Научная статья на тему 'КОНФЛИКТОЛОГИЯ НАЗАРИЯСИ ХУСУСИЯТЛАРИ'

КОНФЛИКТОЛОГИЯ НАЗАРИЯСИ ХУСУСИЯТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

982
200
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Конфликтология / хусусият / ёндашув / билим / кўникма / фикр / тушунча. / Conflictology / specificity / approaches / knowledge / skills / meaning / concept.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Зуҳра Умарова, Машхура Мухтор Қизи Сайлиева

Мақолада конфликтология назарияси хусусида фикр юритилган ва методик тавсиялар тақдим этилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

CHARACTERISTICS OF CONFLICTOLOGY THEORY

The article reflects on the specifics of the theory of conflict management and provides methodological recommendations.

Текст научной работы на тему «КОНФЛИКТОЛОГИЯ НАЗАРИЯСИ ХУСУСИЯТЛАРИ»

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 1 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 КОНФЛИКТОЛОГИЯ НАЗАРИЯСИ ХУСУСИЯТЛАРИ

Зу^ра Умарова Машхура Мухтор ^изи Сайлиева

Тошкент вилояти Чирчик давлат педагогика институти

АННОТАЦИЯ

Маколада конфликтология назарияси хусусида фикр юритилган ва методик тавсиялар такдим этилган.

Калит сузлар: Конфликтология, хусусият, ёндашув, билим, куникма, фикр, тушунча.

CHARACTERISTICS OF CONFLICTOLOGY THEORY

Zuhra Umarova Mashkhura Mukhtor qizi Saylieva

Chirchik State Pedagogical Institute of Tashkent region

ABSTRACT

The article reflects on the specifics of the theory of conflict management and provides methodological recommendations.

Keywords: Conflictology, specificity, approaches, knowledge, skills, meaning, concept.

КИРИШ

Узбекистоннинг янги тараккиёт боскичида бошланFич таълимни замон талаблари асосида ривожлантириш ва унинг воситасида укувчиларни камолотли килиб вояга етказиш мухим вазифалардан хисобланади. Узбекистон Республикасинин "Таълим туFрисида"ги Янги К,онунида (2020 йил 23 сентябрь) бошлаетич таълимнинг асосий вазифаси сифатида укувчиларнинг саводхонлик, билим, малака ва куникмалар асосларини шакллантириш белгилаб куйилган. Шу сабабли бошланFич синф укувчиларининг таълим ва тарбиясида педагогик конфликтларнинг салбий таъсири булиши фараз килинади. Чунки педагогик конфликтлар умумконфликтология назариясининг таркибий кисми булиб, унда асосан таълим ва тарбия жараёнидаги зиддиятлар, низолар ва тукнашувлар куринишида намоён булувчи ижтимоий ходисадир. Бу уринла эътиборингизни конфликтологиянинг умумий хусусиятлари тахлилига тортамиз.

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Конфликтология сузи лотинча булиб, у тукнашув, зиддият ва низо маъноларини англатади. Узбек илмий тафаккурининг хосиласи булган Узбекистан миллий энциклопедиясида "конфликт" тушунчасига куйидагича таъриф берилган: 1) карши томонлар, фикрлар, кучлар тукнашуви; 2) адабиёт ва санъатда - бадиий асар мохиятида ётган зиддият. Биз учун бу уринда Конфликтологиянинг зиддият, тукнашув ва низо маънолари мухим урин тутади. Конфликтология мазмуни ва йуналиши нуктаи назаридан маиший, ахлокий, ижтимоий, сиёсий, фалсафий ва иктисодий турлари мавжуд. Конфликтларнинг мохияти ижтимоий хаёт билан узвий боFлик, шу сабабли у шахс хаётида мухим урин тутади. Педагогика фанлари номзоди, доцент М.Ахмедова конфликт ходисасига куйидагича таъриф беради: "Конфликт-узаро карама-карши булган зиддиятли манфаатлар ва муносабатларнинг очик тукнашувидир" Шуниси борки, баъзи даврларда конфликтлар вокелик, мухит, шарт-шароит билан идеаллик уртасида, яхшилик билан ёмонлик, рухий эркинлик билан турмуш ташвишлари уртасида зиддиятли ходиса сифатида хукмронлик килган.

