CC BY
7Примашев Нурзада Маханбетулы,
Цазацстан Республикасы ПрезидентШц жанындагы Мемлекетт1к басцару академиясы, зац гылымдарыныц кандидаты, доцент
КОНСТИТУЦИЯНЬЩ ЗАЦДЬЩ КУШ1 МЕН ;¥;ЬЩТЬЩ САПА: ЭЗАРА ТЭУЕЛД1Л1К ДИАЛЕКТИКАСЫ
Негiзгi зац ретiнде конституцияньщ эмбебап кызметтерi кец. Кез-келген мемлекеттщ конституциясы ондагы элеуметтiк ^штердщ аракатынасын бiлдiретiнi баршага аян. Осыган орай, конституцияны билiктегi когамдык топка косымша мYмкiндiк беретiн к¥рал ретiнде карастыруга болады. Сонымен катар, конституцияныц мемлекеттщ к¥кык жэне езге де салалардыц элеуетiн бiлдiретiн керсеткiш те болуы эбден мYмкiн. Сондыктан конституцияныц когамдагы к¥кыктык катынастарды эмбебап реттеу Yшiн, бiрiншi кезекте к¥кыктык жэне тшдш сапасы ете жогары болуы кажет.
Элеммемлекеттерiшцiшiндеконституциялык, шындыгында конституциясыныц, тарихы ею гасырдан асатындары бар. Б^л -конституция сапасыныц жогары екендiгiн керсетед^ Сондыктан, мемлекет пен билiктi ^йымдастырудыц жалпы нобайын бекiтетiн м^ндай конституциялардыц кYшi де олардыц к¥кыктык жэне тшдш сапасында деуге болады. Ягни, олардыц арасындагы езара диалектикалык тэуелдшп жогары децгейде.
Конституция - табигаты когаммен бiрдей, катар емiр суретш к¥жат. Оныц м^ндай касиет бiр жагынан т^рактылыкты, екiншi жагынан езгерушшкп кажет ететiн к¥былыс. Конституцияныц к¥Кыктык кYшi мен тiлдiк сапасыныц диалектикасы - оныц статикасы мен динамикасында. Сондыктан конституцияныц сапасына ерекше назар аударылатыны да когамдык кажеттшк жэне шарттылык.
Конституция бiр рет эрi мэцгшкке кабылданбайды, жэне ол к¥кыктык догма не ескертюш емес. Оныц да емiрлiк циклы болады, ейткенi оны да адам жасайды. Объективтiк жэне субъективтш факторлардыц эрi жемiсi, эрi к¥рбаны деуге де т^рарлык. Конституция генезисше оц не сол эсерш тигiзетiн факторлар кептеп саналады. Сондыктан адам баласына тэн
кател^ер ол эрекет ететш барлык ортага тэн.
Казакстан Республикасы сиякты етпелi типтеп мемлекеттерде тYрлi саяси-экiмшiлiк сипаттагы кагидатты кателерге жол берiлiп жатады. Экшшке орай, осындай терiс тэжiрибе конституция саласында да орын алган.
Кез келген конституция алдымен мемлекеттiц нормативтш к¥кыктык актiсi болып табылады. Сондыктан оган тэн касиеттер де оныц к¥кыктык сапасыныц к¥раушысы бола алады.
Казакстан Республикасы Конституциясыныц тарихи миссиясына назар аударатын болсак, оныц ресми-пафостык кызметiн былай койганда, кезiнде объективт жэне субъективтi себептермен жiберiлген кате-кемшшктерш тYзету мэселесi тирады. Эйткенi ^лттык к¥кыкка тэн кемшiлiктердiц бiразы Конституцияда да жiберiлгенi анык. Сондыктан тшдш жэне к¥кыктык талдау негiзiнде оган тYзету ж^мыстарын жYргiзу де - Yлкен ж^мыс эрi мiндет.
Казакстан Республикасыныц Конституция-сында да, екшшке орай, к¥кыктык жэне тiлдiк талаптар т^ргысынан ^лттык зацнаманыц барлык нормативтш к¥кыктык актiлерiне тагылатындай объективтiк мiндер жеткiлiктi. Оларды дер кезiнде тауып, когам мен мемлекеттi оларды жоюга ж^мылдыра бiлу де мемлекеттiк баскару жYЙесiнiц бiр керсеткiшi эрi элеует деуге болады.
