Научная статья на тему 'КОМПЬЮТЕР ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ ЁРДАМИДА АСТРОНОМИЯ ФАНИНИ ЎҚИТИШ САМАРАДОРЛИГИНИ ОШИРИШ УСУЛЛАРИ'

КОМПЬЮТЕР ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ ЁРДАМИДА АСТРОНОМИЯ ФАНИНИ ЎҚИТИШ САМАРАДОРЛИГИНИ ОШИРИШ УСУЛЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
59
25
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
компьютер дастурлари / планетарий / осмон жисмлари / коинот / қуёш тизими / анимация интерфаол технология / эволюция / стеллариум / селестиа / телескоп / дунёқараш / тажрибалар. / компьютерные программы / планетарий / небесные тела / вселенная / солнечная система / анимация / интерактивная технология / эволюция / стеллариум / селестиа / телескоп / мировоззрение / эксперименты.

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Холбоева Наргиза Баходировна

Ушбу мақолада ўрта мактаб астрономия дарсларини энг оммалашган хорижий компьютер программаларидан ва айрим мавзуларга оид янги яратилган электрон қўлланмадан фойдаланиб самарали натижаларга элтувчи ўқитиш методикаси тавсия этилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

МЕТОДЫ ПОВЫШЕНИЯ ЭФФЕКТИВНОСТИ ОБУЧЕНИЯ АСТРОНОМИИ С ПОМОЩЬЮ КОМПЬЮТЕРНОЙ ТЕХНОЛОГИИ

В данной статье предложены эффективные методы обучения курса астрономии в средней школе с помощью в настоящее время востребованных зарубежных компьютерных программ и вновь созданное для отдельных тем астрономии электронной пособии.

Текст научной работы на тему «КОМПЬЮТЕР ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ ЁРДАМИДА АСТРОНОМИЯ ФАНИНИ ЎҚИТИШ САМАРАДОРЛИГИНИ ОШИРИШ УСУЛЛАРИ»

Холбоева Наргиза Баходировна,

Наманган давлат университети "Физика укитиш методикаси" кафедраси катта укитувчиси

КОМПЬЮТЕР ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ ЁРДАМИДА АСТРОНОМИЯ ФАНИНИ УЩИШ САМАРАДОРЛИГИНИ ОШИРИШ УСУЛЛАРИ

УДК:378.147

DOI: 10.34920/SO/VOL_2022_ISSUE_6_6

ХОЛБОЕВА Н.Б. КОМПЬЮТЕР ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ ЁРДАМИДА АСТРОНОМИЯ ФАНИНИ УЦИТИШ САМАРАДОРЛИГИНИ ОШИРИШ УСУЛЛАРИ

Ушбу маколада урта мактаб астрономия дарсларини энг оммалашган хорижий компьютер программаларидан ва айрим мавзуларга оид янги яратилган электрон кулланмадан фойдала-ниб самарали натижаларга элтувчи укитиш методикаси тавсия этилган.

Таянч суз ва тушунчалар: компьютер дастурлари, планетарий, осмон жисмлари, коинот, куёш тизими, анимация интерфаол технология, эволюция, стеллариум, селестиа, телескоп, дунёкараш, тажрибалар.

ХОЛБОЕВА Н.Б. МЕТОДЫ ПОВЫШЕНИЯ ЭФФЕКТИВНОСТИ ОБУЧЕНИЯ АСТРОНОМИИ С ПОМОЩЬЮ КОМПЬЮТЕРНОЙ ТЕХНОЛОГИИ

В данной статье предложены эффективные методы обучения курса астрономии в средней школе с помощью в настоящее время востребованных зарубежных компьютерных программ и вновь созданное для отдельных тем астрономии электронной пособии.

Ключевые слова и понятия: компьютерные программы, планетарий, небесные тела, вселенная, солнечная система, анимация, интерактивная технология, эволюция, стеллариум, селестиа, телескоп, мировоззрение, эксперименты.

