Научная статья на тему 'КОМПЕТЕНЦИЯВИЙ ЁНДАШУВ АСОСИДА БЎЛАЖАК ҚИШЛОҚ ХЎЖАЛИГИ МУТАХАССИСЛАРИНИ КАСБИЙ ФАОЛИЯТГА ТАЙЁРЛАШ МЕТОДИКАСИ'

КОМПЕТЕНЦИЯВИЙ ЁНДАШУВ АСОСИДА БЎЛАЖАК ҚИШЛОҚ ХЎЖАЛИГИ МУТАХАССИСЛАРИНИ КАСБИЙ ФАОЛИЯТГА ТАЙЁРЛАШ МЕТОДИКАСИ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
29
11
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
компетенция / касбий компетенция / билим / кўникма / малака / агропедагогик компетенция / таълим сифати

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Султанов Елимбет Қалымбетович

Ушбу мақолада бўлажак қишлоқ хўжалиги соҳаси мутахассисларнинг касбий компетенцияларини такомиллаштириш масалалари ва таълим жараёнига инновацион таълим техноллогияларини жалиб этиш асосида уммум касбий ва махсус фанларининг назарий ва амалий машғўлотларида таълим сифатини таъминлаш масалалари кўрилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «КОМПЕТЕНЦИЯВИЙ ЁНДАШУВ АСОСИДА БЎЛАЖАК ҚИШЛОҚ ХЎЖАЛИГИ МУТАХАССИСЛАРИНИ КАСБИЙ ФАОЛИЯТГА ТАЙЁРЛАШ МЕТОДИКАСИ»

INTERNATIONAL SCIENTIFIC-PRACTICAL CONFERENCE ACTUAL ISSUES OF AGRICULTURAL DEVELOPMENT: PROBLEMS AND

SOLUTIONS

JUNE 6-7, 2023

КОМПЕТЕНЦИЯВИЙ ЁНДАШУВ АСОСИДА БУЛАЖАК ЦИШЛОЦ ХУЖАЛИГИ МУТАХАССИСЛАРИНИ КАСБИЙ ФАОЛИЯТГА ТАЙЁРЛАШ МЕТОДИКАСИ

Султанов Елимбет ^алымбетович

^оракалпогистон кишлок хужалиги ва агротехнологиялар институти, "^ишлок хужалигини механизациялаштириш ва сув хужалиги" факультети декани, доцент, техника

фанлари номзоди https://doi.org/10.5281/zenodo.8012638

Аннотация. Ушбу мацолада булажак цишлоц хужалиги сощси мутахассисларнинг касбий компетенцияларини такомиллаштириш масалалари ва таълим жараёнига инновацион таълим техноллогияларини жалиб этиш асосида уммум касбий ва махсус фанларининг назарий ва амалий машгулотларида таълим сифатини таъминлаш масалалари курилган.

Калт сузлар: компетенция, касбий компетенция, билим, куникма, малака, агропедагогик компетенция, таълим сифати.

Таълим тизимини ривожлантириш буйича катор тадкикотлар ва дастурий хужжатлар тахлили шуни курсатадики, аграр сохаси олий таълими битирувчисини тайёрлашга куйиладиган замонавий меъёрий-хукукий талаблар орасида турли компетенцияларни шакллантириш энг мухим урин тутади. Анъанага кура, олий таълимнинг максадлари битирувчи эга булиши керак булган билим, куникма ва малакалар туплами билан белгиланади. Бугунги кунда бу ёндашув етарли эмаслигини исботлади.

Жамиятга, биринчи навбатда, иш берувчига, ишлаб чикаришга кейинги хаётий фаолиятга кушилишга тайёр, улар олдида турган хаётий ва касбий муаммоларни амалий хал кила оладиган битирувчилар керак. Ва бу куп жихатдан олинган билим, куникма ва малакаларга эмас, балки замонавий таълим максадларини тушунишга купрок мос келадиган "компетенциялар" ва "компетентликлар" тушунчалари кулланиладиган баъзи кушимча фазилатларга боглик. Битирувчининг компетенцияга эга эканлиги, яъни нимага кодирлиги, кайси фаолият йулини узлаштирганлиги, нимага тайёр эканлиги хакидаги таъриф компетенцияга асосланган ёндашув дейилади.

