19] 71-моддаси коидаларида юридик шахс бошкарув органларининг юридик шахс манфаатларини кузлаб халол ва окилона иш юритиши лозимлиги белгиланган хамда ушбу фидуциар мажбуриятлар бузилиши уларнинг юридик шахс олдидаги жавобгарлиги асоси сифатида мустахкамланган. Россия Федерацияси Олий Арбитраж Суди Пленумининг "Юридик шахс органлари таркибига кирувчи шахслар томонидан етказилган зарарларни коплашнинг айрим масалалари тугрисида"ги Карорида[20] эса халоллик ва окилоналик стандартларини амалиётга тадбик этиш жараёнида уларнинг мазмунига оид йуналиш берувчи холатлар санаб утилган. Жумладан, ушбу Карорнинг 2-бандига кура цуйидаги уолатлар уалоллик стандартининг бузилиши уисобланади:

директор (унинг аффилланган шахслари) ва юридик шахс манфаатлари тукнашуви мавжуд булгани холда фаолият юритиш, жумладан, амалга оширилишидан амалда (фактически) манфаатдорлиги булган битимларни тузиш, бундан манфаатдорлик хакида юридик шахс назорат килувчи органларига уз вактида маълум килиш ва белгиланган тартибда розилик олиш холлари мустасно;

тузилган битимлар хакидаги маълумотларни юридик шахс иштирокчилари/акциядорларидан яшириш (жумладан, юридик шахс фаолиятига доир тегишли хисоботларга киритмаслик) ёки бундай маълумотларни бузиб курсатиш;

юридик шахс устави ва конун хужжатларига асосан розилик олиш талаб этиладиган битимларни шундай розилик олмасдан тузиш;

ваколати тугатилганидан сунг келгусида юридик шахс учун нокулай окибатлар келтириб чикариши мумкин булган холатларга тааллукли хужжатларни узида ушлаб туриш ва такдим этишдан буйин товлаш;

тегишли харакатни (харакатсизликни) амалга ошириш чогида унинг юридик шахс манфаатларига зид эканлигини билган ёки билиши лозим булган булса, масалан, юридик шахс учун фойдасиз эканлиги ёки контрагент ("Фирма-однодневка) бажара олмаслиги олдиндан аник булган битимларни тузган булса.

Scientific Journal Impact Factor

Куйидаги уолатлар эса директор уаракатлари (уаракатсизлиги) оцилоналик стандартига амал цилмаслик сифатида санабутилади:

карор кабул килишда ухшаш холатларда иш юритиш амалиёти талаб киладиган зарур ва етарли ахборотни олишга каратилган чоралар курмаслик;

иш учун ахамиятли булган узига маълум ахборотни хисобга олмасдан карор кабул килганлик;

ухшаш битимларни тузишда одатда талаб килинадиган ёки юридик шахснинг ички хужжатлари билан белгиланган протседурага риоя этмасдан карор кабул килиш (масалан, юридик булим ёки бухгалтер билан маслахатлашмаслик).

Булар тугал руйхат эмас, иш холатларига кура бошка хатти-харакатлар хам ушбу стандартларга зид холат сифатида бахоланиши мумкин.

Маколанинг кириш кисмида кайд этилганидек, фукаролик хукуки сохасида амалга оширилаётган ислохотлар баробарида корпоратив муносабатларга фидуциар мажбуриятларни олиб киришга каратилган харакатлар амалга ошилмокда. Хусусан, Узбекистон Республикаси Президентининг "Узбекистон Республикасининг фукаролик конунчилигини такомиллаштириш чора-тадбирлари тугрисида"ги Фармойишига[21] кура миллий конунчиликка юридик шахс директорининг фидуциар мажбуриятлари институтини киритиш вазифаси белгиланди.

Мазкур вазифа ижроси уларок Узбекистон Республикаси Фукаролик кодексининг янги лойихасида юридик шахслар органлари ва мансабдор шахсларининг фидуциар жавобгарлигини назарда тутувчи алохида норма акс эттирилди. Ушбу норма мазмунига кура конунга ёки юридик шахснинг таъсис хужжатларига мувофик юридик шахс номидан иш олиб борадиган шахс узи вакили булган юридик шахс манфаатлари йулида халол ва окилона иш олиб бориши керак. Мазкур мажбурият нафакат юридик жихатдан, балки фактик жихатдан юридик шахсни бошкарувчи шахслар зиммасига хам юклатилади. Юридик шахс номидан иш олиб борувчи шахслар, юридик шахснинг коллегиал органлари хамда фактик бошкарувчилар айби билан етказилган зарар учун юридик шахс олдида жавобгар булади. Ушбу шахсларнинг юридик шахсга биргаликда етказилган зарари учун жавобгарлиги солидар хусусиятга эга. Коллегиал тартибда карор кабул килинган холларда юридик шахсга зарар етказилишига олиб келган карорга карши овоз беган ёки халол харакат килиб овоз беришда катнашмаган шахслар жавобгарлиги истисно этилади.

