CC BY
3Impact Factor: SJIF 2021 - 5.81 2022 - 5.94
УДК 550.34
KONSTRUKTIV TEXNOLOGiYANIN TARixi УЭ ONUN RiYAZiYYATIN
TÖDRiSiNa TÖTBiQi
ÖLiYEVA KÖNÜL H9MiD QIZI
Riyaziyyat va onun tadrisi metodikasi kafedrasinin dosenti, Sumqayit Dövlat Universiteti, Azarbaycan
ALLAHVERDiYEVA VÜSAL8 TELMAN QIZI
АЛИЕВА КЕНУЛЬ ГАМИД КЫЗЫ
доцент кафедры математика и методы её преподавания, Сумгаитский Государственный Университет, Азербайджан
АЛЛАХВЕРДИЕВА ВУСАЛЬЯ ТЕЛЬМАН КЫЗЫ
Xülasa. Taqdim olunmu§ maqalada müasir tdlim texnologiyalarindan olan konstruktiv tdlim va onun tarixi haqqinda malumat verilir, yeni texnologiyalara verilan talablari §arh edilmi§dir. Sonra, konstruktiv talimin falsafasi, mahiyyati va maqsadi agiqlanmi§, elmi asaslari va prinsiplari tahlil olunmu§dur. Bu talimla i§layan müallimin va §agirdlarin rolu aydinla§dirilmi§dir. Konstruktiv talimin strukturu va bela talimla i§layan müallimlarin darslarinin layihala§dirilmasi, kegirilmasi va nazarat masalalari §arh va tahlil olunmu§dur. Digar tarafdan, konstruktiv talimin mahiyyati, §agirdi özünü inki§af yoluna salmasi, ona talimdan va sosial mühitdan qazandigi biliklari inteqrasiya etmayi, asaslandirmagi va özü ügün yeni, yüksak formali bilik qazanmaga neca §arait yaratmasi, idrakin inki§af marhalalari göstarilib. Riyaziyyat darsini qurmaq ügün müallima lazim olan konstruktiv talim strukturlari, darsin layihala§dirmasi, mövzulari mantiqi strukturla§dirmasi maqalada öz aksini tapib.
Agar sözlar. konstruktiv talim, operasional talim, kooperasiya, inki§afetdirici talim, koqnitiv nazariyya, goxstrukturlu darslar.
Аннотация: В представленной статье представлена информация о конструктивном обучении на основе современных технологий обучения и его истории, объясняются требования к новым технологиям. Затем были разъяснены философия, сущность и цель конструктивного обучения, проанализированы его научные основы и принципы. Уточнена роль преподавателя и студентов, работающих с данным тренингом. Осмыслены и проанализированы структура конструктивного обучения, а также вопросы проектирования, проведения и контроля занятий учителей, работающих с таким обучением. С другой стороны, суть конструктивного обучения, как поставить студента на путь саморазвития, как интегрировать и обосновать знания, полученные в ходе обучения и социальной среды, и как создать ему условия для получения новых, показаны высокие формы знаний и этапы когнитивного развития. В статье отражены конструктивные структуры обучения, дизайн урока и логическое структурирование тем, необходимые учителю для построения урока математики.
Ключевые слова: конструктивное обучение, оперативное обучение, сотрудничество, развивающее обучение, когнитивная теория, многоструктурные занятия.
