Научная статья на тему 'КОРРУПЦИЯГА ҚАРШИ КУРАШИШДА АХБОРОТ-ТАҲЛИЛИЙ ФАОЛИЯТИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШНИНГ АҲАМИЯТИ (БОЖХОНА ОРГАНЛАРИ МИСОЛИДА)'

КОРРУПЦИЯГА ҚАРШИ КУРАШИШДА АХБОРОТ-ТАҲЛИЛИЙ ФАОЛИЯТИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШНИНГ АҲАМИЯТИ (БОЖХОНА ОРГАНЛАРИ МИСОЛИДА) Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

CC BY
112
15
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Transparency International / Жаҳон божхона ташкилоти / Аруш декларацияси / хавфни бошқариш тизими / ахборот-таҳлилий фаолият / ахборот-таҳлил тузилмаси / Transparency International / World Customs Organization / Arusha declaration / risk management system / information and analytical activities / information and analytical structure

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Раҳимов, Сарварбек Абдумуталлибжонович

Мақолада коррупцияга қарши курашишнинг долзарблиги, божхонадаги муаммолар бўйича халқаро ташкилотлар маълумотлари, божхонадаги коррупциянинг таҳдидлари, ахборот-таҳлилий фаолиятнинг аҳамияти, коррупцияга қарши курашишда ахборот-таҳлилий фаолиятни қўллашнинг ижобий натижалари ёритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по наукам о Земле и смежным экологическим наукам , автор научной работы — Раҳимов, Сарварбек Абдумуталлибжонович

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE IMPORTANCE OF IMPROVING INFORMATION AND ANALYTICAL ACTIVITY IN THE FIGHT AGAINST CORRUPTION (ON THE EXAMPLE OF CUSTOMS AUTHORITIES)

The article highlights the relevance of the fight against corruption, the data of international organizations on the problems of customs, the threat of corruption at customs, the importance of information and analytical activities, the positive results of the use of information and analytical activities in the fight against corruption.

Текст научной работы на тему «КОРРУПЦИЯГА ҚАРШИ КУРАШИШДА АХБОРОТ-ТАҲЛИЛИЙ ФАОЛИЯТИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШНИНГ АҲАМИЯТИ (БОЖХОНА ОРГАНЛАРИ МИСОЛИДА)»

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 6 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

KОPPУПЦИЯГА К^ШИ KУPАШИШДА АXБОPОТ-ТА^ЛИЛИЙ ФАОЛИЯТИНИ ТАKОМИЛЛАШТИPИШНИНГ АХДМИЯТИ (БОЖХОНА ОPГАНЛАPИ МИСОЛИДА)

Pa^MOB Сарварбек Абдумуталлибжонович

Давлат божхона кумитасининг Божхона институти "Божхона иши" факультет

бошлиги уринбосари sarvarbekabdumutallibionovich@gmail.com, +998-88-701-51-61

АННОТАЦИЯ

Мацолада коррyпцияга царши курашишнинг долзарблиги, божxонадаги мyаммолар буйича xалцаро ташкилотлар маълумотлари, божxонадаги коррупциянинг таудидлари, аxборот-таулилий фаолиятнинг ауамияти, коррyпцияга царши курашишда аxборот-таулилий фаолиятни цуллашнинг ижобий натижалари ёритилган.

Калит сузлар: Transparency International, Жауон божxона ташкилоти, Аруш декларацияси, xавфни бошцариш тизими, аxборот-таулилий фаолият, аxборот-таулил тузилмаси

АННОТАЦИЯ

В статье освещается актуальность борьбы с коррупцией, данные международные организаций о проблемаx таможни, угрозы коррупции на таможне, важность информационно-аналитической деятельности, положительные результаты использования информационно-аналитической деятельности в борьбе с коррупцией.

Ключовые слова: Transparency International, Всемирная таможенная организация, декларация Аруш, система управления рисками, информационно-аналитическая деятельность, информационно-аналитическая структура

ABSTRACT

The article highlights the relevance of the fight against corruption, the data of international organizations on the problems of customs, the threat of corruption at customs, the importance of information and analytical activities, the positive results of the use of information and analytical activities in the fight against corruption.

Keywords: Transparency International, World Customs Organization, Arusha declaration, risk management system, information and analytical activities, information and analytical structure

Oriental Renaissance: Innovative, p VOLUME 2 | ISSUE 6

educational, natural and social sciences IV ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022: 5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

КИРИШ

Бугунги кунда, инсон билан боглик барча фаолият сохаларида ахборот-тахлилий ишининиг ахамияти ортмокда. Ахборот тахлилий иши узида барча илмий-техник, ташкилий-бошкарув ва махсус фанларга оид билимларни жамлаганлиги сабабли илгор тажрибага эга ривожланган давлатлар томонидан уни коррупцияга карши курашишдаги асосий восита сифатида эътироф этилмокда.

