Научная статья на тему 'КОМПОЗИТОР ТОЛИБЖОН СОДИҚОВ ҲАЁТИ ВА ИЖОДИЙ ЙУЛИГА ЧИЗГИЛАР'

КОМПОЗИТОР ТОЛИБЖОН СОДИҚОВ ҲАЁТИ ВА ИЖОДИЙ ЙУЛИГА ЧИЗГИЛАР Текст научной статьи по специальности «Искусствоведение»

CC BY
142
15
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Область наук
Ключевые слова
симфоник / санъат / чолғу / оркестр / пьеса / драма ашула мақом / қўшиқ / опера театр / дутор / танбур / най / балет. / symphonic / art / musical instrument / orchestra / pesa / dramatic singing status / song / opera house / dutor / tanbur / flute / ballet.

Аннотация научной статьи по искусствоведению, автор научной работы — F. Ikromova

Ушбу мақолада Ўзбекистон халқ артисти, давлат мукофоти совриндори, композитор ва дирижёр Толибжон Содиқовнинг барчага ўрнак бўла оладиган хаёт йўли ва ижодий фаолияти шу билан биргаликда ўзининг беқиёс ва сермазмун асарлари билан замонавий ўзбек мусиқа маданияти ривожланишига қўшган улкан ҳиссаси тўғрисида сўз юритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

LINES OF THE LIFE AND CREATIVE PATH OF THE COMPOSER TOLIBJON SODIKOV

This article tells about the exemplary life and creative activity of the People's Artist of Uzbekistan, laureate of the state award, composer and conductor Tolibjon Sodikov, as well as his great contribution to the development of modern Uzbek musical culture with his incomparable and meaningful works.

Текст научной работы на тему «КОМПОЗИТОР ТОЛИБЖОН СОДИҚОВ ҲАЁТИ ВА ИЖОДИЙ ЙУЛИГА ЧИЗГИЛАР»

UIF-2022: 8.2 SCIENCE AND INNOVATION 2022

ISSN: 2181-3337 INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL №4

КОМПОЗИТОР ТОЛИБЖОН СОДИЦОВ ХДЁТИ ВА ИЖОДИЙ ЙУЛИГА

ЧИЗГИЛАР Фарангиз Икромова Йигитали кизи-

ФарFOна давлат университети "Санъатшунослик" факултети "Мусина таълими " йуналиши

3-курс талабаси https://doi org/10.5281/zenodo. 6908278

Аннотация. Ушбу мацолада Узбекистан халц артисты, давлат мукофоти совриндори, композитор ва дирижёр Толибжон Содицовнинг барчага урнак була оладиган хаёт йули ва ижодий фаолияти шу билан биргаликда узининг бециёс ва сермазмун асарлари билан замонавий узбек мусица маданияти ривожланишига цушган улкан щссаси тугрисида суз юритилган.

Калит сузлар: симфоник, санъат, чолгу, оркестр, пьеса, драма ашула мацом, цушиц опера театр, дутор, танбур, най, балет. ЛИНИИ ЖИЗНЕННОГО И ТВОРЧЕСКОГО ПУТИ КОМПОЗИТОРА ТОЛИБДЖОНА

СОДИКОВА

Аннотация. В данной статье рассказывается об образцовой жизни и творческой деятельности Народного артиста Узбекистана, лауреата государственной премии, композитора и дирижера Толибджона Содикова, а также о его большом вкладе в развитие современной узбекской музыкальной культуры своими бесподобными и содержательными произведениями.

Ключевые слова: симфонический, искусство, музыкальный инструмент, оркестр, песа, драматический певческий статус, песня, оперный театр, дутор, танбур, флейта, балет. LINES OF THE LIFE AND CREATIVE PATH OF THE COMPOSER TOLIBJON SODIKOV

Abstract. This article tells about the exemplary life and creative activity of the People's Artist of Uzbekistan, laureate of the state award, composer and conductor Tolibjon Sodikov, as well as his great contribution to the development of modern Uzbek musical culture with his incomparable and meaningful works.