Bildiyimiz kimi, müallim camiyyatin mühandisidir. Bu sababdan da bu gün tahsil sistemi dövlatlarin an 90X vasait ayirdigi bir sahadir. Müasir tahsilda Amerika va inki§af etmi§ Avropa ölkalarinin yaradici öyranmaya asaslanan pedaqoji texnologiyalanmn xüsusi rolu vardir. Yeni pedaqoji texnologiyalar, iKT-nin inki§afi, informasiya camiyyatinin formala§masi zamanla tadrisin forma va mazmununu dayi§ir. Tahsil geni§lanarak ba§ari xarakter alir va dünya evinda yeni tahsil sistemi yaradir. Bu sistemda yer tutmaq ü9ün ölkamizda tahsil islahatlari aparilir. islahatlarin asas
Impact Factor: SJIF 2021 - 5.81 2022 - 5.94
maqsadlarindan biri ananavi yadda§ maktabini tafakkür maktabina 9evir- makdir. Tafakküra asaslanan pedaqoji texnologiyalardan biri konstruktiv talimdir. Konstruktiv talimin asasinda konstruktivizm nazariyyasi durur (Konstruktivizm - konstruktor sözündan götürülüb. "Yaradici öyranma" demakdir. Konstruktiv talim böyük Azarbaycan filosofu va alimi N.Tusinin pedaqoji traktina, isve9 alimi jan Piajenin "idrakin inki§afi" konsepsiyasina va Amerika alimi Spenser Kaqanin kooperativ talimina asaslanir. N.Tusinin "öxlaqi- Nasiri"n-da har bir insanin axlaqinin safla§masi, onun nafsinin, xasiyyatinin milli va sivil qaydalara uygun inki§af etmasi asaslari götürülür. Konstruktiv talim prosesinda tarbiyanin inki§afi ön plana gakilir va davrani§ özü daxili görümün, daxili biliyin xarici görünü§ü kimi qabul olunur. J.Piajenin idrakin inki§af nazariyyasinda fardin va ya §agird idrakinin, tafakkürünün inki§afi, anadan olandan yetkinlik 9aginadak ü9 saviyyadan ke9arak formal amaliyyat qurulu§unda olur va bu proses insan ömrünün axirinadak inki§af edir. Bu fikir Mahammad peygambarin (s.a.s.) be§ikdan qabra kimi öyranmak kalami ila üst -üsti dü§ür. Amerikali alim Spenser Kaqanin yaratdigi 100-dan 9ox faaliyyat strukturlarinda i§layan §agird va fardin inki§afi sosial mühitdan, qar§iliqli alaqadan va bu inki§afa takan veran müallimin se9diyi faaliyyat strukturundan asilidir. Ba§qa sözla desak, sosial-madani biliklarin ötürülmasinda, §agird va ya fardin inki§afinda sosial §araitin, yani atraf mühitin böyük rolu vardir. XXI asr- idrak asri, §axsiyyatin fardiyyat9iliyi va texnologiyalar asridir. informasiya asri insani öz malumatlar axini ila har tarafdan ahata edir, ona tazyiq edir. Yalniz yadda§ qabiliyyatila- aktiv, passiv yaddasaxlama ila bunun öhdasindan galmak isa 9ox 9atindir. Har §eyin, o cümladan yadda§in da haddi var. Müasir maktab biliklarin yadda saxlanilmasi mövqeyindan 9atinlikla uzaqla§ir, ona göra ki, didaktikanin taklif etdiyi har §ey XIX - XX asrlarin öyratma üsullarinin davami, takmilla§dirilmasi, §akildayi§masidir.
Konstruktiv talim §agird tafakkürünün yardimi ila qazanilmi§, qazanilmaqda olan va qazanilacaq yeni biliklarin bütövlüyü demakdir. Konstruktiv talim falsafasi amerikali a lim Cerom Brunerin konstruktivizm falsafasi ila sasla§ir. Qeyd etmak lazimdir ki, C. Brunerin konstruktivizm taliminda fard öz §axsi darkinin naticasini, camiyyatin avvalcadan alda etdiyi tacrübalarla alaqalandirmaya va asaslandirmaga 9ali§araq yeni bilik qazanir.Bünyatovanin konstruktiv talim falsafasi ham da §arq-Qarb talim sisteminin sintezinda ehtiva olunur. Bu talim falsafasi hissadan tama, yaxud da tamdan hissaya 9ixmaga, §agirdlarin alda olunmu§ biliklari ila yeni qazanilacaq biliklarin birla§masina, qovu§masina asaslanir. Bu da öz növbasinda §agird biliyinin tamliq sxemini yaradir. Tafakkür amaliyyatlari üzarinda qurulan mantiqi bilik strukturlari ila tamasda olan har bir §agird idraki verilan bilikla qar§iliqli alaqaya girarak, öz strukturlarinin mantiqi asaslarini qurur. Mantiqi dü§üncaya sahib olan har bir §agird düzgün dü§ünmaya, asasli naticaya galmaya, bir naticadan o biri naticaya 9ixma vardi§ina yiyalanmi§ olurlar.