Бизнинг ёндошувимизга кура, индивидуал ахлок билан жамоа онги уртасида конфликтлар яккол намоён булади. Шу сабабли конфликтологияга куйидаги хусусиятлар хосдир:

1. Конфликтларнинг турлари. Конфликтологиянинг йирик икки куриниши-ижтимоий ва иктисодий турлари мавжуд. Ижтимоий конфликт турлари шахс ахлоки, онги ва максад-муддаоларига таъсир курсатувчи омил хисобланади. Иктисодий конфликт турлар эса шахснинг яратувчилик, ижодкорлик ва жамиятнинг фаровонлик негизларига салбий таъсир курсатувчи омиллар мажмуидир. Бизнинг тадкикотимиз нуктаи назаридан ижтимоий конфликт турлари мухим урин тутади ва уларнинг турли куринишлари, шакллари хамда омиллари 7-11 ёшли бошлаетич синф укувчиларининг саводхонлик, билимдонлик ва куникувчанлик малакаларига салбий таъсир курсатувчи ходиса хисобланади. Шу жихатдан биз конфликтларнинг ижтимоий характердаги турларига тадкикотимизда асосий эътиборни каратамиз.

2. Конфликтларнинг куринишлари. Конфликтларнинг икки мухим-ички ва ташки куриниши мавжуд. Ички конфликтлар муайян мухитда якин кишилар уртасида юзага келади. Ташки конфликтлар эса ташки кучлар таъсирида юзага келиб, шахс хаётига дахл килади.

Ички конфликтлар куп холларда таълим ва тарбия жараёнида таълим иштирокчилари уртасида юзага келади. Мисол учун, укувчилар уртасидаги узаро

зиддиятлар, укувчи ва укитувчи уртасидаги низолар, укувчи ва мактаб жамоаси орасидаги келишмовчиликлар ички конфликтларнинг мухим куринишидир.

Таш^и конфликтлар онгли равишда баъзи шахслар томонидан пайдо килинади. Мисол учун, онги ривожланишда булган укувчиларни баъзи дин вакиллари томонидан динга мажбурлаши, катта ёшлиларнинг укувчи ва укитувчи уртасига нифок солиши, носоFлом оилалардаги мухитнинг укувчига салбий таъсир курсатиши кабилар ташки конфликтларнинг яккол куринишидир.

3. Конфликтларнинг хусусиятлари. Бизнинг тахлилларимиз натижасига кура, конфликтларнинг икки мухим- уткиняи ва доимий хусусиятлари мавжуд. Унга биноан уткинчи хусусиятга конфликтлар муддатли ва маконда руй беради. Мисол учун, таълим муассасаларида укувчилар уртасида руй берадиган конфликтлар уткинчи хусусиятга эгадир. Доимий хусусиятга эга конфликтлар муддатсиз булиб давомий ва изчил характерга эга булади. Мисол учун, катта ёшли шахслар, тадбиркорлар ва иктисодий усиш уртасидаги конфликтлар доимий хусусиятга эга булади.

Педагогик нуктаи назардан уткинчи хусусиятга эга конфликтлар характерли булиб, уларни бартараф этиш имкониятлари мавжуд. Доимий хусусиятга эга конфликтлар эса Социология ва Политология фанлари воситасида уларнинг таъсир кучи сусайтирилади.

4. Конфликтларнинг кулами. Конфликтология назариясида конфликтларнинг кулами белгиланган эмас. Бизнинг кузатишимизга кура, конфликтларнинг кичик ва йирик куламлари мавжуд. Уларнинг кичик кулами шахслар уртасида юзага келади, йирик кулами эса куп холларда муайян давлатлар уртасида пайдо булади. Мазкур ёндашув конфликтларнинг таъсир кучини аниклаш ва уларни бартараф этиш йулларини топиш имконини беради. Шу сабабли муайян конфликтларнинг куламини аниклаб олиш максадга мувофик булади.