Узбекистон Республикасида коррупцияга карши курашишда сунгги йилларда амалга оширилаётган кенг камровли ишлар замирида сохага оид илгор тажрибаларга асосланилганлиги, ахборот-тахлилий фаолиятни кенг куллашни такозо этади. Республикада коррупция ва унинг даражаси махаллий тадкикотчилар билан бир каторда халкаро тадкикотчиларнинг хам доимий эътибор марказида булиб, уларнинг хулосалари мамлакат инвестицион жозибадорлигига уз таъсирини курсатади.

Хусусан, 2016 йилда Transparency International томонидан утказилган суровнома натижаларига кура, Узбекистонда яшаётган фукароларнинг 22% кисми коррупцияни мамлакат дуч келаётган 3 та энг асосий муаммодан биттаси деб хисоблаши маълум булган 1 . Шунингдек, "Ижтимоий фикр" маркази томонидан 2017 йилда Узбекистоннинг 14 та худудидан иштирок этган респондентлар уртасида утказилган суровнома тахлилларига кура, 56,8% иштирокчилар жамиятда коррупция бор деб хисоблаши аникланган.

Коррупцияни бартараф этишдаги ахамиятини инобатга олган холда, Узбекистон Республикаси Президенти Ш.М.Мирзиеёвнинг барча нуткларида муаммога тизимли ёндашиш, танкидий тахлил килиш, мавжуд тизим самарадорлигини ошириш каби ахборот-тахлилий фаолиятга оид жумлалар куп маротаба кулланилаётгани куришимиз мумкин. Хусусан юртбошимизнинг "Янги Узбекистон стратегияси" китобида коррупцияга карши курашиш борасида куйидаги фикрлар билдирилган: "Халкаро ташкилотлар ва ривожланган мамлакатлар, жумладан, Швеция, Финландия, Сингапур, Жанубий Корея тажрибаси шундан далолат берадики, айнан коррупциянинг илдизига болта уриш давлат сиёсати ва ислохотларининг энг мухим йуналишларидан бири сифатида белгиланиши хамда бу борада тизимли равишда иш олиб борилиши уларнинг юксак натижаларга эришишига хизмат килди. Бунда асосий вазифа сифатида айнан коррупциянинг олдини олиш ва унга карши курашиш сохасида давлат сиёсатини шакллантириш ва амалга ошириш, давлат

1 http://www.transparency.org/whatwedo/publication/people_and_corruption_europe_and_central_asia_2016

1186

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 6 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

органлари, оммавий ахборот воситалари, фукаролик жамияти институтлари ва бошка нодавлат сектор вакилларининг, бутун жамиятнинг биргаликдаги самарали фаолиятини таъминлаш белгиланган".

Ушбу жумлалар шуни таъкидлайдики, коррупцияга карши курашиш факатгина давлат органларининг эмас, балки барчанинг унга карши биргаликдаги харакатини талаб килади. Ушбу уринда айнан биргаликда харакат деганда уларнинг бир тизимнинг тизим ости элементлари сифатидаги бир максадга йуналтирилган фаолияти тушунилади. Чунки, карши курашиш фаолиятида иштирок этувчиларнинг хаммаси турлича ва узаро узвий боглик булмаган харакатни амалга ошириши кузланган максадга эришишга имкон бермайди. Айни шу жараён тузилмалар фаолиятида ахборот-тахлилий фаолиятга эхтиёжни юзага келтиради.

Маколада ахборот-тахлилий фаолиятни коррупцияга карши курашишдаги ахамияти, уни куллаш усуллари ва божхонадаги коррупцияга карши курашишда ахборот-тахлилий фаолиятнинг долзарб муаммолари хакида суз юритилган.

МАВЗУГА ОИД АДАБИЁТЛАР ТАХДИЛИ

Коррупция ва унга карши курашиш масалалари, ахборот-тахлилий фаолият буйича тадкикотлар куплаб махаллий ва хорижий тадкикотчилар томонидан олиб борилган.

Хусусан, ахборот-тахлилий фаолият М.И.Атаев, С.А.Ивашков, Д.Н.Темиров, А.Б.Турдиматов, В.В.Парамонов, И.Бобокулов каби махаллий тадкикотчилар ва томонидан урганилган.

Шунингдек, С.В.Барамзин, В.Ю.Дианова, Л.А.Лозбенко, В.В.Макрусев, В.Т.Тимофеев каби Россия божхона академияси тадкикотчилари томонидан божхона органларидаги ахборот-тахлилий фаолиятни такомиллаштириш масалалари урганилган.