Жалпы к¥кык теориясында тYрлi сипаттагы кемшiлiктердiц болатынын мецзейтш «к¥кыктык дефект» деген ^гым бар. Ол - объектива. Сондыктан кателердщ конституцияда да орын алуына жол бершш жататын элемдiк тэжiрибе бар. Оларды тшт жштеуге де болады. Мысалы, Казакстан Республикасыныц Конституциясында жiберiлген к¥кыктык кателердiц ерескелю деп 45, 58 жэне 91-баптардагы кателердi атауга болады. Мысалы, 45-баптыц 2-тармагы
бойынша «Конституцияньщ 53-бабыньщ 4) тарма^шасында кезделген ретте Республика Президентi зацдар шыгарады». Сштеме жасалган 53-баптыц 4) тарма^шасында «согыс жэне бiтiм мэселелерiн шешедЬ> делшген!? Ягни екi норма бiр-бiрiмен Yйлеспейдi!?
Келесi мысал - 58-баптыц 2) тарма^шасы бойынша «Палаталардыц терагалары, егер б^л Yшiн Палаталардыц депутаттары жалпы саныныц кепшiлiгi дауыс берсе, ^ызметтен керi ша^ырылып алынуы мYмкiн, сондай-а^ олар ез еркiмен орнынан тYсуге ха^ылы». Б^л норма ^лттыщ зацнамадагы ^аза^ тiлiне тамаша аударылгандардыц бiрден-бiрi! Бiрак, норма оныц орыс тiлiндегi н^с^асына толыщ тещупн^с^алы емес. Эйткеш орыс тiлiндегi мэтiн бойынша терагалардыц ^ызметтен керi ша^ырылып алынуы да, ез ерюмен орындарынан тYсуi де депутаттар кепшшгшщ талап етуше байланысты. Ягни екi диспозия бiр гипотезамен ^штастырылган. Сондыщтан бiр норманыц екi тiлдегi н^с^асын тещупн^с^алылы ету Yшiн орыс тiлiндегi мэтiндi езгерту, ягни бiр гипотезамен бiр гана диспозицияны байланыстыру ^ажет. Екi плдеп мэтiндiк сэйкестiлiктi ^амтамасыз ету Yшiн алдагы конституциялыщ реформада аталган баптыц орыс тiлiндегi н^с^асын, ягни ^олданыстагы «Председатели Палат могут быть отозваны от должности, а также вправе подать в отставку, если за это проголосовало большинство от общего числа депутатов Палат» деген норманы «Председатели Палат могут быть отозваны от должности, если за это проголосовало большинство от общего числа депутатов Палат, а также вправе подать в отставку» - деп езгерткен орынды болар.
Конституцияныц 91-бабында жiберiлген к^ыктык; ^ате Парламент ^абылдаган зацды референдумга шыгаруга байланысты. Ку^ыктыщ табигаты бойынша зац шыгару органы ^абылдаган зацга мемлекет басшысы ^ол ^ояды немесе ез ^арсылыгын бiлдiредi, ягни вето ^ояды не кешн ^айтарады. Б^л екi тетiк Казахстан Республикасында да ^олданылады.
Конституцияныц осы нормасы бойынша «Парламент Палаталарыныц эр^айсысыныц депутаттары жалпы саныныц кемiнде бестен тертшщ кепшiлiк даусымен Парламент езгерютер мен толыщтыруларды Конституцияга енгiзу туралы зац ^абылдауга ха^ылы. М^ндай жагдайда Республика Президентi осы зацга ^ол ^ояды немесе оны республикалыщ референдумга шыгарады». Мэселе - осы жерде. Бiрiншiден, референдумга не шыгарылады? Парламент
^абылдаган зац ба элде «Конституцияга езгерютер мен толыщтырулар» жэне
тшдш т^ргыдан Yйлеспейтiн ^гым. Олар жеке дара болуы мYмкiн емес!) ма?