Keywords: symphonic, art, musical instrument, orchestra, pesa, dramatic singing status, song, opera house, dutor, tanbur, flute, ballet.

КИРИШ

Узбекистан халк артисти, Давлат мукофоти совриндори, композитор ва дирижёр Толибжон Содиков замонавий узбек профессионал мусика санъатига 1920 йилларнинг бошида кириб келди. Устозлардан санъат сирларини урганди, укиди, дутор, танбур, най каби чолFуларда мохир ижрочи сифатида танилди. Узининг ижодий, ташкилотчилик ва жамоатчилик фаолияти билан мусика санъатимизнинг ривожланишига биринчилар каторида тамал тошини куйди. Унинг яратган кушик, романс, симфоник ва вокал симфоник асарлари, айникса, мусикали драма ва опералари яккахон, концерт ва театр жамоалари репертуарини бойитди.

ТАДКЩОТ МАТЕРИАЛЛАРИ ВА МЕТОДОЛОГИЯСИ

Содиков Толибжон Самарканд шахрида зиёлилар оиласида 1907 йилда таваллуд топди. У эски мактабда 7 ёшидан бошлаб укиди, 1920 йилдан янги мактабда укишини давом эттирди. Бу ерда ташкил топган мусика тугарагига катнашади. ТуFма истеъдод сохиби мусика, адабиёт ва тарихга мехр куйган Толибжон астойдил укиди, тинимсиз дутор ва танбурда машк килиб, тез орада хаммани хайратда колдира оладиган ижрочи сифатида танилди. 1924 йили Самарканд Узбекистон Республикасининг пойтахти деб эълон килинган йили Толибжоннинг

UIF-2022: 8.2 SCIENCE AND INNOVATION 2022

ISSN: 2181-3337 INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL №4

такдирида хам кескин бурилиш руй берди. Пойтахтда маданият ва санъат муассасаларига эътибор каратилиши билан санъат гурухлари, театр ва концерт ташкилотлари, бадиий хаваскорлик тугараклари бирин - кетин пайдо булади ва улар уртасида танловлар утказиш анъанага айлана бошланди. Толибжон шахардаги санъат гурухларига кушилиб, концертларда катнашар эди. 1927 йили Самаркандда машхур, келгусида Узбекистон халк артисти Али Ардобус (Иброхимов) ёш хаваскор санъаткорлардан «Кук куйлаклилар» тугарагини тузди. Мусика рахбари этиб Толибжон Содиковни таклиф этди. Мазкур тугарак келгусида санъатимиз намояндалари Дони Зокиров, Манас Левиев, Исохор Окилов, Наби Хасанов, М. Халилов, Асрор Жураев, Вохид Абдуллаев, Жалол Обидов, Мирбобо Зиёев, Микоел Калантаров ва бошкалар катнашдилар. 1925 йилда Самарканд мусикали театрига Тошкент халк консерваториясини битирган Юнус Ражабий мусика рахбари этиб тайинланди. Шу йилдан бошлаб Толибжон Содиков устоздан най чалишни урганди ва театр созандалар ансамблида катнашиб турди. 1928 йилдан бошлаб найчи булиб театрда ишлади. 1930 йили сахна юзини курган «Богбон киз» (С.Абдулла пъесаси) спектакли учун у мусика басталади. 1928 йили Самаркандда Н.Миронов рахбарлигида Узбекистон мусика ва хореография илмий тадкикот институти ташкил топди. Биринчи талабалар каторида Т.Содиков хам бор эди. Бу даргохда у устозлардан: Ота Жалол Назиров, Домла Халим Ибодов, хофизлардан, Х,ожи Абдурахмон танбурчи, М.Харратов чангчи, А. Исмоилов найчи, А.Умурзоков - кушнайчилардан Фаргона -Тошкент, Бухоро ва Хоразм мусика услубларини урганди. Н.Н.Миронов нота ёзуви, солфеджио, мусика назарияси ва тарихидан сабок берди. Институт режасига асосан Т.Содиков курсдошлари М.Ашрафий ва Ш.Рамазоновлар билан Н.Н.Миронов бошчилигида биринчи маротаба халк кушик ва куйларини нотага ёзиб, 1931 йилда «Песни Ферганы, Бухары, Хивы» номли туплам нашрдан чикди. Курсдошлар «Садраш» номли илк симфоник асарни хам хамкорликда яратишди. ТАД^И^ОТ НАТИЖАЛАРИ

