Научная статья на тему 'КОРХОНА ВА ТАШКИЛОТЛАР БОШҚАРУВИНИНГ МОДЕЛЛАШТИРИШДА АВТОМАТЛАШТИРИЛГАН АХБОРОТ ТИЗИМЛАРНИНГ ЎРНИ'

КОРХОНА ВА ТАШКИЛОТЛАР БОШҚАРУВИНИНГ МОДЕЛЛАШТИРИШДА АВТОМАТЛАШТИРИЛГАН АХБОРОТ ТИЗИМЛАРНИНГ ЎРНИ Текст научной статьи по специальности «Энергетика и рациональное природопользование»

CC BY
294
27
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
корпоратив тизим / ахборот алмашинуви / реинжиниринг / ERP тизими / CRM тизими / хавф-хатарларни идентификация қилиш.

Аннотация научной статьи по энергетике и рациональному природопользованию, автор научной работы — Умаров Бекзод Азизович

Ҳозирги кунда ички ва ташқи бозорда тобора ўсиб бораётган саноат корхоналарининг жаҳон иқтисодиётига мослашуви боис уларнинг бошқарув тизимларида стратегик вазифаларни ечиш зарурати пайдо бўлмоқда. Шунингдек, саноат корхоналари бошқарувида АКТ ва ахборот тизимларини қўллаш орқали ривожланиб бориш стратегиясини шакллантиришга услубий ёндашувларни тадқиқ қилиш зарурлиги кўринмоқда. Ушбу мақолада корхона ва ташкилотларда ишлаб чиқариш технологияларини янги шаклларини жорий этишда замонавий ахборот тизимларини жорий қилиш зарурийлиги ва хавфхатарни баҳолаш кўрсатиб берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «КОРХОНА ВА ТАШКИЛОТЛАР БОШҚАРУВИНИНГ МОДЕЛЛАШТИРИШДА АВТОМАТЛАШТИРИЛГАН АХБОРОТ ТИЗИМЛАРНИНГ ЎРНИ»

CENTRAL ASIAN RESEARCH JOURNAL FOR INTERDISCIPLINARY STUDIES (CARJIS) ilmiy jurnali bilan hamkorlikda.

КОРХОНА ВА ТАШКИЛОТЛАР БОШ^АРУВИНИНГ МОДЕЛЛАШТИРИШДА АВТОМАТЛАШТИРИЛГАН АХБОРОТ

ТИЗИМЛАРНИНГ УРНИ

Умаров Бекзод Азизович,

укитувчи, Фаргона давлат университети

АННОТАЦИЯ

Х,озирги кунда ички ва ташки бозорда тобора усиб бораётган саноат корхоналарининг жахон иктисодиётига мослашуви боис уларнинг бошкарув тизимларида стратегик вазифаларни ечиш зарурати пайдо булмокда. Шунингдек, саноат корхоналари бошкарувида АКТ ва ахборот тизимларини куллаш оркали ривожланиб бориш стратегиясини шакллантиришга услубий ёндашувларни тадкик килиш зарурлиги куринмокда. Ушбу маколада корхона ва ташкилотларда ишлаб чикариш технологияларини янги шаклларини жорий этишда замонавий ахборот тизимларини жорий килиш зарурийлиги ва хавф-хатарни бахолаш курсатиб берилган.

Калит сузлар: корпоратив тизим, ахборот алмашинуви, реинжиниринг, ERP тизими, CRM тизими, хавф-хатарларни идентификация килиш.

КИРИШ

Глобаллашув шароитида корхона доимий равишда ташки мухитнинг усиб бораётган бекарорлигига ва биринчи навбатда ухшаш махсулот ишлаб чикарувчи ракобатчиларга карши курашишга мослашади. Корхона ва ташкилотларнинг ривожланишида иктисодий жихатдан самарали ишлаб чикариш технологияларини янги шаклларини жорий этишда замонавий ахборот тизимларини жорий килиш зарурдир.

Маълумки, ахборот коммуникацион технологияларнинг асосий максади корхонанинг корпоратив, тизимли ва ахборот технологияларини уз бизнес максадларига, шунингдек, янги технологиялардан фойдаланган холда ривожлантиришдан иборат булиб, корхона булинмалари уртасидаги ахборот алмашинувларини тартибга солиш каби вазифаларни уз ичига олади.