Конституция жэне ^олданыстагы
«Нормативтш актiлер туралы»
Зац бойынша Конституцияга езгерютер мен толыщтырулар тек зац ар^ылы енгiзiледi. Сондыщтан «Конституцияга енпзшетш езгертулер мен толыщтырулар жобасы» деген ^гым да мэселелi (орыс тшндеп «Проект изменений и дополнений в Конституцию» деген де сол мэртебеде).
Екшшщен, «референдумга шыгарылган Конституцияга езгерiстер мен толыщтырулар (б^л да Yйлеспейтiн ^тым!), егер олар Yшiн облыстардыц, республикалыщ мацызы бар ^алалардыц жэне астананыц кемшде Yштен екiсiнде дауыс беруге ^атыс^ан азаматтардыц жартысынан астамы жактап дауыс берсе, ^абылданды деп есептеледi». Референдумга тек ма^лдау не мак¥лдамау туралы с^ра^ ^ойылады, сондыщтан олардыц кдоыктык; мацызы мен салдары ^андай? Референдумда ^абылданган шешiм Конституцияга ^алай енпзшед^ тетiгi ^алай, ягни техника т^ргысынан ^алай
зандастырылады? Б^л да шешiмiн таппайтын мэселе.
Yшiншiден, Парламент ^абылдаган «Конституцияга езгерiстер мен толыщтырулар енпзу туралы» Зацныц тагдыры не болады? Ол ^^ы^тыщ салдар тугыза ма? Ол да белпаз.
Сонымен ^атар, осы баптагы орыс тiлiндегi н^с^асы бiр «езгертулер» (2 рет ^олданылган) мен «езгерiстер» (б^л да 2 рет ^олданылган) деген сездердiц ^айсысы д^рыс?
Кез келген Конституцияныц зацдыщ кYшi оныц кдоыктык; ^асиеттершщ бiрi болып табылады. Сондыщтан 62-баптыц 7-тармагына сэйкес «Республиканыц зацдары, Парламент пен оныц Палаталарыныц ^аулылары Конституцияга ^айшы келмеуге тиiс». Б^л -императивтш эрi тал^ыланбайтын норма. Оны б^лжытпай орындауга барлыгы да мшдетп. Ал iс жYзiнде солай ма? Мэселе осында. Мысалы, Конституцияныц 59-бабыныц 6-тармагында Республика Президентiнiц, Премьер-Министр мен Yкiмет мYшелерiнiц, ¥лтты^ Банк Терагасыныц, Бас Прокурордыц, ¥лтты^ к;аушиздш комитет Терагасыныц кез келген отырыстарга ^атысу жэне сез сейлеу ^^ыгы бектлген. Ягни нормада кез келген отырыстарга ^атысу жэне сез сейлеу ^¥^ыгы бар жогары лауазымды т^лгалардыц шект тiзiмi бекiтiлген.
Бiрак соган карамастан, 1996 жылгы 8 акпандагы Казакстан Республикасы Парламентiнiц Сенаты Регламентшщ 15-тармагыныц бiрiншi абзацында: «Казакстан Республикасы Президентшщ, Премьер-Министр мен Yкiмет мYшелерiнiц, ¥лттык Банк Терагасыныц, Бас Прокурордыц, ¥лттык кауiпсiздiк комитетi Терагасыныц, Мемлекетпк Хатшыныц, Республика Президентi Экiмшiлiгi Басшысыныц ашык отырыстарга да, жабык отырыстарга да катысуга жэне сезiн тыцдатуга к¥кыгы бар» - деп керсетшген. Дэл осындай норма сол жылгы эрi сол кYнгi Казакстан Республикасы Парламентшщ Мэжiлiсi Регламентiнiц 11-тармагыныц екiншi абзацында: «Республика Президентi, Премьер-Министр мен Yкiмет мYшелерi, ¥лттык Банк Терагасы, Бас Прокурор, Республика ¥лттык каушиздш комитетiнiц Терагасы, Мемлекеттiк хатшы, Президент Эюмшшгшщ Басшысы Мэжiлiстiц кез келген жалпы отырысына катысуга к¥кылы»
- деп бектлген. Ягни жогары зацдык кYшi бар Конституцияда бекiтiлген лауазымды т^лгалар тiзiмi туынды нормативтiк актшерде
- регламенттерде, бiрiншiден езгертiлген, екшшщен екi жогары лауазымды т^лгамен толыктырылган.
