Научная статья на тему 'БЎЛАЖАК ЎҚИТУВЧИЛАРНИ ТАРБИЯВИЙ ИШЛАРИНИ ТАШКИЛ ЭТИШ ВА БОШҚАРИШГА ТАЙЁРЛАШ'

БЎЛАЖАК ЎҚИТУВЧИЛАРНИ ТАРБИЯВИЙ ИШЛАРИНИ ТАШКИЛ ЭТИШ ВА БОШҚАРИШГА ТАЙЁРЛАШ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

920
100
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ўқитувчи / тарбия / бошқариш / педагогика / методика / таълим. / teacher / education / management / pedagogy / methodology / education.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Улфат Маҳкамов, Фотима Жуманова, Жамшид Равшанов

Замонавий билимларни ўзлаштириш, юксак маданият эгаси бўлиш, ўз фаолиятида юксак чўққиларга эришиш, мамлакат тақдири ва келажаги учун маъсулиятли, салоҳиятли, шижоатли, мустақил фикрлайдиган, ёшларни тарбиялаш учун олий таълим тизимида бўлажак ўқитувчиларнинг фаолиятини ташкил этиш ва бошқариш долзарб муаммолардан бири ҳисобланади. Чунки ўқитувчи ўзининг ақл-заковати ва илмини ўқувчи ёшларга бериши билан уларни юксак маданият эгаси бўлиш, юксак чўққиларни эгаллашда устозлик вазифаларини амалга оширади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ORGANIZATION AND MANAGEMENT OF FUTURE TEACHERS FOR EDUCATIONAL WORK

One of the most pressing issues is the organization and management of future teachers in the higher education system to acquire modern knowledge, to have a high culture, to reach high peaks in their careers, to be responsible, potential, courageous, independent-minded, for the fate and future of the country, because by imparting his intellect and knowledge to the students, the teacher fulfills the duties of a teacher in order to make them have a high culture, to reach high results.

Текст научной работы на тему «БЎЛАЖАК ЎҚИТУВЧИЛАРНИ ТАРБИЯВИЙ ИШЛАРИНИ ТАШКИЛ ЭТИШ ВА БОШҚАРИШГА ТАЙЁРЛАШ»

БУЛАЖАК УЦИТУВЧИЛАРНИ ТАРБИЯВИЙ ИШЛАРИНИ ТАШКИЛ ЭТИШ ВА БОШЦАРИШГА ТАЙЁРЛАШ

Улфат Махкамов Фотима Жуманова Жамшид Равшанов

Тошкент вилояти Чирчиц Тошкент вилояти Чирчиц Тошкент вилояти Чирчиц

давлат педагогика давлат педагогика давлат педагогика

институти рофессори институти доценти институти уцитувчиси

АННОТАЦИЯ

Замонавий билимларни узлаштириш, юксак маданият эгаси булиш, уз фаолиятида юксак чуцциларга эришиш, мамлакат тацдири ва келажаги учун маъсулиятли, салох,иятли, шижоатли, мустацил фикрлайдиган, ёшларни тарбиялаш учун олий таълим тизимида булажак уцитувчиларнинг фаолиятини ташкил этиш ва бошцариш долзарб муаммолардан бири х,исобланади. Чунки уцитувчи узининг ацл-заковати ва илмини уцувчи ёшларга бериши билан уларни юксак маданият эгаси булиш, юксак чуцциларни эгаллашда устозлик вазифаларини амалга оширади.

Калит сузлар: уцитувчи, тарбия, бошцариш, педагогика, методика, таълим.

ORGANIZATION AND MANAGEMENT OF FUTURE TEACHERS FOR

EDUCATIONAL WORK

Ulfat Mahkamov Fotima Jumanova Jamshid Ravshanov

Professor of Chirchik State Associate Professor of Teacher of Chirchik State

Pedagogical Institute of Chirchik State Pedagogical Pedagogical Institute of

Tashkent region Institute of Tashkent region Tashkent region

ABSTRACT

One of the most pressing issues is the organization and management of future teachers in the higher education system to acquire modern knowledge, to have a high culture, to reach high peaks in their careers, to be responsible, potential, courageous, independent-minded, for the fate and future of the country, because by imparting his intellect and knowledge to the students, the teacher fulfills the duties of a teacher in order to make them have a high culture, to reach high results.

Keywords: teacher, education, management, pedagogy, methodology, education.

КИРИШ

Президент Шавкат Мирзиёевнинг Узбекистан Республикаси мустациллигининг йигирма туцциз йиллигига баFишланган тантанали маросимдаги нутцида "Фарзандларимизнинг истеъдод ва цобилияти, эзгу интилишларини тулиц руёбга чицариш, ижтимоий фаоллигини ошириш, хдётда муносиб урин

эгаллашлари учун барча имкониятларни яратиб бериш бундан буён хам бош максадимиз булиб колади"... Шу максадда биз "Узлуксиз маънавий тарбия концепцияси" доирасида умумтаълим мактабларида биринчи марта "Тарбия" фанини жорий этмокдамиз" деб таъкидлаши халк таълими ходимлари мактаб укитувчилари олдига улкан вазифаларни куйди.

Ушбу вазифаларни амалга оширишда бугунги кунда замонавий билимларни узлаштириши, юксак маданият эгаси булиш, уз фаолиятида юксак чуккиларга эришиш, мамлакат такдири ва келажаги учун маъсулиятли, салохиятли, шижоатли, мустакил фикрлайдиган, ёшларни тарбиялаш учун олий таълим тизимида булажак укитувчиларнинг фаолиятини ташкил этиш ва бошкариш долзарб муаммолардан бири хисобланади. Чунки, укитувчи таълим мазмунини ривожлантириш, укувчилар билимларини чукурлаштирилган тарзда укитиш, уларни турли сохаларга йуналтириш, таълим жараёнларида ислохотларни амалга ошириш, стратегик фикр юритадиган, билимли ва малакали янги авлод кадрларини тарбиялаш, хориждаги илFор тажрибаларни чукур урганиш, янги FOяларни уз фаолиятида амалга ошириш, укувчи - ёшларни янада фаол, янада ташаббускор булиш, укувчиларнинг тафаккури, дунёкараши, талаб ва эхтиёжлари, зийраклик, талабчанлик сифатларини янада ошириш, таълим-тарбиявий ишлар методикаси, шакл ва методларни ташкил этишда илм-маърифатга асосланиш кабиларни амалга оширишга масъул шахс хисобланадилар. Чунки укитувчи узининг акл-заковати ва илмини укувчи ёшларга бериши билан уларни юксак маданият эгаси булиш, юксак чуккиларни эгаллашда устозлик вазифаларини амалга оширади.

Шуни алохида таакидлаш керакки, узбек халки хаётида тарбия замон икболи булиб, одамларни хурматлаш, билим эгаллаш, билимдонликни хис этиш, тушиниш, кишиларнинг бутун куч-Fайратини одоб ахлок эгаси булишга чорлаб келган.