АСОСИЙ КИСМ

Корхоналарнинг бошкарувининг моделлаштиришда куйидаги максадларда ахборот-коммуникация технологияларини куллаш зарур:

1. Операцион назорат килиш (реал вактда бошкарувга асосланади).

CENTRAL ASIAN RESEARCH JOURNAL FOR INTERDISCIPLINARY STUDIES (CARJIS) ilmiy jurnali bilan hamkorlikda.

2. Бошлангич бошкарув (назорат килиш объектининг холати тугрисидаги маълумотларни туплаш ва тахлил килиш, унинг холатини моделлаштириш ва прогнозлаштириш, назорат килиш тадбирларини режалаштириш, уларни амалга ошириш буйича карорларни кабул килиш учун бевосита куллаб-кувватлаш, ижрочиларга уларнинг ечимларини такдим этиш ва вактида бажарилишини назорат килишдан иборатдир).

3. Корхоналарда ташки ва ички мухдт таъсири узгаришини хдсобга олиб назорат килиш.

4. Вертикал ва горизонтал алока линиялари ва корхона окимларининг узаро богликлигини амалга ошириш имконини берадиган тармокни бошкариш.

Кейинги вактларда иктисодий объектнинг иктисодий фаолиятини замонавий ахборот технологиялари асосида кайта куришни кузда тутган «реинжиниринг» номини олган янги ёндошиш пайдо булди (1-расм).

Расм 1. Ахборот тизимларини концептуал модели.

CENTRAL ASIAN RESEARCH JOURNAL FOR INTERDISCIPLINARY STUDIES (CARJIS) ilmiy jurnali bilan hamkorlikda.

«Реинжиниринг» aтaмaси М.Хaммер томонидaн киритилган, y

aвтомaтлaштирилгaн aхборот тизимлaр бaзaсидa фирмaдaр, корхонaдaр, компaниялaрнинг киймотли кyрсткичдaри, сифaти, сервис хизмaти, ривожлaнишлaри сyрaтлaрини кескин, тезкор яхшилaнишигa эришиш учун иш жaрaёнлaрини (бизнес-жaрaёнлaрни) тубдж кэйто лойих1aдaштиришни кyздa тутади. Бyндa ERP вa CRM-тизимлaри мухдм рол уйтайди.

Хрзирги вaктдa ERP-тизимлaрининг жохон бозори aнчa бaркaрорлaшди, CRM-тизимлaри бозори эсa энди ривождaнмокдa. Хрзирнинг yзидa ушбу тизимлaрни жорий килган купгита компaниялaр yндaн кaттa сaмaрa олишмокдa. Улaрнинг интегрaция килинишидон тaшкилот кУшимчa сaмaрaдорликкa эришиши мумкин. Ишлaб чикyвчилaрнинг Узи бaъзaн ERP-тизимлaрини CRM-тизимлaрининг yнсyрлaри билaн тaкдиф этмокдa.

Сунгги йиллaрдa, дaстyрий модул вa aхборот тизими куп сонли рyйхaтдaн утиш, хaвф-хaтaрни бохолош вa корхонжи бош^риш учун мyлжaдлaнгaн. Бугунги кyндa ушбу 'м^уло^^ тyрттa синфгa aжрaтиш мумкин.

1. Ba^raa aнaдитик ишлов бериш стaтистикaси тaъминловчи дaстyри aсосидaги rana aхборот тизимлaри. Бу тизимлaргa Value at Risk хaвфи остидa мaълyмотлaр вa бундой хaвфлaрни aнaдитик ишлaши чорaси хомдо RAROC хисоблош хэжми учун кучли тохлилий ечимлaри бор, Cash Flow at Risk сезилaрли пул окими тaъсири (CfaR молиявий хaвфи иктисодий окимлори), Economic Value Added иктисодий б^о (EVA, кушилган иктисодий киймот кyрсaткичи) вa бошкогар кироди.

2. Хaтaрлaрни бошкориш жaрaёнини электрон мониторинг килиш учун дaстyрий тaъминот тизимлaри. Бу хaвф-хaтaрлaрни олдини олиш учун бошкдриш жaрaёнини онлойн нaзорaт килиш учун ечим хисоблотади. Бyндaй тизимлaр нисбий кузотиб бориш во ишлоб чикориш учун бошкдриш жaрaёнидa электрон ховф хор^^орини утк&зиб юбороди. Ba ята, улор хaвф-хaтaрлaр хокидоги мaълyмотлaрни жиддий онолитик ^ama ишлой олмойди.