Божхонадаги коррупция ва унинг турлари буйича карашлар Ю.П.Гармаев, Т.А.Диканова, С.П.Кушниренко, В.Д.Ларичев, Е.В.Милякина, Е.А.Орлова, Ю.И.Сучковларнинг тадкикотларида урганилган. Лекин, божхонадаги коррупцияга карши курашишда ахборот-тахлилий фаолиятни такомиллаштириш масалалари етарлича урганилмаган соха хисобланади.

ТАДЦЩОТ МЕТОДОЛОГИЯСИ

Мазкур маколада мавзуга доир махаллий ва хорижий олимларнинг номзодлик диссертациялари, маколаларини тахлил килиш хамда ёндашув ва

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 6 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

карашларини тадкик этиш, уларга нисбатан муаллифлик муносабатини билдириш, шунингдек мавжуд маълумотлар доирасида омилли, киёсий ва статистик тахлилдан фойдаланилди.

ТАХДИЛ ВА НАТИЖАЛАР

а) мавзунинг долзарблиги

Коррупция ижтимоий хавфли ходиса булиб, унга карши курашиш самарали натижа берувчи барча воситаларни ва комплекс ёндашувни куллашни талаб этади. Емирувчи хусусиятни хисобга олган холда коррупцияни аниклаш ва уни йук килиш максадида деярли барча давлатларда карши курашиш чора-тадбирлари амалга оширилмокда. Коррупциянинг факатгина бир давлат худудига тааллукли эмаслиги аллакачон барчага маълум булиб, карши курашишда худудий, миллий ва халкаро даражадаги чора-тадбирлар кулланилмокда. Коррупцияни кабул килиш ва англаш даражаси турли воситалар оркали доимий урганиб борилмокда.

Бугунги кунда, коррупция ва бошка турдаги жиноятчиликларни олдини олишда халкаро майдонда кулланилаётган мухим воситалардан бири ахборот-тахлилий фаолият хисобланади.

"Ахборот-тахлилий фаолият" тушунчаси илмийлик томонидан нисбатан янги атама хисоблангани учун у тугрисида турли манбааларда турлича изохлар берилади. Хусусан, А.Б.Халевинская "куйилган вазифа предмети сохасига оид маълумотларни туплаш, кайта ишлаш, саклаш, тизимлаштириш ва тахлил килиш билан боглик жараённи ахборот тахлилий фаолият" деб атаган.

Ахборот-тахлилий фаолият натижасида алохида фактлар режалаштириш, назорат килиш ва мувофиклаштириш билан боглик маълум карорларни кабул килувчи ва бажарувчи давлат органлари ва мансабдор шахслар учун мулжалланган тайёр махсулотга айланади. Шунинг учун, ахборот-тахлилий фаолият жараёнида:

- бутун бир ташкилот ёки унинг урганилаётган сохасига оид муаммолар аникланади ва маълум бир формага солинади;

- ушбу муаммони хал этишда мухим булган маълумотлар жамланади ва тизимлаштирилади;

- узгарувчан вазиятлар шароитида ушбу муаммони хал этишнинг аник вазифалари белгилаб берилади;

- муаммони хал этишга каратилган ахборот-тахлилий иши натижалари асосида карор кабул килинади ва амалга оширилади;

Oriental Renaissance: Innovative, p VOLUME 2 | ISSUE 6

educational, natural and social sciences IV ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022: 5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

- 6om;apyB cy6teKTura ;agap ax6opoT-TaxgugHH nm Hara«:agapH MatgyM KugHHagu.

Ax6opoT-TaxgugHH ^aoguaTHHHr axaMuaTH roKopugHrH Y36eKHcTOH Pecny6nHKacnga Tag;uKOT umgapu ogu6 6opraH xag;apo экcпepтgap TOMOHugaH gouMHH TatKugga6 KeguHagu.

XycycaH, HKTucogHH xaMKopguK Ba puBO^gaHum TamKugoTH TOMOHugaH 1998 Hugga Ty3ugraH fflapKHH EBpona Ba MapKa3HH Ocue gaBgargapu кoppyпцнara ;apmu Kypamum TapMOFHHHHr 2003 Hugga 6omgaHraH Koppyпцнara Kapmu Kypamum Syfiuna HcTaH6yg xapaKaraap pe^acuHHHr 4-payHgu gaBOMuga yTKa3HgraH TagKMKOTgap Hara^acuga экcпepтgap TOMOHugaH TaHepgaHraH Ba HXPTHHHr 2019 nun 21 MapTga napu^ga HM3ogaHraH "Y36eKHcTOHgarH кoppyпцнara ;apmu pe^opMagap" ge6 HOMgaHraH xuco6oTHga ^aBgar cogu; KyMHTacH ^aoguaTH ynyH "кoppyпцнa Ba 6om;a Typgaru ^MHoaTgapHH, myHHHrgeK, KaMHuguKgapHH aHHKgam caMapagopguruHH omupum ynyH 3aMOHaBuH Taxgug ycyggapuHH, my ^yMgagaH, KaTTa xa^Mgu MatgyMOTgapHH Taxgug Kugum op;agu my6xagu xarTH-xapaKaraap, кoppyпцнa xaB^gapu, aHOMag xapaKargapHH aHH;gamra KyMaxgamyBHH KOMrnroTep gacTypufi TatMuHOTgapuHu ^opuM этнm2" TaBcua этнgraн.