Компетенцияга асосланган ёндашув доминант таълим парадигмасини билимларни устун узатиш билан боскичма-боскич кайта йуналтиришни, бир катор компетенцияларни узлаштириш учун шарт-шароитларни яратиш куникмаларини шакллантиришни, яъни замонавий куп омилли ижтимоий-сиёсий, бозор-иктисодий, ахборот ва коммуникация билан туйинган макон шароитлари салохиятини, битирувчининг омон колиш ва баркарор хаётда яшаш кобилиятини англатади.

Олий таълим муассасалари битирувчиларини аграр сохаси буйича касбий тайёрлашга куйиладиган замонавий талабларни амалга ошириш таълимнинг яхлит якуний натижасига эришишни назарда тутади, уни битирувчида умумлаштирилган билим ва куникмалар, таянч компетенциялар ва муаммоларни хал килишга тайёрлик бирлиги сифатида асосий компетенцияларни шакллантириш деб хисоблаш мумкин ва вазифаларнинг катта гурухлари-шахсдан ижтимоий, касбий ва махсус касбий компетенцияларга кадар, бу хакикий касбий фаолиятга етарлича юкори даражада эга булишни, касбий сохада инновацияларга тайёрликни белгилайди.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC-PRACTICAL CONFERENCE ACTUAL ISSUES OF AGRICULTURAL DEVELOPMENT: PROBLEMS AND

SOLUTIONS

JUNE 6-7, 2023

Компетентли ёндошувнинг мохияти, юкорида курсатиб утилганидек, у инсонда мустакил равишда билимларни эгаллаш фаолиятини ташкиллаштириш, рефлекция, ижодкорлик, жисмоний ва рухий жихатдан узини бошкара олиш куникмаларини эгаллаш, уз-узини уюштириш ва кобилият ва лаёкатларни шакллантиришни таъминлайди. Ушбу парадигмада янги стратегик максад сифатида, куп киррали билим, куникма ва малакаларнинг микдор жихатидан ортиб борадиган муайян бир тупламини эгаллаш эмас, балки, шахснинг интегратив сифати хисобланадиган касбий компетентликни шакллантириш, шу билан бирга, талабаларни уларнинг бевосита касбий фаолиятида хам, умуман бутун хаётий фаолиятлари давомида хам зарур буладиган касбий компетентликни доимий равишда ривожлантириб боришга, унинг чегараларини тобора кенгайтириб боришга йуналтириш хисобланади.

Булажак кишлок хужалиги мутахассисларнинг касбий компетентлигини ривожлантиришни учта асосий омилини интеграциялаш оркали таъминлаш мумкин:

- кишлок хужалиги йуналиши буйича мутахассис касбий фаолиятининг узига хос хусусиятларини акс эттирадиган таянч компетенцияларга мос равишда тузилган ва дидактик жихдтдан мослаштирилган билимлар концепциясига асосланган таълим мазмунини ташкил этишнинг максадга мувофик булишини таъминлайдиган модуллилик;

- таълимнинг максадига мос келадиган укитиш шаклларини танлашни белгилаб берадиган - таълимни фаолиятга кура ташкил этиш;

- таълим олиш - ривожланишнинг узлуксиз жараёнини ташкил этиш йули билан инсон камолотининг тула-тукис булишини таъминлашга каратилган - таълимни технологиялаштириш [1].

Компетенцияга йуналтирилган таълим шундай ташкил этилиши керакки, талаба аудиториядаги таълим олиш вактида х,ам, аудиториядан ташкаридаги вактларда ^ам ижодий иш билан машгул булиши ва куйидагиларни бажара олиши лозим:

- муаммоли вазиятларнинг ечимини топа билиш;

-уз фикрини х,имоя кила олиш ва ностандарт хдётий ва укув вазифаларни хал этишда узининг нуктаи назарига эга булиш;

-укиш-урганиш ва амалий фаолиятида узини намоён килишнинг ноанъанавий усулларини доимий равишда эгаллаб бориш.

Касбий фаолиятга тайёрлашда педагогик-психологик назарий ва амалий билимлар интеграцияси, фанлар-аро интеграция, касбий фаолиятга тайёргарликни диагностика килишда педагогик ва техник билимлар интеграцияси асосида талабаларнинг касбий компетентлигини такомиллаштиришга тизимли ёндашувни талаб килади.

Шу сабабли, касбий фаолиятга тайёргарликни диагностика килишда педагогик ва техник билимлар интеграциясини таъминланишига тизимли ёндашилди. Булажак аграр сохаси мутахассисларида шахсий ва касбий мухим сифатларини шакллантириш боскичларини классификациялаш асосида назарий, амалий, илмий-тадкикот тайёрлов йуналишлари буйича мобиллик, рефлексивлик, интегративлик каби компетенцияларни ривожлантириш механизми такомиллаштирилди.