KHOLBOEVA N.B. METHODS OF INCREASING THE EFFECTIVENESS OF TEACHING ASTRONOMY WITH COMPUTER TECHNOLOGIES

This article proposes effective methods for teaching the course of astronomy in high school with the help of currently in demand foreign computer programs and a newly created electronic manual for certain topics of astronomy.

Key words and concepts: computer programs, planetarium, celestial bodies, universe, solar system, animation, interactive technology, evolution, stellarium, celestia, telescope, world views, experiments.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2022, 6 (115)

Кириш.

Маълумки, урта мактабда олинган билим-лар бутун х,аёт давомидаги узлуксиз таълим олиш жараёнини фундаменти булиб хизмат килади.

Шу билан бирга хар бир ривожланиш боскичлари таълим тизимига жамият олдида турган мух,им муаммоларни ечиш вази-фаларини куйиб боради. Бугунги кескин-ликда юз бераётган замонавий ривожланиш, укув жараёни ва таълим тизимидан нафакат куплаб билимлар беришни балки, укувчи талабаларни уз билимларини мустакил тарзда ривожлантира олиш ва уларни х,аёт фао-лиятларида куллай олиш куникмаларига эга булиб шаклланишларини талаб этмокда.

Хозирда айрим укув предметлари буйича берилаётган билимлар эскириб фан ютуклари билан бойитилмаганлиги, замонавий билим олишдаги укув материалларини куплиги, ахборот технологияларини интенсив ривож-ланиб бориши ва юкоридаги талаблар укув таълим тизимида укитишни самарали усул-ларини куллашни такозо этмокда. Замон талабларига мос мутахассисларни шакллан-тиришда кам самарали анъанавий укитиш методлари урнига таълим жараёнида ахборот коммуникация технологиялари ва телекоммуникация имкониятларига таянадиган х,амда укувчи талабаларни укув жараёнида фаол иштирокини таъминлашга каратилган янги ахборот технологиялари, инновацион педагогик ва интерактив методлардан фойда-ланиб укитишни ташкил этишга катта эътибор каратилмокда. Бунда укитиш максади ва усул-ларини узгаришига караб фан предметларини мавжуд укитиш методларини замонавий талаблар асосида кайта такомиллаштириш зару-рати юзага келади.

Таъкидлаш керакки, хозирда куплаб фан-ларни укитишда турли инновацион метод-ларни амалиётда жорий этилиб самарали натижаларга эришилаётган булсада, бу х,олатни астрономия фани учун айтиш кийин. Гап шундаки, астрономия фани олдинлари алох,ида фан сифатида укитилган, кейинча-лик уни физика фани билан интеграциялаб укитила бошланди, 2017 йилдан яна алох,ида фан сифатида укитилмокда ва унга жуда оз соат ажратилган. Хозирда укитилаяпган астрономия таълим и тах,лилини курсатишича

урта мактабларда астрономияни укитиш сифати ута паст. Укув материаллари ва укитиш методлари замон талаблари буйича бойитил-маган. Бу фан укитувчиларида х,али х,ам анъанавий холдаги нимани укитиш керак тушунча-сидан кандай укитиш оркали самарадор нати-жага эришиш мумкин тушунчаси тула шак-лланмаган. Астрономия фани инсон илмий дунёкарашини шаклланишида ута мух,им ах,амиятга эга булиб, коинот ва унда руй бера-диган физик жараёнлар, К,уёш тизими, Коинот ва юлдузлар эволюцияси каби куплаб х,аммани кизиктирадиган билимлар манбаи х,исобланади. Айникса космик техникалар ютуклари астрономия фани ривожига катта х,исса кушиб куёш тизими ва коинот х,акидаги тасаввурни кенгайишига ва инсон билимларини бойитишга хизмат килмокда.