Mahiyyatca konstruktiv talim §agirdi özünü inki§af yoluna salir, ona talimdan va sosial mühitdan qazandigi biliklari öyrandiyi va öyranacayi biliklarla birla§dirmaya, asaslandirmaga va özü ü9ün yeni, yüksak formali bilik qazanmaga §arait yaradir. £agda§ dünyamizda har bir fardin yaradici olmasi, öz bacarigindan 9ixi§ edarak yeni fikir, yeni ideya yaradib, onu hayata tatbiq etmayi önamli, dayarli bir bacariqdir.
Demali, konstruktiv talim yaradici, saciyyali amaliyyat talimidir. Bu talimda §agirdlar öz daxili duygu va idrak saviyyalarindan 9ixi§ etmakla, biliklari üzarinda apardiqlari mantiqi amaliyyat naticasinda yeni bilik qazanaraq yaradici olurlar.Hamin yaradiciliq ham fardi, ham da kooperativ (yani birga faaliyyat) xarakteri da§iyir. Yani bu yaradiciliq u§agin-§agirdin fardi, yaxud qrup halindaki i§indan, faaliyyatindan asilidir.
Konstruktiv talim har bir §agirdin bir §axsiyyat kimi, bir vatanda§ kimi özünü dark edarak, axlaqini safla§diraraq böyümasina xidmat edir.. §agirdin xarici davrani§i daxili görümün aksi oldugu ü9ün müallim bu davrani§i milli manaviyyat va sivil qaydalar üzra qurmalidir. Müallimin layihala§dirdiyi har bir darsda an birinci maqsad §agirdin tarbiyasinin, manaviyyatinin safla§dirilmasina xidmat etmakdir. Bu i§da müallima böyük mütafakkir filosof Nasiraddin Tusinin "öxlaqi-Nasiri" asarinda §arhini verdiyi axlaqin safla§dirma yollari kömak edir. Digar tarafdan da, §agirdin öz daxili qüvvasindan 9ixi§ edarak, özü inki§afa, özü darketmaya, özü bilik qazanmaga sövq etmakdir. Bu maqsada 9atmaq ü9ün konstruktiv talim üsulu ila dars ke9an har bir müallim
Impact Factor: SJIF 2G21 - 5.S1 2G22 - 5.94
konstruktiv talimin prinsiplarina riayat edarak darsi inkiçaf etdirici, dü§ündürücü xatda qurmalidir. Müallim §agirdlarin qar§isina qoydugu masalanin bütün cavablarini qabul edib ümumila§dirarak onlari yeni bir sualla keyfiyatca yüksak bir anlayi§ tarzina gatirir. §agirdlar yeni yaranan öz tafakkür tarzlarini keçmiç saviyya ila alaqalandirarak daha da yüksak tafakkür saviyyasina keçid edirlar.
Konstruktiv talim - yaradici, operasional talimdir. Onun maqsadi biliklarin anlaçilmasi va dark edilmasi ^ün onlarin konstruktiv dayiçilmasindan ibaratdir.
Konstruktiv talim - §agirdlarin kooperasiyada tafakkürün dark etma faaliyyatinin kömayila alda edilmi§, indi va galacakda alda edilan (qazanilan) biliklarin vahdatidir. Tahsil sisteminda konstruktiv öyratma Amerika alimlari Devey va C. Brunerin, italyan madam Montessori, isveçli Piaje va rus psixoloqu Viqotskinin nazari va praktik asarlarindan ba§lanmi§dir. Taklif edilan konstruktiv talimin falsafasi yuxarida qeyd etdiyimiz kimi isveç alimi J. Piaje ila çiyin — çiyin tadqiqatlar aparan C. Brunerin pedaqogika va psixologiya falsafasi ila asossiasiya edilir. Bu tahsilin falsafasi - Çarq va Qarb tahsil falsafasinin sintezidir. (Bütövlükdan xüsusiya, yaxud xüsusilikdan bütövlüya çixi§). Taklif edilan konstruktiv talimin asas manbalari XIV asr Azarbaycan filosofu,riyaziyyatçisi Nasiraddin Tusinin «öxlaqi-Nasiri» falsafi pedaqoji traktati, J.Piaje psixoloji maktabi va Amerikali psixoloq S.Kaqanin kooperativ faaliyyat strukturlaridir. Bu asaslar dünya §öhratli alim Lütfi-zadani qeyri-salist mantiqi ila möhkamlanarak yeni çalarlar va görümlar yaratmiçdi. Keçan asrin 80-ci illarinin axirinda orta maktabda müallim-§agird, §agird-§agird qarçiliqli amakdaçligindan yaranan bu talim prosesi tadrican pedaqoji va psixoloji elminda öz manbalarin i taparaq, konstruktiv