Ахборот технологияларидан фойдаланиш, шунингдек, индивидуаллаш-тириш, куриш, ижодий фаолият ва уз-узини тарбиялашнинг дидактик тамойилларини амалга оширишга имкон берадиган шундай ахборот ва таълим мухитини яратишга имкон беради [2].

INTERNATIONAL SCIENTIFIC-PRACTICAL CONFERENCE ACTUAL ISSUES OF AGRICULTURAL DEVELOPMENT: PROBLEMS AND

SOLUTIONS

JUNE 6-7, 2023

Касбий компетенция, уз навбатида, куйидагилардан таркиб топади:

- педегогика ва психологияга доир билимларга эга булиш;

- уз устида тинимсиз ишлаши;

- таълим жараёнини режалаштириш, бахолаш ва кайта алокани урната олиш;

- укувчиларда мотивацияни шакллантириш;

- ахборот-коммуникацион технологияларни (АКТ) билиши;

- таълим мухитига янгилик киритиши;

- уз фанини мукаммал билиши;

- хорижий тилларни билиш ва бошкалар [3, б.53].

Купгина олимлар "касбий компетентлик" ва "касбий фаолиятга тайёрлик" тушунчаларини узаро боглайдилар. Жумладан, В. А. Сластенин укитувчининг касбий компетентлигини унинг касбий махоратини курсатувчи

бирлиги сифатида ифодалайди [4, б.255].

Шунингдек, касбий компетентлик - укитувчининг назарий жихатдан педагогик фикрлашга тайёрлиги ва педагогик жараёнга амалий тайёргарлигининг бирлиги, деб хам тушунилади [4, б.40].

Касбий компетентлик - тушунишнинг бир катор куникмалар мажмуаси сифатида кабул килиб, уни укитувчи тайёргарлигининг энг мухим хусусияти, коммуникатив, конструктив, ташкилий куникмалар туплами, шунингдек, ушбу куникмалардан уз фаолиятида амалда куллаш ва унга тайёрлик кобилияти, деб хисобланади.

Бошка бир олим томонидан "мутахассис компетентлиги" мутахассис сифатида унинг шахсий узгармас хусусиятлари эканлиги, бу унинг касбий фаолиятини самарали амалга оширишга имкон бериши таъкидланади [5, б.28].

Утказилган тажриба-синов ишилари натижаларига асосланган холда булажак кишлок хужалик мутахассисларининг агропедагогик компетенция-сини мезонлар асосида самарадорлигини аниклаш юзасидан утказилган тажриба-синов натижалари асосида талабаларнинг тажриба ва назорат гурухларидаги уртача узлаштиришларини Стьюдентнинг математик-статистика методи ёрдамида тахлил этдик. Тажриба-синовда тажрибадан олдин 622 нафар талабалар иштирок этиб, тажриба-синов гурухида 314 нафар талаба ва 308 нафар талаба назорат гурухида катнашдилар. Худди шунингдек, тажиба якунида 619 нафар талабалар иштирок этиб, тажриба-синов гурухида 312 нафар талаба ва 307 нафар талаба назорат гурухида катнашдилар.

Масаланинг кискача мохияти куйидагилардан иборат: иккита бош туплам берилган булсин. Биттаси тажриба якунида тажриба гурухи талабалари фаолиятининг уртача баллари, иккинчиси эса назорат гурухи талабалари фаолиятининг уртача баллари. Бахолар нормал таксимотга эга деб хисобланади. Бундай фараз уринлидир, чунки нормал таксимотга якинлашиш шартлари содда булиб, улар бажарилади.

Жадвал асосида тажриба ва назорат гурухи узлаштиришлари самарадорлигини курсатувчи Hi гипотеза ва унга зид булган Но гипотезани танлаймиз хамда куйидаги жадвалда акс эттирамиз.