Дунёда коинотни кузатишга энг кулай географик нукталаридан бири республикамиз-даги Майданак обсерваториясида х,ам сай-ёралар х,акида тасаввурни кенгайишига оид илмий натижалар олинмокда. Самарканд номли юлдузни кашф килиниши бунга мисол. Шундай булишига карамай астрономия буйича энг мух,им ва зарур минимум билимларни укувчи талабаларга етка-зиш бугунги кунда жуда ачинарли х,олатда, яъни фанни узлаштиришдаги фаолликни шак-ллантиришга йуналтирилган инновацион укув технологиялар методлари етарлича ишлаб чикилмаган. Мавжуд укув методлари таълим нинг бугунги максадларига жавоб бер-майди. Таълим жараёнига астрономия фани буйича замонавий ахборот ва телекоммунми-кация имкониятларидан фойдаланиш усулла-рини татбик этиш анчайин оркада колмокда. Бундай х,олатлар таълим жараёнида самарали таълим технологиялари, астрономия учун х,ос булган томонларни курсата оладиган ахборот компьютер дастурлари ва моделларидан кенг фойдаланишни такозо этади .

Мавзунинг долзарблиги. Маълумки, астрономия фани бошкалардан фаркли уларок узига хос томонларга эгаки, унда кулланилаётган анъанавий таълим тизими энг содда астрономик кузатишларни х,ам истаган вактда, керакли кетма-кетликда ва куп марта амалга оширишга имкон бермайди, шунинг-дек, коинотдаги куплаб объектлар ва уларда руй берадиган хрдисаларни бевосита сезиш

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2022, 6 (115)

органлари оркали кузатиб аник тасаввурга эга булиш кийин. Масалан Ерни доимо кузатила-ётган х,аракати билан х,акикий х,аракатини мос келмаслиги, сайёралар юлдузлар осмонида силжиб юрганликлари учун бирор сайёра бир неча ой кечда куриниб юрса, бир неча ой куринмаслиги сабабли бир марта уюштирил-ган кечки кузатиш дарсида сайёрани силжиб юришини кузатиб булмаслиги каби куплаб х,олатлар инсонни ижодий фикрлаш оркали реал тасаввурга эга булишга ундайди.

Укувчи талабаларни илмий дунёкараши ва ижодий фикрлаш кобилиятларини ривож-лантиришга каратилган инновацион укитиш методларини етарлича ишлаб чикилмагани, кам вакт давомида куплаб укув материалла-рини урганиш лозимлиги ва бу фанни амалиёт дарслари учун керакли ускуналарни етиш-маслиги укув сифатини кутаришда жиддий муаммолар туFдиради. Хозирги кунда бундай муаммоларни таълим жараёнига замонавий инновацион, педагогик, янги ахборот коммуникациям ва интерфаол технологияларини киритмасдан х,ал этиб булмайди. Шунинг учун астрономик х,одиса ва жараёнларни укитишда дастурланган компьютер моделлари, мульти-медиали ва телекоммуникацион технология-лар, интерфаол моделлар ёрдамида лабора-торияларни бажариш каби усуллардан кенг фойдаланиш астрономиядек абстракцияга бой фанни укитишда самарали натижаларга олиб келиши мумкин ва бунга илFор хори-жий мамлакатларда астрономияни интерфаол компьютер моделлари ёрдамида укитишдаги ютуклар мисол була олади1, 2.

Замонавий таълим ни интенсив компью-терлаштириш жараёнида куплаб табиий фан-лар учун анимациялар, электрон дарсликлар, мультимедиалар, турли моделлар ва дастур-лар яратилган. Лекин мамлакатимизда астрономия учун турли моделлар компьютер дастурларини яратиш муаммоси х,озирча ечи-мини топмаган. Шунинг учун бугунги кунда астрономия курсини янги технологик ресурс-лар билан таъминлаш максадида хорижий

1 Pasachoff J.M., Ros R.M., Pasachoff N. Innovation in astronomy education //Innovation in Astronomy Education. - 2013.

2 Prather E.E., Rudolph A.L., Brissenden G. Teaching and learning astronomy in the 21st century //Physics Today. -2009. - Т. 62. - №. 10. - с. 41-47.

интерфаол компьютер моделлари ва назарий-амалий ишланмаларини афзал томонлари-дан астрономия дарслари машFулотларида фойдаланиш катта ах,амиятга эга. Шу маънода улардан фойдаланишда давлат таълим стан-дартлари ва замонавий таълим талабларига мослаштирилган, х,амда таълим да самарали натижаларга эришиш методларини ишлаб чикиш ута долзарб ишлардан саналади.