АДАБИЁТЛАР ТА^ЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Абу Наср Фаробий, Махмуд ^ошFарий, Абу Райхон Беруний, Абдурахмон Жомий, Мирзо УлуFбек, Алишер Навоий, Ибн Сино каби буюк алломалар, одамлар ичидан етишиб чиккан барча олиму фозиллар, шоиру ёзувчиларнинг барчаси уз даврининг нуфузли, хурматли, эътиборли даражасига тарбия оркали эришганлар. Тарбия инсоннинг акл,-идроки, билими, камтар, инсонпарвар, иордали ва эътикод, етуклик сифатларини ривожлантириш, миллий кадриятларни мутассил равишда эгаллаш, ота боболаримизнинг фаолияти ва уларнинг ёшларга курсатган FамхУрликлари урганишда хидоят сари етаклайди. Тарбия сунмас маъшала сифатида фароFат салтанатига хеч бир захматсиз етказиш, юриш -туришда хурмат ва иззатда булиш каби инсон камолотига оид фазилатларни ривожлантиради.

Тарбия хар кандай шароитда хам нурли чуккиларига етишиш йулини курсатиши билан бирга киши зехнини, фикрини килич каби уткир килади ва хар бир

шахсга озуца бериб, маданият, инсоният, маърифат дунёсига олиб киради. Ёмон одамлардан, бузуц ишлардан цайтаради. Яхши хулц ва одобли булишга, эътицодларини оширишга хизмат цилади. Натижада кишилар хар ерда азиз ва хурматли буладилар. Киши хаётидаги ишларни хациций т^ри йулга соладиган восита бу - тарбиядир.

Шунинг учун хам халц орасида тарбия орцали олий фазилатларга, улуFликка ва орзу исткларга эришган буюк кишилар цадрланадилар. Тарбия яхши ёмонни таниш, халол-харомнинг фарцига бориш, дустлик ва цариндош-уруFнинг фазилатларини англаш, цонун-цоидаларни тушиниш, хац- хуцуцларини билиш каби ижтимоий ахамиятга эга булган сифатларни камол топтиради.

Бугунги кунда Узбекистонда уцитувчиларнинг устозлик цобилиятлари, истедодларини янада цуллаб-цувватлаш ва раFбатлантириш, таълим муассасалари фаолиятини бошцариш ва ташкил этишнинг махсус тизимини яратиш, мактабларда тарбиявий ишларни олиб борадиган булажак уцитувчиларни тайёрлаш жараёнида миллий ва умуминсоний цадриятларга нисбатан хурматни шакллантириш, уларнинг маънавий, ахлоций, интелектуал ва жисмоний ривожланиши даражасини янада ошириш, билимларини такомиллаштириш асосида илм -маърифат буйича тарFибот-ташвицот ишларини амалга ошириш, уцувчи-ёшларни камолотга етказиш, уз ишида аниц натижаларга эришадиган, XXI асрда хамма нарсага цодир буладиган, дунёга таниладиган, соFлом тафаккурга эга буладиган устозлар фаолиятини ташкил этиш кабиларга давлат сиёсати даражасида ахамият берилмоцда.

Чунки, уцитувчи тарбиявий ишларни ташкил этишда истицболли режаларни ишлаб чициши ва унда хар бир тадбирнинг мазмуни, мудатлари, масъул ижрочилар ва мулжалланаётган тадбирларни самарадорлик даражасига ахамият бериши мухим урин тутади. Шу муносабат билан булажак уцитувчи уцув тарбия жараёнларини тахлил цилиш, турли услубларни цуллаш, онгли равишда фаол фикр юритиш, билимни сафарбар цилиш, узи бажарадиган барча иш жараёнларини мустацил равишда амалга ошириш каби тажриба ва педагогик махоратга эга булиши зарур. Бунинг учун уцитувчи уз мацсадини амалга ошириш, ташаббус курсатиш, цатъиятлик билан уйлаб царорлар цабул цилиш ва уларни изчил суръатда бажариш, режага амал цилиш жараёнларида иродали, хис-туЙFу, эзгулик, эхтиёж, кучли ва матонатли булиши уцувчиларда она юртга садоцат туЙFусини ривожлантиради.

Шиддат билан узгараётган янги Узбекистонда уцувчи-ёшларни муваффациятли ижтимоий хаётга тайёрлашда масъулият, мажбурият, хуцуций онг ва хуцуций маданият, теран дунёцараш, соFлом эътицодлилик, маърифатлилик, диний ва миллий баFрикенглик, маънавий, фуцаровий, маданият каби фазилатларни шакллантириш кун тартибидаги асосий масалаларга айланиб бормоцда.

Чунки дунёда юз бераётган мураккаб геосиёсий ва мафкуравий жараёнларга тугри бахо бера олиш, ижтимоий муаммоларни хал этишда тури царор цабул

^unum, xaeTga y3 ypHHHH Tonum öunaH öoFnu^ öynraH aHH^ Ma^cagnapHH maKttnamupum, ouna-^aMuaT ypTacugaru MyHocaöarnapHHHr y3Hnuö ^onHmHHHHr ongHHH onHm, no^afignHK, xy^y^öy3apnHK, "oMMaBHH MagaHHaT"HHHr Typnu KypuHHmnapugaH ca^nam hmrohh3thhh apaTHmga h^oöhh Tatcup KypcaTagu. ffly ^uxaTgaH xaM öyna^aK y^HTyBHHnap Tapöua umnapuHH TamKHn этнm Ba öom^apumga unFop negaroruK Ta^puöanapHH aHH^nam, ypraHHm Ba ynapHH oMManamTHpum, HnMHH-TagKH^oT ronaHHmnapuHH aManra omapam y^yBnunapHH MHn^HH Ba yMyMHHcoHHH ^agpuaTnapHH xypMaT ^unum pyxuga Tapöuanam, y^yBnunap Tapöuacuga ounaHHHr Marcraö öunaH y3apo caMapanu xaMKopnuruHH MycTaxKaMnam, oTa-oHanapra, öom^a MunnaT Ba MagaHHaT BaKunnapura öynraH xypMaTHH yMyMHHcoHHH TaMoHungaH Kenuö hh^hö maKnnaHTupumHH ^ynnaö-^yBBaTnam, öona xy^y^napuHH xHMoa ^unum Ba ynapHHHr ^oHyHHH MaH^aaTnapuHH TatMHHnam, "MunnHH THKnaHumgaH - MunnuH roKcanum capu" TaMoHunura acocnaHHm, MatHaBHH-axno^HH ^Hx,aTgaH MyaMMocu öop eKH TapöuacHga öymnH^nap MaB^yg öynraH eKH hothhh ouna $ap3aHgnapu, ^HHoaTHunHKKa MoHun öynraH eKH npo^unaKTHK pyHxaTga TypaguraH emnap öunaH HHgHBHgyan Tap3ga umnam th3hmhhh TaKoMunnamTupagu. ffly MyHocaöaT öunaH öyna^aK y^HiyBHHnap "MunnHH THKnaHumgaH - MunnuH roKcanum capu" TaMoHunHHHHr Ma3MyH Ba MoxuaTHHH y^yBHunapHHHr oHry Ta^aKKypura cuHrgupum, y^yBnunapHH MyBa^^a^uaTnu h^thmühh xaeTra TaHepnam, $aon ^y^aponHK пoзнцнanapннн MycTaxKaMnam, MactynuaT, Ma^öypuaT, xy^y^HH oHr Ba xy^y^HH MagaHuaT, TepaH gyHe^apam, coFnoM э'bтнкognнnнк, TepaH Matpu^aTnunHK, öaFpuKeHrnHK, MunnuH, MatHaBHH Ba yMyMHHcoHHH ^agpuaTnapHH xypMaT ^unum, y3napuHHHr Hmennercryan Ba H^ogufi canoxuaTHHH pyeöra nu^apum emnap ypTacuga ynpaeTraH canöHH xonaTnapHHHr acn caöaönapHHH aHH^nam Ba ongHHH onum, xy^y^öy3apnHK Ba ^HHoaTHunuKHH KecKHH KaMaHTupumra ^apaTHm MHnnuH Fypyp Ba H^THxop, MoggHH Ba MatHaBHH MepocHH acpaö-aBaänamra ^apaTunraH HHcoHnapBapnHK TyHFychhh TapKuö Tomupum KaöunapHH aManra omupumnapu Tapöua ^apaeHHHr acocHHH TamKHn этagн.