fflyHuHrgeK, fflapKHH Евpoпa Ba MapKa3HH Ocue gaBgargapu кoppyпцнara Kapmu Kypamum TapMOFHHHHr ApMaHucTOH, A3ap6afi^OH, rpy3ua, Ko3Ofhctoh, KHPFH3HCTOH, MyFygucTOH, TO^MKHCTOH, YKpauHa Ba Y36eKucTOHga yTKa3ugraH Tag;uKOTgap aKyHgapu 6yfiHHa 2020 Hugga эtgoн KuguHraH "fflapKHH EBpora Ba MapKa3HH Ocue gaBgargapuga кoppyпцнara ;apmu Kypamum coxacuga TaKOMuggamTupumgap: 2016-2019 Huggapgaru WTy;gap Ba MyaMMogap" ge6 HOMgaHraH TaxguguH MatgyMOTuga кoppyпцнara ;apmu Kypamumga TaxgHgHH ^aoguaTHHHr axaMuaTH 6yftHHa KyHugaru MatgyMOTgap KegTupugraH:

- WKopugaru gaBgaTgapga xyKyKHH Myxo$a3a KugyBHH opraHgap TOMOHugaH кoppyпцнaнн aHHKgam Ma;caguga MatgyMOTgapHH ;a6yg Kugum cпeктpн KeHraHTupuTgraH 6ygcaga ygapHHHr TaxguguH MaH6agapuHHHr cagoxuaTugaH Tygu; ^ofigagaHugMaraH;

- To^MKucTOHHHHr кoppyпцнara ;apmu Kypamum KOMHccuacH Ba AreHTguruga TaxguguH ^aoguaT TyFpu Hygra KyHugMaraH;

- кoppyпцнaгa ;apmu Kypamum 6yfiHHa w;opu KypcaTKunra эra 6ygraH rpy3ua Ka6u gaBgaTgapga 6y ^aoguaT 6ugaH myFyggaHyBHH KeHramgapHH

2 https://www.oecd.org/corruption/acn/OECD-ACN-Uzbekistan-4th-Round_Monitoring-Report-2019-RUS.pdf

1189

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 6 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

тахлилий фаолият билан шугулланувчи тузилмалар, жумладан, Адлия вазирлиги тахлил булими маълумот билан таъминлаб туради;

- коррупцияга карши курашиш фаолиятида янада самарали тахлилий ва методологик куллаб-кувватлашни таъминлаш тавсия этилган;

- коррупция буйича маълумот манбаалари билан ишлашда тахлилий ишлар амалга оширилмаганлиги ва халкаро хамкорликка таянилмаганлиги билдирилган.

б) божхонадаги коррупцияга карши курашишда ахборот-тахлилий фаолиятнинг ахдмияти

Божхона органларида коррупцияга карши курашишнинг ахамияти унинг ижтимоий хавфлилиги билан боглик. Бугунги божхона факатгина давлатнинг бюджетини тулдирувчи восита булиб колмай, унинг хавфсизлигини таъминлашдаги асосий органлардан бири даражасини эгалламокда. Шу сабаб, XXI асрга келиб божхона органлари олдида турган вазифалар спектрида савдо ва ишлаб чикаришнинг глобаллашуви шароитида хизмат олиб бориш, камбагаллик даражасида яшаётган ахоли катламини камайтириш ва иктисодий усишни таъминлаш, мураккаб конунчилик базасини маъмурий бошкариш, табиатни асраб-авайлаш, трансмиллий хусусиятга эга терроризм ва бошка турдаги жиноятчиликларга карши курашишларни куришимиз мумкин.