1930 йили Т.Содиков Хамза номидаги узбек драма театрининг созандалар ансамблига рахбарликга таклиф килинди. У 1932 йилга кадар ишлаб, чолгу ансамбли таркибини кенгайтирди, ижро сифатини яхшилади, театр репертуаридаги сахна асарларининг мусикасини кисман янгилади, драматург К.Яшиннинг «Ёндирамиз» драмасига мусика басталади. 1933 йили Узбекистон давлат мусикий театр оркестрига (1939 йилдан бошлаб А.Навоий номидаги опера ва балет театри) дирижёр лавозимига таклиф этилади. Дирижёрлик иши билан бирга 1933 йили «Лайли ва Мажнун» (Ш. Хуршид пъесаси), 1935 йили «Хужум» (Чулпон ва В. Ян пъесалари) ва 1936 йили «Пуртана» спектаклларига мусика басталади.

1934 йили Т.Содиков Узбекистон Бастакорлар уюшмасини ташкил этиш ваколатини олди. Мазкур уюшманинг таъсис хайъати 1938 йилда Узбекистон Санъат Бош бошкармаси томонидан

тасдикланди. Таъсис хайъатига Толибжон Содиков - раис, М.Ашрафий - раис уринбосари, Карим Абдуллаев - масъул котиб ва аъзолар буйрук билан тайинландилар. Уларга курултойга

тайёргарлик куриш вазифаси топширилди. Иккинчи жахон уруши сабабли Узбекистон Бастакорлар уюшмаси биринчи курултойи 1948 йили булиб утди.

1937 йили Москвада утадиган Узбекистон адабиёти ва санъати декадасига 1936 йилдан бошлаб катта тайёргарлик бошланди. Т.Содиков «Биринчи депутат» (М.Пётр сузи) ва «Сафарбар» (Миртемир сузи) кушикларини, овоз ва симфоник оркестр учун

UIF-2022: 8.2 SCIENCE AND INNOVATION 2022

ISSN: 2181-3337 INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL №4

«Ёр» (Миртемир сузи) романсини, симфоник оркестр учун «Шодиёна» поэмаси ва «Ракс», Р.М.Глиэр билан хамкорликда «Гулсара» (К.Яшин пъесаси) мусикали драмаси каби асарларни яратди. Булар декада дастурларида ижро этилди ва олкишларга сазовор булди. 1940 йили Р.М.Глиэр билан хамкорликда «Лайли ва Мажнун» (Хуршид либреттоси асосида) операсини яратди.

1935 йили Москва консерваторияси кошида МДориёкубов ташаббуси ва рахбарлигида Узбек опера студияси ташкил топган эди. Толибжон Содиков композиторлик малакасини ошириш ниятида 1939 -1941 йилларда мазкур студияда профессорлар Р.М.Глиэрдан, композициядан Мелик Пашаевда дирижёрликдан сабок олди. 1941 йилда бошланган Иккинчи жахон уруши унинг укишини тухтатди. МУ^ОКАМА