Ymöy ^apaeHga, öyna^aK y^HiyBHHnap Tapöua ^apaeHHHH öom^apumga gaBnaT TatnHM cTaHgapTnapu Tanaönapura acocnaHraH xonga y^yBHHnap öhhhm Ba xaeTHH KyHHKManapHHH MycTa^un Ba эpкнн ^HKpnamHH xaMga ynapHHHr H^ogufi KoÖHnuaTnapHHH puBo^naHTHpum, aHru aBnog Tapöuacura oug y^yB-MeToguK Ma^MyanapHHH apaTHm Ba aManueTra ^opufi этнm acocuga TatnHM-Tapöua caMapagopnurHHH omupum, ynapHHHr yKyB MaTepuannapHHHHr Tynu^ y3namTHpunHmH HaTH^acuga ^aHnap Ma3MyH-MoxuaTHHH Tynu^ aHrnam Ba xaeTra TaTÖH^ ^unum, y^yBHHnapHHHr hhmhh gyHe^apamuHH, BaTaHnapBapnHK Ba MunnaTnapapo ToTyBnHK MagaHuaTHHH maKnnaHTHpum ^aH-TexHHKaHHHr энг cyHrru roTy^napu öunaH TaHHmTupum, y^yBnunapHH ^HKpnamra, aManuH umnapHH öa^apumra, Ta^puöanap yTKa3Hmra ypraramga aHrunuKnapHH ^aöyn ^unum

цобилиятлари, ва билимларини узлаштириш даражасини хисобга олиниш кабиларни амалга ошириш тарбия самарадорлигини оширади.

Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2020 йил 6 июлдаги "Умумий урта таълим муассасаларида "Тарбия" фанини босцичма-босцич амалиётга жорий этиш чора-тадбирлари турисида" 422 сонли царорида умумий урта таълим муассасалари уцувчиларининг ёши ва психофизиологик хусусиятларини инобатга олган холда уларнинг онгига умуминсоний цадриятлар ва юксак маънавиятни янада чуцур сингдириш, уларни ватанпарварлик ва инсонпарварлик рухида тарбиялаш, умумий урта таълим муассасаларидаги маънавий-тарбиявий ишларни янгича асосда ташкил этиш вазифалари курсатилган.

Ушбу царорда 2020 — 2023 йилларда республика олий таълим муассасаларининг «Бошлаотич таълим», «Тарих» (мамлакатлар ва минтацалар буйича), «Тарих уцитиш методикаси», «Филология ва тилларни уцитиш: Узбек тили», «Узбек тили ва адабиёти», «Миллий FOя, маънавият асослари ва хуцуц таълими», «Педагогика ва психология», «Диншунослик» ва Исломшунослик (Ислом тарихи ва манбашунослиги)», «Психология (Дин социопсихологияси)» таълим йуналишлари битирувчиларига умумий урта таълим мактабларида «Тарбия» фанини уцитиш хуцуци берилган. Мазкур таълим йуналишлари уцув режаларига 2020/2021 уцув йилидан бошлаб тегишли узгартиришлар киритиш курсатилган. Шу билан бирга умумий урта таълим муассасалари уцувчилари учун "Тарбия" фани Концепцияси ишлаб чицилган.

Концепцияда мазкур фанни давлатнинг таълим-тарбия сохасидаги сиёсатини амалга оширишда мавжуд булган долзарб муаммоларни хал этиш, ёш авлод тарбиясидаги ишларни янги босцичга олиб чицишнинг устувор вазифаларининг асосий мацсад ва йуналишларни белгилаб берилган.

Концепцияда Узбекистон Республикасининг сиёсий, ижтимоий-ицтисодий ва маданий-маънавий ривожлантиришнинг мухим омили булган ёшлар тарбияси шахсан Узбекистон Республикаси Президентининг ташаббускорлигида давлат сиёсати даражасига кутарилганини инобатга олиб, ушбу йуналишдаги принципиал ёндашувларни такомиллаштириш, стратегик мацсад ва вазифаларнинг концептуал асосларини ишлаб чицишга эътибор царатилган.

Концепцияда миллий ва умуминсоний цадриятларнинг устуворлиги онгли ватанпарварлик рухини ривожлантириш; замонавий илмий-тадцицотларга асосланиш; очицлик ва шаффофлик; тарбия сохасига оид ташаббусларни цуллаб-цувватлаш ва раFбатлантириш; тарбия сохасига доир сиёсатни амалга оширишда иштирок этувчи давлат органлари, нодавлат нотижорат ташкилотлари, хусусий сектор фаолиятининг мувофицлиги ва мутаносиблиги кабилар унинг асосий принциплари этиб белгиланган.

Шунингдек концепцияни амалга ошириш орцали шахс тарбиясида миллий норматив-хуцуций базани мамлакатда амалга оширилаётган ислохотларга мувофиц шакллантириш; вазирликлар ва идоралар, муассасалар, давлат хамда нодавлат корхона ва ташкилотлари, фуцаролик жамияти институтлари, шунингдек, Узбекистон Республикаси фуцаролари "Тарбия" фани концепциясининг амалга ошириш тизимини ташкил этиш каби хуцуций асослари курсатилган.

Канцепцияда "Тарбия" фани малака талаблари, уцув дастурлари ва уцув режаларини шакллантириш; дарсликларини яратишда самарали тарбия технологияларини жорий этиш; "Тарбия" фани уцув-методик мажмуасини яратиш ва амалиётга йуналтириш; давлат таълим стандартлари талаблари асосида уцувчилар томонидан одоб-ахлоц, билим, куникма ва малака хамда компетенцияларнинг тулиц узлаштирилишига эришиш; уцувчиларда мустацил ва эркин фикрлашни хамда уларнинг ижодий цобилиятларини ривожлантириш; уцувчиларда илмий дунёцараш ва глобал тафаккур юритиш компетентлигини шакллантириш; умумтаълим фанларини уцитишнинг принципиал янги методологияси асосида таълим-тарбиянинг узвийлиги ва узлуксизлигини таъминлашга эътибор царатилган.

