Научная статья на тему 'КОМПОЗИТОР С. ХАЙИТБОЕВНИНГ ҲАЁТИ ВА ИЖОДИЙ ЙЎЛИ'

КОМПОЗИТОР С. ХАЙИТБОЕВНИНГ ҲАЁТИ ВА ИЖОДИЙ ЙЎЛИ Текст научной статьи по специальности «Искусствоведение»

CC BY
105
7
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Область наук
Ключевые слова
вокал / қўшиқ / ашула / санъат / комедия / чолғу / оркестр / композитор / созанда. / vocal / song / singing / art / comedy / instrument / orchestra / composer / musician.

Аннотация научной статьи по искусствоведению, автор научной работы — F. Ikromova

Ушбу мақолада Ўзбекистонда хизмат кўрсатган санъат арбоби, профессор, композитор Султон Ҳайитбоевнинг замонавий профессионал композитори сифатида ўзбек мусиқа оламида тутган ўрни ҳамда унинг ўз асарларида мусиқали драма жанрига алоҳида эътибор, шунингдек ўзига ҳос ижодий йўналиши ва бизга қолдирган бой маданий мероси хақида сўз юритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE LIFE AND OEUVRE OF THE COMPOSER S. KHAYITBOEV

This article tells about the role of the honored artist, professor, composer Sultan Hayitboev in the world of Uzbek music as a modern professional composer, as well as his special attention to the genre of musical drama in his works, as well as his unique creative direction and the rich cultural heritage that he left us.

Текст научной работы на тему «КОМПОЗИТОР С. ХАЙИТБОЕВНИНГ ҲАЁТИ ВА ИЖОДИЙ ЙЎЛИ»

UIF-2022: 8.2 SCIENCE AND INNOVATION 2022

ISSN: 2181-3337 INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL №4

КОМПОЗИТОР С. ХАЙИТБОЕВНИНГ ^АЁТИ ВА ИЖОДИЙ ЙУЛИ Фарангиз Икромова Йигитали кизи

Фаргона давлат университети "Санъатшунослик" факултети "Мусина таълими " йуналиши

3-курс талабаси https://doi org/10.5281/zenodo.6912048

Аннотация. Ушбу макрлада Узбекистонда хизмат курсатган санъат арбоби, профессор, композитор Султон Х^айитбоевнинг замонавий профессионал композитори сифатида узбек мусица оламида тутган урни уамда унинг уз асарларида мусицали драма жанрига алоуида эътибор, шунингдек узига уос ижодий йуналиши ва бизга цолдирган бой маданий мероси хацида суз юритилган.

Калит сузлар: вокал, цушиц , ашула, санъат, комедия, чолгу, оркестр, композитор, созанда.

ЖИЗНЕННЫЙ И ТВОРЧЕСКИЙ ПУТЬ КОМПОЗИТОРА С. ХАЙИТБОЕВА

Аннотация. В данной статье рассказывается о роли заслуженного артиста, профессора, композитора Султана Хайитбоева в мире узбекской музыки как современного профессионального композитора, а также его особом внимании к жанру музыкальной драмы в своих произведениях, а также его уникальном творческом направление и богатое культурное наследие, которое он оставил нам.

Ключевые слова: вокал, песня, пение, искусство, комедия, инструмент, оркестр, композитор, музыкант.

THE LIFE AND OEUVRE OF THE COMPOSER S. KHAYITBOEV

Abstract. This article tells about the role of the honored artist, professor, composer Sultan Hayitboev in the world of Uzbek music as a modern professional composer, as well as his special attention to the genre of musical drama in his works, as well as his unique creative direction and the rich cultural heritage that he left us.

Keywords: vocal, song, singing, art, comedy, instrument, orchestra, composer, musician.

КИРИШ

Узбекистонда хизмат курсатган санъат арбоби, профессор, композитор СДайитбоев замонавий профессионал композитори сафига 60-йилларнинг бошида кириб келди. Унинг дилрабо кушик ва ашулалари, чолгу куйлари, оркестр учун ёзган асарлари, мусицали драма ва комедиялари, симфоник ва вокал-симфоник асарлари мухлислар калбидан муносиб урин олган.