talim kimi pedaqoji mühitda inkiçaf edib, bir çox müallimlar tarafindan talim prosesina tatbiq olunaraq özüna maxsus yer tutur. Bu yerin aliliyi ondan ibaratdir ki, agar ba§ar övladi ömrünün axirinadak kamilliya can atirsa,bu pedaqoji makanda ona kamilliya çatmaq üçün yol göstarirlar,bu yolda har bir addimin neca atilmasi öyradilir. Konstruktiv talimin ba§qa talimlardan farqi burada insan, fard, çagird amilinin aliliyidir. Viqotskinin inkiçafetdirici talimi asasan pedaqoji prosesda çagirdin inkiçafini nazarda tutur va yaxud inkiçaf ancaq pedaqoji prosesda gedir. Bu da ondan irali galir ki, müallim §agirdin sosial mühitda qazandigi, alda etdiyi biliyi nazara almir. Dars proqramindan asili olan müallim §agirdin iralilayiçina, proqramdan qabaq dü§masina na §arait yarada bilir, na da ki, proqramin qurulu§ strukturu buna imkan verir. Konstruktiv talimda didaktik bilik strukturlari üfiqi çakilda tamliq çarçivasinda va yaxud tamliq sxeminda quruldugu üçün §agird müallimin mantiqi keçdiklarina asaslanaraq öz inkiçafindan va daxili enerjisindan asili olaraq özüna bilik qazanmaq ^ün §arait tapir.
Amerikali Morin Epçteynin (2002) tadqiqati asasinda, konstruktivizm öyratma nazariyyasi yox, öyranma nazariyyasidir. Har bir insan bir §eyi öyrandikda fardi olaraq öz biliklarini qurur. Fardi quraçdirma faktoru tafakkürün çox tarafli, çox §axali quruluçunun göstaracisidir. Konstruktivist talimda biliyin strukturlaçdirilmasinda istifada edilan metodlar biliyi sadalaçdirmaya, ondan yeni fikirlar, mülahizalar yaratmaga va informasiyanin geniçlanmasina gatirib çixardir. Konstruktivist müallim darslarinda açagidaki prinsiplara asaslanir:
1. Darsin strukturlari (müallimin instruksiyasi) istiqamati çoxlu tacrüba va kontekstla dolmalidir ki, o, §agirdlara bu biliyi almaq ^ün havas va maraq yaratsin.
2. Darsin strukturlari (müallimin instruksiyasi) ela strukturlaçdirilmalidir ki, o §agird tarafindan çox asanliqla tutulsun (spiral quruluç).
3. Darsin strukturlari (müallimin instruksiyasi) ela içlanmalidir ki, orada bu informasiyadan kanar çixilma ^ün va ona zidd olanlari araliga gatirmak mümkün olsun.
Konstruktivist müallimlar asas diqqati, bilik, strukturlarini §agirdlarin inkiçaf strukturlarina uygun götürür. Onlar §agirdlarin faaliyyatini qrup va yaxud fardi §akilda qururlar.
Amerikali iki müallim Corc B. Qaqnon va Mi§el Collu (George W.Gaqon, and Mishelle Collay) birlikda «Konstruktiv talimin proyekti» maqalasinda konstruktiv darsi planlaçdirma yanaçmasi ila yox, proyektlaçdirma yanaçmasindan izah etmaya çali§mi§dilar. Onlar öz yanaçmalarini izah edarak qeyd etmiçdilar ki, agar müallim talim prosesin markazindadirsa o onda na edacayini planlaçdirir, amma agar müallim çagirdlarin faalliyatini proyektlaçdirirsa onda o çagirdlarin na edacayi masalasi üzra fikrini camlaçdirir. Koqnitiv nazariyyaya asaslanaraq onlar konstruktiv darsin
Impact Factor: SJIF 2G21 - 5.S1 2G22 - 5.94
alti elementin i§lami§lar. Bunlar situasiya, qruplaçma, körpü, suallar, alava va aks etmadir. Müallimlar §agirdlar ^ün situasiyani izah etmak üçün situasiyani inkiçaf edirlar, materiallari qruplaçdirirlar, §agirdlarin bildiklari va bilmak istadiklarinin arasinda alaqa qururlar, sual gözlayirlar va onlara cavab vermayib, §arait yaradirlar ki, onlar suallara özlari izahat versinlar. Ba§qa bir araçdirici alim Teodor Sizerin (Amerika) sözüna göra §agirdlari faal bilik qazanmaq faalliyatina gatirarak, har bir tadris plani konstruktivizma uygunlaça bilar.
