Научная статья на тему 'АКЦИЯДОРЛИК ЖАМИЯТЛАРДА КОРПОРАТИВ БОШҚАРУВ САМАРАДОЛИГИНИ ОШИРИШ'

АКЦИЯДОРЛИК ЖАМИЯТЛАРДА КОРПОРАТИВ БОШҚАРУВ САМАРАДОЛИГИНИ ОШИРИШ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
581
119
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
корпоратив бошқарув / самарадорликни ошириш / бошқарувнинг ташкилий-иқтисодий механизмлари / бошқарув фаолияти / молиявий маълумотлар . / corporate governance / efficiency improvement / organizational and economic mechanisms of management / management activities / financial information.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Д. Х. Суюнов, Бахтиёр Рамазанович Турсунов

Тадқиқот натижаларининг амалий аҳамияти ишлаб чиқилган. Акциядорлик жамиятларда корпоратив бошқарув самарадорлигини оширишда иқтисодиётни модернизациялаш ва ислоҳ этиш жараёни ҳамда рақобатчиликка асосланган бизнес муҳит шароитида тармоқ ташкил этувчи йирик корпоратив корхоналар фаолиятини самарали бошқаришнитаъминлаш ва уларнинг бошқарув самарадорлигини янада оширишнинг аҳамияти ортиб бормоқда. Ушбу корхоналарни бошқариш Ўзбекистонда нисбатан янги ҳисобланувчи корпоратив бошқарув механизмини шакллантириш ва уни ривожлантиришнинг кенг қамровли муаммолари юзасидан изланишлар олиб боришни талаб этади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

INCREASING EFFICIENCY OF CORPORATE MANAGEMENT IN JOINT STOCK COMPANIES

The practical significance of the research results was developed. In order to increase the efficiency of corporate governance in joint-stock companies, the process of modernization and reform of the economy, as well as the effective management of large corporate enterprises in a competitive business environment and further increase the efficiency of their management is growing. The management of these enterprises requires research on a wide range of issues related to the formation and development of a relatively new corporate governance mechanism in Uzbekistan.

Текст научной работы на тему «АКЦИЯДОРЛИК ЖАМИЯТЛАРДА КОРПОРАТИВ БОШҚАРУВ САМАРАДОЛИГИНИ ОШИРИШ»

АКЦИЯДОРЛИК ЖАМИЯТЛАРДА КОРПОРАТИВ БОШКАРУВ САМАРАДОЛИГИНИ ОШИРИШ

Д. Х. Суюнов Бахтиёр Рамазанович Турсунов

Узбекистан Республикаси иктисодий тараккиёт ва камбагалликни кискартириш вазирлиги хузуридаги бизнес ва тадбиркорлик олий мактаби

АННОТАЦИЯ

Тадкикот натижаларининг амалий ахамияти ишлаб чикилган. Акциядорлик жамиятларда корпоратив бошкарув самарадорлигини оширишда иктисодиётни модернизациялаш ва ислох этиш жараёни хамда ракобатчиликка асосланган бизнес мухит шароитида тармок ташкил этувчи йирик корпоратив корхоналар фаолиятини самарали бошкаришнитаъминлаш ва уларнинг бошкарув самарадорлигини янада оширишнинг ахамияти ортиб бормокда. Ушбу корхоналарни бошкариш Узбекистонда нисбатан янги хисобланувчи корпоратив бошкарув механизмини шакллантириш ва уни ривожлантиришнинг кенг камровли муаммолари юзасидан изланишлар олиб боришни талаб этади.

Таянч сузлар: корпоратив бошкарув, самарадорликни ошириш, бошкарувнинг ташкилий-иктисодий механизмлари, бошкарув фаолияти, молиявий маълумотлар .

INCREASING EFFICIENCY OF CORPORATE MANAGEMENT IN JOINT

STOCK COMPANIES

ABSTRACT

The practical significance of the research results was developed. In order to increase the efficiency of corporate governance in joint-stock companies, the process of modernization and reform of the economy, as well as the effective management of large corporate enterprises in a competitive business environment and further increase the efficiency of their management is growing. The management of these enterprises requires research on a wide range of issues related to the formation and development of a relatively new corporate governance mechanism in Uzbekistan.

Keywords: corporate governance, efficiency improvement, organizational and economic mechanisms of management, management activities, financial information.