Божхона органлари фаолияти билан боглик жиноятлар камрови тобора кенгайиб бормокда. Чунки, уюшган жиноий гурухлар такомиллашган замонавий технологиялар билан куролланган булиб, бу уларга чегаранинг хар икки томонидан харакатлана олиш ва исталган товарларни хохлаган манзилига етказа олиш имкониятини бермокда. Женева Демократик назорат маркази томонидан куролли кучлар устидан назорат буйича тайёрланган хужжатда хавфсизликка тахдидлар 5 та асосий гурухга булинган:

1. Чегарани кесиб утиш билан боглик "одатий" турдаги жиноятлар (масалан: бир давлат худудидан автотранспорт воситасини угирлаб, бошка давлат худудида эхтиёт кисмларига ажратиб юбориш);

2. Техник коида бузарликлар (масалан: чегарадан утиш билан боглик керакли хужжатларни мавжуд булмаслиги);

ЗГ I 1 / v> v>

. Трансмиллий уюшган жиноятлар (узида турли шакл ва куринишдаги жиноятларни мужассамлаштиради: автотранспорт воситалари контрабандаси, курол-ярогларнинг ноконуний савдоси, наркотик ва бошка гиёхвандликлар

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 6 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

савдоси, одам савдоси, радиоактив воситаларни ноконуний ташилиши ва бошкалар);

4. Террористик тахдид;

5. Чегарада назоратни амалга оширувчи ходимни халоллигини купорувчи жиноятлар (коррупция ва мансаб ваколатини суиистеъмол килиш).

Ушбу тахдидларни юзага келишида божхона ходимларининг касбий этика коидаларига риоя этмасликлари асосий сабаблардан бири хисобланади. Шунинг учун, коррупцияга карши курашишда божхона органлари олдида турган асосий чора-тадбирлардан бири ходимларда коррупцияга нисбатан муросасизлик рухига йугирилган касбий этикани ва ахборот-тахлилий фаолиятни ривожлантириш масаласи эканлигини куришимиз мумкин.

Жахон божхона ташкилоти томонидан хам коррупцияга карши курашиш масалалари тугрисида юритилган хар бир нуткда касбий этикани асосий воситалардан бири сифатида доимий эътироф этиб келинади. Хусусан, ташкилот томонидан 2008 йилда кабул килинган "Божхона XXI асрда" (№SC0090E1a) хужжатининг "Чегараларда хавфсизликни таъминлаш ва савдо тартиботларини соддалаштириш оркали ривожланиш ва усишни таъминлаш" деб номланган 2-иловасида глобаллашув шароитида божхона органлари олдида товар ва транспорт воситалари харакатланишини назорат килиш билан боглик янги стратегияни кабул килишни ва унда куйидагилар инобатга олиниши лозимлигини билдиради:

- божхона органлари ва тадбиркорлик субъектлари билан хамкорликнинг янги даражаси;

- чегараларни маъмурий бошкаришнинг янада юкори даражасини жорий этиш;

- ахборот-тахлилий фаолиятга асосланган хавфни бошкариш тизими;

- тадбиркорлик гурухлари ва божхона маъмуриятлари уртасида алока;

- хизматга замонавий технологиялар ва усулларни куллаш;

- товарларга оид маълумотларни жамлаш, бошкариш ва тахлил килишнинг янги воситалардан фойдаланиш;

- хукукий базани такомиллаштириш;

- касбий тайёргарлик ва хизмат интизомини мустахкамлаш;

- институционал ривожланиш;

- касбий этикани такомиллаштириш.

Божхонадаги коррупцияга карши курашиш максадида утказилган конференция ва учрашувлар давомида барча божхона маъмуриятларига

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 6 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

TaBCHABHH xapaKTepgarH 6Hp Karop xy^^araap Kaöyg KugHHraH. EyHgafi xy^^araap Apym geкgapaцнflсн, 1994 HHgra KogyMÖHA geкgapaцнflсн Ba 1997 HHnrn ^hm geкgapaцнflснgapнн MHCog KegTHpnm MyMKHH. Ymöy xy^^aTnapHHHr öapnacnga кoppyпцнaгa KapmH Kyparnnrn BOCHTagapHgaH önpn CH^araga axöopoT-TaxgHgHH ^aogHATHH TaKOMnggamTHpngnmH 3apypgHrH ÖHggHpngraH.

AxöopoT-TaxnnnHH ^aogntfira TypgH gaBgar Ba öorn^apyB opraHgapnga Kapam Ba yHgaH ^oögagaHHm gapa^acn Typgnna. ffly caöaögn, xap önp xyKyKHH Myxo^a3a KHgyBHH opraH ^aogH^rngaH Kegnö hhkhö, ygapgarH axöopoT-TaxnnnHH ^aonnaTHH Typgnna H3oxgam MyMKHH.

XycycaH, ßo^xoHa opraHgapngarn axßopoT-Ta^gHgHH ((ao.iiiHT TapKHÖHH Ty3HHManap ^aogntfra caMapagopgnrHHH omnpnmra KaparngraH aMagnö TagKHKOTgap öygnö, BOKeagap phbo^hhh Ma3MyHaH TymyHHm, yHHHr caöaögapn Ba pHBO^naHHm тeнgeнцнflgapннн ypraHHm, MaB^yg xogarnn ypraHHm, myHHHrgeK, aMagra omnpngraH Ba pe^agamTHpngraH Hopa-TagönpgapHH öaxogam xncoönaHagH.