Тадцицотнинг урганилганлик даражаси. Укув жараёнига компьютер технологияларини татбик этилиши фанни укитиш методикасини бойитиб, астрономияда урганилаётган объ-ектларни ва х,одисаларни универсал усулда моделлаштиришга ва укувчиларни астроно-мияга кизикишини ортишига ёрдам беради. Лекин астрономия курсини компьютер техно-логияларидан фойдаланиб укитиш энди бош-ланяпти ва бу сох,ада кам ишлар бажарилган. МДХ давлатларида компьютер технология-ларидан фойдаланиб астрономияни укитиш методикасига баFишланган3' 4 5 ишларда интерфаол компьютер моделларини имко-ниятлари ва турли хилдаги амалий кулланиш асосларига эътибор каратилган булиб, айрим мавзулар буйича моделлар тавсия этил-ган холос. Хорижий компьютер технология-лари интерфаол моделларидан фойдаланиб укитишга баFишланган6'7 ишларда ОТМ лар учун укув услубий мажмуа тайёрланиб, лаборатория ишларини бажариш учун умумий-ликка эга моделдан фойдаланиш услубиётига эътибор каратилган. Республикамизда таъ-

3 Емец Н.П. О роли факультативных занятий по астрономии в формировании научного мировоззрения современных школьников // Вестник Ленинградского областного института развития образования. — 2005. — № 2. — с. 104-108.

4 Qo'chqorov H.O., Yusupov D.A. Fundamental fanlarni o'qitish samaradorligini oshirishning dolzarb muammolari va yechimlari //Academic research in educational sciences.

- 2021. - Т. 2. - №. 11. - с. 448-455.

5 Емец Н.П. Возможности использования моделирующих программ при изучении астрономии // Современные проблемы развития и методики преподавания естественных и точных наук:

6 Холбоева Н.Б., ТурFунов С.Т., К,учкаров О.Х. Астрономия фанини укитишда компьютер ахборот технологи-яларининг урни // Современное образование (Узбекистан). - 2020. - №. 9 (94). - С. 88-93.

7 Ishmuhamedov R., Abduqodirov A., Pardaev A. Ta'limda innovatsion texnologiyalar (ta'lim muassasalari pedagog-o'qituvchilari uchun amaliy tavsiyalar). - T.: Iste'dod, 2008.

- 180 b.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2022, 6 (115)

лим ни компьютерлаштириш ва ахборот тех-нологияларини жорий этиш буйича бажарил-ган1 ишларда асосан намойишлар воситаси сифатида фойдаланилиши курсатилиб, услу-бий тах,лиллар берилмаган. Шунингдек, астро-номияни укитиш методикасига баFишланган ук,ув адабиётлари таълим ни компьютерлаш-тиришга киришишдан олдин ёзилган. Хори-жий компьютер технологиялари ва интер-фаол моделлардан урта таълимда фойдала-ниш услубиётига баFишланган ишлар эса, ада-биётларда деярли учрамайди.

Тадцицот муаммосини цуйилиши. Асро-номия буйича укувчи талабаларни билимлар сифатини юкори даражага кутариб, борлик х,акида илмий дунёкарашлари ва умумма-даний даражаларини ривожлантириш зару-рати билан астрономияни укитишдаги намой-ишли компьютер моделлари ва янги компьютер технологиялар ишланмаларидан фойда-ланиб укитиш методикасини таълим ни замо-навий талаблари асосида етарлича ишлаб чикилмагани орасидаги тафовутни бартараф этиш астрономия курсини укитишдаги муам-молардан саналади.

Тадцицот мацсади. Астрономия курсини укитишда илFор хорижий интерфаол компьютер моделлари ва ахборот коммуникация технологияларидан фойдаланиб астроно-мик х,одисалар ва коинот х,акида замонавий тасаввурларни шакллантириш оркали илмий дунёкарашни ривожланишида самарали нати-жаларга эришадиган инновацион укув методикасини ишлаб чикишдан иборат.