КИРИШ

Узбекистон Республикасида иктисодиётни модернизациялаш ва ислох этиш жараёни хамда ракобатчиликка асосланган бизнес мухит шароитида тармок

ташкил этувчи йирик корпоратив корхоналар фаолиятини самарали бошкаришни таъминлаш ва уларнинг бошкарув самарадорлигини янада оширишнинг ахамияти ортиб бормокда. Ушбу корхоналарни бошкариш Узбекистонда нисбатан янги хисобланувчи корпоратив бошкарув механизмини шакллантириш ва уни ривожлантиришнинг кенг камровли муаммолари юзасидан изланишлар олиб боришни талаб этади.

АСОСИЙ ЦИСМ

Мамлакатимиз иктисодиётининг деярли барча тармокларида, корхоналарнинг иктисодиётни эркинлаштириш шароитида ривожланиши хамда иктисодий маконда ракобатбардошлигини таъминлаш корпоратив бошкарув назарияси ва амалиётини куллаш самарадорлигига богликдир. Шунинг учун хам иктисодиёт сохаларини бошкаришнинг замонавий ва самарали услубларидан бири булган корпоратив бошкарув механизми мамлакатимизбизнес мухитининг ривожланишига асос булмокда.

Корпоратив бошкарув бу компаниялар фаолиятини бошкаришга асосланган ва тартибга солинадиган конун ва коидалар тупламидир. У компания акциядорлари, шунингдек мижозлар, етказиб берувчилар, бошкарув органлари манфаатларига таъсир килувчи ички ва ташки омилларни уз ичига олади. Шундай килиб, корпорация узини назорат килади, ходимлар учун уз кадриятлари, сиёсати ва конунларини энг юкори даражадан энг куйи даражагача урнатади. Яхши корпоратив бошкарув барча акциядорларнинг умумий йигилишларда овоз бериш хукукига эга булишларини таъминлашга интилади. Бунда ,барча ациядорлар компания келажаги тугрисида бир хил тасаввурга эга булишлари лозим.

Корпоратив бошкарув компаниянинг куплаб манфаатдор томонлари, масалан инвесторлар, акциядорлар, ходимлар, мижозлар, шериклар ва жамият уз эхтиёжлари ва манфаатларидан коникишини таъминлаш учун жуда мухимдир.

Муваффакиятли корпоратив бошкарувнинг энг мухим хусусияти бу аник бизнес стратегиясидир. Бизнесда уз махсулоти ёки хизматлари учуни шлаб чикариш ва сотиш жойларини белгилаш мухимдир. Бундан ташкари, корхоналар узларининг максадли аудиториясини ва улар хал килмокчи булган муаммоларни яратиши керак. Бизнес уз махсулоти ёки хизматлари оркали максадли аудитория максадларига эришишга имкон берадиган стратегик режани белгилаши керак.

Компаниянинг корпоратив бошкарув тизимини шакллантиришва такомиллашиши асосида корпоратив бошкарувнинг куйидаги тамойиллари вужудга келган (1.1 -расм).

1.1-расм. Компаниянинг корпоратив бошкарув тизимини шакллантириш схемаси

Муваффакиятли бизнес операциялари яхши бажарилган, самарали сиёсат, таомиллар ва жараёнларни талаб килади.Бу эса иш вактини кискартиришга, иш унумдорлигини оширишга ва стратегик максадларга эришишгаёрдам беради.

Интизом ташкилий маданиятнинг бир булаги булиши керак, шунда барча даражадаги ходимлар хар бир иш жараёни учун белгиланган тартибга риоя килиш мажбуриятини хис этадилар.

Корпоратив бошкарувнинг асосий максадларидан бири бу барча манфаатдор томонлар билан адолатли муносабат урнатишдир. Шаффофлик ташкилот ичида ва ташкарисида ишончни мустахкамлашнинг калитидир.

Корпоратив бошкарувнинг хусусиятларига, шунингдек, уз-узини бахолаш ва доимий такомиллаштириш киради. Корпоратив бошкарувнинг мухим характеристикаси бу корпоратив ижтимоий жавобгарликдир. Компания бизнеснинг жамиятга таъсирини ёдда тутиши керак. Компания уз фаолияти атроф-мухитга зарар етказмаслигини таъминлаши керак. Корпоратив ижтимоий масъулиятга эътибор каратадиган компаниялар купинча жамоада кунгилли булиб, одамларнинг муайян гурухларига бепул хизматлар ва махсулотлар такдим этадилар хамда баркарор бизнес амалиётидан фойдаланадилар.