3. Ривожлaнишлaргa осослонгон кенг куломли охборот-тохлилий тизимлор. Ушбу тизимлор иккито тизимнинг комбинадияси хисоблоноди. Улор, одотдо, корхонотарнинг узига хос товсифлоридж иборот бутади.

4. Microsoft Office иловолори ососидо яротилган охборот тизимлори ёки SAS Risk Management, Risk Prism ёки SAP тизимига оид достурлорни бош^риш коби муроккоб куп функционол мохсус достурлор.

Хaвф-хaтaрлaрни тохлил килиш во рисктарни бош^риш жaрaёнлaрини охборот во инструмента кУллaб-кyввaтлaшнинг ососий вaзифaдaри куйидогилордир: корхотадо хaвф-хaтaрлaрни идентификадия килиш во бохолош, хисобот во хaвф-хaтaрлaрни бошкориш билон боFлик охборотлорни йиFиш, ^rna ишлош, сжлош во узотиш жaрaёнлaрини овтомотлоштириш; ховф-ховф-

CENTRAL ASIAN RESEARCH JOURNAL FOR INTERDISCIPLINARY STUDIES (CARJIS) ilmiy jurnali bilan hamkorlikda. хатарларни кузатиш; келажакдаги хавф сценарийларини моделлаштириш

(стрессни тестлаш).

ХУЛОСА

Хавф-хатарларни олдини олиш учун ривожланган бошкарув тизимлари куйидаги тамойиллардан келиб чиккан холда курилиши керак:

- хавф-хатарни бошкаришнинг йуналтирилган ёндашуви;

- хар бир хавф-хатарнинг эгаси мавжудлигини инобатга олиш;

- хдр бир хавф-хатарни олдини олишнинг умумий усулларидан фойдаланиш;

- корхона фаолиятининг барча даврида хавф-хатарлар реестрини шакллантириш ва уни амалда куллаш;

- хавф-хатарларни бошкариш буйича чора-тадбирларнинг бажарилишини мониторинг килиб бориш ва зарурий холларда фойдаланиш;

- хавфларнинг сабаблари ва окибатларини аниклаш ва бартараф этишга каратилган чора-тадбирларни максад ва тахлил килиш (хавфни бартараф этиш буйича чора-тадбирлар куп холатларга боглик ва Ирида хар бир корхона учун хар доим алохида булиши керак);

- ягона хавф базасини яратиш.

Иктисодиётнинг реал секторида бошкаришнинг автоматлаштирилган тизимларини жорий этиш буйича тупланган тажриба давлат корхоналари, холдинг компанияларида кулланилиши мумкин. Ахборот технологиялари корхоналар бошкаришнинг ажралмас кисми булиши керак.

Шундай килиб, замонавий иктисодий шароитларда бошкариш тизимида хавф-хатарларни бахолаш, тахлил килиш ва мониторингини олиб борувчи автоматлаштирилган ахборот тизимини жорий этишга утиш керак.

АДАБИЁТЛАР:

1. Akbarov D. E., Umarov S. A. An Electronic Digital Signature Algorithm Based on a Composition of Computational Difficulties: Discrete Logarithm, Factorization, and Addition of Points of an Elliptic Curve //Common Information about the Journal A&SE. - 2020. - Т. 10. - С. 10.

2. Bakhtiyor A., Shuxratjon U. View of Models of Multiple Valuable Boolean Functions as Well as Implementation in Cryptographic Reflections //Proceedings of International Conference on Application of Information and Communication Technology and Statistics in Economy and Education (ICAICTSEE). - International Conference on Application of Information and Communication Technology and Statistics and Economy and Education (ICAICTSEE), 2016. - С. 91-95.

CENTRAL ASIAN RESEARCH JOURNAL FOR INTERDISCIPLINARY STUDIES (CARJIS) ilmiy jurnali bilan hamkorlikda.

3. Norinov, M. U., Abdukodirov, B. A., Tillavoldiev, A. O., & Urinov, N. T. (2019). Algorithm for eliminating noise by a smooth-smooth image model. ISJ Theoretical & Applied Science, 4(72), 509-512.

4. Sobirovich K. V., Mirzapulotovich E. O., Mirzaolimovich S. M. Advantages of using LMS as a System for Monitoring, Evaluating and Monitoring Learning Outcomes //International Journal of Development and Public Policy. - 2022. - Т. 2. -№. 2. - С. 1-5.