ТАДЦЩОТ МАТЕРИАЛЛАРИ ВА МЕТОДОЛОГИЯСИ

Султон Хайитбоев Хоразм вилоятининг Янгиарик туманида 1926 йилнинг 5 май куни дехкон оиласида таваллуд топди. Уболалигида ота - онасидан етим колиб, аммасиникида тарбияланди. Кишлок мактабида етти йил укиди. Ёшлигидан мусидага мехр куйди, мактаб ва туман мусида тугарагига катнашиб, гижжак ва доира чалишни урганди. Тугма истеъдод сохиби Султонбой ёш булишига карамай, Янгиарик туманидаги «Колхоз театри» да созанда булиб, катталар ёнида ишлади. 1941 йили Иккинчи жахон уруши бошланиши билан театр ёпилиб, далада мехнат килди, буш вактларида мусика билан шугулланди. 1945 -49 йиллари Тошкентда ички кушинлар сафида харбий хизматини бажо этди. Султонбой уша дамлар хакида куйидагича хикоя килган: «Харбий хаваскорлар ансамбли» репертуар дастурида узбек халк мусикаси билан бирга Ю. Ражабий, Т. Жалилов, К. Жабборов, С. Калонов, Ф. Содиков. Н. Хасанов, М. Ниёзов, П. Рахимов, Т. Содиков, М. Левиев, С. Юдаков каби композиторларнинг

UIF-2022: 8.2 SCIENCE AND INNOVATION 2022

ISSN: 2181-3337 INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL №4

кушик ва куйлари мавжуд эди. Мазкур бастакорларнинг ижодлари менга жуда хам таъсир килди. Мен хам шуларга ухшаган бастакор булишни орзу килар эдим. Чунки узим хам куйлар басталашга интилиб, бир неча куй ва кушикларим ансамбл ижросида жаранглади. Оврупа нота ёзувини узлаштиришга харакат кила бошладим ва менинг ишимда бурилиш руй берди. Мусика санъатига мехрим янада ошди, мусикачи булишга карор килдим».

Композитор булиш орзуси билан С. Хайитбоев 1949 - 50 укув йили Х,амза номидаги Тошкент мусика билим юртининг гижжак синфи ва мусика назарияси булимига укишга кирди. Мусика назарияси ва композиторлик мутахассислиги буйича С. Бобоев ва Б. Гиенколардан сабок олди. Бир йилдан сунг С. Хайитбоевнинг маслахати билан узбек халкининг севимли санъаткорлари Комилжон Отаниёзов ва Матниёз Юсуповлар хам шу укув даргохига келдилар. Укиш даврида бу уч огайни концертлар уюштириб, халкка хизмат килдилар. 1952 йили Узбекистон халк артисти Ю. Ражабий радио кошидаги Узбек халк чолгу ансамблига С. Хайитбоевни ишга таклиф килди. «Давр такозоси билан, — дейди С. Хайитбоев, — мен талаба йигит бу ансамблда узбек мусика санъати намояндалари билан ёнма - ён утириб, улардан мусика сирларини урганишни, мулокотда булишни хаёлимга хам келтирмаган эдим. К. Отаниёзов ва Ю. Ражабий ансамблларида ишлашга муяссар булганимдан бахтиёр эдим. Уларнинг ансамбллари Хоразм, Бухоро ва Фаргона, Тошкент анъанавий мусика йуналишларини узлаштиришда мен учун катта мактаб булди».

Билим юртини 1955 йили тугатгач, Тошкент давлат консерваториясининг композиторлик факултетига укишга кирди, профессор Б. Б. Надеждин синфида тахсил курди ва 1960 йили укишни битирди. Шу йили Узбекистон маориф вазирлиги кошидаги педагогика илмий текшириш институтида мусика ва бадиий санъат булими мудири лавозимига тайинланди. 1962 йилдан эса М. Крриёкубов номидаги Узбек давлат филармониясининг мусика булимига мудирлик килди. Композиторлик махоратини янада ошириш максадида у 1965 йили консерваториянинг аспирантурасида Узбекистон халк артисти, профессор А. Козловский рахбарлигида тахсил ола бошлади ва 1968 йили битирди. Шу йилдан бошлаб консерваторияда муаллимлик килди. 1975 йилдан бошлаб, то умрининг охиригача А. Кодирий номидаги Тошкент давлат маданият институтида чолгулаштириш ва партитура укиш кафедрасини бошкарди.