Тадцицот вазифалари. Максадни амалга ошириш йулида куйидаги вазифаларни бажа-рилиши мух,им х,исобланади:

- укувчи талабаларга астрономия курсини укитиш методикаси буйича бажарилган ишларни тах,лил этиб, бу курсни укитишдаги асосий кийинчиликларни аниклаш;

- барча илFор хорижий ва МДХ мам-лакатларида астрономияни укитишда кулланилган янги информацион технологиялар ва компьютерли моделлар тажрибала-рини урганиб, уларни татбик этиш методикаси имкониятларини аниклаш;

1 Бегимкулов У.Ш. Педагогик таълимда замонавий инновацион технологияларини жорий этишнинг илмий-назарий асосолари // Фан-Т 2007. - б. 105.

- астрономия курсини урганишда динамик ва статик манзаралар намойишини ифо-даловчи слайдлар яратиш;

- хорижий информацион технологиялар укув материалларидан самарали фой-даланиш учун укувчи талабаларни ижодий кобилиятларини, масштабли фикрлашларини, билишга кизикишларини ривожлантиришга каратилган ва улар шахсига йуналтирилган укитиш методикасини такомиллаштириш.

Тадцицот методлари. Тадкикот метод-лари асосини таълим ни замонавий таълим от-концепцияси асосида ётувчи шах-сга йуналтирилган укитиш усуллари, педагогик тадкикотни методологияси буйича таълим отлар ва укув жараёнида информацион тех-нологиялардан фойдаланишга баFишланган Fоялар ётади. Шунингдек, тадкикот методлари уз ичига таълим муаммолари буйича х,ужжатлар, дастурлар, методик адабиёт-лар, укитишнинг техник воситалари, компьютер программалари, намойишли слайдлар ва телекоммуникацион технологиялар каби эле-ментларни олади.

Асосий цисм.

Маълумки, компьютерли моделлашти-риш бу шундай информацион технологи-яки, унинг ривожланиш даражаси, улар-дан укув жараёнида фойдаланиш даражаси-дан канча олдинда юради. Бундай технологик мах,сулотларни илмий ва реаллика якинлиги асосан улардаги мавжуд дастурлар ва фан буйича ахборот ва методик тажрибалар хуло-салари илмий изланишлар натижаларига асосланади.

Ахборот коммуникация технологиялари, айникса, астрономия фанини укитишда ута ах,амиятли булиб, х,озирги энг замонавий кузатув асбоблари билан аниклаш имкони булмаган турли объектлар ва жараёнларни илмий асосланган холда моделлаштириш оркали намойиш этиш мумкин. Ундан ташкари осмон жисмларини тез ёки секин руй беради-ган барча фазалардаги динамикаси жараён-ларини урганиш лозим булса, мультипликация ёрдамида бу жараёнларни намойиш этиш мумкин ва жараённи вакт буйича олдинга ёки оркага кайтариш имкони бор.

Хозирда булардан ташкари яна куплаб имкониятларга эга дастурларни укув жараё-

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2022, 6 (115)

нида куллаш учун Франция, АК.Ш, Германия, Англия ва бошка мамлакатлар университетла-рида тавсия этилган.

Бу дастурларни яна бир ах,амиятли томони шундаки, функционал имкониятлари ута кенг булиб, фойдаланувчи турли даражадаги интерфаол моделлар билан мулокотда була олади. Яъни интерфаоллик даражаси уму-мий урта таълим да астрономия укитиш маз-мунига мослаб танланиши хам мумкин ва фаоллик даражасини кутариб ОТМ ларда х,ам кулланиши мумкин. Урта мактаблар учун астрономия таълим мазмуни куйидаги тизимда булиши дунёкарашни ривожланти-риш максадига мувофик келади.

Куринадиган осмон ёритгичлари х,аракат конунлари - Куёш тизими - Коинот ва юлдуз-лар тузилиши ва эволюцияси. Хар бир булимни укитиш технологияси ривожланти-рувчи, муаммоли ва х,амкорликда укитишни уЙFунлашган холда олиб борилиши лозим. Бу материалларни самарали натижа билан укитиш учун куйидаги хорижий компьютер моделларидан энг макбулини танлаб тизимли укув методика асосида укув мавзулари мазмуни ёритиб борилиши лозим.