Осындай норма 1996 жылгы 20 мамырдагы каулымен кабылданган Казакстан Республикасы Парламент Регламентiнiц 12-тармагында да кайталанган. Б^л мысалдар регламенттердiц зандык кYшi Конституцияныц зандык кYшiнен де басым екендiгiн керсетедi.
Осы керсетiлген Конституция мен Yш регламент арасында тагы да екi мэселе бар. Бiрiншiсi - орыс тiлiндегi «быть выслушанным» деген иркестщ аудармасында. Ол Конституцияда «сез сейлеуге» (59-баптыц 6-тармагы), Парламент Регламештнде «ез сезiн тыцдатуга» (12-тармак), Парламент Сенатыныц Регламентiнде «сезiн тыцдатуга» (15-тармактыц бiрiншi абзацы) деген Yш н^скада берiлген.
Екiншi мэселе - к¥кыктык та, тiлдiк те. Конституциядагы «кез келген отырыстарга» деген пркестщ орнына Парламент Мэжiлiсiнiц Регламентiнде «кез келген жалпы отырысына» (11-тармактыц екiншi абзацы) деген тiркестiц колданылуын да конституциялык нормадан лексикадан ауытку деуге болады.
Конституцияныц 62-бабыныц 1, 5 жэне
8-тармактарындагы «зац актшерЬ» деген ^гым «Нормативтiк к¥кыктык актшер туралы» Казакстан Республикасыныц Зацында бектлмеген. Мэселе аталган нормативтiк к^кыктык акт тYрi берiлмеген Конституцияда ма, элде оны елемеген зацда ма, белгшз.
Конституцияныц 4-бабыныц 1-тармагы бойынша Казакстан Республикасында колданылатын к¥кык Конституцияныц, соган сэйкес зацдардыц, езге де нормативтш к¥кыктык актiлердiц, халыкаралык шарттары мен Республиканыц баска да мшдеттемелершщ, сондай-ак Республика Конституциялык Кецесiнiц жэне Жогаргы Соты нормативтш каулыларыныц нормалары болып табылады1.
Б^л да жогарыда карастырылган 59-баптыц 6-тармагыныц тэжiрибесiне ¥ксас. «Нормативтш к^кыктык актiлер туралы» Зацныц 3-бабы 1-тармагыныц 5) тармакшасында аталган шектеул тiзiм Казакстан Республикасы Орталык сайлау комиссиясыныц жэне Республикалык бюджеттiц аткарылуын бакылау женiндегi есеп комитетiнiц нормативтш каулыларымен толыктырылган. Б^л мысалдан да к¥кыктык кYшiне орай, Конституция басым ба, элде зац басым ба деген с¥рак туындайды.
Конституцияныц 45-бабыныц 2-тармагы бойынша Казакстан Республикасыныц Президентi «61-баптыц 2-тармагында кезделген ретте Республиканыц зац кYшi бар жарлыктарын шыгарады» делiнген. Ал «Нормативтш к¥кыктык актiлер туралы» Зацныц 3-бабы 1-тармагыныц 2) тармакшасында «Казакстан Республикасы Президентшщ Конституциялык зац кYшi бар Жарлыктары» деген нормативтiк к¥кыктык акт керсетiлген. Б¥л жерде мэселе жарлыкта емес екенi белгiлi. Мэселе - зац мен конституциялык зацда. К¥кыктык табигаты мен кYшiне байланысты олардыц айырмашылыктары бар емес пе? Егер ондай жiктеу есепке алынбаса, кодекстi де зац деп ресми атауга да еш кедергi жок!