Мавзу буйича олиб борилган тадкикотлар ва мавжуд адабиётлар тахлилининг курсатишича бир катор хорижлик олимлар, жумладан А. Берли, Г.Р.Иллс, Минз, А.Храброва ва С.Карнауховларнинг корпоратив муносабатлар ва уларни жорий этиш афзалликлари буйича тадкикотлари, урганилиб, Узбекистонлик олимлардан Беркинов Б.Б., Ходиев Б.Ю., Хршимов А.А., Суюнов Д.Х., Хамидуллин М.Б., Зайнутдинов Ш.Н., Рахимова Д.Н., Нуримбетов Р.И. ва бошкаларнинг илмий асарларида мамлакатимизда корпоратив бошкарувнинг шаклланиши, ривожланиш хусусиятлари, ташкилий-иктисодий механизми самарадорлиги тадкик

этилганлигини эътироф этиш мумкин.Шунингдек, мамлакатимиз корхоналарида ахборот тизимлари бошкарувининг назарий-услубий асослари тугрисида Х.Н.Рузметова, Т.П.Жиемуратов ва А.Н.Арипов8лар илмий тадкикотлар олиб борганлар.

Тадкикотнинг назарий хамда услубий асоси сифатида саноат корхоналари ташки иктисодий ва инвестициявий фаолиятини ташкил этишнинг замонавий назариялари ва таълимотлари, мамлакатимиз ва хорижлик олимларнинг тадкикотлари натижалари ташкил килади.

.Изланишлар жараёнида корпоратив бошкарув самарадорлигини ошириш йулларини давр талаби булган ракамлаштириш даврига олиб кириш ва тадбик этиш ва бошка усуллардан фойдаланилган.

Акциядорликжамиятларидакорпоративбошкарувсамарадорлигиниоширишда жамиятнингиктисодийсалохиятиникенгайтиришстратегиясиниишлабчикиш, замонавий корпоратив бошкарувни сунгги ахборот технологияларини жадал ва изчил татбик этмасдан тасаввур килиб булмайди.

Умумий маънода бошкариш масалалари:

- акциядорларнинг умумий йигилишини куриб чикиш тартиби;

- "асосий агент" муаммосини бартараф этиш учун танлов ва воситаларни амалга ошириш;

- ижро этувчи орган фаолиятини назорат килиш чегараларини аниклаш, ахборотни ошкор килишга ёндашувлари ва йирик корпоратив фаолиятни бошкариш маълумотларини шаффофлигини таъминлаш.

Хусусан, акциядорлик жамиятларида замонавий корпоратив конунчилиги тобора энг яхши жахон стандартларини акс эттириб, у хисобот стандартлари, дивиденд сиёсати, ахборотни ошкор килиш ва бошкаришни ташкил этамокда. Узбекистонда биринчи навбатда иктисодий усишни режалаштириш ва амалга ошириш учун зарур булган инвестицияларни жалб килишга йуналтирилган корпоратив бошкарувга устуворлик берилмокда.

Корхона ичидаги муносабатларни тартибга солишнинг замонавий модели ва ишлаб чикариш амалга оширилган илмий коидаларни тахлил килиш асосида корпоратив бошкарув тамойилларини ажратиш мумкин. АЖ корпоратив бошкарув тизими фаолият шаффофлигини оширишга, акциядорлар ва инвесторлар билан ишончли ва самарали муносабатларни яратиш ва саклашга каратилган. Купгина холларда акциядорларни назорат килиш турли хил мотивлар ва устуворликларга эга, менежмент билан муносабатларни уз услубида урнатади, баъзи холларда бошкарувда фаол иштирок этади, бошкаларда - факат асосий карорлар устидан назоратни кузатув кенгаши ёки акциядорларнинг умумий йигилиши оркали амалга оширади.

KopnoparaB SomKapyB TaMofiuggapu Ba ycyggapuHu ^opufi этнmнннг axaMuaTu xaKuga ranupraHga, Kyfiugaru u^oôufi HaTu^agapHu KegTupum MyMKuH.

• A^ ®;o3H6agopnHrHHH Ba a^uagopgapHuHr KrouKumuHu omupum;

• A^uagap KufiMaraHuHr omnmH Ba ^anö KuguHraH KanuTag HapxuHuHr nacafiumu;

• a^uagapHuHr homhh&h KufiMara ô^gurura ^anö KuguHraH KanuTag xa^MHHHHr ycumu; guBugeHggapgaH Te^am hmkohhoth (a^uagopgap So3op KHHMaTHHHHr ycumu xucoSura $ofiga Kypumagu);

• A^ Ba yHHHr a^uagopgapuHuHr ^ofigagu Ba SapKapop puBO^naHumu MaH^aaraapu ynyH oneparnB caMapagopguK Ba KanuTaggaH ^ofigagaHum caMapagopguruHu omupum; KoMnaHua Ba MaMgaKaT oöpycuHH omupum.