ТАДЦЩОТ НАТИЖАЛАРИ

Бастакорнинг ижодида кушик ва мусикали драма жанрлари устун туради. У ижодининг 40 йилдан ортик даврида кушикчилик санъатига эътиборини каратди. Замондош шоирлар билан хамкорликда, турли мавзуларда жуда куп кушик, ялла ва ашулалар яратди. Шуниси диккатга сазоворки, композитор кушикларини машхур хонандалар ва ижрочи жамоаларнинг илтимосларига кура яратиб, уларнинг репертуарларини бойитди. Масалан, Узбекистон халк артистлари — Олмахон Х,айитова ижросида «Узбекистон гуллари» (А. Бобожонов сузи), «Узбекистон сузлагай» (Н. Нарзуллаев сузи), «Хаёл» (Э. Охунова сузи), «Утмасмикан» (Нилуфар сузи), Коммуна Исмоилова ижросида «Эй, сохиб - дил» (Т. Тула сузи), «Сузим айтаман» (халк сузи), «Истар» (Э. Самандаров сузи), Султонпошша Удаева ижросида «Хивам, менинг дустларим» (Э. Самандаров сузи), ^увондик Искандаров ижросида «Эсингдами» (Миртемир сузи), Узбекистонда хизмат курсатган артистлар: Хадя Юсупова ижросида «Ургилай ёр, буйингдан» (А. Исроилов сузи), «Ох, агар курсам яна», (Х. Бойкаро сузи), «Овозингни эшитганда» (Т. ^аххор сузи), М. Дадабоева ижросида «Узбекистоним» (Ж. Жабборов сузи), хонанда Озода Ёрова ижросида «Кечма мухаббатдан» (Э. Самандаров сузи),

UIF-2022: 8.2 SCIENCE AND INNOVATION 2022

ISSN: 2181-3337 INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL №4

FaHH^oH Bax,o6oB H^pocuga «^anaM Komra» (n. MyMHH cy3u) Ba 6omKa xoHaHganap u^pocuga кoнцеpт gacTypnapuga paguo э$нp TynKHHnapuga ^apaHrna6 KenMoKga. EynapgaH TamKapu, «Ha3rH» BOKan - xopeorpa^HK aHcaM6nu Ba y36eK xanK nonFynapu opKecTpHHHHr u^po gacTypuga KOMno3HTopHHHr 6up TanaM KymuKnapu ypuH onraH.

MY^OKAMA

1991 - 99 Munnapga Э. CaMaHgapoBHHHr cy3napura «CoFHHHm», «TOngy3 6unaH», «Hcrap», «YMHg FyHnacH», «Kerna, Myx,a66aT», E. EoMKo6unoBHHHr cy3napura «Eu3 TeMyp aBnogHMH3», PatHo Y3OKOBa cy3ura «Ba$o KunMagu», XycaMH EoMKapo Fa3annapura «ApMOH 6ynMacuH», «PaBmaH aMnarun», «Arap KypcaM «Ha», «^aMonHHrgaH Ky3HM paBmaH» Ka6u KymHK Ba KyMnap apaTgu. KoMno3HTopHHHr KymuKnapu 1985 Munga F. FynoM Hampuemga «Y36eKHcTOH cy3naraM» homh 6unaH Maxcyc TynnaMga Ba Typnu 6omKa TynnaMnapga non этнnraн.