80 - ci illarin sonunda keçmiç Sovetlar ittifaqinda gedan yenidan qurma prosesinda maktabin modernlaçdirilmasi aktual bir masalaya çevrilmiçdir. O vaxtlar pedaqoji makan bir ideya arenasina çevrilarak araçdirmalar, yeniliklar yuxaridakilarin göstari§i ila yox, açagidakilarin duyumlari ila, dü§üncalari ila, anlamlari ila aparilirdi. Çoxlari ba§a dü§ürdü ki, bilik ötürmak nayi isa yadda saxlayib bilik almaq, hala bilik qazanmaq deyil. Konstruktiv talim haqqinda Rusiyada ilk dafa olaraq Kemerevo universitetitin müallimi Natalya Çatalova öz monoqrafiyasinda yazib. Müallif qarb alimlarina va araçdiricilanna istinadan Viqotskini konstruktivist adlandirdigi üçün tanqid ataçina maruz qalmi§di. Lakin Maxmutovun, Cosanovun va baçqalarinin taklif eladiklari problemli talim dü§üncali, anlamli talim kimi xarakteriza olursada, onlari konstruktivist müallim va texnoloq kimi görmürlar.
Konstruktiv talimda har bir dars müallim tarafindan hazirlanir. Bu talima uygun qurulan darsda açagidaki elementlardan istifada edilir:
1. Axtariç. Müallim mövzuya aid suallari mövzu barada §agirdlarin nayi bildiklarini, na edacaklarini, hansi qararlar qabul edib va na kimi naticalara galacaklarini müayyan etmak maqsadila hazirlayir. Bu, mövzunun ahamiyyatinin va biliklar sisteminda onun yerinin müayyan edilmasina sabab olur. Axtariçda alinan natica mövzu ila zanginlaçarak çagirdlarin özlarinin qazandiqlari biliya çevrilir.
2. Strukturlar. Bunyatovanin mantiqi bilik strukturlari. Müallim hansi mantiqi bilik strukturlarindan istifada edacayini, çagirdlarin nayi modellaçdiracayini, qrafik tasvir, yaxud §arh edacayini müayyan etmalidir.
3.Faaliyyat strukturlari (S. Kaqanin strukturlari). Müallim faaliyyat strukturunu seçir:
fardi, cütlükda faaliyyat, komandada faaliyyat, diskussiyalar, «dayirmi masa», breyn - rinq, dialoq, rollu oyunlar va s.
4.Mantiqi tafakkür amaliyyatlari. Müallim darsda §agirdlarin öz biliklarinin keyfiyyatca dayi§masi, onun mahiyyatinin anlaçilmasinin geniçlandirmasi üçün hansi mantiqi amaliyyatlardan istifada olunacagini va suallarin qoyulmasini nazarda tutur.
5.dlaqalar. Müallim §agirdlarin biliklari arasindaki mantiqi alaqani aydinla§dirib, onlarin bu alaqani digar alaqalarla, münasibatlarla, oxçarliqlarla tamamlayaraq hansi naticaya galacaklarini, aldiqlari biliklari neca aydinlaçdiracaqlarini müayyanla§dirir.
6. Suallar. Mövzunun strukturuna mantiqi daxil olmaq, bir strukturdan digarina keçarkan mülahizalarini davam etdirmak üçün mantiqi ardicilliqla suallar qoyulur; gözlanilan suallar, dü§ünmak üçün problematik suallar olur.
î.dlavalar va naticalar. Müallim yeni biliyi yalniz mövcud biliklarla deyil, ham da alavalarla uygunlaçdiraraq, assosia edarak, qari§diraraq, zanginlaçdirarak tamamlayir ki,bu da onun daha geni§, darindan dark edilmasi va aydinlaçdirilmasi ila naticalanir.