Eapna KopnoparaB SomKapyB TrouMgapu TypT acocufi TaMofiug aTpo^uga afigaHagu: xagogguK, xucoSgopguK, ^aBoôrapguK, omKopaguK.

ro^opugaru TaMofiuggapHu Kyfiugaruna Tatpu^gam MyMKuH: xagogguK; xucoSgopguK; ^aBoôrapguK; omKopaguK.

A^ KopnoparaB SomKapyB Ty3ugMacura Kyfiugarugap Kupagu:

• A^ HuHr w^opu Som^apyB opraHu SygraH a^uagopgapHuHr yMyMufi fiuFugumu;

•A^ ^aoguaTura yMyMufi paxôapguK Ba y3oK Myggarau puBo^gaHum CTpaTeruacuHu SegrugamHu aMagra omupaguraH Ky3aTyB KeHramu;

• ^opufi ^aoguarau KyHgaguK SomKapumHu aMagra omupaguraH u^po этyвнн opraH. KeguHr, KopnoparaB SomKapyBHuHr 6at3u MyaMMogapuHu KypuS HuKafiguK. fflyôxacro, KopnoparaB SomKapyBHuHr acocufi MyaMMocu MygKHuguKHu Som^apyBgaH a^paramgup.

XY.TOCA

KopnoparaB Som^apyB TaMofiuggapuHu aHu^nam gog3apS Ba3u$a xucoSgaHagu, HyHKu ymSy coxagaru HopMaraB TapTuSra cogum a^uagopguK ^aMuaraHu Som^apumHuHr xyKyKufi MogeguHu aHuKgamra umkoh SepMafigu. MyafiaH Ba3uaTga ymSy Macagagap SugaH Sofhuk HroogapHu xag Kugumra umkoh SepMafigu. fflyHuHr ynyH KopnoparaB ^aMuarau SomKapum goupacuga aparagraH Typgu xug MyHocaôaraapra Terumgu Sygumu MyMKuH SygraH acocgapHu Metëpufi ^uxaTgaH SupgamTupum ^yga MyxuMgup. A^uagopguK ^aMuaTgapuHu SomKapum TaMofiuggapuHuHr Metëpufi кoнcogнgaцнacн paцнoнaggнк Ba agogaT acocuga aHuKgaHraH KopnoparaB xarra-xapaKaraap Metëpgapu Ba axgoKufi Metëpnapra puoa Ku^um coxacugaru MyaMMogapHu xag Kugumra umkoh Sepagu. ymSy MyaMMoHu KopnopaTuB SomKapyB TaMofiuggapu SugaH Sofhuk xogga Taxgug Kugum Ba тнзнмgamтнpнm acocuga KyfiugarugapHu TaKgu$ Kugum MyMKuH: noтeнцнag

акциядорлар уртасида жиноятдан олинган даромадларни легаллаштиришга карши кураш ёки (потенциал) акциядорлар уртасида молиявий мониторинг тамойили хамда мансабдор шахсларнинг тезкорлиги ва алмашинуви тамойиллари. Корпоратив бошкарувни хар хил табиатдаги бир-бирига богланган механизмларнинг мураккаб мажмуаси сифатида караш мумкин: ташкилий-хукукий, иктисодий, мотивацион, ижтимоий-психологик, уларнинг хар бири узига хос жамият фаолиятига таъсир курсатади. Тегишли корпоратив бошкарув тизими инвесторларга менежмент уз сармояларини молия-хужалик фаолияти учун окилона фойдаланаётганига ва шу билан инвесторнинг капиталдаги улуши кийматини ошираётганига ишонч хосил килишга имкон беради.Фикримизча, корхоналарда корпоратив бошкарув самарадорлигини ошириш тизимининг мезонларини автоматлаштириш мухим деб хисоблаймиз.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР РУЙХАТИ (REFERENCES)

1. Узбекистон Республикасининг "Акциядорлик жамиятлари ва акциядорларнинг хукукларини химоя килиш 370-сон 06.05 2014 тугрисида"ги конуни.

2. Абдуллаев М.К. Корпоратив ахборот тизимларини корхоналар бошкарувида самарали жорий килишнинг ташкилий-иктисодий жихатлари //"Иктисодиёт ва инновацион технологиялар" илмий электрон журнали. № 2, март-апрель, 2019 йил.

3. Суюнов Д.Х. Корпоратив бошкарув механизми: муаммо ва ечимлар. Монография. - Т.: Академия, 2006. - 116 б.

4. Суюнов Д.Х. Корпоратив менежмент. -Т: Академия, 2013 й., 216 б.

5. Турсунов Г. Важность корпоративного управления АО в современном развитии экономики страны // Бизнес-эксперт, 2017. № 3.