5. Umarov S. СИГНАЛЛАРНИ ХААРА ВА ВЕЙВЛЕТ-ХААРА СПЕКТРАЛ КОЭФИЦИЕНТЛАРИ ОР^АЛИ ДАРАЖАЛИ КУЩАДЛАР КУРИНИШИДА ИФОДАЛАШ //Журнал математики и информатики. - 2021. - Т. 1. - №. 2.

6. Абдуллаев М.К. Корхоналарнинг ривожланиб бориши ва ахборот-коммуникация технологияларини куллашнинг узига хос хусусиятлари "Икктисодиёт ва инновацион технологиялар" илмий электрон журнали. №2 3, май-июнь, 2018 йил.

7. Акбаров Д. Е., Умаров Ш. А. Алгоритм электронной цифровой подписи на основе композиции вычислительных сложностей: дискретного логарифмирования, разложения на простые множители и сложения точек эллиптической кривой. - 2020.

8. Арипов М., Бегалов Б., Бегимкулов У., Мамаражабов М. "Ахборот технологиялари". Укув кулланма. Т.: "N0SHIR"-2009 йил.

9. Иминов А.А., Джаматов М.Х. "Бошкарувда ахборот технологиялари" маърузалар матни. Тошкент-2017 йил.

10. Исмоилов Х.М. Корхоналарда замонавий ахборот-коммуникация технологияларини жорий килишнинг долзарб масалалари. "Иктисодиёт ва инновацион технологиялар" илмий электрон журнали. № 1, январь-февраль, 2019 йил.

11. Мухтаров Ф. М., Аскарова Ш. М. МОДЕЛИ ОБЕСПЕЧЕНИЯ СИСТЕМЫ БЕЗОПАСНОСТИ ИНФОРМАЦИИ НА ЗАЩИЩАЕМЫХ ОБЪЕКТАХ //ИННОВАЦИОННЫЕ НАУЧНЫЕ ИССЛЕДОВАНИЯ: ТЕОРИЯ, МЕТОДОЛОГИЯ, ПРАКТИКА. - 2018. - С. 58-61.

12. Каримов, У., Хакимова, Д., & Халилов, Л. (2018). ИНФОРМАЦИОННОЕ И КОММУНИКАЦИОННОЕ ТЕХНОЛОГИИ ВЛИЯНИЕ НА ОБРАЗОВАНИЕ В ТЕХНИЧЕСКОМ ОБСЛУЖИВАНИЕ. Мировая наука, (10), 193-197.

13. Каримов, У., Каримова, Г., & Каримов, У. (2021). ИЛМ-ФАН ВА ТАЪЛИМ СОХДСИДАГИ АХБОРОТЛАШУВ. Central Asian Academic Journal of Scientific Research, 1(1), 103-110.

14. Abdurakhmonova, M. M., ugli Mirzayev, M. A., Karimov, U. U., & Karimova, G. Y. (2021). Information Culture And Ethical Education In The

CENTRAL ASIAN RESEARCH JOURNAL FOR INTERDISCIPLINARY STUDIES (CARJIS) ilmiy jurnali bilan hamkorlikda. Globalization Century. The American Journal of Social Science and Education Innovations, 3(03), 384-388.

15. КАРИМОВ, У. ЕНГИЛ САНОАТ КОРХОНАЛАРИ РАВДБАТБАРДОШЛИГИНИ ОШИРИШ БУЙИЧА МАРКЕТИНГ СТРАТЕГИЯЛАРИ. СТУДЕНЧЕСКИЙ ВЕСТНИК Учредители: Общество с ограниченной ответственностью"Интернаука", 78-80.

16. B.Umarov., M.Umarova. THE PROBLEM OF APPROXIMATING SIGNALS BASED ON MODELING OF WAVELET - HAAR TRANSFORMATION. - 2020. - С. 502-506.

17. Saloydinov, S. Q. (2021). Creation of feasibility studies to reduce energy costs in ginneries. "Экономика и социум", 9(88), 147-149.

18. Салойдинов, C. К. (2021). Образовательные кредиты в Узбекистане. "Экономика и социум", 12(91), 470-472.

19. Салойдинов, C. К. (2021). Спрос на рынке дифференцированных продуктов. "Экономика и социум", 12(91), 473-476.

20. Салойдинов, С. К. (2022). С паровой турбиной 471 МВт на Талимарджанской ТЭЦ расчет электрических режимов при максимальной зимней нагрузке. "Central Asian Research Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS)", Special issue, 116-121.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.