К¥кыктык кемшiлiктердiц бiразын Конституция мен «Казакстан Республика-сындагы жергшкп мемлекеттiк баскару жэне езiн-езi баскару туралы» Зацныц аракатынасынан келтiруге болады. Мысалы, Конституцияныц 89-бабыныц 2-тармагы бойынша жергiлiктi езiн-езi баскаруды т¥ргын
'«Эдтет» ацпарат-щцыцтыц жуйестде Казацстан Республикасы Президент1н1ц тэуелазд1кт1 беюту жылдары шыгарган / цабылдаган, цаз1рг1 кезде цуцыцтыц куш1нде деуге болатын 29 цаулысы келт1ртген. Куцыцтыц гылыми эдебиет пен тзж1рибеде олар туралы мэселе жоцтыц цасында. Оларды цалай цабылдауга болады: жоц дешн десец, т131мде бар, бар дешн десец — тэж1рибеде жоц!
халыщ пкелей жYзеге асырады, сондай-а^ ол мэслихаттар жэне халыщ топтары жина^ы туратын аумактарды ^амтитын жергiлiктi ^огамдастыщтардагы бас^а да жергiлiктi езiн-езi бас^ару органдары ар^ылы жYзеге асырылады. Ягни жергшкп езiн-езi бас^аруды тек Yш-а^ субъект ащара алады: халыщ, ол ^уратын жергiлiктi езiн-езi бас^ару органдары жэне мемлекетпк бас^ару органы - мэслихат. Ал аталган Зацныц 1-бабыныц 1-тармагында «экiм ... езiн-езi бас^ару функциялары берiлген ... Казахстан Республикасыныц Президентi мен Yкiметiнiц екiлi» делшген. Сонда мемлекеттiк бас^ару субъектiсiне езiн-езi бас^ару функцияларын кiм берген? Зацда ол туралы айтылмаган. Зацсыз, ездшнен иемдену ме? Белгiсiз. Жа^сы, тшсп аума^тагы бYкiл iске жауапты тугга ретiнде экiмге езiн-езi бас^ару функцияларын ат^арган артыщ емес шыгар делш. Бiра^ Конституцияда олай керсетiлмеген. Ал осы баптыц 4) тарма^шасы бойынша келес жергiлiктi мемлекеттiк бас^ару субъекта -жергiлiктi ащарушы органды (эюмд^^ - «езш-езi бас^аруды жYзеге асыратын ... орган» деп тану да Конституция нормасын ерескел бузу болып табылады.
Ку^ыщтыщ ^атенщ мунан да зоры келесi 5) тарма^шада бекiтiлген. Онда «жергiлiктi бюджеттен царжыландырылатын ащарушы орган ... езiн-езi бас^арудыц жекелеген функцияларын жYзеге асыруга эюмдш уэкiлеттiк берген, тиiстi жергiлiктi бюджеттерден ^аржыландырылатын мемлекеттiк мекеме» делiнген. Ягни, алдыцгы тарма^шада керсетiлген, ^у^ыщтыщ табигаты зацсыз кузыретп иемденген субъект ез кезепнде езiнен темен турган мемлекетпк бас^ару органдарына жергiлiктi езiн-езi бас^арудыц жекелеген функцияларын жYзеге асыруга уэкшетпк бередi екен. Сонымен аталган жергшкп езiн-езi бас^ару функцияларын иемденген эюм - экiмдiк - жергiлiктi ащарушы органдар онсыз да зацсыздыщты зацсыздывда айналдырып, туынды зацсыздыщ тудырып отыр! Мундай тэжiрибенiц гылыми-^у^ы^ты^ эрi дурыс атауы «кузыреттердi зацсыз иемдену» болып табылады. Жалпы ку^ыщта ол Yшiн жауапкершiлiк те белгiленген. Мiне, мемлекетпк бас^арудыц негiзгi ^агидаты -зацдылыщ ^агидатын са^тау ^айда жатыр!? Бул ретте де Конституцияныц жогары зацдыщ кYшi ^агидатыныц ескерусiз ^алганын мойындау ^ажет!
Кабылданганына 15 жылдай уа^ыт еткенiне ^арамастан осы Зац нормаларыныц Конституция
нормаларына карама-каИшылыгы мэселес1не кажетп назар аударылмаИ келедь МундаИ тэж1рибеден кешн «кабылданганныц бэр1 зац емес» - деген субъективпк тужырым дэлелдене тYсетiнi анык.