1962 Munu C. X,aMHT6oeB 6acTaKop K. ®a66opoB 6unaH xaMKopnuKga «Hogupa» (X. Pa33oKoB ntecacu) MycuKanu gpaMacuHH apaTgu. Acap Ahah^oh MycuKanu TeaTpuga cax,Ha ro3HHH KypraHgaH 6omna6 KoMno3HTopHHHr H^oguga KaTTa 6ypunum 6yngu. Y my «aHpra Mex,p KyMgu Ba Munnap gaBoMHga 14 Ta MycHKanu gpaMa, HKKHTa MycuKanu KoMegua Ba ynTa TeneBH3uoH cneKTaKnra MycuKa 6acTanagH. YHHHr cax,Ha acapnapu MyKHMuM HoMugaru MycuKanu TeaTpga Ba BunoaT TeaTpnapuga cax,Ha ro3HHH Kypgu. MacanaH, OraxuM HoMHgaru Xopa3M BunoaT TeaTpu 1964 Munu «CyHrrH xoh» (A. Eo6o^oh Ba M. MyxaMegoBnap ntecacH) MycuKanu gpaMaHH, my Teaip «aMoacu 1972 Munu «^yganap» (Y.Pamug ntecacu) MycuKanu KoMeguaHH, 1973 Munu «May3epnu KH3» (TO. TOcynoB ntecacu), 1985 Munu «AxMag 6unaH OK6unaK» (T. Mup3a ntecacu), Eo6yp HoMHgaru AHgu^oH BunoaT TeaTpH 1969 Munu «CanTaHaT my6xaga» (ffl. Catgynno ntecacu), 1971 Munu OapFoHa BunoaT TeaTpH «^MnoB ToHru» (TaMKHH ntecacu) Ba 1973 Munu «3aBKHM» (K. Max,KaMoB ntecacH), Anumep HaBouM HoMHgaru HaMaHraH BunoaT TeaTpu 1976 Munu «Myxa66aT egropu» (M. Ha3apoB ntecacu) Ba 1979 Munu «Oap3aHg ge6» (Y. Pamug ntecacu), M. TomMyxaMegoB HoMHgaru ^amKagape BunoaTH TeaTpu 1978 Munu «HoporGoHnap» (M. Ha3apoB ntecacu) MycHKanH gpaManapuHH, TO. Pa«a6uM HoMugaru Cupgape BHnoaT TeaTpu 1990 Munu «Hkkh omuK 6up 6ynca» (T. Kaxxop ntecacu) MycuKanu KoMeguaHH ToMoma6uHnapra xaBona KunraH эgн. MyKHMuM HoMugaru MycuKanu TeaTp «aMoacuHH эca 1966 Munu ^«EaFpHTom» (X. YMapoB ntecacu), 1975 Munu «TypKMaH KH3H» (TaMKHH ntecacu), 1994 Munu ^«Xap khmkh Ba$o KHnca» (X. MyxaMMag ntecacu), 6acraKop A. HcMounoB Ba KoMno3HTop M. Ora^oHoBnap xaMKopnuruga e3unraH «EamopaT» CaMaHgapoB ntecacu) MycuKanu gpaManapu 1995 Munu cax,Ha W3HHH Kypgu. 1967 Munu «YBaMcuM» (T. ^ocuMoBa ntecanapu), 1971 Munu «,3HnHcToHHM MeHHHr^>, 1984 Munu ^«Mampa6» (Ann ^aMon ntecacu) TenecneKTaKnnapra MycuKa 6acTanagu.

XY^OCA

KoMno3HTop C. XaMuT6oeBHHHr cKpunKa Ba chm^ohhk opKecTp ynyH кoнцepт, chm^ohh«, chm^ohhk croHTa, py6o6 Ba y36eK xanK opKecTpu ynyH ^<Koнцepтnн nupuK nteca», y36eK xanK nonFynapu opKecTpu ynyH ynTa croHTa, y36eK xanK nonFynapu Ba goupa ynyH «^oupa paKc ntecacu», KamKap py6o6u Ba ^opTenuaHo ynyH «Eannaga», ^opTenuaHo ynyH nteca, вapнaцнa, npenrogua, ^yra Ka6u acapnap MycHKa MaKTa6nap yKyB gacTypnapura KupuTunraH. Y36eK MyMTo3 «Oepy3 1 Ba 2»hh, «AnHKaM6ap», «To6oh aMnaca^> Ba «KengHM» amynanapuHH aKKa xoHaHga Ba ^opTenuaHo ynyH MocnamTupraH. Eonanap ynyH «TypHanap», «Op3y», «Ykh, 6unuM on», ^«KuMHHHr xaTH nupofinu», ^«HHTepHaTnunap KymuFH» Ka6u KymuKnapu aKKa u^ponu Ba 6onanap xop «aMoanapuHHHr penepTyap gaciypnapugaH ^;oM onraH. C. XaMuT6oeB 1960 - 64 Munnapga T. XycauHoB 6unaH xaMKopnHKga yMyMTatnuM MaKTa6napHHHr 5 Ba 6 - cuH^napu ynyH ^«MycHKa»

UIF-2022: 8.2 SCIENCE AND INNOVATION 2022

ISSN: 2181-3337 INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL №4

дарслигини яратди ва нашрдан чикарди. Султон Х,айитбоев 1988 йили «Узбекистонда хизмат

курсатган санъат арбоби» фахрий унвони, шунингдек, бир неча медаллар билан такдирланган.