Жумладан, юлдузлар ва юлдуз туркум-ларини укитишда муваффакият билан электрон планетарий Stellarium дан фойдаланиш мумкин. Stellarium программасини http:// stellarium.org сайтидан бепул шахсий ком-пьютерга юклаб олса булади. У реал осмонни уч улчамли куринишда тиник курсатади. Бу дастур каталоглари 600 000 дан ортик юлдуз-лардан иборат булиб, яна кушимча милли-онлаб юлдузлар каталогини юклаш имкония-тига хам эга. Куёш тизимини барча планета-лари ва уларнинг асосий йулдошлари, реал Сомон йули ва бошка объектларни кузатиш мумкин. Куёш ва Ой тутилишидан тортиб реал атмосферани, куёш чикиши ва ботишини, энг мух,ими кузатув координатасини фойдаланувчи узи турган жойга урнатиб турли модел-лаштиришларни бажара олиш имкониятига хам эга булади.

Укувчиларга астрономия дарсларини Stellarium дан фойдаланиб ташкил этиш учун хар бир мавзуни намойиш этиш имкониятини программадан аниклаб олгач, компьютерли презентацияси билан биргаликда олиб бориш тавсия этилади. Мавзуни мустах,камлаш

учун бевосита амалий ишларни х,ам бажа-ришни самараси юкори булади. Бунинг учун Stellarium да х,амма имкониятлар бор. Амалий ишларни бажаришдан олдин унинг программа интерфейси билан танишиб про-граммага кириш, чикиш, горизонтал ва вертикал менюлари, вактни олдинга ва оркага суриш каби функциялари билан танишилади. Бевосита тажрибада лаборатория ишларини бажарилиши укувчиларни х,аёт амалиётида улардан фойдаланиш куникмаларини шак-ллантиради. Масалан, куёшни куринадиган х,аракатига караб уз координатини аниклашни курадиган булсак, Stellarium дан шимол ва жануб ярим шарларидаги х,амда кутбда ва экватордаги кузатувчилар куёш х,аракати йуналишини аниклаб ер сиртини каеридан кузатаяпганларини топа оладилар. Бунга ухшаш куплаб тажрибалар утказиш имкониятлари мавжуд. Буларнинг афзаллиги шундаки, укувчилар программадан фойдаланишни урганиб олганларидан сунг мустакил тарзда кизикиш билан турли кизиктирган саволлар жавобини топишга урганиб борадилар.

Укувчилар дунёкарашини кенгайтириш максадида булардан ташкари яна Сelestia программасидан хам фойдаланиш мумкин. Бу программа модели ёрдамида реал вакт тар-тибида сунъий йулдош улчамларидан тортиб, галактикаларгача булган объектларни кузатиш имкони мавжуд. Фойдаланувчи бу виртуал планетарийда коинот буйлаб бемалол саёх,ат килиши х,ам мумкин. У Куёш тизимини ва 100 000 дан ортик юлдузларни, 10 000 галакти-каларни акслантира олади. Унинг ёрдамида видео роликлар, ургатувчи сценарийлар ёзиш мумкин. Коинот х,акида телекурсатувлаЗр ^ам тайёрланади. Шахсий компьютерга уни бепул куйидаги сайтдан олинади www.shatters.net.

Бошка бир WordWide Telescope (WWT) Телескоп программа планетарийда осмон юлдузлар харитасини батафсил фотография-сини курсатиш имконияти мавжуд. Шунинг-дек, унинг ёрдамида Куёш тизимидаги жисм-лар сиртлари фотографиясини олиш ва Ер х,амда коинот буйлаб саёх,ат килиш мумкин. Унинг кучли томони истаган вактда, вактнинг берилган моментидан токи эрадан 4000 йил олдинги давригача осмон х,одисаларини моделлаштира олиши саналади. Уни https://

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2022, 6 (115)

worldwidetelescope.org/webclient/ сайтдан бепул юклаб олиш мумкин.