Булажак уцитувчиларнинг асосий вазифалари таълим орцали ицтидорли уцувчиларнинг мустацил фикрлаш, ташаббускорлик ва ижодкорлик, саломатлигини мустахкамлаш, илмий анжуманлар, ижодий кургазмалар, танловларда иштирок этиш кабилар асосида тарбия сифатини мазмунини такомиллаштиришдан иборатдир.

Булажак уцитувчиларда "Тарбия билимдонлари" уйинлари, уларнинг цобилиятлари ва эхтиёжларга мос келадиган олимпиадалар, "Ицтидорли талаба" гурухлари ташкил этиш, "Билимдонлар шоуси", "Касбим фахрим", "Мард уFлон" мавзусида семинар уюштириш орцали уцувчилар билан муомалани ташкил цилиш, мулоцотга киришиш масалаларини эътиборга олиши мацсадга мувофиц хисобланади.

Усиб келаётган ёш авлодни янги Узбекистонга муносиб цилиб тарбиялаш уз навбатида булажак уцитувчилар фаолиятини давр талаблари асосида ташкил этишни талаб цилади. Шунинг учун хам хозирда янги Узбекистон истицболи учун курашчи, чуцур маъсулиятни хис циладиган ёшларни тарбиялашда эски усуллардан воз кечиб, шарцона ва демократик жараёнлар асосида жамиятга хурмат, мустацилликни мустахкамлаш, инсонларга инсоний муносабатда булиш каби фазилатларни амалга ошириш мухим ахамиятга эга.

Ана шу талаблар асосида уцувчиларнинг хаёт тажрибаси, ахлоций маданияти шаклланиб боради. Бу ёшда йигит ва цизлар жамиятда, жамоада, ижтимоий хаётда уз уринларини топишга, мамлакат олдида турган улкан вазифаларни хал этиш учун курашга фаол равишда цушиладилар. Шу сабабли уцувчиларни жамият манфаати

учун килинадиган бунёдкор ишлари учун илхомлантириш укитувчининг энг мухим вазифаси хисобланади. Чунки хар бир боланинг жамият хаётида иштирок этиши тарбиявий ишнинг мухим самараси сифатида миллат истикболи, тараккиёти билан боFлик муаммоларни миллий бирдамлик ва миллий хамкорлик туйгуларини ривожлантиради. Булажак укитувчилар дарс ва дарсдан ташкари жараёнларида Узбекистонда "Саховат ва кумак" умумхалк харакати ташкил этилгани ва унинг максади дустлик, хамжихатлик, хамкорлик, бир-бирини куллаб кувватлашга каратилганлигини укувчиларига тушинтиришлари лозим.

Булажак укитувчилар "Миллий тикланишдан-миллий юксалиш сари" тамойилига асосланган холда ёшларни она-юртга садокат рухида тарбиялаш, уларга ташаббускорлик, фидоийлик, ахлокий фазилатларни шакллантиришга тайёр булишлари мухим. Бу уринда булажак укитувчининг илм-маърифати шундаки укувчиларнинг жамиятга булган муносабатини, таълим-тарбия ишларини, узбек халкининг тарихи, маънавий кадриятлари, республикамизнинг истикболи билан чамбарчаст боFлик холда олиб бориш натижасида уларда фахрланиш, миллий манфаатларни амалга оширишга интилиш, бошка халклар ва миллатларнинг миллий кадр-киммати удумлари, тарихи, адабиёти ва санъатини урганиш туЙFуларини шакллантиради.

Булажак укитувчи узининг фаолиятида малакали ва тажрибали, чукур билимга эга давлат ва чет тилларни, замонавий педагогик технологияларни ва укитишнинг инновацион услубларини билиши, кластер методи асосида бошка ташкилотлар, йирик компания ва бирлашмалар билан алокада булиши асосида таълим мазмунини такомиллаштириши, миллий ва жахон адабиёти, мусика, кино, хайкалтарошлик, амалий санъат ва бошка ижодий йуналишлардаги билимларга эга булиши, таълим жараёнида ахборот янгиликларини жорий этиш, замонавий талабларни хисобга олган холда ва тасдикланган меёрлардан келиб чикиб, янги укув лаборатория, илмий тадкикот ишларини амалга ошириш, мактаб укувчиларида ижодий танловлар, тест ва бошка синовлар асосида уларнинг билим, куникма ва малакаларини, истедодини ривожлантиришга каратилган машFулотлар олиб бориши кабилар таълим-тарбия самарадорлигини оширади.

Албатта бунда укитувчининг малакали ва юкори компонентга эга булиши, укувчи-ёшларга хозирги кунда дунёда руй бераётган ижтимоий-иктисодий узгаришларни уларнинг онги ва калбига етказиши мухим хисобланади. Ушбу жараёнда укитувчи Узбекистон халкининг тарихий ва миллий ананалари, маънавий кадриятлари хамда жахон маданияти ютуклари билан укувчиларни таништириши, уларда илмий, техникавий ва бадиий ижодкорлигини ривожлантириши, уларнинг ташаббусларини куллаб кувватлаши ва узаро муносабатлар оркали бир бирига ишонч, узига ва узгаларга халол, хакикат билан караши, уз олдидаги маъсулиятини тулаконли хис эта олишга тайёрлаши керак. Укитувчи тарбия жараёнида укувчи

шахсини урганиши, уларнинг ишончини цозониши, узаро тушинишга эришишда тугри ёндашувни цуллаш, манфаатларини хисобга олган холда узини жозибадор тутиши, уз муносабатларини ифодалаши, хис туЙFуларини сезиши ва уларга кумак беришда замонавий ва оцилона тизим яратиши, тадбирларни адолатли ташкил этиши кабилар уларда инсон ва жамият хацидаги тасаввурларини шакллантириш, ижодий фикрлаш, хаётда фаол иштирок этиш ва ташаббус курсатишга оид ижтимоий-психологик муносабатини царор топтиради. Шу жихатдан хам уцитувчи жамият, давлат ва оила олдида уз маъсулиятини хис этадиган, давлатнинг ички ва ташци сиёсатини тури англайдиган ватанпарвар ва халцпарвар шахсни шакллантиршга эътибор царатиши, уцувчи фаолиятини зийраклик, диццат билан кузатиши, уларга ёрдам бериши, муаммоларни мухокама цилиши, тури царорлар цабул цилиши жараёнида сухбатлар, суровномалар, тестлар утказиш асосида уларнинг фикри, дунёцарашини урганиш, хато ва камчиликларини аницлаш имкониятини беради. Ушбу жараёнда таълим-тарбия натижаларини урганиш, хулосалар тайёрлашда уцитувчининг назарий, услубий тайёргарлик даражаси, педагогик махорати ва шахсий сифатлари мухим урин тутади.