Т.Содиков ижодий фаолияти уруш ва тинчлик йилларида самарали булди. У бирин - кетин мусиканинг турли шакл ва жанрларида куплаб асарлар яратди. Улар орасида А.Ф.Козловский билан хамкорликда «Даврон ота» (С.Абдулла пъесаси, 1941й.) М.Бурхонов, М.Вайнберг, Т.Жалилов, Н.Хасанов, А.Каримовлар билан хдмкорликда «Узбекистон киличи» драмаларини (1942 й.), «Гулхан» (Ш. Саъдулла пъесаси, 1943 йил) болалар учун спектаклга мусика басталади. 1942 йилда Миртемир билан хамкорликда 5 та кушик ва 4 та романс ёзди. Айникса, унинг «Булбул» (Камтар шеъри), «Бахор» (Миртемир шеъри), «Сарвигул» (Навоий шеъри), «Жонон куринур» (Низомий шеъри) романслари машхур булиб кетди. Буларни хонандаларнинг бир нечта авлодлари ижро этиб келмокдалар.

Уруш йиллари яна якка хонанда ва симфоник оркестр учун «Интизор» номли вальс, «Фарход курилиши» симфоник поэмаси ва жангчиларга багишланган махсус «Кино концерт» фильмига мусика танлади ва ёзди. Урушдан кейинги йилларда у «Севаман» (С.Абдулла пъесаси) мусикали комедия (1945 й.) «Армугон» (А.Бобожонов пъесаси) мусикали драма Р.М.Глиер билан хамкорликда «Гулсара» (К.Яшин либреттоси) (1949 й.), «Лайли ва Мажнун» (Ш.Хуршид либреттоси) операсини 1949 йил тахрир килдилар., «Зайнаб ва Омон» операсининг (1957 й.) биринчи пардасини ёзишга улгурди. 1958 йили Зулфия либреттоси асосида ёзилган ушбу операни Ю.Ражабий, Д.Зокиров ва Б.Зейдманлар охирига етказишди ва уша йили премъераси булди. Мазкур опера 1959 йили Москвада утган Узбекистон адабиёти ва санъати 10 кунлигида бошка опералар катори намойиш этилди. 1951 йилда Москвада утган Узбек адабиёти ва санъати декадасига багишлаб якка овоз ва симфоник оркестр учун «Москва» (А. Пулат сузи) номли кушик, мумтоз «Ушшок» маком ашуласини кайта ишлаб, симфоник оркестрга мослаштирди, «Ватан» хакида туркум кушиклар композитор Б. Бровцин билан хамкорликда иккинчи «Киноконцерт» яратди. Мукимий шеърларига тукилган узбек халк ашула ва яллаларни овоз ва симфоник оркестр учун мослаштирди. Турли мавзуларда, классик ва замондош узбек шоирларнинг шеърларига бир катор кушик, ашула ва романслар яратди. Уларнинг аксарияти 1949 - 1956 йилларда тупламларга киритилиб чоп этилган. Т.Содиков 1957 йили «Хур Ватан» ва «Бахтиёр ёшлик» (А.Бобожон сузлари), «Жоним, ишон» (Мирмухсин сузи) номли кушиклар яратди.

Композитор Толибжон Содиков Узбекистоннинг замонавий мусика маданиятини ривожланишидаги улкан хизматлари учун, 1939 йили «Узбекистон халк артисти» фахрий унвони, Узбекистон хукуматининг фахрий ёрликлари, орден ва медаллар билан такдирланган. ХУЛОСА

UIF-2022: 8.2 SCIENCE AND INNOVATION 2022

ISSN: 2181-3337 INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL №4

Ажойиб инсон, халкимизнинг севимли композитори, дирижёр ва жамоат арбоби

Толибжон Содиков 1957 йили оламдан куз юмди. Тошкент шахар болалар мусика мактаби ва

пойтахти кучаларидан бирига унинг номи берилди. 2003 йилда Т. Содиков «Буюк хизматлари

учун» ордени билан мукофотланди.

REFERENCES

1. Музыкально- энциклопедический словарь. Москва. 1990 г.

2. Ф.Кароматов. Вопросы музыкознания (материалы симпозиума) 1980 г.