Bo^xoHa opraHgapngarn axöopoT-TaxnnnHH ^aogn^T acocaH KyfiHgarH fiyHagnmgapga aMagara omnpngagn:

- öo^xoHa opraHgapH ^aogHATHHH öaxogam Ba BaKTgap KecHMHga ygapgarH y3rapnmnapHH aHHKgam;

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

- öo^xoHa opraHgapH ^aogH^rara Tatcnp этyвнн OMHggapHH nporHO3 KHgum Ba ynapHHHr Tatcnp gapa^acHHH öaxogam;

- öo^xoHa opraHgapH ^aogntfra caMapagopgnrHHH omnpyBHH KymHMna MaHÖaanapHH aHHKgam.

ffly caöaögn, öo^xoHa opraHgapH oggnra KyfiHgraH Ba3H$agapHH öa^apnmga axöopoT-TaxgngHH ^aogn^T acocHfi BOCHTa xHCOÖgaHagn. Eo^xoHa Ha3opaTHHH aMagra omnpnm öngaH öorgHK öapna öocKH^gapgara oпepaцнagap öngaH öorgHK MatgyMOTgapHH ^aMgam, ygapHH Taxing KHgHm Ba nporao3gap nmgaö HHKHm öngaH öeBOCHTa öorgHK axöopoT-TaxgHgHH Hm aMagra omnpngagn. Eo^xoHa opraHgapngarn axöopoT-TaxgngHH ^aognaTga MatgyMOT öngaH TatMHHgaHraHgHKHHHr axaMHtfra WKopn öygnö, ypraHHgaeTraH coxara OHg Kapop Kaöyg KHgumga acocgaHTHpngraHgHK gapa^acn WKopn öygnmn go3HM.

Eo^xoHagara axöopoT-TaxgngHH ^aognaT TypgapH Ba MatgyMOT MaHÖaagapn KyfiHgarHgap xHCOÖgaHagn:

- TamKH HKTHCogHfi ^aognaTHH Taxgngn KHgum ynyH öo^xoHa CTaracTHKacH MatgyMOTgapn;

Oriental Renaissance: Innovative, p VOLUME 2 | ISSUE 6

educational, natural and social sciences IV ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022: 5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

- божхонанинг иктисодий блоги тахлили учун бухгалтерия хисоботлари, божхона киймати, валюта назорати, божхона туловлари хисоботлари;

- хукукни мухофаза килиш вазифаси тахлили учун тезкор-кидирув ва маъмурий хужжатлар хисоботлари;

- бошкарув фаолияти тахлили учун кадрлар билан ишлаш, ташкилий-тузилмавий тадбирлар, инспекторлик назорати хисоботларига таянилади.

Бугунги кунда, божхона органларидаги ахборот-тахлилий фаолиятнинг мухим бир истикболли йуналишларидан бири ташки иктисодий фаолият (кейинги уринларда ТИФ) катнашчиларининг - тадбиркорлик субъектларининг ишончлилиги ва интизомлилигини бахолаш хисобланади. Таъкидлаш жоизки, ушбу жараёнда ахборот-тахлилий фаолият тадбиркорлик субъектларини улар томонидан конун бузулиши холатлари содир этилишига мойиллик даражаларига кура хавф гурухларига тоифаланишидаги энг мухим соха хисобланади. Чунки, хавф гурухларига тоифалаш ТИФ катнашчиси фаолияти, олиб утаётган товарлари буйича утказилган божхона назорати ва божхона операциялари натижаларини, божхона органларига такдим этилган хужжатлари тугрисидаги маълумотларни доимий ва хар томонлама тахлилини талаб этади. Тоифалаш натижалари асосида Хавфни бошкариш ААТ тизимига кура, ТИФ катнашчилари хавф даражаси паст, урта ва юкори гурухларга ажратилиб, божхона назоратининг турлича кулланилишига асос яратилади.

Узбекистон Республикаси Президентининг 12.04.2018 йилдаги "Узбекистон Республикаси Давлат божхона хизмати органлари фаолиятини тубдан такомиллаштириш чора-тадбирлари тугрисида" ПФ-5414-сон Фармони билан умумэътироф этилган халкаро норма ва стандартлар асосида божхона органлари фаолиятини хамда божхона маъмуриятчилигини тубдан такомиллаштириш, тадбиркорлик ва туризмни фаол ва жадал ривожлантириш учун кулай шарт-шароитлар яратиш максадида божхона органлари олдига куйилган вазифалардан бири "ялпи" божхона назоратини утказишдан хар томонлама тахлил асосида божхона назорати объектларини аниклаш, шунингдек, ташки иктисодий фаолият иштирокчилари учун маъмурий тусикларни камайтириш имконини берувчи хавфни бошкариш тизимига утиш булган3.