Булажак уцитувчиларда тарбия жараёнини бошцариш маднаиятини ривожлантириш бу -унинг ахлоций фазилатларга эга булиш санъати ва куникмасини амалга ошириш, ишбилармон, билим даражаси, устозлик махорати, онги, жамиятдаги обруси, узини ижобий тарзда намоён цилиши, мацсадли равишда иш олиб бориши, дунёцараши, танцидий фикрлаши, жамоадаги мухитни сезиши, энг мухими олиб бораётган иш фаолиятини аниц режалаштириши, турли -туман вазиятларни тахлил цила олиши, уцувчиларнинг узига жалб этиши ва ишонтира олиши, суз билан иш бирлигини таъминлаши кабилар унинг асосий компетентцияси хисобланади.

Булажак уцитувчилар тарбиявий ишларни амалга оширишда уз вазифасини пухта ва халол бажариши, уцувчилар фаолиятини такомиллаштириш ва уларнинг маъсулияти ва маънавиятини юксалтиришда уз самарасини курсатади.

Уцитувчининг касб махорати ва замонавий тафаккурга эга булиши, тарбия жараёнини бошцаришда хар тамонлама тури царорлар цабул цила олиши, белгиланган мацсадларга эришишда аниц вазифаларни белгилаб беради. Уцитувчи нафацат таълим-тарбия ишларини олиб боришда, балки жамиятнинг тарацций этишида катта куч вазифасини бажаради. Шунинг учун хар цандай уцитувчи аввало, уз уцувчиларининг хаётий даражаларини пухта билиши ва бу сохада иложи борича катта тажриба хосил цилиши мухим.

Тарбия жараёнини адолатли бошцариш тизими, аввало, узига нисбатан шубха уЙFOтмаслик учун жамият цонунларни пухта ва чуцур урганиб чициши ва уцувчиларни уларга ишонтириши катта мустахкам асос ва тажрибага эга булиш имкониятини яратади.

Tapöua ^apaeHHHH agonaTnu öom^apum y^yBHHnapHHHr ^oHyHnapra эxтнe^ ce3umu Ba ynapHH ypraHuö, yHra aMan ^unumnapu ynapHHHr xyn^ aTBop Ba xaxra -xapaKaTnapura caöaö öynyBHH TyFpunHK, ogoönunuK, KaMTapnHK, xymepnHK, caxuHnuK, MypyBBaT Ba TaöuHH xycycuaTnapuHH puBo^naHTHpagu.

Byna^aK y^HTyBHHnap Tapöua ^apaeHHHH öom^apumga y3apo xaM^uxaTnuK Ba TeHrnHK TaMoHunura aMan ^unraH xonga y3 umugaH orox öynumu Ba öexaTo umnamu, y^yBHHnapHHHr öunuö eKH öunMafi ^unraH xaTonapHHH öapTapa^ этнmгa epgaM öepumnapu MyxHM xucoönaHagu.

fflyHH anoxuga TatKugnam KepaKKH y^yBHunap Kyn ^uxaTgaH y^HTyBHHnapHra Taxnug ^unagunap. Ymöy ^apaeHga y^HTyBHH TyFpu Hyn TyTca y^yBHHnap xaM TyFpu Hyn TyTagunap.

Byna^aK y^HTyBHHnapga Tapöua ^apaeHHHH öom^apumHHHr KynaMH ^yga KeHr. Ymöy TH3HMHga MaMnaKaTHHHr H^THMoHH-cuecHH TaMofiunnapu, H^THcogufi, MagaHHH Ba MatHaBHH xaeT, ^agpuaTnap, aHtaHanap Ba öom^a öup ^aTop ^uxaTnapuHH MaKTaö ^aonuaTHga aManra omupum y^HTyBHHHHHr ^aonuaTH, TexHonorucu, xyn^-aTBopu, ycynnapu öunaH öoFnu^gup. AnöaTTa öy ypHHga y^HTyBHu y^yBHunapra Tatcup этнmн. Tapöua ^apaeHHHH öom^apum ^aonuaTHHHHT y3Hra xoc KypHHHmHHH H^oga этagн Ba h^oöhh HaTH^anapu öunaH xunocanaHagu. ByHHHr ynyH öyna^aK y^HTyBHHnap Tapöua ^apaeHHga axöopoT MaHöanapugaH onuHraH öapna MatnyMoTnapHH Taxnun этagн Ba yHHHr acocuga aHH^ xapaKaTnapHH aManra omupagu.

Tapöua ^apaeHHga öom^apum MagaHuaTHHH Ba3H^acu, Ma3MyHH, aManra omupum maKnu Ba y3 ycynnapu, MypaKKaönHK gapa^acu ymöy ^apaeHgaru MyaMMonapHHHr KynaMH, MypaKKaönuru, MH^gopu Ba Ty3HnumH, ynap ypTacugaru ano^a, KynnaHHnaeTraH ycynnapHHHr, TamKunuH TaMofiunnapHHHr Typnu-TyMaHnuru, aHrunHK gapa^acu, Tanaö этнпaeтгaн y3rapumnap, HoaHtaHaBHH eHgomyBnap y^HTyBHHnapga MactynuaTnunHK xycycuaTnapuHH puBo^naHTHpagu.

MY^OKAMA BA HATH^A^AP

Y^HTyBHHHHHr TapöuaBHH umnapHH öom^apum кoмпeтeнцнacн MatHaH coFnoM, KeHr gyHe^apamra эгa, y3H Ba öom^anap öunaH Tun Tonumuö, aipo^ga öynaeTraH Bo^eanapra MyHocaöaT öungupa onaguraH y^yBHH maxcHHH Boara eTKa3umgup. Tapöua y^HTyBHH xaeTHgaru энг acocuH, My^aggac Ba3H^anapHH caöp -^aHoaT Ba umoHH, ^aTtuaT, HHgaM Ba öhhhm öunaH aManga ^ynnam y^yBHHHHHr gyHera öynraH MyHocaöaTHHH, ucTaK Ba xoxumnapuHH TyFpu Hyn öunaH öungHpum, yHH paFöaTnaHTHpum, pyxnaHTHpum, cyxöaTnamum, ^HÖHaeTraH caBonnapra ^aBoö Tonum, ypHH Kenca, öupranHKga yÖHHnap yHHam Kaöunap TapöuaBHH umnapHH öom^apum MagaHuaTHra xocgup. Y^yBHH ^aMuaT ^agpuaTnapuHH, aBBano ounaga, MaKTaöga ypraHagu. Axno^-ogoö ^ouflanapHra aMan ^unraH y^yBHH xap ^aHgafi mapoHTga y3napuHH TyTHmnapu, Tapöua ynoFH caHanraH ounaga öonanap cHH^gomnapHHH

кузатишлари ва фанларни узлаштиришлари билан хар лахзада турли оламда булаётган турли узгаришларга муносабат билдириш мухим хисобланади. Дар бир уцувчининг уз дунёси узига хос царашларини уцитувчи англаши уларга меъёридан ортиц цаттиццуллик цилмаслиги унинг рухий холатини такомиллаштиради. Шунинг учун хам уцитувчи уцувчиларнинг дунёсига кириши ва улардан талаб цилинаётган билим, фаолият, тажриба сохиби булишлари учун шарт-шароитлар яратиш зарур.