Scientific Journal Impact Factor

BH3HHHrna, ymôy HopMaga ôenrunaHraH Kouganap axaMHtfrn, aBBano, ropuguK maxc onguga $нgyцнap Ma^ôypuflTra эгa cyôeKraap goupacu KeHrafiraHuga HaMoëH ôynagu. fflyHHHrgeK, ymôy cyôeKraap ^aBoôrapnuru acocnapu Ba TapTuôura oug Macananap xaM TapTuôra conuHraH. EupoK $нgyцнap Ma^ôypuaTnapHHHr ôeBocuTa Ma3MyHUHu aHHKnamTHpHmga y3rapum ôynMaraH. ropuguK maxc ôomKapyB opraHnapuHHHr $нgyцнap Ma^ôypHtfraapu yMyMufi Tap3ga "ropuguK maxc MaH^aaraapu fiynuga xapaKaT Kunum", "xanonnuK" Ba "oKunoHanuK" CTaHgapraapu ôunaH H^oganaHraH.

XY^OCA^AP

Xynoca ypHuga $нgyцнap Ma^ôyputfraap umoHHra acocnaHraH MyHocaôaraapHH TamKun этagн. HHraro-aMepuKa KopnopaTHB xyKyKuga ymôy Ma^ôyputfraap coguKnuK, xanonnuK Ba no3HM gapa^agaru FaMxypnuK cTaHgapTnapu ôunaH ôenrunaHraH, cyg npe^egeHTnapu xaMga HaMyHaBufi xyKyK MaHôanapuga ynapHH Ky^nam ôyfiuHa fiyHanum ôepyBHH xpnaraap caHaô yTunraH. Pyc KopnopaTHB xyKyKHga ymôy Ma^ôyputfraap kommhha MaH^aaraapuHH Ky3naô xanon Ba oKunoHa xapaKaT Kunum no3HMnuru ôunaH yMyMufi Tap3ga MycTa^KaMnaHraH, myHHHrgeK ynapHHHr Ma3MyHUHu aHHKnamra xu3MaT KunyBHH xpnaraap Onufi Apômpa® Cygu HneHyMH Kapopu ôunaH TapTuôra conuHraH. Oнgyцнap Ma^ôyputfraap ôenrunaHumu KopnopaTHB xyKyKga kommhha Ba yHHHr ôomKapyBHunapu MaH^aaraapu MyBo3aHaTHHu TatMHHnamra, HHBecTopnap (umTupoKHunap /a^uagopnap) ToMoHugaH KoMnaHua ^aonuaTura KupuTunaguraH KanuTan xumoach, yHHHr TyFpu ôomKapunumura xu3MaT Kunagu, myHHHrgeK KoMnaHua gupeKTopnapu BaKonaraapuHH ymôy BaKonaraap MaKcagnapura MyBo^HK Tap3ga aManra omupunumuHH TatMHHnafigu. OuKpuMH3Ha, Munnufi KoHyHHunuKga MycTaxKaMnaHaëTraH ropuguK maxc ôomKapyB opraHnapu $нgyцнap Ma^ôypuaTnapuHH TaKoMunnamTupum, ôy ôopaga puBo^naHraH MaMnaKaraap KopnopaTHB xyKyKHra «KHHnamum, myHHHrgeK ynapHH aManuëTra TagôuK этнm HMKoHHtfraapuHH omupum MaKcaguga WKopuga caHaô yranraH MaMnaKaraapga maKnnaHraH Ta^puôaHH xucoôra onraH xpnga KoHyH xy^^araapu ëKH Y3ôeKHcTOH PecnyônuKacu Onufi Cygu HneHyMH TymyHTupumnapu ôunaH ropuguK maxc ôomKapyB opraHnapuHHHr $нgyцнap Ma«:ôypHtfraapHHH TrouMnamTupum, yMyMufi TymyHnanap Ma3MyHHHu TanKHH этнmga fiyHanum ôepyBHH xpnaraapHH aKc эттнpнm MaKcagra MyBo^HK ôynap эgн.