НАТИЖА

Бизнинг мазкур ёндашувимиз Конфликтология назариясига мосдир. Политолог олимлар Р.Жумаев, Б.Утанов конфликтология масаласида индивидуал ёндашувларнинг мухим урин тутишини таъкидлаб утишади. Хорижлик олимлар С.Баныкина, В Грачева конфликтларни урганиш ва уларни мактаб шароитида бошкариш мумкинлигини таъкидлаб курсатишади. Мазкур олимларнинг тадкикотларида конфликтларни педагогик нуктаи назардан урганиш ва тахлил килиш ёндашувлари баён килинган.

МУХОКАМА

Узбек педагогик олими М.Ахмедованинг конфликтология муаммосига доир концепсияси куйидагилардан иборат:

- конфликтларнинг юзага келиш омиллари ва уларнинг хусусиятлари;

- педагогик конфликтологиянинг илмий-назарий асослари;

- педагогик конфликтларнинг турлари;

- педагогик конфликтларни олдини олишда муолокот маданияти;

- педагогик конфликтли вазиятда педагогик-психологик хизмат. Эътибор берилса, М.Ахмедованинг конфликтологияга доир

ёндашувларида педагогик хусусиятлар мухим урин тутади. Шу сабабли мазкур концепсия бизнинг тадкикотимизнинг негизи сифатида кабул килинди.

ХУЛОСА

Конфликтология назариясининг хусусиятларини урганишда мазкур тушунчанинг маъно-мазмуни, унинг турлари, хусусиятлари, кулами, макон ва замондаги ахамияти масалаларига эътибор бериш лозим. Чунки конфликтология ходисаси шахс ва жамият хаётида, ижтимоий жараёнда хамда педагогик илмий-тадкикотчиликда мухим урин тутади. Мазкур ходисанинг педагогик конфликтология турини тадкик этиш таълим иштирокчиларининг манфаатларини руёбга чикариш ишига хизмат килади.

REFERENCES

1. Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Олий Мажлисга Мурожаатномаси. //"Халк сузи" газетаси 2020 йил 30 декабр сони.

2. Ахмедова М. Педагогик конфликтология. -Т., 2017

3. Узбекистон миллий энциклопедияси. 5-жилд. -Т., 2003.

4. Жумаев Р.,Утанов Б. Конфликтология асослари. -Т.,2015

5. Баныкина С. Конфликт в современной школе: изучение и управление. -М., 2006.

6. Грачева В. Введение в педагогическую конфликтологию. -М.,2004

7. Mamadaliyev K.R, Jabborova. O.M, Umarova Z.A., Abdullayeva B.P. Creation of a New Generation of Teaching Literature - A Requirement of Modernity // SCOPUS International Journal of Psychosocial Rehabilitation, Vol. 24, Special Issue 1, 2020,

8. Jabborova Onaxon Mannapovna, Umarova Zuhra Abduraxmanovna. Pedagogical conflicts in primary school students - as an important social-pedagogical problem. Solid State Technology, Great Britain, 2020, Issue 6, pp.235-241.

9. Quzmanova G. B, Beketov.N. A Use Of Historical Materials In Teaching Mathematics In Continuous Education. The american journal of social science and education innovations, Volume 2 Issue 9, 2020, ISSN 2689-100X, 2(09), 531-537.

10. Jabborova Onahon Mannapovna, Jumanova Fotima Uralovna, Mahkamova Shohida Rahmatullayevna. (2020). Formation of artistic perception of future teachers. International journal of pssycological and rehabilitation, 24(4), 4087-4095.

11. Jabborova Onahon Mannapovna. (2019). Psycholocial and pedagogical foundations of the formation of the artistic perception of students in secondary schools. European journal of research and reflection in educational sciences, 7(10), 9-14.

12. Jabborova Onahon Mannapovna, Ismoilova Dilafruz Muhiddinovna. (2020, may). Optimation of primary education. ACADEMICIA: An international multidisciplinary research journal, 10(5), 1229-1232.

13. Мардонов Ш.К., Жаббарова О.М. Задачи уроков изобразительного исскуства в начальной школе. Academic research in educational sciences, Issue 3, 2020, pp 862870.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.