Юкоридаги планетарий программалари ёрдамида юкори синфларда укитиладиган астрономияни Планеталар х,аракат конунлари, Ер ва Ой, Планеталар йулдошлари, Куёш тизимида кичик жисмлар, Юлдузларни физик характеристикалари, Юлдузлар эво-люцияси, Олам тузилиши, Коинот эволюци-яси, Коинотда х,аёт каби мавзуларни укитиш методлари такомиллаштирилиб намойишли тарзда машFулотларни олиб бориш тав-сия этилди . Айтиш керакки, таклиф этил-ган планетарийлар программалари укув жараёнида куллаш учун умумийликка эга ва уларга максадга караб кушимчалар киритиш хам мумкинлиги учун х,озирда илFор хори-жий мамлакатларда энг куп мурожаат эти-лаяпган моделлар х,исобланади. Шунингдек айрим мавзу ёки жараёнларни акслатирувчи куйидаги Lunar Orbiter Photographic Atlas of the Moon» (http://www.lpi.usra.edu/research/ lunar_orbiter/),Orbiter (orbit.medphys.ucl.ac.uk) Apollo (http://www.nasa.gov.) программа-лардан хам муваффакият билан фойдаланса булади.

Тажриба натижалари ва му^окамалар.

Юкорида курсатилган хорижий компьютер программалари Stellarium, Virtual Moon Atlas, Star Walk-Осмон ва юлдузлар атласи, Се^Ш кабилардан фойдаланишни ва биз яратган Астрономиядан куёш тизими элементларини х,аракати оркали дунёкарашни шаклланишига оид "Куёш тизими" номли электрон кулланма х,амда виртуал лабораториялар ишларини укитиш усулларини такомиллаштириш оркали астрономия курсини укитишдаги натижа-лар самарадорлигини ва Самода руй беради-ган х,аракат конуниятлари х,акида тасаввурлар шаклланиб, илмий дунёкарашлар даражасини аниклаш максадида дастлаб педагогик эксперимент утказиш шароитлари, максади, вази-фалари белгиланиб, унда куп йиллик астрономия укитиш жараёнида аникланган камчили-клар хам инобатга олинди.

Педагогик тажриба утказишнинг асосий максади астрономия мавзуларини укитишда укувчи талабаларда замонавий илмий дунёкарашни шаклланишида юзага келадиган муаммоларни аниклаш ва уларни х,ал этишда

хорижий информацион компьютер техноло-гияларидан фойдаланиш асосида астрономияни укитишда такомиллаштирилган методика самарадорлигини текширишдан иборат булди.

Педагогик тажрибалар уч боскичда булиб, биринчи боскич 2016-2018 йилларда Наманган шах,ар мактабларида астрономия укитиш методлари, назарий ва амалий машFулотларни реал х,олати урганилиб, улар асосида аникланган муаммоларни х,ал этишда информацион технологиялар ютукларидан фойдаланиш зарурати аникланди ва улар асосида астрономияни укитиш методикаси тако-миллаштирилди.

Иккинчи боскич 2018-2020 йилларда укув материалларини урганиш тажрибаси утказилиб укув мавзулари мазмуни ва укитиш воситалари информацион технологиялар билан бойитиб такомиллаштирилган укитиш методикаси буйича Наманган вилояти Наманган шахар 7-умумий урта таълим мактаби хамда 31- умумий урта таълим мактаблари ва Андижон вилояти Избоскан тумани 16-уму-мий урта таълим мактаби х,амда 42-умумий урта таълим мактабларида астрономия фани укитувчиларига методик курсатма ва тав-сиялар хамда семинарлар ташкил этилиб, укувчиларни астрономияни урганиш буйича синовлар олиб борилди.

2021-2022 йилларда учинчи назорат боскичида назорат тажрибалари утказилди. Бунда экспериментал ва назорат гурух,ларида астрономия курси укитилиб педагогик тажриба натижалари статистик тах,лил этилди (1-жадвал).