Konstruktiv talim rejiminda qurulmu§ tadris prosesi §agirdlari formala§mi§ aqli va sosial vardiçlara va bacariqlara malik çaxsiyyatlar kimi yetiçdirmak imkani yaradir. Eyni zamanda, onlar sosial cahatdan tarbiyalidirlar, dözümlüdürlar, özgasinin nöqteyi-nazarini qabul edib, onlara yardim etmayi, onlari dinlamayi, öz layaqatlarini qorumagi bacarirlar. Riyaziyyat darsini qurmaq üçün müallim konstruktiv talim prinsiplarini bilmali, anlamali va darsi layihalaçdirmayi, mövzulari mantiqi strukturlaçdirmagi öyranmalidir.
Hamçinin, konstruktiv talimda sinfin quruluçu ela olmalidir ki, §agirdlar ham bir - birlarini, ham da lövhani va müallimi aziyyat çakmadan göra bilsinlar. Darsin strukturundan asili olaraq §agirdlar sinifda ya dairavi masa arxasinda, ya da, dörd- dörd otura bilarlar. Birstrukturlu darsda (yani 45 daqiqa arzinda bir formada i§) diskussiyada, aqli hücumda, dayirmi masada, dialoqda, debatlarda §agirdlar dairavi masa arxasinda otururlar. Çoxstrukturlu darslarda (yani 45 daqiqa arzinda bir neça
Impact Factor: SJIF 2G21 - 5.81 2G22 - 5.94
faaliyyat növündan istifada edarak) §agirdlar komandalara bölünürlar, dörd nafar bir masa arxasinda oturur. Har bir strukturda aparilan darslarin qaydasi var. Bu qaydalar ham müallima, ham da çagirdlara aiddir. §agirdlarin strukturdaki faaliyyatlari onlarin idraki va sosial vardiçlarinin inkiçafina yönalir, qarçiliqli alaqalarinin möhkamlanmasina va inkiçafina xidmat edir.
Konstruktiv talimla içlayan müallimin sinfinin quruluçunda divarda hazir standard çaklinda qaydalar, sxemlar va plakatlar avazina çagird dü§üncasinin mahsulu olan içlar, yazilar, testlar va taqdimatlar, proyektlar, tasvirlar va s. özlarina yer alaraq bir növ inkiçaf yolunun göstaricisi olur.
Konstruktiv talimla içlayan müallimin sinfinda ehtiyac duyulan lazimi ayani va dars lavazimati olmalidir. Darsliklardan alava olaraq riyazi biliklarin manbayi olan kitablar, jurnallar, va digar ayani vasaitlar, açyalar olmalidir. Har bir qrupun stolunun üstünda xüsusi qablarda qalamlar, pozan, kagiztikan va s. olmalidir.
Bunlar hamisi tadris prosesinin ahangdarligina, için ardicilliqla aparilmasina, fikrin mantiqi macrasindan ayrilmamaqla çagirdin gördüyü i§ üçün lazimi lavazimatin alinin altinda va yaxinliginda olmagi, bu i§i sakitlikda görmayi öyranmaya xidmat edir.
Konstruktiv talimda çagirdlar asasan interaktiv faaliyyat va fardi dü§ünma faaliyyati ila maçgul olurlar.
Çagirdlarin interaktiv faaliyyatini çartlandiran strukturlar:
- cütlükda va komandalarda müzakira;
- eyni zamanda «dayirmi masa» va brey - rinq - aqli hücum;
- dialoq, müzakira (mübahisa);
- sahv cavabin müayyanla§dirilmasi, yaxud düzgün cavabin tapilmasi;
- özünü yoxlama, yoldaçla maslahatlaçma, izahetma, telefon va s.
Bundan alava, fardi dü$ünma faaliyyati bir strukturlu darslarda aparilir:
- müzakira;
- dialoq;
- mübahisa;
- testla yoxlama;
- yoxlama yazi i§i;
- için fardi yerina yetirilmasi, yaradiciliq i§i, layihalaçdirma va s.