Тарбия жараёнини бошцаришда мактаб педагогик жамоаси уцувчиларда узаро муносабатлар, вазифалар, ички ва ташци мухит, фаолият, уз ишини уз вацтида бажариш, узини англаш каби хусусиятларни шакллантиришга таъсир этади. Ушбу жараёнда уцитувчи нафацат оддийгина FOяларни ифодалаш ёки уз нуцтаи назарини амалга ошириши балки унинг давомида уцувчиларни урганиши билан биргаликда фаолият, музокоралар олиб бориши, ишончни цозониш, узаро тушиниш, тури ёндошиш, бир бирига хурмат, муносабат урнатиш, уларни эшитиш куникма ва малакаларга эга булиши мухим хисобланади. Уцитувчи уцувчилар учун жозибадор булиш билан бирга уларни англаши лозим.

Тарбия жараёнини бошцаришнинг энг самарали усулларидан бири уцитувчи уз нуцтаи назарини кургазмали шаклда, рангба ранг, кутилмаган, хаётдан олинган воцеалар ва мисоллар билан тацдим этилишидир.

Тарбия жараёнини бошцаришнинг махоратли устаси аудиториянинг эмоционал холатини сезиши ва унга тури муносабат билдира олиши, уцитувчи уз хиссиётларини босиб туриши, баъзида эса, аксинча уларни ташцарига чицариб ташлашлари унинг махоратли эканлигини намоён этади. Чунки ушбу жараён уцитувчидан зийракликни, диццат билан фаолиятини режалаштириш ва уни амалга оширишни талаб этади. Шунинг учун хам тарбия жараёнини бошцаришда фаолият олиб бораётган мактаб директори, уцитувчилар, синф рахбарлари муаммоларни хал цилиш, уцувчиларнинг позициясини узгартириш, мавжуд даллилар туFрилигини тасдицловчи холатни атрофлича тайёрлаш ва уларга тури ёндошиш, кузатиш кабилар уларнинг маънавий фаолиятида хаётий ахамиятга эга булган мухим омилга айланади ва тарбия жараёнини бошцариш самарадорлигини таъминлайди. Тарбия жараёнини бошцаришда уцитувчи утказилаётган тадбирларнинг изчиллиги ва унинг ишончилигига таъсир этади. Уцувчи фаолиятидаги зарур булган масалани ижобий хал этади. Уни бурчакка тициб цуймай унга "уз сиймосини сацлаб цолишга" имконият яратади. Ушбу жараёнлар бевосита уцитувчининг имижи ва мацомини оширади.

Уцитувчи хар доим уцувчилар билан ижобий муносабатда яхши сухбатдош булиши, бир-бирларини тури тушиниши, уларнинг (мимика), харакатлари ва туришини назорат ва тахлил цилиши ва амалиётда фойдаланиши кабилар тарбия жараёнларини самарали булишини таъминлайди. Тарбия жараёнини бошцаришда уцитувчи уцувчилар олдида фацатгина эришиш мумкин булган мацсадларни цуйиш,

уларнинг керакли FOяларини тацдирлаш кабилар уларнинг цизициш-истак-хохиш-харакатларига эътиборли булиш имкониятини яратади.

Булажак уцитувчилар тарбиявий ишларни бошцариш маданиятини ривожлантиришда уцувчиларнинг эхтиёжларини цондириш, мацсадга эришиш, келишишга ёрдамлашиш усулларини муваффациятли амалга ошириш, уз устида ишлаб, цизицрли ва мазмунли тадбирларни ташкил этиш уларни ёдида бир умр эсда цолади. Тарбиявий ишларни бошцариш жараёнида уцитувчининг маълум малака ва тажрибалари машцлар орцали такомиллаштирилади. Шу жихатдан хам уцувчи шахсини ривожлантиришдаги тажрибаларни тахлил цилиш йул цуйилан хатоларни топишга имкон беради. Ушбу жараёнда уцувчилар фаолиятидаги камчиликларни цандай бартараф этиш йулларини курсатиш, мухокома этилаётган масалани яхши билиш, дустона муносабатда булиш, таълим олувчиларда мухим ахамиятга эга. Чунки, тарбия таълим ишларини бошцаришда ижобий таассуротларни юзага келтириш, уцувчиларга таъсир этиш билан бирга ушбу жараёнларни улар ишончли тарзда цабул циладилар.

Дар бир уцитувчининг узига хос тарбия усуллари бор. Уцитувчининг хулц-атвори, орзулари, мацсад ва ютуцлари уцувчининг узига хос булиб етишишига таъсир цилади. Уцувчидаги камчилик ва хатоларни аницлашда, дастлаб уцитувчи унинг муомаласини урганиш сезиларли натижа беради. Бола узида айнан ота-онасининг фазилатларини мужасамлаштирмаса-да, тарбия жараёнида уцитувчи уцувчиларга мехр бериб, уларни цуллаб-цувватлаш, кумаклашиш, севиш ва севилиш каби гузал туЙFуларни ривожлантиради. Тарбия эса уцувчиларга билимлар, цоидалар, цадриятлар, шахснинг ижтимоийлашуви учун керак булган барча анъаналарни амалга оширади. Уцитувчи уцувчи тарбияси даражасини аницлаш учун маълум бошцарув тизимини яратиши ва ушбу жараёнда улардаги севги, мехр ва тарбия жихатларига эътибор бериши ва унинг хар бир истагини амалга ошириши, улар уртасидаги муносабатларни мустахкамлайди. Тарбия жараёнини бошцаришда белгиланган тартибга амал цилиш уцувчининг хатти-харакатларини цатъийлик билан талаб этиш уларда билимларни кенгайтириш, дарров мулоцотга киришиш, адашган инсонни кечириш, унга кумаклашиш, кечиримли булиш, узига ва атрофдагиларга ишониш, мехрибон булиш, яхшилик цилиш, кумак бериш туЙFуларини ривожлантиради. Уцитувчининг уцувчиларга нисбатан мустацил ва тенглик мухитини яратиши, ута мулойим муносабатда булиши тарбияланувчиларда мустацил фикр ва ахлоцни шакллантиради. Уцувчининг тугри ва нотури, яхши ва ёмонни ажратишини уцитувчи унинг узига цуйиб беради. Унга нима цилиш ёки нимани цилиш мумкин эмаслиги туFрисида берилган йуналишлар уцувчи хац-хуцуцларини ривожлантиришга царамай белгиланган тартибга буйсиниши цатъий талаб этилади. Мазкур бошцарувни танлаган уцитувчи "Менинг уцувчим идеал фазилатлар сохиби булиши лозим", деб

хисоблайди ва хеч качон унга тазйик утказмайди. Укитувчи укувчининг максади ва харакатлари, хаёт синовларида кумакчи булиб, уни бахтли килишни уйлайди.