Ишлаб чикилган методик курсатмалар асосида утказилган умумий педагогик тажрибалар натижаларини курсатишича, ишлаб чикилган астрономия фанини интерфаол моделлар асосида укитиш методикасини самарадорлиги юкори булиб, укув сифати 32 % ортгани кузатилди. Укитишни натижадор-лик мезони сифатида жавобларни мантикли, тизимли, аник асослай олиш, англаб олган-лик, билимни пухталиги каби х,олатлар белги-ланди.

Астрономияни турли хорижий компьютер моделларидан фойдаланиб укитишнинг амалий ах,амияти шундаки, осмон жисмларини намойишли тарзда урганган укувчи талаба-

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2022, 6 (115)

1-жадвал. Тажриба ва назорат гурух,и ук,увчиларининг астрономия курси буйича узлаштириш курсаткичлари

Курсаткичлар Тажриба гурухи Назорат гурухи

Бах,о киймати 5 4 3 2 5 4 3 2

Мос бахолар сони 43 87 60 23 7 14 117 69

Бахоларнинг урта арифметик киймати Х* = 3,7 Х =2,8

Самарадорлик коэффициенти h = Х* / Х* = 1,32

Х нинг ишончлилик оралиFи 3,69< Х* <3,72 2,78< Х <2,82

ларни дунёкарашлари шаклланиб, мустакил тарзда муаммоларга ечим топа оладиган даражадаги заковатга эга булиб борадилар.

Хулосалар.

Хорижий компьютер программалари - Stellarium, Виртуал атлас, Осмон атласи, Celestia ва янги яратилган электрон кулланма хамда виртуал лабораторияларни астрономи-яни укитишда самарадор натижаларга элтувчи укув методлари ишлаб чикилди.

Барча компьютер моделларини укув жара-ёнига татбик этиш учун ишлаб чикилган мето-

дика марказида укув материаллари мазмуни ётади ва бунда укувчи талабалар укув фао-лиятини ташкилотчиси булади. Компьютер эса, информацион технологиялардан фойда-ланиш функциясини бажаради. Астрономия курси укув материалларини яратилган ресурс-лар ва хорижий компьютер дастурларини татбикида замонавий укув методлари билан бойитилиши ва уларни намойишли тарзда укитилиши укувчи талабалар билим савия-сини кутариб илмий дунёкарашини ривожла-нишига ва укув урганиш жараёнини фаоллаш-тиришга олиб келиши аникланди.

Фойдаланилган адабиётлар:

1. Pasachoff J.M., Ros R.M., Pasachoff N. Innovation in astronomy education //Innovation in Astronomy Education. - 2013.

2. Prather E.E., Rudolph A.L., Brissenden G. Teaching and learning astronomy in the 21st century //Physics Today. - 2009. - Т. 62. - №. 10. - с. 41-47.

3. Емец Н.П. О роли факультативных занятий по астрономии в формировании научного мировоззрения современных школьников // Вестник Ленинградского областного института развития образования. — 2005. — № 2. — с. 104-108.

4. Qo'chqorov H.O., Yusupov D.A. Fundamental fanlarni o'qitish samaradorligini oshirishning dolzarb muammolari va yechimlari //Academic research in educational sciences. - 2021. - Т. 2. - №. 11. - с. 448-455.

5. Емец Н.П. Возможности использования моделирующих программ при изучении астрономии // Современные проблемы развития и методики преподавания естественных и точных наук: Материалы Всероссийской научнометодической конференции Уссурийск, 1719 декабря 2008 г. Уссурийск: Издво УГПИ, 2008. с. 1821.

6. Холбоева Н.Б., ТурFунов С.Т., Кучкаров О.Х. Астрономия фанини укитишда компьютер ахборот технологияларининг урни // Современное образование (Узбекистан). - 2020. - №. 9 (94). - С. 88-93.

7. Ishmuhamedov R., Abduqodirov A., Pardaev A. Ta'limda innovatsion texnologiyalar (ta'lim muassasalari pedagog-o'qituvchilari uchun amaliy tavsiyalar). - T.: Iste'dod, 2008. -180 b.

8. Бегимкулов У.Ш. Педагогик таълимда замонавий инновацион технологияларини жорий этишнинг илмий-назарий асосолари // Фан-Т 2007. - б. 105.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2022, 6 (115)

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.