Dars prosesinda bu üsulla içlayan çagirdlar a^agidaki bilik, bacariq va vardiçi alda etmiç olurlar: a) ictimailik:
- haqiqati dark etmak;
- baçqalarini dinlaya bilmak;
- dözümlülük;
- baçqalarinin baxiçlarini qabul eda bilmak;
- daniçiq apara bilmak;
- bayanmak;
- birga içlamak;
- problem va münaqi§alari hall eda bilmak;
- cavabdehlik va barabarlik;
- hörmat qazanmaq va hörmat etmak;
- xeyirli va dayarli içlari farqlandirmak;
- amalla sözün üst - üsta dü§masi;
- haya va utanmaq. b) intellektualliq:
- tahliletma;
- birlaçdirma;
- ümumila§dirma;
- asasi tayin etmak;
- tamligdi görma;
Impact Factor: SJIF 2021 - 5.81 2022 - 5.94
- sual qoyma;
- töratma;
- yaratma;
- zanginlaçdirma;
- qar§ila§dirma;
- qari§ma;
- dayiçma.
c) akademik bilik, bacariq va vardiç:
- biliyi tamliqda qurmaq;
- informasiyanin biliya çevrilmasi;
- darketmani qurmaq va onu zanginlaçdirmak bacarigi va s.
- mövcud biliklari avvalki va yeni biliklarla alaqalandirma, uygunlaçdirma, sintez, analiz, asaslandirma, zanginlaçdirma, ümumila§dirma, sual qoymaq bacarigi;
- mahiyyati müayyanla§dirmak;
Çagirdin inki§afi idrakin inki§af marhalasina uygun §akilda olur:
- mantiqaqadarki inki§af marhalasi;
- konkret inkiçaf marhalasi;
- formal inki§af marhalasi.
Bir marhaladan digar marhalaya keçid ciddi ardiciliqla olur. Konstruktiv talim metodu ila içlayan müallim çagirdin inkiçaf marhalalarini darindan ba§a dü§üb bilmalidir. O, bir aqli (zehni) faaliyyatdan digarina asanliqla keçmasina zamin yaratmalidir. Bir sualin o biri suala asan keçidi bilik strukturlarinin ardicil quruluçunu tamin edir. Bilik strukturlari ila eyni olaraq idraki strukturlar qurulur. §agirdin marhalalar üzra inkiçafi onun tafakkürü, dü§üncasi va verilmiç tapçirigi hall etmasi üsulu formasi ila tayin edilir.
Riyaziyyat darslarinda çagirdlarin fikirlarini ümumila§dirmak va onu daha da möhkamlandirmak ûçûn onlarin qarçisina suallar qoyulur.Cavablardan alinan anlayiçlari möhkamlandirmak maqsadi ila çagirdlara müayyan tapçiriq verilir. Axtariçda qoydulan maqsada çatdiqda müallim çagirdlarin alda etdiklari biliklari baçqa müstavida göstarir. Komandada müzakira strukturundan istifada edir. Darsin axtariç hissasinda konstruktiv talimin mahiyyati aydin göründü. Bünyatovanin konstruktiv talimina asasan qurulan bela darsda §agirdlarin öz biliklarina asaslanaraq bugünkü biliyi yaranir, onlar mantiqi avazetma yolu ila galacak biliklara istiqamatlandirildi. Göründüyü kimi, §agirdlar öz biliklarina asaslanaraq tafakkürlarinda daha dolgun, daha möhkam bilik strukturlari qururlar.
9D9BiYYAT
1. Бунятова, Ф.Д. Как учащиеся в процессе конструктивного обучения строят свои математические знания. // Конструктивные педагогические заметки. - 2017.№ 5-1 (6). - С. 1830.
2. Бунятова, Ф. Д. Целостная и нечеткая модель дистантного обучения. // Конструктивные педагогические заметки. - 2017. № 5-1 (6). - С. 7-12.
3. Бунятова, Ф. Д. Дизайн и сценарий урока математики в первом классе по технологии конструктивного обучения. [Интернет ресурс] http://www.idrak-m.com/ (дата обращения 12.02.2022).
4. Бунятова, Ф. Д. Основы конструктивного обучения по Бунятовой. // Конструктивные педагогические заметки. - 2015. № 3-2 (4). - С. 14-20.
5. Веряева, Ю. А. Коммуникативная архитектоника урока. / Ю. А. Веряева: Автореф. дис. ... канд. пед. наук. - Барнаул, 2008. - 24с.
6. Выготский, Л. С. Вопросы детской психологии. - СПб.: Питер, 1997. - 224 с.
7. Давыдов, В. Б. Теория развивающего обучения. - М.: Наука, 1996. - 230 с.