Аталган кемшiлiктердiц тагы 6ip кштипаны осы Зацныц eзiцце берiлген. Зацныц кеИiнгi баптарында бектлген нормалар 1-баптагы «мацызды» угымдар мен нормалардыц eздерiне карама-каИшы. Мысалы, Зацныц 29-бабы 1-тармагыныц 7) тармакшасына сэИкес облыс, республикалык мацызы бар кала, астана экiмi аудандардыц (облыстык мацызы бар калалардыц, республикалык мацызы бар каладагы ауданныц, астанадагы ауданныц) экiмдерi аркылы «жергшкп eзiн-eзi баскару органдарымен езара ю-кимыл жасаИды». Бул ретте «езара ю-^имыл жасау» мен «жергшкп eзiн-eзi баскару функцияларын жYзеге асыру» угымдарыныц арасы eте алшак екенi дэлелдеудi кажет етпеИдi. Tirni бiр-бiрiмен тiкелеИ баИланысы жок деуге турарлык! Дэл осындаИ «eзара ю-кимыл жасау» аудан (облыстык мацызы бар кала) экiмiнiц (33-баптыц 1-тармагыныц 6) тармакшасы), каладагы аудан, аудандык мацызы бар кала, кент, ауыл, ауылдык округ экiмiнiц (35-баптыц 1-тармагыныц 15) тармакшасы) кузыретше де кiредi. Ягни, Зацныц 1-бабында кeрсетiлген «жергiлiктi eзiн-eзi баскаруды жYзеге асыру» функциясы эюмдердщ кузыреттервде бекiтiлмеген. Зацныц iшкi карама-каИшылыгы дегенiмiз осы!
Конституцияныц жогары зацдык кYшi касиетш онда колданылган угымдар мен тез тiркестерi де камтамасыз етулерi тиiс. Ягни олар Конституцияда калаИ бекiтiлсе, eзге нормативтiк кукыктык актiлерде де солаИ колданылуы тию (бул жерде олардыц орыс тшндеп баламаларыныц бiрдеИ екенiн естен шыгармау кажет). Мысалы, Конституцияныц 14-бабыныц 1-тармагында «Зац мен сот алдында журттыц бэрi тец» делiнген. Ал «Эюмшшк рэсiмдер туралы» Казакстан Республикасы Зацыныц 3-бабыныц 3) тармакшасында «Зац мен сот алдында баршаныц тендiгi» деген кагидат бекiтiлген (норманыц орыс тшндеп нускалары бiрдеИ: «Все равны перед законом и судом» жэне «равенство всех перед законом и судом»).
Конституцияныц 86-бабында колданылган «эюмшшк-аумактык бeлiнiс» жэне «Казакстан Ре спубликасыныц эюмшшк-аумактык
курылысы туралы» Казакстан Республикасы Зацындагы «экiмшiлiк-аумактык бiрлiк» деген угымдардыц да орысша нускасы бiр
(«административно-территориальные единицы» (сэйкесшше 86 жэне 2-баптар).
М^ндай тэж1рибе орфографиялык ережелердi де катац са^тауга катысты. Мысалы, Казахстан Республикасы Конституциялык Кецесшщ Терагасы, Казакстан Республикасыньщ ¥лттык Банк Терагасы, Казакстан Республикасыныц Бас Прокуроры сиякты жогары лауазымдар атаулары Конституцияда калай ресiмделсе, одан зацдык кYшi темен нормативтiк к¥кыктык актiлерде де солай болуы тшс. Бiрак мемлекеттiк органдардыц к^кыктык жэне тшдш тэжiрибесiнде балама
н^скалар кептеп кездеседь
К¥кыктык кате-кемшшктердщ болуы, бiр жаFынан,объективтiк зандылык.Екшшi жагынан, оларды талдап, дер кезiнде тYзете бiлу де шартты кажеттiлiк. Сондыктан Конституцияныц коFам мен мемлекет алдындаFы тарихи мацыздылы^ын камтамасыз ету Yшiн оныц сапасына кайта назар аудару кажет. Сонда Fана Конституция езшщ тарихи миссиясын аткара алатын болады, сонда Fана оныц зандык кYшi мен к¥кыктык сапасы арасындаFы диалектикалык тэуелдiлiкке кол жетюзшедь
ПайдаланылFан эдебиеттер tÍ3Ímí
1. Казакстан Республикасыныц Конституциясы // «Эдшет» АКЖ. (22.2.2016)
2. Казакстан РеспубликасындаFы жергшкп мемлекеттiк баскару жэне езiн-езi баскару туралы: Казакстан Республикасыныц 2001 жылFы 23 кантардаFы Зацы // «Эдшет» АКЖ. (22.2.2016).