Шундан сунг, Давлат божхона кумитасида 2018 йил 1 декабрдан бошлаб Хавфни бошкариш автоматлаштирилган тизими жорий этилди. Дастлаб ушбу тизим ташки иктисодий фаолият божхона постларида ва халкаро аэропортларда

3 https://lex.uz/uz/docs/3680568

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 6 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

^öpufi этнпraн öynca, xO3upga nerapa Ba TeMup fiyn ÖO^xOHa nOcraapuga xaM aManueTga KynnaHunMOKga.

TatKugnam ®OH3KH, öo^xoHa xOguMnapu TOMOHugaH cOgup этнпeтraн коppупцнaгa Oug ^HHO^raapHHHr MaB^ygnuru, öo^xoHa KOHga6y3HnumH xOnaraapu MHKgOpuHHHr OpTHÖ ÖOpaeTraHnuru KaÖH xOnaraap axSOpOT-Taxnunufi ^aOnu^rgaH ÖO^xOHagaru коppyпцнaгa Kapmu Kypamumga yHyMnu ^OfiganaHunMaeTraHnHruHH SungupagH.

XanKapo TarnKHnoTnap Ba puBO^naHraH gaBnaraap y3 Ta^puSanapura acOcnaHraH xOnga axSOpOT-Taxnunufi ^aonnaTHH xap KaHgafi MyaMMOHH xan

этнmнннr, my ^yMnagaH, кoppyпцнaгa Kapmu KypamumHHHr 3aMOHaBHfi KyponnapngaH öupu cu^arnga KypumMOKga.

ByHHHr caöaöu, axSOpOT-Taxununufi ^aonnaT MyaMMOHH ypraHum, KenTupuS HHKapyBHH OMHnnapHH aHHKgam, Kenrycuga M3ara Kenumu MyMKHH SynraH xOnaraap Syfiuna nporHO3nap öepum, MyaMMOHH 6apTapa$ этнm Syfiuna TaKHH^nap öepum KaÖH ®;apaeHnapHH y3uga My^accaMnamrapraH.

Ymöy HyKTagaH KaparaHga, öo^xoHagaru кoppyпцнaгa Kapmu Kypamumga axöopoT-TaxnunHH ^aOnu^rgaH ^OfiganaHum ÖOCKH^napu KyfiugarunapgaH HÖOpar:

1-6ockhh: aÖHaH ymöy Ba3u$aHH aManra omupyBHH axÖOpOT-Taxnun Ty3HHMacHHH (KefiuHru ypuHnapga - ATT) ^öpufi этнm;

2-6ockhh: ATThh xaKHKarga Taxnunufi KOÖunHflTra эra eKH ymöy öhhhm Ba KyHHKManapHH y3namTupraH xoguMnap öunaH ®;aMnam;

3-6ockhh: ATThh öo^xoHa opraHnapu ^aonuaTH öunaH öofhhk öapna Typgaru MatnyMOTnap, my ^yMnagaH, ^OfiganaHunumu neKnaHraH MatnyMOTnap öunaH TatMHHnam;

4-6OCKHH: ATT TOMOHugaH aManra omupunumu no3HM öynraH ^aonuaTHH aHHK nerapanapuHH öenrunaö öepum;

5-6ockhh: ATT TOMOHugaH TafiepnaHraH Taxnunufi xy^®araapgaH paxöapufi KapopnapHH Kaöyn Ku^umga ^ofiganaHum.

3tTHÖopnHCH myHgaKH, ATT ^aonuaTHHu caMapagopnuruHH nacafirapyBHH acOCufi caöaö xaM кoppyпцнa xucOÖnaHagu. .HtHH, yHra KagpnapHH ^aMnamga, 3apyp MatnyMOTnap öunaH TatMHHnamga, myHHHrgeK, Ba3H$anapuHH öenrunaö Sepunumuga MaH^aaraap TyKHamyBura fiyn Kyfiunumu, ATT TOMOHugaH TafiepnaHaeTraH AKyHufi MaxcynOT - Taxnunufi xy^®ar cu^arara canöufi Tatcup Kypcaragu.