6. Хамидулин М.Б. Финансовые механизмы корпоративного управления. Монография.- Т.: Молия, 2008.

7. Ходиев Б.Ю. Корпоратив бошкариш. Т.: Иктисодиёт, 2010, 257 б. Хошимов А.А. Корпорация шаклидаги тузилмаларнинг ривожланиш истикболлари. Т.: Молия, 2003, 111-б.

8. Ашуров З.А "Корпоратив бошкарувнинг ташкилий-иктисодий механизми" / Монография. Т.: "LESSON PRESS" нашриёти, 2019.-Б.275.

9. Рузметова Х.Н. "Компания бизнес-жараёнларини ахборот-коммуникация технологиялари асосида такомиллаштириш", диссертация иши, 2011.

10. Беркинов Б.Б. Корпоративные структуры: основы создания и управления. Т.: ИНБ им. Алишера Навои., 2005, - с.147.

11. Жиемуратов Т.П. Корхона бошкарув жараёнлари ахборот таъминотини ташкил этишни такомиллаштириш (^оракалпок МТП" АЖ мисолида) и.ф.н. илмий даражасини олиш учун иш, 2010.

12. Арипов А.Н., Ахборот-коммуникациялар сохасида бошкарув тизимини такомиллаштириш муаммолари, и.ф.н. олиш учун диссертицияси, 2004.

13. Tokhirov A.I. "WRITING CONTROL PROGRAMS FOR COMPUTER NUMERAL CONTROL MACHINES" // Universum: технические науки : электрон. научн. журн. 2021. 5(86).

URL: https://7universum.eom/ru/tech/archive/item/11810 DOI - 10.32743/UniTech.2021.86.5.11810

14. Tokhirov A.I. "APPLICATION PROCEDURE CAD/CAM/CAE - SYSTEMS IN SCIENTIFIC RESEARCH" // Universum: технические науки : электрон. научн. журн. 2021. 6(87).

URL: https: //7universum.com/ru/teeh/arehive/item/11836 DOI - 10.32743/UniTech.2021.87.6.11836

15. Tokhirov A.I. "USING THE GRAPHICAL EDITOR "КОМПАС 3D" in teaching computer engineering graphics" // Universum: технические науки : электрон. научн. журн. 2021. 7(88).

URL: https: //7universum.com/ru/tech/archive/item/12076 DOI: 10.32743/UniTech.2021.78.8-3.12076

16. Tokhirov A.I., Marasulov I.R. "CONTROL MODELS AND INFORMATION SYSTEM OF COTTON STORAGE IN THE CLASTER SYSTEM" // Universum: технические науки : электрон. научн. журн. 2021. 11(92).

URL: https://7universum.com/ru/tech/archive/item/12486

17. Azamjon Ibrohim ugli Tokhirov, "TECHNOLOGICAL PROCESS DEVELOPMENT USING CAD-CAM PROGRAMS", "Science and Education" Scientific Journal, June 2021

URL: https://openscience.uz/index.php/sciedu/article/view/1561

18. Toxirov A'zamjon Ibrohim o'g'li, "METHODOLOGY OF TEACHING THREE-DIMEN MODELING USING THE PROGRAM "KOMPAS-3D"", EURASIAN JOURNAL OF ACADEMIC RESEARCH Innovative Academy Research Support Center,

URL: https://doi.org/10.5281/zenodo.4718298

19. Marasulov Islombek Ravsjanbek o'g'li,Tohirov A'zamjon Ibrohim o'g'li, "THE IMPORTANCE OF AUTOMATION OF COTTON RECEIVING SYSTEM", EURASIAN JOURNAL OF ACADEMIC RESEARCH Innovative Academy Research Support Center,

URL: https://doi.org/10.5281/zenodo.4898919

20. Toxirov A'zamjon Ibrahim o'g'li, "QUALITY IN MODERN MANUFACTURING ENTERPRISES THE ROLE OF ROBOTOTECHNICS AND AUTOMATED ELECTRICAL INSTRUMENTS IN PRODUCTION", EURASIAN JOURNAL OF ACADEMIC RESEARCH Innovative Academy Research Support Center, URL: https://doi.org/10.5281/zenodo.4968770

21. Islombek Marasulov Ravshanbek Ogli, & Toxirov Azamjon Ibrohim Ogli. (2021). A ROLE OF MECHANICAL ENGINEERING IN MECHATRONICS. JournalNX - A Multidisciplinary Peer Reviewed Journal, 824-828.

Retrieved from https : //repo .j ournalnx.com/index.php/nx/article/view/1690

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.