3. Экiмшiлiк рэшмдер туралы: Казакстан Республикасыныц 2000 жылFы 27 карашадаFы Зацы // «Эдшет» АКЖ. (22.2.2016)
4. Казакстан Республикасыныц эюмшшк-аумактык к¥рылысы туралы: Казакстан Республикасыныц 1993 жылFы 8 желтоксандаFы Зацы // «Эдшет» АКЖ. (22.2.2016)
5. Казакстан Республикасы Парламентшщ Регламента Казакстан Республикасы Парламентшщ 1996 жылFы 20 мамырдаFы каулысымен кабылданFан // «Эдшет» АКЖ. (22.2.2016).
6. Казакстан Республикасы Парламент Сенатыныц Регламентi. Казакстан Республикасы Парламент Сенатыныц 1996 жылFы 8 акпандаFы каулысымен кабылданFан // «Эдшет» АКЖ. (22.2.2016).
7. Казакстан Республикасы Парламент Мэжшюшщ Регламентi. Казакстан Республикасы Парламент Мэжiлiсiнiн 1996 жылFы 8 акпандаFы каулысымен кабылданFан // «Эдшет» АКЖ. (22.2.2016).
Мацала Казацстан Республикасы Конституциясыныц жогары зацдъщ кушi мен цуцыцтыщ сапасы арасындагы диалектикалыщ байланысца арналган. Куцыцтыщ жэне ттдж талдау барысында айцындалган кемшiлiктер кврсетiлген.
Конституцияныц жогары зацдыщ кYшiн щамтамасыз ету ушт цуцыцтыщ мэселелермен цатар ттдж мэселелердi де шешу щажет. Тек жогары цуцыцтыщ жэне ттдж сапа гана Конституцияныц щогам мен мемлекет алдындагы тарихи мацыздылыгын щамтамасыз ете алады.
Tyüíu свздер: конституция, цуцыцтыщ сапа, жогары зацды куш, цуцыцтыщжэне ттдж цателер.
Статья посвящена диалектической связи между высшей юридической силой и правовым качеством Конституции Республики Казахстан. Показаны юридические и языковые ошибки, обнаруженные в ходе правового и языкового анализов.
Для обеспечения высшей юридической силы Конституции необходимо решить ее как правовые, так и языковые проблемы. Только высокие правовые и языковые качества смогут обеспечить историческую значимость Конституции перед обществом и государством.
Ключевые слова: конституция, правовое качество, высшая юридическая сила, правовые и языковые ошибки.
The article focuses on the dialectical relationship between the supreme legal force and the legal quality of the Constitution of the Republic of Kazakhstan. Displays legal and linguistic errors detected in the course of legal and linguistic analysis.
In order to ensure the higher legal force of the Constitution it is necessary to solve its legal issues as well as language challenges. Only highest legal and linguistic qualities can provide the historical significance of the Constitution to society and the State.
Keywords: constitution, legal quality, high legal force, legal and language mistakes.
Н%рзада Маханбет%лы Примашев,
Цазацстан Республикасы ПрезидентШц жанындагы Мемлекетт1к басцару академиясы, з.г.к., доцент
Конституцияныц зацдыц кYшi мен црцьщтьщ сапа: взара тэуелдыж диалектикасы
Примашев Нурзада Маханбетович,
Академия государственного управления при Президенте Республики Казахстан, к.ю.н., доцент
Юридическая сила Конституции и правовое качество: диалектика взаимозависимости
Primashev Nurzada Mahanbetovich,
Academy of Public Administration under the President of the Republic of Kazakhstan, PhD, Associate Professor
The legal force of the Constitution and its legal quality