Мазкур бошкарувда тарбияланган укувчилар хамиша бир-бирларидан ёрдам кутадилар, барча истаклари бажарилишини хохлайдилар. Шунингдек, хамманинг диккат-этиборида булишни истайдилар. Укитувчининг мулойимлик билан бошкаруви укувчи шахсининг ривожланишига таъсир курсатади. Лекин шуни алохида таъкидлаш керакки баъзибир укувчилар айтган нарсасига эришмаса, укитувчига тахдид киладилар. Танкидни кутара олмаганлари учун узларини назорат кила олмайдилар. Тарбиясизликка урганган укувчилар мактаб коидаларига буйсинишда, синфдошлари билан тил топишиб кетишда муаммога дуч келадилар. Дар бир истаклари бажо келтирилгани учун вакт утиб, укувчи каноат килмасликни урганади. Окибатда укувчи хар бир хохишини одат тусига айлантиради ва кези келганида ахлок коидаларини хам тан олмайди. Бундай холатларни вужудга келмаслиги учун укитувчи укувчига махр курсатиши мухим хисобланади. Бунинг учун укитувчи барча имкониятларини ишга солади. Бунинг натижасида укувчиларда мехрибон булиш, узига нисбатан хурмат ва кадр, энг кичик саъй-харакат, уз максадини амалга ошириш хусусиятлари шаклланади. Бундай бошкарувда укувчилар узига ишонч, инсон булиш, жамиятда уз урнини топиш, карор кабул килиш хусусиятлари шаклланади.

Укувчилар уртасида яхши муносабат маънавий якинлик, кадриятли йуналишларнинг бирлиги, вазият ва манфаатларнинг умумийлигида пайдо булади.

Баъзи бир укувчиларнинг муваффакиятсизлик холатлари унинг характеридаги салбий сифатлари, максадини амалга оширишдаги кийинчиликлар уларда умумий йул-йуриклардан ташкари зарурий билимларнинг йуклигини курсатди. Ушбу жараёнда укитувчи укувчини узига жалб этишнинг аник усулларидан фойдаланиши унинг махоратига боFлик. Укитувчининг касбий

билимларига эгалиги унинг маънавий юксалишида, аклий кобилятларида, кизикувчанлик билан фойдали маълумотларни тулдириб боришда, сезиш, хис этиш маданиятини юксалтиришда, эстетик тарбияни ривожлантиришда, иродани тарбиялашда мухим курсаткичлар хисобланади. Укитувчи фаолиятида унинг касбий махорати, дунёкараши кабилар тарбия самарадолигини таъминлашда мухим ахамиятга эга хисобланади.

Тарбиявий ишларни бошкаришда укитувчи фикрлаш, экстремал холатларда ишлай олиш лаёкати, нохуш холатларга карши тура олиш, алока, хамкорлик, ихтилофларга бардошлилик, мехнатдан коникиш, уз-узини ривожлантириш, фаолиятини лойихалаштириш, узини узгартира олиш каби компетентларга эга булиши максадга мувофикдир. Чунки ушбу жараёнларда укитувчининг кандай касбий ва психологик сифатларга эга булиши туFрисида аник тасаввурга эга булиш имконини беради.

Бундай ёндошувда бошцарув, ташкилий, ижтимоий-сиёсий, маънавий-ахлоций, ицтисодий-хужалик каби вазифалардан келиб чиццан холда хар бир уцитувчи маъсулият билан олиб борилган тарбия ишларини тахлил этиш, назорат цилиш ва муайян мазмундаги хулосаларни тайёрлаш мумкин.

Уцитувчининг ута нозик, ноёб хусусият ва аломатлар, инсоний фазилатларга эга булиши, янги фикрларни билдириши узининг таъсирчанлиги, цатъият ва иродаси билан уцувчиларни бошцариши, уни турли цалтис цадамлардан асраб, тугри йулга бошлашга хар цандай шароитда хам уларнинг рухини кутариш, лунда цилиб айтганда, хар цайси таълим олувчининг юрагига етиб боришга, унинг кучига куч, ишончига ишонч, Fайратига Fайрат цушишга цодир булиши шарт.

Жамиятда уцитувчининг урни бенихоя мухим. Уцувчи-ёшларни эзгу ниятлар билан узига эргаштира олган уцитувчи хамиша уларнинг хурмат-эътиборида булади. Уцувчиларни бир бирларига суяниб, таяниб, бир бирларини тушиниб, муаммоларини биргалашиб бартараф этишга даъват цилиш хациций уцитувчининг ноёб фазилати хисобланади. Уцитувчининг катта душмани - кибру хаво, узига бино цуйиш, узига ортицча бахо беришдир. Бундай уцитувчи узоцца боролмайди.

Уцитувчи уцувчилар уртасида маънавий - рухий, сиёсий-ахлоций мухитни хам яратади. Демак, ахлоц маданияти, унинг самарадорлиги бевосита унинг кайфиятига, уцувчиларга булган муносабатига боFлиц.

Дациций уцитувчи барча уцувчиларга бирдай одилона муносабатда булади. Албатта, уцувчилар хар хил. Уларнинг орасида гап уцмайдиган, баъзан эса руй рост эътироз билдирадиганлари хам булади. Уцитувчи дегани барча фазилатлари билан бир цаторда нуцсонлари билан хам яхлитлигича устоздир. Дациций уцитувчи ана шу яхлитликни англаб ацл билан хис этиб, уцувчиларнинг бошини цовиштириб, узига эргаштира олиши билан улар олдида муносиб хурмат ва иззат цозонади. Тарбиявий ишларни бошцаришда уцитувчи маънавияти жиддий ахамиятга эга булган холат. Бунда унинг маъсулияти, ахлоций тамойил ва цоидаларига онгли равишда риоя этиш иродаси уцувчи хаётини бутунлай узгартириш, тахлил этиш, англаб етиш ва химоя цилиш, нафацат уз хатти-харакатлари, ишлари ва унинг натижаси учунгина эмас, балки уз цобилиятини руёбга чицариш самарадорлигини оширади.

Бунинг учун уцитувчи тарбия жараёнида уз мацсадини аниц белгилаши уцувчилар фаолиятини ривожлантириши, ахборотлар билан таништириши, мулоцат цилиши, улар шахсини хар томолама урганиши, тарбия шаклини танлаш ва ташкил этиш, уцув фаолиятини лойихалаш, тури муносабатларни урнатиш, мактаб мамурияти билан хамкорлик цилиш махоратига эга булиши мухим хисобланади. Дархацицат, мацсадга интилувчанлик, маъсулиятлилик, ижодга мойиллик, намуна курсатиш кабилар уцитувчи ва таълим олувчиларнинг узаро бир-бирини тушинишларига имконият яратади. Уцитувчи тарбия маъзмуни ва усулларини

амалга оширишда укувчиларнинг ёши ва индивидуал-психологик хусусиятлари ва натижаларининг афзалликлари ва камчиликларига этибор каратиши билан бирга хар бир машFулотда уз позицияси, ижодий жихатлари, узини узи идрок этиш имкониятига эга булиши лозим.