REFERENCES

1. Музыкально- энциклопедический словарь. Москва. 1990 г.

2. Ф.Кароматов. Вопросы музыкознания (материалы симпозиума) 1980 г.

3. А.Жабборов. Узбекистон бастакорлари ва мусикашунослари. Тошкент.2004.

4. Ю.Ражабий. И. Акбаров. Узбек халк мусикаси тарихи, (Укитувчи). 1981 йил.

5. M.Achildiyeva 2021 Academic Yunus Rajabi and His Scientific Heristage Annals of Romanian Society for Cell Biology 25(4) 9092-9100

6. Achildiyeva M, Xojimamatov A, Ikromova F (2022) Shashmaqom saboqlari: "Navo" maqomi xususida. INTERNATIONAL JOURNAL FOR ENGINEERING AND MANAGEMENT RESEARCH 11(01) 55-58

7. Achildiyeva M, Ikromova F (2021) ABOUT MAHMUDJON TOJIBOYEVS PEDAGOGICAL ACTIVITY GALAXY INTERNATIONAL INTERDISCIPLINARY RESEARCH JOURNAL (GIIRJ) 9(5) 240-244

8. Achildiyeva M, Ikromova F (2021) TANBUR ONE OF ANCIENT INSTRUMENTS GALAXY INTERNATIONAL INTERDISCIPLINARY RESEARCH JOURNAL (GIIRJ) 9(6) 302-308

9. Achildiyeva M, Ikromova F(2022) CHOIR ART IN UZBEKISTAN BOTIR UMIDJONOV (EURASIAN JOURNAL OF HUMANITIES AND SOCIAL SCIENCES 7 54-56

10. Achildiyeva M, Ikromova F (2021) "The third renaissance towards ascending" EUROPEAN SCHOLAR JOURNAL "An open access, peer reviewed multidisciplinary journal" 2 (9) 17-20

11. Maxfuzakhon Karimova, Muyassarkhon Achildiyeva, Farangiz Ikromova (2021) USE FROM REDAGOGICAL TECHNOLOGIES IN MUSIC LESSONS EUROPEAN SCHOLAR JOURNAL "An open access, peer reviewed multidisciplinary journal" 2 (4) 460-463

12. Achildiyeva M, Xojimamatov A,Yuldasheva D, Ikromova F (2021) Uyghur Folk Singing Genre Turkish Online Journal of Qualitative Inquiry 12 (10) 3509-3517

13. Ikromova F O'ZBEKISTON XALQ HOFIZI OCHILXON OTAXONOVNING HAYOT YO'LI CHIZGILARI. INNOVATIVE DEVELOPMENT IN THE GLOBAL SCIENCE Vol. 1 No. 3 (2022): 151-156

14. Achildiyeva M, Ikromova F РЕЙНГОЛЬД ГЛИЭР ВА ТОЛИБЖОН СОДЩОВНИНГ«ЛАЙЛИ ВА МАЖНУН» ОПЕРАСИДА МА^ОМ ЙУЛЛАРИНИНГ ^УЛЛАНИЛИШИ UIF-2022: 8.2 SCIENCE AND INNOVATION ISSN: 2181-3337 INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL 2022 №4 23-28 bet

15. Xojimamatov A, Ikromova F МУСЩИЙ СА^НАВИЙ АСАРЛАРНИНГ ИЖРОЧИЛИК МУАММОЛАРИ (УЗБЕКИСТОН КОМПОЗИТОРЛАРИ ИЖОДИ МИСОЛИДА) UIF-2022: 8.2 SCIENCE AND INNOVATION ISSN: 2181-3337 INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL 2022 №4 29-33 bet

16. Ikromova F SHASHMAQOMDA TURKUM ASAR TARONALARI UIF-2022: 8.2 SCIENCE AND INNOVATION ISSN: 2181-3337 INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL 2022 №4 29-33 bet.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.