3. А.Жабборов.Т.Соломонова.Композиторы и музыковеды Узбекистана.Ташкент. 1975.

4. А.Жабборов. Узбекистон бастакорлари ва мусикашунослари. Тошкент.2004.

5. Ю.Ражабий. И. Акбаров. Узбек халк мусикаси тарихи, (Укитувчи). 1981 йил.

6. ТДиличев. Хоразм халк театри.

7. M.Achildiyeva 2021 Academic Yunus Rajabi and His Scientific Heristage Annals of Romanian Society for Cell Biology 25(4) 9092-9100

8. Achildiyeva M, Xojimamatov A, Ikromova F (2022) Shashmaqom saboqlari: "Navo" maqomi xususida. INTERNATIONAL JOURNAL FOR ENGINEERING AND MANAGEMENT RESEARCH 11(01) 55-58

9. Achildiyeva M, Ikromova F (2021) ABOUT MAHMUDJON TOJIBOYEVS PEDAGOGICAL ACTIVITY GALAXY INTERNATIONAL INTERDISCIPLINARY RESEARCH JOURNAL (GIIRJ) 9(5) 240-244

10. Achildiyeva M, Ikromova F (2021) TANBUR ONE OF ANCIENT INSTRUMENTS GALAXY INTERNATIONAL INTERDISCIPLINARY RESEARCH JOURNAL (GIIRJ) 9(6) 302-308

11. Achildiyeva M, Ikromova F(2022) CHOIR ART IN UZBEKISTAN BOTIR UMIDJONOV (EURASIAN JOURNAL OF HUMANITIES AND SOCIAL SCIENCES 7 54-56

12. Achildiyeva M, Ikromova F (2021) "The third renaissance towards ascending" EUROPEAN SCHOLAR JOURNAL "An open access, peer reviewed multidisciplinary journal" 2 (9) 17-20

13. Maxfuzakhon Karimova, Muyassarkhon Achildiyeva, Farangiz Ikromova (2021) USE FROM REDAGOGICAL TECHNOLOGIES IN MUSIC LESSONS EUROPEAN SCHOLAR JOURNAL "An open access, peer reviewed multidisciplinary journal" 2 (4) 460-463

14. Achildiyeva M, Xojimamatov A,Yuldasheva D, Ikromova F (2021) Uyghur Folk Singing Genre Turkish Online Journal of Qualitative Inquiry 12 (10) 3510-3515

15. Ikromova F O'ZBEKISTON XALQ HOFIZI OCHILXON OTAXONOVNING HAYOT YO'LI CHIZGILARI. INNOVATIVE DEVELOPMENT IN THE GLOBAL SCIENCE Vol. 1 No. 3 (2022): 151-156

16. Achildiyeva M, Ikromova F РЕЙНГОЛЬД ГЛИЭР ВА ТОЛИБЖОН СОДЩОВНИНГ«ЛАЙЛИ ВА МАЖНУН» ОПЕРАСИДА МА^ОМ ЙУЛЛАРИНИНГ ^УЛЛАНИЛИШИ UIF-2022: 8.2 SCIENCE AND INNOVATION ISSN: 2181-3337 INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL 2022 №4 23-28 bet

17. Xojimamatov A, Ikromova F МУСЩИЙ СА^НАВИЙ АСАРЛАРНИНГ ИЖРОЧИЛИК МУАММОЛАРИ (УЗБЕКИСТОН КОМПОЗИТОРЛАРИ ИЖОДИ

UIF-2022: 8.2 ISSN: 2181-3337

SCIENCE AND INNOVATION 2022

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL N^4

MHCO^H^A) UIF-2022: 8.2 SCIENCE AND INNOVATION ISSN: 2181-3337 INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL 2022 №4 29-33 bet 18. Ikromova F SHASHMAQOMDA TURKUM ASAR TARONALARI UIF-2022: 8.2 SCIENCE AND INNOVATION ISSN: 2181-3337 INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL 2022 №4 29-33 bet

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.