1-жадвал

Булажак кишлок хужалик мутахассисларининг агропедагогик компетенциясини мезонлар асосида самарадорлигини аниклаш курсаткичлари

INTERNATIONAL SCIENTIFIC-PRACTICAL CONFERENCE ACTUAL ISSUES OF AGRICULTURAL DEVELOPMENT: PROBLEMS AND

SOLUTIONS

_JUNE 6-7, 2023_

Муддати Гурухлар Укувчилар сони Узлаштириш даражалари

Юкори Урта Паст

Тажриба бошида Тажриба гурухи 314 34 80 200

Назорат гурухи 308 30 79 199

Тажриба якунида Тажриба гурухи 312 79 122 111

Назорат гурухи 307 33 82 192

Бу танланмаларга мос келган диаграмма куйидагича куринишни олади:

□тажриба гурухи □назорат гурухи

1-расм. Тажриба бошида 2-расм. Тажриба якунида

Олинган натижалар математик статистик тахлил килиниб, тажриба якунидаги холат учун топилган натижалардан уртача квадратик четланиш, танланма дисперсия, вариация курсаткичлари, Стьюдентнинг танланма мезони, Стьюдент мезони асосида эркинлик даражаси ва ишончли интерваллари топилди.

2-жадвал

X Y Si с, СУ T ,, у k А, А ,

1,47 1,46 Тажриба бошида хеч кандай самарадорликка эришилмаган

1,89 1,49 0,5979 0,4699 2 3 6,9 608,42 0,08 0,08

Д емак, тажриба якунидаги уртача узлаштириш 13,3 фоизга

усганлигини яъни самарадор эканлигини англатиб турибди.

Юкоридаги натижаларга асосланиб тажриба-синов ишларининг сифат курсатгичларини хисоблаймиз.

Бизга маълум X =1,89; Y =1,49 = 0,08; = 0,08 га тенг.

Бундан сифат курсатгичлари:

_ (Х-Лх)

Кусб

1,89-0,08 _ 1,81 _ ^ > 1,49+0,08 = 1,57 = , ;

К

(Г+Лу)

Убдб = (Х - - (F - Лу) = (1,89 - 0,08) - (1,49 - 0,08) = 1,81 - 1,41 = 0,40 > 0; Олинган натижалардан укитиш самарадорлигини бахолаш мезони бирдан катталиги ва билиш даражасини бахолаш мезони нолдан катталигини куриш мумкин. Бундан маълумки, тажриба гурухидаги узлаштириш назорат гурухидаги узлаштиришдан юкори экан.

Стьюдентнинг танланмали мезони асосида икккита бош тупламнинг номаълум урта

хисобга олиб нолинчи Ho ■ №= Иу

кийматларига ухшашлигини

гипотеза

INTERNATIONAL SCIENTIFIC-PRACTICAL CONFERENCE ACTUAL ISSUES OF AGRICULTURAL DEVELOPMENT: PROBLEMS AND

SOLUTIONS

JUNE 6-7, 2023

текширилганда бош уртача кийматлар тенглиги хакидаги Но нолинчи гипотеза рад этилади. Ишончлилик билан айтиш мумкинки, тажриба-синов гурухларидаги уртача узлаштириш курсаткичлари хар доим назорат гурухларидаги уртача узлаштириш курсаткичларидан юкори булди ва улар хеч качон устма-уст тушмайди.

Демак, булажак кишлок хужалик мутахассисларининг агропедагогик компетенциясини мезонлар асосида самарадорлик даражасини аниклаш юзасидан утказилган тажриба-синов ишлари самарадор эканлиги статистик тахлилдан маълум булди.

REFERENCES

1. Муслимов Н.А., Жаниев Ш.Э. Компетентли ёндашув асосида шахсни касбий ривожлантиришнинг педагогик шарт-шароитлари. Узбекистон. Замонавий узликсиз таълим муаммолари: Инновация ва истикболлар халкаро илмий конференция. Тошкент. 27 апрель, 2018 йил.

2. Томакова Р.А., Брежнева А.Н. Образовательные и социальные проблемы обращения к информационным ресурсам и технологиям в системе формирования компетенций // Духовная ситуация времени. Россия XXI век. - 2015. - № 2(5). - С. 112-115.

3. ^аршиева, Д.Э. (2021). Замонавий мактаб-укитувчисини тайёрлашда малакавий (педагогик) амалиётнинг урни. УзМУ хабарлари, 1(2), 53-55.

4. Сластёнин В.А., Исаев И.Ф., Мищенко А.И., Шиянов Е.Н. Педагогика: Учеб, пособие для студ. пед. учеб. заведений. - 3-е изд. - М.: Школа- Пресс, 2000. - 512 с.

5. Сахарчук Е.И. Управление качеством подготовки специалистов в сфере образования: Учеб, пособие к спецкурсу. - Волгоград: Перемена, 2002. -С. 28.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.