Scientific Journal Impact Factor

REFERENCES

1. Узбекистан Республикасининг "Узбекистон Республикасининг Фукаролик кодексини тасдикдаш хдкида"ги ^онуни лойихдси // URL: https://regulation.gov.uz/uz/d/29059

2. Агламазова В.В. Концепция фидуциарных правоотношений и возможность ее применения в корпоративном праве России // URL: https://lawfirm.ru/pr/index.php?id=4426

3. Griffin, Jr. W. F. Fiduciary duties of officers, directors and business owners, 2011. - p. 2. // URL: https: //www.davismalm.com/wp-content/uploads/2019/08/Griffin CH8 Fiduciary Duties.pdf

4. Беневоленская З. Э. Фидуцирные обязательства директора компании по английскому праву // Журнал российского права № 4. - 2006. - ст. 130. // URL: https://cyberleninka.ru/article/n/fidutsiarnye-obyazatelstva-direktora-kompanii-po-angliyskomu-pravu

5. Дружинин Г.В. Правовая природа фидуциарных отношений // exlegis Правовые исследования № 1. - 2016. - ст 26. // URL: http://exlegis.ru/ru/issue/docs/Exlegis 2016 1.pdf

6. Jendrzejek D.P. What Exactly Are the Duties of a Fiduciary? - 2011. - p. 1-2. [Электрон манба] // URL https://www.lawmoss.com/media/publication/724 DPJDutiesofFiduciary.pdf

7. Будылин С. Л. Разум и добрая совесть: обязанности директора в США, Великобритании // России«Вестник ВАС РФ». - 2013. - N 2 / URL: https://center-bereg.ru/b2169.html

8. Forrester C.M., Ferber C.S. Fiduciary Duties and Other Responsibilities of Corporate Directors and Officers. RR Donnelley, 2012. P. 29.

9. Guth v. Loft Inc, 5 A.2d 503, 23 Del. Ch. 255 (Del. 1939) [Электронный манба]. URL: https://goo.gl/h4WBs6

10. Andreas Cahn and David C. Donald, Comparative Company Law: Text and Cases on the Laws Governing Corporations in Germany, the UK and the USA. - 1st ed. - 2010, 339 p.

11. Турбина И. А. Гражданско-правовая ответственность исполнительных органов хозяйственных обществ в РФ, ЕС и США: дисс...канд. юр. наук. // Турбина Инга Александровна. Волгоград, 2016. - с. 101.;

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

12. Узбекистон Республикасининг "Масъулияти чекланган ва кушимча масъулиятли жамиятлар тугрисида"ги ^онуни, УРК-310-П-сон 06.12.2001 // URL: https://lex.uz/docs/-22525;

Oriental Renaissance: Innovative, R VOLUME 1 | ISSUE 10

educational, natural and social sciences ( ) ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor SJIF 2021: 5.423

13. Узбекистан Республикасининг "Акциядорлик жамиятлари ва акциядорлар хукукларини химоя килиш тугрисида"ги ^онуни, УР^-370-сон 06.05.2014 // URL: https://lex.uz/docs/-2382409;

14. Узбекистан Республикасининг "Бухгалтерия хисоби тугрисида"ги ^онуни, УР^-404-сон 13.04.2016 // URL: https://www.lex.uz/ru/docs/-2931253;

15. Узбекистан Республикаси Фукаролик кодекси // URL: https://lex.uz/docs/111189;

16. Гражданское право. В 4 т. Т. 1: Общая часть : учеб. для студентов вузов, обучающихся по направлению 521400 «Юриспруденция» и по специальности 021100 «Юриспруденция» / [Ем В.С. и др.] ; отв. ред. — Е.А. Суханов. — 3-е изд., перераб и доп. — М. : Волтерс Клувер, 2006. — 720 с.;

17. Гражданский кодекс Российской Федерации [Электронный ресурс] // URL: http://www.consultant.ru/document/cons doc LAW 5142/;

18. Федеральный закон Российской Федерации "Об обществах с ограниченной ответственностью" // URL: http://www.consultant.ru/document/cons doc LAW 17819/

19. Федеральный закон Российской Федерации "Об акционерных обществах" // URL: http://www.consultant.ru/document/cons doc LAW 8743/

20. Постановление Пленума ВАС РФ от 30.07.2013 N 62 "О некоторых вопросах возмещения убытков лицами, входящими в состав органов юридического лица" // URL: http://www.consultant.ru/document/cons doc LAW 150888/

21. Узбекистон Республикаси Президентининг "Узбекистон Республикасининг фукаролик конунчилигини такомиллаштириш чора-тадбирлари тугрисида"ги Фармойиши // URL: https://www.lex.uz/docs/-4272621

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.