ATT TOMOHugaH ÖO^xOHagaru кoppyпцнaнн ypraHumga Kyfiugarunap aManra Omupunumu HO3HM:

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 6 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

- öo^xoHa opraHgapuga кoppyпцнa geö öaxogaHaguraH xarrn-xapaKaraapHH aHHK öegrugaö ogum;

- öo^xoHagarn кoppyпцнaнн W3ara KegrapyBHH hhkh Ba TamKH OMHggapHH aHHKgam;

- öo^xoHagarn кoppyпцнaгa MofiuggHK gapa^agapuHH öegrugam;

- кoppyпцнaнннг gapa^agapu acocuga öapna TapKHÖHfi Ty3ugMagapHH rypyxgapra a^parnm;

- öo^xoHagaru кoppyпцнaнн cogup этнgнmнga HmTHpoK этyвнн ToMoHgapHH aHHK öegrugaö öepum;

- кoppyпцнaгa MofiHg öo^xoHanu nopTpeTHHH TaBCH^gam;

- öo^xoHagarn кoppyпцнa W3ara Kegumu MyMKHH öygraH coxagapHH öegrngaö öepum;

- öo^xoHagarn кoppyпцнa xogaraapuHHHr CTaracTHK Ba omhmh TaxgugHHH ropuram;

- öo^xoHagarn кoppyпцнaнн öapTapa^ этнm öyfiHHa TaKgu^gap umgaö

HHKHm;

- öo^xoHagarn кoppyпцнaнн puBo^gaHHm тeнgeнцнagapннн gouMHfi ypraHHö öopum;

- öo^xoHagarn кoppyпцнaгa Kapmu Kypamum nopa-TagöupgapuHH Hmgaö HHKHgHmnga HmTHpoK этнm Ba öomKagap.

XY^OCA

Eo^xoHa opraHgapn ^aoguara uKTHcogufi xaB^crogHKHH TatMHHgoBHH Ba öy opKagn gaBgaT xaB^crogurHHH TatMHHgamga HmTHpoK этyвнн opraH xucoögaHagH. Eo^xoHagaru кoppyпцнa gapa^acHHHHr opTuö KeTHmu gaBgaTra KornpaöaHga amegap: ruexBaHgguK Ba ncuxoTpon BocuTagapu, Kypog-apor, agpoBHfi KypoggapHH umgaö HHKapum ynyH Moggagap Kupuö Kegumu, öo^xoHa TygoBgapHHH yHgupugMafi Kogumu, CH^arcro Ba hhcoh cagoMarauru ynyH xaB^gu öygraH ToBapgapHH HMnopT KuguHumu Kaöu TaxguggapHH W3ara KegTHpagu.

Koppyпцнaнннг gaTeHTgHK gapa^acu WKopuguru ynyH yHra Kapmu Kypamum MypaKKaö ®;apaeH öyguö, 3aMoHaBHfi тeнgeнцнagap ymöy ^apaeHra AHruna Kapamgap Ba нннoвaцнoн eHHMgapHH KyggamHH TaKo3o этмoкga.

Koppyпцнaгa Kapmu Kypamumgaru caMapagopguru WKopu BocuTagapgaH öupu axöopoT-TaxgugHH ^aoguarnH Kyggam xucoögaHagu. ^yHKH, axöopoT-TaxgugHH ^aoguar ^aKaTruHa aHHKgaHraH кoppyпцнaгa oug ^hhoat ynyH ®;a3o

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 6 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

Kyggam eKH yHH aHHKgam öugaH HerapagaHuö KogMafi, yHH KegTHpuö HHKapyBHH oMHggapHH öapTapa^ этнmгa xH3MaT KHgagu.

^Kopugarugapra Kypa, öo^xoHagaru кoppyпцнaгa Kapmu Kypamumga axöopoT-TaxgugHfi ^aoguaTHH Kyggam öyfiHHa Kyfiugaru TaKgu^gap öuggupugagH:

1. Koppyпцнaгa Kapmu Kypamum öyfiHHa AxöopoT-TaxgugHfi Ty3ugMaHH ^opufi этнm;

2. Ymöy Ty3ugMaHHHr Ba3H$agapHHH öegrugaö öepum Ba yHHHr Hara^agapuga Hopa-Tagöupgap umgaö HHKHgumuga ^ofigagaHHm.

REFERENCES

1. ffl.M.Mup3HeeB. ^Hru Y3öeKHCTOH CTpaTeruacu. - TomKeHT: "Ozbekiston" HampueTH, 2021. 464 öeT.

2. TeMupoB ^.H. AxöopoT Taxgugufi MatgyMoTHoMa KaHgafi e3ugagu. AMagufi KyggaHMa. - T.: Ogufi MaKTaö, 2005.

3. HcgaMoB H.H, XygafiHa3apoB Y.C. Y3öeKHCTOHga Taxgugufi Ty3ugMagap ^aogHATHHH pHBo^garnupum Macagagapu. Tu3HMgu TagKHKoTgap 3/2021.

4. KypHocoB ro.B. AHagHTHKa KaK HHTeggeKTyagtHoe opy^ue. - M.: PHTM, 2015.

CTHEOM

C.29.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.