Ушбу жараёнда укитувчи тегишли маълумотларни эгаллаши ва уларни кайта ишлаши, тажрибаларда куллаши мухим. Чунки, бугунги кунда жамиятнинг таълим хизматларига булган эхтиёжининг кундан-кунга ошиб бориши укитувчи маъсулиятини янада ривожлантиришни талаб этмокда. Ушбу жараёнда укитувчи фаолиятининг компитенти мухим урин тутади.

ХУЛОСА

Укитувчи компитенти бу умумий тушунча булибгина колмай, балки уз-узига нисбатан муносабатлар, уз-узини англаш ва укувчилар жамоасини мустахкамлаш, таълимни ривожлантириш хакида маълумотларга, тажрибаларга эга булиш, уз фаолиятини ижодий ташкил этиш, мактаб педагогик жамоасида, оилада, жамоат ташкилотлари узвийлигида болалар тарбиясини доимо назорат килишни

О /•* "1—1 \Jt W W 1

такомиллаштириш уз самарасини беради. Бу уринда укитувчи уз фаолиятини доимо бахолаб бориши, яъни утган йилда кандай фаолият курсатдим? ^андай ютук ва кийинчиликларга эга булдим? Бу йилги укув йилида кандай тарбия ишларини амалга ошираман? Келажакда узимни кандай тутишим керак? Мен укувчиларни кандай куришни истайман? Педагогик жамоада хамкасибларим менинг фикримни, кандай бахолашади? каби саволларга узи жавоб топиши мухим урин тутади.

Укитувчи уз фаолиятида хар-бир укувчи шахсига бир бутун сифатида караши базибир, карама-каршилиларни бар-тараф этишда ва тизимларни бирлаштириш ишларини амалга оширади.

Бунда укитувчи дунёни англайдиган ва тушунадиган даражада билимга эга булиши ва эгаллаган маълумотлари ва тажрибалари асосида уз фаолиятини хатти -харакати такомиллаштириши билан бирга уз-узини идрок килиш ва бахолашидан намоён булади.

Мактабнинг педагогик мухити янги ишга келган укитувчининг шаклланишига кучли таъсир курсатади. Ушбу жараёнда укитувчида касбий жихатдан узини узи тушуниш, узи хакида, унинг хохиши-истаклари, тассавурлари, турли хил салбий окибатларини бартараф этиш кобилиятига эга булиши, укувчилар уртасидаги турли вазиятларни педагогик махорат асосида хал этиш ва уни ривожлантириш малакалари такомиллашади.

Укитувчининг компитенцияси касбий жихатдан узи хакидаги тушунчаларни умумлаштириш, шахсий муносабатлар тизимини вужудга келтириш, узи хакида тупланган маълумотлар ёки ушбу жараённинг натижалари яъни уз -узини англаши ва укувчиларнинг тарбия давомида ривожланиши, онгининг вужудга келишида

ушбу сохадаги тажрибалар му^им урин тутади. Уз-узини англаш жараёнида уцитувчи уцувчилар жамоасида уз позициясини намоён этиши, уз нуцтаи назарига эга булиши, узини бахолаш ва тахдил этиши мухим урин тутади. Бунда узига булган нуцтаи назар-яъни илгари мен цандай эдим, хозирги вацтда мен цандайман, келажакда узимни цандай кураман каби жихатларга эга булиши унинг фаолиятини бошцаришда мухим ахамиятга эга хисобланади.

Уцитувчининг касбий компитенти унинг узини цандай тутиши ва узини бахолаши, уз фаолиятини босцичма-босцич амалга ошириши, уз касбига мехр куйиши, жамоада хурматга, хар бир ишга маъсулият билан муносабатда булиши, уцувчиларнинг индивидуал хусусияларини хисобга олиш ва онгли равишда ёрдам бериши, уларнинг цизицишлари, мойиллиги, имкониятлари ва цобилиятларини аницлаш билан боFлик диагностика ишларини амалга ошириши кабилар тарбия жараёнини мазмунли ва цизицарли булишини таъминлайди. Бунинг учун уцитувчи касбий педагогика, психологияга оид маълумотларни эгаллаши, мактаб уцувчиларида уз-узини тарбиялашни фоллаштириш, тарбия мазмунига оид маълумотларни тайёрлаш каби ишларни амалга ошириши мухим урин тутади.

Уцитувчининг тарбиявий ишларга тайёргарлиги - бу унинг педагогик махорати, юцори маданият, билимдонлик, мехрибонлик ва окилона талабанчалик, болаларга булган мухаббат, ёш авлодни тарбиялаш, таълим бериш кабилар унинг асосий компитенциялари хисобланади.

Бугунги кунда тарбия ишларини бошцариш мамлакат ва жамият ижтимоий -сиёсий хаётининг барцарорлигини таъминлашда мухим ахамият касб этиб бормоцда. Тарбия ишларини бошцариш фаолиятида маънавий-ахлоций хусусиятларининг устуворлигини такомиллаштириш, шунингдек, уцитувчиларнинг тафаккурида мафкуравий иммунитетни кучайтириш, мактаб жамоасини жипслиги, маънавий баркамоллиги хамда жисмоний соFломлиги, демократик хамда умуммиллий тарацциёти тахдидларига царши тура олиш кабилар уцитувчининг мацсадли фаолиятининг натижалари хисобланади.

REFERENCES

1. Mardonov S., Toshtemirova S., Ahmadjonov B., & Koshanova N. (2020). Structure and Mechanisms of Action of the Educational Cluster. International Journal of Psychological Rehabilitation, 24(07), 8104-8111.

2. Usarov Djabbar Eshkulovich, & Suyarov Kusharbay Tashbaevich. (2020). Developing Pupils' Learning and Research Skills on the Basis of Physical Experiments. International Journal of Psychosocial Rehabilitation, 24(02), 1337-1346.

3. Эрназарова Г. О., & Исламова М. Ш. (2019). Совершенствование подготовки к профессии учащихся профессиональных колледжей на основе акмеологического подхода. Pedagogy & Psychology Theory and practice International Scientific Journal, 6(26), 52-55.

4. Жабборова О. М. (2020). Психологические функции, формирующие художественное сознание студентов. Педагогические науки, 1(46), 144-145.

5. Исмаилова Д. М., & Каримов С. Ш. (2019). Актуальные проблемы технологического образования школьников. ВЫСШАЯ ШКОЛА Научно-практический журнал, (22), 6-8.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

6. Jabborova Onahon Mannopovna, Jumanova Fatima Uralovna, & Mahkamova Shohida Rahmatullayevna. (2020). Formation of Artistic Perception of Future Teachers. International Journal of Psychosocial Rehabilitation, 24(4), 4087-4095.

7. Jabborova Onaxon Mannopovna, & Ismoilova Dilafruz Muhiddinovna. (2020, May). Optimization of primary education. ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal, 10(5), 1229-1232.

8. Mamadaliev K. R., Jabborova O. M., Umarova Z. A., & Abdullayeva B. P. (2020). Creation of a New Generation of Teaching Literature - A Requirement of Modernity.

International Journal of Psychosocial Rehabilitation, 24(1), 612-619.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.